Inventarisatie Wederopbouwkunst

Geglazuurd betonreliëf, Jan Groenestein (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving

Het kunstwerk is totaal ongeveer 1,70  meter hoog en 3,00 meter breed. Het is samengesteld uit geglazuurde betontegels van verschillende formaten in levendige kleuren. Waarschijnlijk is het geïnspireerd door het sprookje “De Bremer stadsmuzikanten” van de Gebroeders Grimm: vier dieren die aan de slacht zijn ontsnapt en gezamenlijk als muzikanten door het leven gaan.

De Amsterdamse kunstenaar Jan Groenestein  (Amsterdam, 1919 – Amsterdam 1971), was leerling van H. Campendonk. In allerlei soorten van architectonisch gebonden kunst was voor hem het dier – en in het bijzonder het paard – een geliefkoosd motief. Jan Groenestein wordt gerekend tot de groep Realisten. Deze groep, waartoe onder anderen ook Lex Horn behoorde, werd gevormd door kunstenaars die op de Rijksakademie in Amsterdam hun opleiding hadden genoten onder hoogleraar Heinrich Campendonk. Na de Tweede Wereldoorlog nam de bekendheid van deze kunstenaars toe, maar zij kwamen al snel in de schaduw te staan van de internationaal succesvolle Cobra-beweging. Hierdoor raakten velen van hen, onder wie Groenestein, in de vergetelheid.

Op het gebied van de monumentale wandkunst excelleerde Groenestein in de sgraffitotechniek. Later zou hij een variant op deze techniek bedenken: de sgraffito-intarsia. In plaats van de bij de sgraffito gebruikelijke techniek om verschillende lagen gekleurde specie over elkaar heen aan te brengen en daaruit weg te krabben wat als kleur niet gewenst was, legde hij verschillende lagen gekleurde specie naast elkaar op een witte ondergrond. Plaatselijk krabde hij dan de gekleurde laag op die plekken weg, waar de witte ondergrond in het ontwerp zichtbaar moest zijn.

Tot de bekendste sgraffiti van Groenestein behoren de twaalf voorstellingen van dieren die hij in opdracht van de gemeente Amsterdam op de buitenmuren van dierentuin Artis maakte. Daarnaast maakte hij sgraffiti in de Landbouwuniversiteit in Wageningen en het ministerie van Landbouw in Den Haag. Tevens vervaardigde hij plafond- en muurschilderingen, glas-in-lood ramen, glas- en baksteenmozaïeken en gobelins voor kerken, scholen en fabrieken.

Naast zijn monumentale werk heeft Groenestein een rijk oeuvre nagelaten bestaande uit schilderijen, tekeningen, grafisch werk en kleine sculpturen waarin veelal dieren, paarden in het bijzonder, tot onderwerp zijn gekozen. Zijn werk is te vinden in de collecties van het Stedelijk Museum in Amsterdam, van verscheidene gemeentes en van particulieren in heel Nederland. Het ICN beheert achttien kunstwerken van hem, waaronder schilderijen, werken op papier en een loden sculptuur.

De kleuterschool aan de Telderskade 46 is gebouwd in 1966. Gemeentearchitect ir. T.K.J. Koch was verantwoordelijk voor het ontwerp. Hierbij werd gebruik gemaakt van de in die jaren populaire systeembouw HB-80. Het schoolgebouw is in april 2020 gesloopt.

Het kunstwerk van Jan Groenestein wordt gerestaureerd door HN Projects BV uit Den Haag. Het zal worden herplaatst tegen de zijgevel van het schoolgebouw Telderskade 48 aan de zijde van de Boshuizerkade nadat dit gebouw is gerenoveerd. Herplaatsing wordt verwacht in 2022.

Geglazuurd betonreliëf, Jan Groenestein (foto: Peter Lamboo)

Bronnen:

“Bewaard tableau krijgt nieuw leven”, in Leidsch Dagblad, 25 juni 2020

Burkom, Frans van, Yteke Spoelstra, Simone Vermaat (red.), Kunst van de wederopbouw Nederland 1940-1965. Experiment in opdracht, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en nai010 uitgevers, Rotterdam 2013, p. 96-97

Erfgoed Leiden en Omstreken

Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) 

https://rkd.nl/nl/home/artists/33986

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 121

8 december 2020