186. Reinegom

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

de gebuyren wonende in de Spickenstraet / ende west Volresstege / mitsgaders in de huysen aen de Langegraft tusschen beyden staende.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 40, 01-02-1618)

de gehuysden van de Westvollerstraet ten wedersijden / voorts de noortzijde van de Langegraft langs / westwaerts aen tot aen de Speckenstraet / ende begrijpende de selve Speckenstraet ten wedersijden.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 93 vso - 94, 27-09-1629)

Geschiedenis:

Op 01-02-1618 gesticht op verzoek van de buren en na inspectie en rapport van Cornelis Thybault en Jacob Paedts, schepenmeesteren.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 40)

In 1624 besluit het Gerecht om het hoffgen ofte vergaderinge van Willem Cornelisz. van Bilderbeecq, bestaande in xxiiij huysen in tweeën te delen en de oostzijde bij Reinegom te voegen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 40, 08-11-1624)

Op 27-09-1629 besluit het Gerecht tot een herverdeling van Reinegom en de aangrenzende buurt Weidenwijk, waardoor een derde buurt Reinewei ontstaat. Daardoor worden de huisjes in de hof van Van Bilderbeecq aan Reinegom onttrokken en wordt de buurt terug gebracht naar haar oorspronkelijke omvang.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 93 vso - 94)

In 1729 melden de raden van de Reinegom hoe dat Abraham Braamhorst, Heer van deselve gebuurte, sig sedert eenigen tijt herwaarts, soo door oneenigheyt met sijn huysvrouw als andersints op een seer onordentelijke wijse heeft gegouverneert ende gedragen gehadt. Hij blijkt enige dagen geleden met onbekende bestemming te zijn vertrokken zonder dat zijn vrouw weet waar hij verblijft. Ende naardien alsulke Conduites en Comportementen van een Heer van een gebuurte sijn quade exempelen voor verdere leeden van dien, ende als nu door sijne absentie de voors. gebuurte van een heer is ontbloot verzoekt men om de benoeming van een nieuwe heer. Het Gerecht gaat akkoord (zie ook 'Buurthouden', pag. 76-77).

(SA II inv. nr. 112 fol. 65, 29-08-1729)

Pieter Otgaar, heer van Reinegom, verzoekt en verkrijgt ontslag omdat hij uyt hoofde van zijne affaires dikwils uyt de stad moet zijn en alsdan buyten staat is omme de armenlieden van ziekebriefjes als anderzints te kunnen helpen (zie ook 'Buurthouden', pag. 89).

(SA II fol. 134 fol. 33, 21-11-1776)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

129. Prinsdom van Oranje

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

behelsende de huysen in den Taerling H tusschen de Groenestraet / Langestraet / Nieuwen Rhijn / en Orangiegraft

(SA II inv. nr. 1217 fol. 88, 04-07-1664)

Geschiedenis:

Op 04-07-1664 gesticht door het stadsbestuur.

(SA II inv. nr. 1217 fol. 88, 04-07-1664)

Joris Simson, 76 jaar en heer van `t Prinsdom van Oranje, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.

(SA II inv. nr. 127 fol. 17, 31-03-1763)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

77. Prinsdom van Letterrijk

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpende de cuckel van 't Huys te Lochorst / de westzijde van de Kerckstraet ende de noortzijde van de Schoolsteech

(SA II inv. nr. 1216 fol. 77 vso, 14-08-1625)

Geschiedenis:

Ontstaan door afsplitsing van Prily (Koevoet) op 01-08-1619.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 44 vso)

Hoewel de gebuurte Prily in 1619 gesplitst wordt in een oostelijk en westelijk gedeelte waarbij de Pieterskerkgracht de begrenzing vormt, hebben de buurten nog geen nieuwe naam - of het zou Oost en West Prily moeten zijn. In 1621 richten de gemeene gebuyren van den Graeffschappe Prily, soo van de oostsijde alsmede van de westsijde zich tot het Gerecht. Kennelijk was er meningsverschil ontstaan over de vraag welke buurt de naam van Prily mocht voeren, maar tot verhoedinge van confusie hebben de wederzijdse geburen een akkoord gesloten. Men is overeengekomen dat de oostelijke helft de oude naam, tytel ende 't wapen van de Graeff van Prilly mag blijven voeren volgens den besegelten brieff daervan sijnde van date den xiiij novembris anno 1473. Maar vermoedelijk omdat de Latijnse school zich in het westelijk deel bevindt, stelt men voor om de heer van deze buurt voortaan te betitelen als de Prince van Letterrijck, Graeff van Bouckholt en Heer van Leerendam. Op het buurtwapen zou een ekster (aexter) moeten staan met het devies Altijt Leersaem. Het stadsbestuur stemt toe, maar is van mening dat de ekster in het buurtwapen moet worden vervangen door de uil, staende alrede op de poorte van de Latijnsche Schole deser Stede. Vier dagen later krijgt het Prinsdom van Letterrijk toch zijn zin en mag het voortaan de ekster in haar wapen voeren (zie ook 'Buurthouden', pag. 30, 107).

(SA II inv. 1216 fol. 56 - 56 vso, 02-09 en 06-09-1621)

Van de buurt is een kasboek - een blaffaert - bewaard gebleven met twee gecalligrafeerde pagina's, daterend uit ca. 1647 en 1670 waarop resp. de namen van de heren der gebuurte Joris Verburch en Loth de Haes met hun titels staan vermeld, alsmede de namen van de overige buurtbestuurders en de de buurtknechten. Op de pagina uit 1647 staat nog vermeld: Ten tijden vant hoven werden twee Hoffmeesters gestelt ende vier dischvrouwen die alles gade slaen, coopen ende helpen tot eenparige Vrede ende vreucht beleijden.

Ontvangsten in het jaar 1622:

Uitgaven in het jaar 1622:

Ontvangsten over het jaar 1643:

Ontvangsten over de periode 1643 -1647

Kosten van het buurthof op 9 t/m 11 oktober 1647 vanwege de benoeming van Joris van der Burch als buurtheer:

Uitgaven in diverse jaren na 1647:

Verdeling van kasgeld onder de geburen in 1671:

Uitgaven in verband met een heerverkiezing in 1675:

(SA II inv. nr. 6959)

In 1674 staat het Gerecht toe dat de geburen van Letterrijk (er staat Peltenrijck, een verschrijving) straatlantaarns mogen plaatsen, mits de inwoners daarvoor geen contributie behoeven te betalen en dat ook het onderhoud uit het normale inkomen van de buurt zal worden bekostigd. Een dergelijke toestemming wordt tegelijkertijd gegeven aan het aangrenzende Prily (Koevoet) en enkele dagen eerder aan Groenendaal.

(SA II inv. nr. 84 fol. 70 vso - 71, 23-10-1674)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

52. Pietershoek

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

behelsende de huysen gelegen in den taerling N V tusschen de Hogewoert / Rhijnstraet / Binnenvestgraft / en Nieu Levendael.

(SA II inv. nr. 1217 fol. 87 vso, 04-07-1664)

Geschiedenis:

Op 04-07-1664 gesticht door het stadsbestuur.

(SA II inv. nr. 1217 fol. 87 vso, 04-07-1664)

Op 20-01-1795, de dag na de omwenteling als Franse troepen de stad via de Hogewoerdsepoort zijn binnen getrokken, wordt een zeer ziek geworden Franse krijgsgevangene door twee officieren bij stalmeester Van Hees achtergelaten, evenals drie geladen geweren met scherpe munitie. De buurtheer A. Seyen wendt zich zich tot de Burger President van de Provisionele Raad met de vraag waar hij de zieke man moet bezorgen.

(SA II inv. nr. 688, losse stukken)

De burgers Seyen en Smazen schenken namens de geburen een som van f 60,- aan het stadsbestuur ter verlichting van de noodlijdende stadskas (zie ook 'Buurthouden', pag. 148).

(SA II inv. nr. 549, 04-06-1795)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

1. Pelikaanshoek

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

de bewoonders der huysen aen de oostzijde van de Weddestege beginnende / van de walle tot 't Noorteynde / vorder aen de noortzijde van 't Noorteynde van de walle of tot opten houc van de Molenwerf / ende aen de westzijde van de Molenwerff / eyndende aen de Vestsloot ende alle die in 't begrijp van dien zijn gelegen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 3, tussen 29-08 en 11-10-1602)

Geschiedenis:

Tussen 29-08 en 11-10-1602 ontstaan als afsplitsing van de buurt Billenburg.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 3, tussen 29-08 en 11-10-1602)

De eerste in 1602 benoemde buurtheer, de molenaar Harman Gerritsz., was de vader van Rembrandt van Rijn. Harman Gerritsz. werd in 1624 ontslag verleend wegens impotentie (wat wijst op ziekte of ouderdomszwakte). Ook de broer van Rembrandt, Adriaan Harmansz. van Rijn was van 1643 tot zijn overlijden in 1652 buurtheer van Pelikaanshoek (zie ook 'Buurthouden', pag. 74-75).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 3, 71 en 149 en inv. nr. 1217 fol. 10 vso)

Harmen Gerritsz. moelenaer brengt als heer van zijn ghebuyrte twee ouderloos geworden kinderen aan, t.w. Daeffindt Pieterszoon, oud 14 jaar en Pieter Pieterszoon, oud 8 jaar. Dye vaeder was een Wael, genaempt Pieter Duycemyn. Dye moeder was een Waellinne genaempt Claire Pupelere, beyde hijl. in deese Stadt gestorffen. Deese kinderen zijn int Huys (bedoeld wordt het H.G. Weeshuis) gecomen zonder ghoet; den boedel dye is dye schuldenaeren te goede gelaeten. (zie ook 'Buurthouden', pag. 87).

(Archief H.G. Weeshuis inv.nr. 3386 fol. 53 vso, 04-02-1605)

In 1655 tijdens de hevige pestepidemie richt Ary Jansz. Tou zich als buurtheer tot het stadsbestuur met de mededeling dat dewijle de gebuyrte bestaet meest uyt arme persoonen daervan verscheyde huysen met de swaricheyt sijn besmet, sommige geburen - kennelijk uit angst voor besmettingsgevaar - weigeren om de doode lichaeme uyt de besmette huysen uyt te haelen ende ter aerde te brengen. Daarom heeft hij bedacht om dragers te huren. De buurtheer is bekend met een aanvulling op het 18e en 20e artikel van de Generale Ordonnantie op de Gebuurten van 18-07-1635 waarin was bepaald dat in zo'n geval de gehuurde dragers uit de buurtkas moet worden betaald. Wanneer het kastegoed onvoldoende zou zijn, dient de buurtheer het draag- en uithaalloon persoonlijk voor te schieten. Maar het probleem is dat hij en zijn buurtgenoten te arm zijn: 't is sulcx dat hij suppliant is een persoon die van sijn handenarbeyt moet leven ende geen penningen off voorraet heeft om eenich verschot te cunnen doen (ende) dat ook de beurse van de gemeene gebuyren niet soo suffisant is om 't verschot daer uyt te doen. Hij stelt voor dat de uithaal- en draagkosten van stadswege worden betaald. Maar het Gerecht weigert glashard en zegt dat de gebuyren gehouden sullen sijn volgens de ordonnantie van de gebuyrte de lijcke van haere medegebuyren ter aerde te dragen, sonder onderscheyt van wat sieckte deselve soude mogen gestorven wesen. Weliswaar staat het weigeraars vrij om zich aan het 'uithalen' van een lijk te onttrekken, maar dan dienen zij uiterlijk zes uur voor de begrafenis de heer of thesaurier vijf stuivers te betalen (zie ook 'Buurthouden', pag. 97).

(SA II inv. nr. 73 fol. 25 - 26 vso, 24-06-1655)

In 1657 richt het buurtbestuur zich opnieuw tot het Gerecht. Men herinnert aan een eerder gedaan verzoek om te mogen hoven op het ernstich ende gestadich aenhoude van de gemeen gebuyren, die de gehele pesttijt duer met het dragen ende uythaelen van de dode lichamen haer soodanich hadden gequeten alsof er geen besmettingsgevaar was geweest. Het Gerecht had toen geantwoord dat men nog maar een jaar moest wachten. Burgemeesteren stemmen toe (zie ook 'Buurthouden', pag. 98).

(SA II inv. nr. 153 fol. 13, 05-06-1657)

Cornelis Oostduyveland, heer van Pellicaenshoeck verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.

(SA II inv. nr. 97 fol. 86 vso, - 1706)

Sara Jacobs Hogenhuijse, alias Mooy Saartje, oud 23 jaar en dienstmeyt, is gearresteerd wegens ontucht. Zij is seven jaren geleden van een hoerekind in de craam gekomen, sij was alsdoen even sestien jaren oudt. Vervolgens heeft ze de stad verlaten, maar is ze onlangs tijdens de Leidse Kermis teruggekomen en heeft ze zich gevestigd bij haar moeder, wonende alsdoen in seekere poorte in 't Noordende (waarschijnlijk was dat in een slopje dat zich vlak naast de Weddesteeg bevond en tussen het Noordeinde en Galgewater was gelegen). Vanwege de aanklacht van de heer en raden van de buurt, principaal omdat verscheyde jagersjongens zich nagt en dag aan haar huys ophielden, waren zij en haar moeder genoodzaakt om te verhuizen. Daarna kwam zij in aanraking met Uytterse (Utrechtse) Geert, een bordeelhoudster die haar vroeg om bij haar in huis het gezelschap van Jaap de Backer te delen. Daar was zij getuige van het feit dat Uytterse Geert zich op eenen avond van vier, vijff, ja ses differente manspersoonen liet gebruyken. Uiteindelijk had zij zelf ook nog vleeschelijke conversatie met een herenknecht in het brandewijnshuis van de Turk aan de Oude Varkenmarkt, waarvoor zij 13 stuivers ontving. Tenslotte had zij geslapen met de koetsier van de postmeester Neufville (zie ook 'Buurthouden', pag. 82).

(Rechterlijk Archief, Confessieboek S fol.57, 31-03-1729)

Antje Pauw, 38 jaar, naaister en werkvrouw, is gearresteerd wegens ontucht. In 1768 woonde zij in 't slop in 't Noordeynde uytkomende op 't Galgewater (waarschijnlijk dus in dezelfde slop waar de eerder genoemde Mooy Saartje woonde). Zij wordt er o.m. van beschuldigd dragonders in huis toe te laten. Dat ontkent ze: weliswaar is ze vijf maal door een dragonder bezocht - en zelfs een keer 's nachts - maar dat was een klant waarvoor ze een kiel naaide. Ze heeft toen ruzie gehad met de heer van de buurt, die haar vervolgens aanklaagde bij het Gerecht. Op 06-08-1768 werd ze voor haar oneerbiedig gedrag veroordeeld om drie dagen te sitte in 't Eyken huysje, met de kosten. Na haar vrijlating woonde ze op de Binnenvestgracht bij de IJzerengracht (nu Nieuwe Beestenmarkt) waar ze haar ergerlijk leven voortzette met de ontvangst van manvolk om daarmee tegen betaling eenige vleeschelijke Conversatie te houden. Dat leidde opnieuw tot ruzie met het buurtbestuur. Hoewel ze dat ontkent, zou ze zelfs geroepen hebben: ik geef den Donder van den Heer en Raaden van de gebuurte (zie ook 'Buurthouden', pag. 82-83).

(Confessieboeken HH fol. 2, 11-05-1769)

Remmert de Wilde, 67 jaar en heer van Pelikaanshoek, is wegens ouderdom maar ook door een smertlijk toeval en zwakte niet meer in staat zijn functie uit te oefenen en verzoekt en verkrijgt ontslag.

(SA II inv. nr. 130 fol. 374, 27-09-1770)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

62. Paplepel

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de oostzijde van Rapenborch mitten houc van de Volresgraft / streckende noortwaerts aen naer de Bredestraet toe / vorder de zuytzijde van de voors. Bredestraete oostwaerts aen tot den houc van de Varckenssteech / ende de westzijde van dezelve stege eyndende aen de Volresgraft / weder beginnende aen de noortzijde mit de huysinge van Mr. Jan Symonsz. Hiec, chirurgijn / westwaerts aen lopende tot den houc van cort Rapenborch / ende de oostzijde vandien / eyndende aen de Bostelbrugge / ende ten laetsten noch beginnende aen de zuytzijde van den Rijn mitten houc van de Borrensteech / oostwaerts aen lopende / eynt mit 't achterhuys van Mr. Jan Symonsz. Hiec voorn.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 6 - 6 vso, 04-12-1603, zie ook fol. 57)

beginnende van de huysinge van de heer burgemr. Swanenburch op de Bredestraet / met de westsijde van de Schoolsteeg aff tot de St. Anthonisbrugge / als meede de huysen staende in de Serpentsteeg wesende tusschen de voorn. Schoolsteegh ende St. Anthonissbrugge / voorts aen de oostzijde van Rapenburch soo verre het Princenhoff strect / ende wijders aen de oostsijde van t'cort Rapenburch tot aen de Bostelbrugge / ende oock aen de Houtmart tot aen de huysinge van de voorn. van der Eem toe / mitsg(ader)s noch de wedersijdige huysinge van de Borresteegh coomende tusschen 'tselve cort Rapenburch ende huyseninge van de voorn. van der Eem.

(SA II inv. nr. 69 fol. 40 vs0 - 41, 22-07-1649)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Paplepel no. xvj / Begint van de Varckensteech aen wederzijde van de straet tot St. Antonisbrugge toe / mitte Bornstege ende achter opten Rijn tot 't achterhuys 't welc Geryt Prsz. Timmermans was / plach te hebben huysen of cameren 39. Mogelijk is de naam ontstaan vanwege haar ligging en de flauwe knik aan het eind van de Breestraat die de vorm van een lepelkom heeft (zie ook 'Buurthouden', pag. 66).

(SA II inv. nr. 1220 fol. 11)

Op 11-07-1596 wordt Jacob Vrerixsz. In de Gulde Valc benoemd als buurtheer. Claes Jansz. In de Rosmoelen en Jan Dirx. Steen die als 1e en 2e op de voordracht van de buren staan worden door het Gerecht gepasseerd.

(SA II inv. nr. 48 fol. 24, 11-07-1596)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van f 30,- (lotnr. 16886). De prose luidde: Trecker laet u niet versuren en roepen smact Knepel / dat de fortuin sal geven is voor die gebueren van de paplepel. / Int Noortende (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Het achtergelaten kind van Jeremijn de Fever verblijft tijdelijk bij Maritge Dirx, huisvrouw van Claes Jansz. In de Rosmolen. Het Gerecht gelast dat het kind daar moet blijven ten eynde 't zelve aldaer bij hem mach werden onderhouden.

(SA II inv. nr. 50 fol. 237, 05-04-1607)

Op 22-07-1649 wordt de buurt verkleind, doordat de oostzijde van de Borresteeg en een aantal huizen op de Rijn (nu Boommarkt) onder het bestuur van de aangrenzende buurt Doornbos worden gebracht (zie ook 'Buurthouden', pag. 92).

(SA II inv. nr. 69 fol. 40 vso - 41, 22-07-1649)

In 1673 staat het Gerecht toe dat de buren van Paplepel straatlantaarns mogen plaatsen, mits de inwoners daarvoor geen contributie behoeven te betalen en dat ook het onderhoud uit het normale inkomen van de buurt zal worden bekostigd. Het lijkt er op dat dit een gezamenlijk initiatief is van Paplepel met de buurten Billenburg en Biervliet die enkele weken later onder de zelfde voorwaarden toestemming krijgen om lantaarns te plaatsen. In de volgende jaren volgen meerdere buurten dit voorbeeld (zie ook 'Buurthouden', pag. 124).

(SA II inv. nr. 84 fol. 1 vso, 19-10-1673)

In 1741 blijkt uit een mededeling van de heer en raden van de buurt Doornbos dat er op verzoek van burgemeester van Tol drie à vier jaar eerder ten gunste van Paplepel zeven huizen aan hun buurt zijn onttrokken. Om welke huizen het gaat wordt niet duidelijk (mogelijk gaat het om de huizen aan de oostzijde van de Borresteeg), maar het Gerecht maakt deze maatregel ongedaan. Bovendien moet het bestuur van Paplepel de inkomsten die men gedurende de achterliggende periode van de betreffende gehuisden heeft genoten, aan Doornbos restitueren. Ten slotte besluit het Gerecht dat Paplepel de oostzijde van het Kort Rapenburg tussen Breestraat en Bostelbrug aan Doornbos moet overdragen (zie ook 'Buurthouden', pag. 93).

(SA II inv. nr. 119 fol. 231, 20-12-1741)

Mr. Gijsbert Huyssen krijgt toestemming om op 08-07-1767 met de geburen van Paplepel te hoven aan het fontein (een herberg op de Hoge Rijndijk buiten de stad).

(SA II inv. nr. 213 fol. 30)

Bewaard gebleven is een afdruk op papier (doorsnede 27 mm) van het buurtzegel met de afbeelding van een gevleugelde zandloper waaronder een doodshoofd en met het randschrift: PAPLEPEL . BVERT . 1662 (zie ook 'Buurthouden', pag. 89).

(Lakenhal, Cat. van Voorwerpen 1924 no. 33)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

68. Paltsgraafschap op de Rijn

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begint met 't huys van Engel Adriaensz., gelegen aen de noortwestzijde van de corte Coornbrugstege / loopt deselve noortoostwaerts uyt / begrijpt de zuytwestzijde van de Marct totte Maersmansteech / ende noch de noortoostzijde / noortwestzijde / ende zuytwestzijde van de taerling huysen besloten tusschen de Maersmansteech ten noortwesten / de plaetse van de Vischcapel ten noortoosten / de Vismarct ten zuytoosten / de steech die men nae de Vischmarct gaet ten zuytwesten / eyndende aldaer met 't huys van Aelbert Corn.z. van Leeuwen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 10, 31 01-1608)

beginnende aen de noortwestsijde van de korte Coornbrugsteech mettet huys 't welck bewoont wert bij Cornelis Engelsz. kruydenier (i.m.: nu Pieter Ambrosius van Brimsdorf) / loopt dezelve noortoostwaers uyt / den houck aen de Marct om langs de zuytwestsijde van dezelve Marct tot aen de Maersmansteech / eyndigende aldaer met de huysinge van Joris Pietersz. lakencoper / ende daerjegensover met het huys van Dirck Jansz. Potterloo (i.m.: nu Cornelis Arentsz. witmaecker) 't welck hij zelfs bewoont / beginnende loopt noortoostwaers den houck aen de Marct om / ende eyndicht mette huysinge van Aelbrecht Cornelisz. van Leeuwen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 20 vso, 05-06-1614)

gelegen op den Rijn tusschen de Maersmansteeg ende de Coornbrugsteegh

(SA II inv. nr. 1217 fol. 155 vso, 27-05-1672)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Maersmanstege no. xij / Begint aen 't stadthuys / beyde de zijden van de voors. stege ende den Rijn totte Coornbrugstege toe / plach te hebben huysen of cameren 46.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Uit voorgaande beschrijving blijkt dat de buurt oorspronkelijk groter was en ook de Maarsmansteeg omvatte. Hoewel dat nergens wordt vermeld, moet kort na 1590 een splitsing hebben plaatsgevonden, want op 18-07-1591 en 17-12-1592 keurt het Gerecht de buurtkaarten goed van resp. de Rijn (omstreeks 1600 Paltsgraafschap op de Rijn genaamd) en de Maersmanstege (zie de buurt Rome).

(SA II inv. nr. 46 fol. 110 en 268)

In 1597 wordt de weduwe van Joris de Schotsman in de Palsgraeff genoemd. Waarschijnlijk gaat het hier echter om een pand op de Breestraat.

(Oud Rechterlijk Archief 48a fol. 4)

Aen de gebuurte palsgraeff geconsenteert in alle stilte te mogen hoven in de Bailliuws Vierschaer van rhijnlandt, mits gedragende nae de jongste keure op het hoven geëmaneert (met dit laatste zal zijn bedoeld dat men voor toestemming om te mogen hoven een zesde deel van de buurtkas moet afstaan ten behoeve van het H.G. Weeshuis).

(SA II inv. nr. 191 fol. 105, 19-08-1671)

Op 27-05-1672 wordt Gerrit van Swieten met 12 stemmen als eerste voor een buurtheerbenoeming genomineerd. Johannes van Reynsburgh en Gillis Vegens hebben ieder 2 stemmen. Het Gerecht benoemd Gerrit van Swieten.

(SA II inv. nr 1221, ongedateerd)

Van de buurt is een vroeg 17e-eeuws schilderij bekend, dat doorgaat voor een van de oudste Leidse stadsgezichten. Het paneel (48 x 102 cm) toont de Vis- en Warmoesmarkt, gezien vanaf de overkant van de Nieuwe Rijn en met de bebouwing die door de stadhuisbrand van 1929 is verdwenen. Omdat de stadhuistoren al de vorm vertoont van 1599, terwijl de uitbreiding van de oostelijke stadhuisvleugel in 1604 nog niet is afgebeeld, wordt aangenomen dat het schilderij rond 1600 is vervaardigd. Moerman heeft het paneel dat zich in het stedelijk museum De Lakenhal bevindt, uitvoerig beschreven (Leids Jaarboekje 1979, pag. 95 - 112). Zij stelt vast dat van de voorgeschiedenis weinig of niets bekend is, alleen dat het stuk in 1871 door de erfgenamen van Pieter Blaauw aan de gemeente werd geschonken. Haar mededeling dat Blaauw buurtheer was van de Maarsmansteeg berust echter op een vergissing, want zoals hiervoor vermeld, hield de buurt Maarsmansteeg omstreeks 1590 op te bestaan door de splitsing in Paltsgraafschap op de Rijn en Rome. Overigens is het misverstand vermoedelijk door de erven Blaauw in de wereld gebracht en vervolgens steeds in de literatuur overgenomen. In werkelijkheid was Pieter Blaauw tot zijn dood in 1871 heer van buurt 9, het stadsdeel tussen de Botermarkt (waar hij zelf op no. 16 woonde), Vismarkt, Maarsmansteeg, Pieterskerkchoorsteeg, Langebrug, Steenschuur en Gangetje. Vóór 1853 was Blaauw heer van buurt 22 en op 25-07-1833 was hij (nog nét tijdens de bestaande verdeling van 1804) benoemd als heer van buurt 30. Buurt 22 (ontstaan volgen de verdeling van 1833) omvatte het gehele stadsdeel tussen de Breestraat en de Rijn vanaf het Gangetje tot de Maarsmansteeg. Wellicht dat Blaauw het schilderij al in 1833 verwierf doordat de bezittingen van de in 1796 verdwenen buurt Paltsgraafschap op de Rijn waren doorgegeven aan de opvolgers 'in rechte'. Dat het paneel werkelijk afkomstig is van het Paltsgraafschap op de Rijn bewijst het z.g. rebuswapen op de linkerzijde boven. Het schild wordt doorsneden door wat Moerman een gegolfde zilveren paal noemt. In werkelijkheid is dat het heraldisch teken voor een rivier, in dit geval de Rijn. Daarnaast de paal en aan de andere zijde een spade, een graafschap. Samen vormen zij dus de buurtnaam: paal/graafschap/Rijn (zie ook 'Buurthouden', pag. 106-107).

(Lakenhal, Cat. van Schilderijen Tekeningen 1983 no. 268)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

53. Pakkenburg

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

behelsende de huysen in den taerling N VIII tusschen de oost- en zuytdelyxte Binnenvestgraft /Rhijnstraet / en Levendael.

(SA II inv. nr. 1217 fol. 87 vso, 04-07-1664)

sal bestaen uyt de huysen staende ten wedersijde van de Gorstraet tusschen de Rhijnstraet ende Packhuysstraet / de huysen aen de oostzijde van de Rhijnstraet tusschen de Gorstraet en 't Levendael / de huysen aen de zuytzijde van het Levendael / en op de oosteliicke Binnevestgraft tot aen Tevelshoffge / en aen de oostzijde van de Packhuysstraet tot aen het voors. hoffge / en aen de westzijde van deselve straet tot aen de Gorstraet / mitsgaders de Gorstraet ten wdersijden tusschen de Rhijnstraet en Binnevestgraft.

(SA II inv. nr 1217 fol. 98 vso, 14-10-1666)

Geschiedenis:

Gesticht op 04-07-1664

(SA II inv. nr. 1217 fol. 87 vso)

In 1666 verzoeken de heer en raad om splitsing van Pakkenburg omdat het seer moeyelick viel de voors. gebuyrte te regieren, vermits het groot getal der huysen onder deselve resorterende. Het Gerecht gaat op 14-10-1666 akkoord. Het noordelijk deel behoudt de naam Pakkenburg, het zuidelijke deel wordt Hofbuurt genoemd.

(SA II inv. nr. 1217 fol. 98 vso)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

136. Oud Vredenburg

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen.
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende met de oostsijde van de strate genaemt de Lege Werf / ende wijders opte Achtergracht van de Pellicaenstraet af tot aen de Duysenraetsteech / begrijpende voorts omtrent de helfte van de selve Duysentraetsteech ten wedersijden tot aen de huysinge van Gerryt Willemsz. coornmeter aen de oostsijde / ende aen de westsijde tot aen de huysinge van Jacob Melgersz. get. mit no. 26

(SA II inv. nr. 1216 fol. 110 vso, 05-05-1634)

Geschiedenis:

Op 05-05-1634 ontstaan als afsplitsing van de buurt Vredenburg.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 110 - 110 vso, 05-05-1634)

Oud Vredenburg krijgt toestemming om te hoven, mits men zich gedraagt naar de gerechtsresolutie omtrent het hoven (zie ook 'Buurthouden', pag. 101).

(SA II inv. nr. 191 fol. 101, 18-06-1671)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

104. Oud Tuil naar Buiten

	NW  NO  ZW  ZO  Selecteer regiokaart met buurtnamen
	Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen aen de oostzijde van de Middelstegraft / beginnende aen de Vlerenbrugge met het huys van Vranck Gerritsz. / ende voorts de selve Middelstegraft langs suytwaerts aen tot in de corte Groenesteech / ende aldus eyndende met het huys van Claes Simonsz. cleermaecker, staende aen de noortsijde van de selve steech.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 114, 25-06-1635)

Geschiedenis:

Op 03-05-1618 ontstaan als afsplitsing van de buurt Oude Tuil.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 41 vso)

Isaac Bertram, heer van Oude Tuil naar Buiten, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.

(SA II inv. nr. 139 fol. 85, 08-07-1785)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting