amh_94_glossarium  

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

Glossarium

 

  A amh_94_glossarium

 

abuseren misbruik maken
abuys misbruik, bedrog
actie recht of rechtsmiddel om 't recht te vervolgen en voor te staan
adverteren waarschuwen
affectie 1. voorliefde, genegenheid;
2. opzet
affirmeren bevestigen
affscheyt slotbesluit
alieren vervreemden
allegeren aanhalen, aanvoeren, bijbrengen
alleynsxkens allengs, van lieverlee
altricatie/altercatie wrijving, woordenwisseling, twist
appliceren ten propoost brengen om de zaak te verklaren

 

amh_94_glossarium B amh_94_glossarium

 

Bamis Sint-Bavomis = 1 oktober
becronen beklagen
bederf verderf, ondergang; van bederf hebben = nodig hebben
begrip omvang, uitgestrektheid
beneficien een gunst bewijzen
bergen verbergen
bernen/barnen branden, in beroering brengen
besoigneren ambtelijk behandelen, regelen
beteren schade die men heeft toegebracht vergoeden
betering vergoeding, gegeven aan de rechter en partij om een misdaad te 'beteren'
bevestenis bekrachtiging
bewinden zich bezig houden met, toegenen
blanck rekeneenheid ter waarde van 3/4 stuiver
te borde brengen te berde brengen: op (tafel) brengen

 

amh_94_glossarium C amh_94_glossarium

 

captie maken bezwaar maken, tegenstribbelen
cesseren ophouden, een einde nemen, vervallen
colligeren (een proces) er de stukken van verzamelen
committeren met een last of volmacht voorzien, afvaardigen of zenden
consequentie gevolg(trekking) aangaande het bezit van een recht of aanspraak
consequeren consisteren, stevig maken; verkrijgen
constringeren dwingen, verplichten
contenteren tevredenstellen
contrarien dwarsbomen, tegenwerken
contribueren bijdragen (met morgengeld)
convinceren schuldig bevinden
correctie arbitrale straf naar het goedvinden van de rechter
costumen algemeen gebruik, een algemene (oude) gewoonte, een gebruik dat kracht van wet heeft gekregen
costumier iemand die belast is met het heffen van zekere tolrechten, 'costume' genaamd
cracht doen geweld doen/plegen

 

amh_94_glossarium D amh_94_glossarium

 

daing/dainggeld 'boden zullen genieten dainggelden ende prouffiten' OAR 515 fol. 51r.
defrauderen bedriegen, belasting ontduiken
denunciateur aangever, verklikker
desisteren afzien, afstand van iets doen of van een recht dat men zou mogen hebben om iets in rechte te vervolgen
destructie vernietiging
digressie brede uitweiding
dilengentie = diligentie ijver, toewijding
dobber (ook) vistuig, bestaande uit een of meer vastgelegde, van snoeren en haken voorziene drijvers
duiker koker door een dijk of dam tot het afvoeren of inlaten van water
duikersluis afsluitbare duiker in een waterkering

 

amh_94_glossarium E amh_94_glossarium

 

effectueren ten uitvoer brengen
eviter ontwijken, vermijden, besparen
exactionneren meer (belasting) eisen van iemand dan wettelijk is vastgesteld
excederen overschrijden, overtreden
excessief overmatig, buitensporig
exonereren water lozen
exploiteren bij exploot aanzeggen
exploot aanzegging door de deurwaarder van een dagvaarding, rechterlijke beslissing
extenderen uitbreiden, betrekkelijk maken van het een tot het ander geval
f(o)urnissement (bij)betaling

 

amh_94_glossarium G amh_94_glossarium

 

gehengen spreken
gereetschap 1. gereedheid, geneigdheid;
2. bereidvaardigheid;
3. benodigdheden
gerieven helpen
gescheid scheidsrechterlijke uitspraak
gewerden (van weerderen) de weerder (soort handgeld) teruggeven
gratie 1. welwillende gezindheid;
2. (van een belasting) vermindering van het bedrag
groot 1/2 stuiver
grouwen gruwen, vrezen

 

amh_94_glossarium H amh_94_glossarium

 

haspel door spaken of kruisarmen te bewegen windas
heul duiker, een overwelfde of door een brug overdekte opening
hoefslag het aandeel waarvoor een ingeland, op grond van de grootte van zijn perceel, in onderhoud van dijk of weg is aangeslagen
hoeve = 16 morgen of 13,624 ha
houck (vis)haak

 

amh_94_glossarium I amh_94_glossarium

 

impetrant 1. degene wie een eis rechterlijk wordt toegewezen;
2. eiser, verkrijger van een daagbrief
impetreren eisen, verzoeken, zich verwerven
inestimabel onschatbaar
injurie onrecht, belediging
insisteren aandringen
intenteren (een proces) instellen

 

amh_94_glossarium J amh_94_glossarium

 

jachtwater (snel) stromend water
Jaersdach nieuwjaar

 

amh_94_glossarium K amh_94_glossarium

 

karolusgulden gouden, later zilveren munt; boekhoudkundig/uitgiftekoers 20 stuiver
karwerk karwei
kromsteven op binnenwateren gebruikte vaartuigen met binnenwaarts gebogen steven

 

amh_94_glossarium L amh_94_glossarium

 

leeuw leeuwengroot = zilveren munt met klimmende leeuw ter waarde van 1 groot
licht (van een sluis) opening, breedte
lijn 1/12 duim = 0,2 cm
limiteren beperken
litigieus twistig, in geding staande, onderhevig aan een gerechtelijke uitspraak

 

amh_94_glossarium M amh_94_glossarium

 

mandement poenaal bevelschrift/dagvaarding met boetebeding
Martini 11 november
meninge oordeel, beslissing, uitspraak
momaensicht masker

 

amh_94_glossarium N amh_94_glossarium

 

nijpen knijpen, iemand zeer doen, beledigen

 

amh_94_glossarium O amh_94_glossarium

 

octroyeren octrooi/vergunning verlenen
oculair (inspectie -) eigen bezichtiging
oevel euvel, (iets) nadeligs
oir allesbevattend collectief
oirboir nut(tig)
onderwinden 1. ondernemen, op zich nemen;
2. als beheerder over iets beschikken
onlochbaer onloochenbaar
onthiet belofte, bevel
onverhorich onbeluisterd, niet verhoord/ingewilligd
't ooch hebben als strekking hebben
oorboir nut, voordeel
opheve heffing (van een belasting)
opposeren (= opponeren) teweer stellen
op peyne van op straffe van
oproe(d)en ophitsen
opwater 1. water afkomstig van de bovenloop der rivieren;
2. hoogwater, springvloed
(o)ultrgyeuse ultra: aan gene zijde van; zijn eigenlijke bevoegdheid te buiten gaand
overdaad gewelddadigheid
overdragen overeenkomen

 

amh_94_glossarium P amh_94_glossarium

 

paasavond de avond, en bij uitbreiding de dag, voor Pasen
partieschap verdeeldheid, tweedracht
penninggeld omslag per morgen (voor de hoogheemraden)
periculen gevaarlijke situatie
permutatie verwisseling, ruiling
permuteren verwisselen, ruilen
Petri-ad-vincula 1 augustus
plak munt van 2 groot of 1 stuiver
pondereren overwegen, overpeinzen
poseren = poneren stellen
precaveren behoeden
prejudicie schade, nadeel
prejudicien 1. van tevoren een oordeel vellen;
2. schaden, benadelen
preserveren beschermen, behoeden
preste lening
pretens waarop men aanspraak meent te hebben
preventie 1. recht dat een met rechtsmacht bekleed persoon had om een zaak te behandelen wanneer deze eerst aan zijn jurisdictie werd voorgelegd;
2. onderzoek in rechte
procureren bewerkstelligen; voor iemand anders verkrijgen, verschaffen
proprieyt eigendom
bij provisie voorlopig
provoceren appelleren
prijzen aangenomen werk goedkeuren

 

amh_94_glossarium Q amh_94_glossarium

 

quakel kwakel = hoge, smalle voetbrug
quyten kwijting verlenen
quytscelden 1. iets iemand overdragen, zijn recht aan quytschouwen
iemand opgeven; 2. zich voldaan verklaren

 

amh_94_glossarium R amh_94_glossarium

 

rau(w) actie actie die rauwelijks ter eerster instantie wordt getenteert; wanneer een zaak ter eerster instantie bij het Hof wordt gebracht
reeschip gereedschap
reereren herhalen, nog eens toepassen
remedien middel zoeken tegen, verhelpen
repliek antwoord van de eiser op het eerste verweer van gedaagde
restringeren beperken, bekorten
Rijnlandse morgen = 0,8515 ha;
= 6 hond of 600 vierk.roede
Rijnlandse roede = 3,767m;
= 12 voet (0,314m);
= 12 duim (2,61cm);
= 12 lijn (0,21cm)

 

amh_94_glossarium S amh_94_glossarium

 

schakel (ook) driewandig visnet waarmee men smalle wateren over de gehele breedte afzet
schutbaar elders opsluitbaar door een schutter
schutten loslopend vee opsluiten
Sint-
Bartelmees aposteldag
24 augustus
Sint-Jan (in de zomer) 24 juni
Sint-Jansdagevangelist in de kerst 27 december
Sint-Lambertsdag 17 september
Sint-Lucasdag 18 oktober
Sint-Maria-Magdalena 22 juli
Sint-Matheus 21 september
Sint-Michielsdag 29 september
Sint-Pieter ad cathedram 22 februari
Sint-Pieter-en-Pauwelsdag 29 juni
solliciteren vervolgen, naarstig drijven
soulagemente (lasten)verlichting
spoeye/spui afsluitbare waterlozing in een waterkering
stafgaende vergelijk:
dijckstaf = dijckslag = het gedeelte van een dijk tot welks onderhoud een bepaald persoon is verplicht
stal
(haren vollen - hebben)
de bepaalde tijd gestaan hebben
stillen tevredenstellen
strik ook:
een gevaarlijke poging om iemand in moeilijkheden te brengen
supercederen uitstellen
superintendent oppertoeziener
surrogeren vervangen

 

amh_94_glossarium T amh_94_glossarium

 

temeriteyt vermetelheid
tenwaer tenzij
titel 1. akte, bewijsgrond;
2. rechtsgrond (voor eigendomsovergang)
tocht (polder)sloot
toestoocken prikkelen, aanzetten, opstoken
troublen onlusten (van het beleg van Leiden)
turberen verontrusten, beroeren;
(met betr. tot iemands recht) hem in het genot daarvan storen
twije/twie onenigheid, twist, geschil

 

amh_94_glossarium U amh_94_glossarium

 

usurpatie zich wederrechtelijk door geweld, bedrog usurperen of anderszins toegenen en het als zijn bezit of iets wat hem toebehoort, gebruiken
uytdelven vervenen
uytleggen voorschieten
uytpande  

 

amh_94_glossarium V amh_94_glossarium

 

Valentini 14 februari
verachteren vertragen, belemmeren
verbandbrief akte waarbij men zich verbindt een belofte na te komen
verboucken overboeken
verbreken een misdrijf plegen, dat bij een wetsbepaling verboden is of dat men zich verbonden heeft niet te plegen
verdelven uitgraven, vervenen
verdrag 1. uitstel;
2. verdrag;
3. duur van een bepaalde termijn
verduchten vrezen
verhelen tot een geheel verbinden
verhoefslagen (een dijk) in hoefslagen verdelen
verleggen voorschieten
veroorsaten vergoeding geven
vertichten (vertegen) het opgeven van zijn recht op iets, afstand doen
verwit 1. voorafgaande mededeling;
2. verwijt, dat wat tot schande strekt
viertel = 4 morgen ofwel 3,406 ha
vleugel (van een sluis) toelopende constructie ter weerszijden
vlouw visnet dwars over de rivier uitgebracht en dat men met de stroom laat drijven

 

amh_94_glossarium W amh_94_glossarium

 

weer strook land tussen twee sloten, kaveling
wete/weet gerechtelijke aanzegging/kennisgeving
wijzen vonnis wijzen, beslissen
willekoren bewilligen, goedkeuren

 

amh_94_glossarium Z amh_94_glossarium

 

(een) zeggen arbitrale uitspraak
zetten (een belasting) vaststellen

 

 

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl