19. Billenburg |
Stadskaart |
|
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie. |
Ligging:
beginnende van Rapenborch of mit 't huis mit (!) ancomende Claes Cornelisz., coperslager / de zuytzijde van 't Noordeinde tot mitten houc van 't Zant, ancomende Vrederyc Aerntsz. / ende aen de noortzijde van 't Noordeinde beginnende mit 't huis opten westhouc van de Molenwerff, ancomende de wedue van 't Kint van Haerlem / de voors. Molenwerff aen beyden zijden / voorts lopende langs de voors. noortzijde tot de iij Haringen, wesende 't houchuys aen Rapenburch ende den houc van de westzijde van cort Rapenburch / eyndende aen der Vestsloot mit 't stadtshuysen aldaer.
(SA II inv. nr. 1216 fol. 2, 27-06-1602)
de innewoonders van de huysen aen de noortzijde van Groenhasengraft / beginnende van de Vestsloot totten houc van 't Zant / vorder de westzijde van 't Zant ende de zuytzijde van 't Noorteynde van 't Zant of / eyndende tot aen de Vestsloot bij de Wittepoort / mit alle 't gunt binnen 't begrijp van die gelegen es
(SA II inv. nr. 1216 fol. 3, tussen 29-08 en 11-10-1602)
beginnende aen de zuytzijde van 't Noordeynde met de huysing van de Gulde Wagen / en lopende tot aen de vest / de Veststraet langs tot aen de Groenehasegraft / de Groenehasegraft langs tot aen de Slicksteech / ende de gehele westzijde van de Slicksteech tot in 't Noorteynde
(SA II inv. nr. 1217 fol. 12 vso, 09-01-1653)
Geschiedenis:
Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Billenborch nr. xix / Begint op Cort Rapenborch aen de Vest / 't Noordeynde aen beyden zijden / 't Zant / d'een zijde van Groenhasengraft / plach te hebben huysen of cameren 63. De buurt ontleende haar naam aan de prostitutie die in deze omgeving van oudsher werd bedreven en door het stadsbestuur werd toegestaan.. Zo was rond 1450 de prostitué Fye mitten billen in de buurt woonachtig. Zie ook Vreugdenrijk.
(SA II inv. nr. 1220 fol. 8 vso en Hamaker, Keurboek 1450 V 80)
Op 12-04-1590 verzoeken Lubbrant Jacobsz., Jan Adriaensz. voerman, Jannetge Aelbrechtsdr., weduwe van wijlen Gangeloff Symonsz. en Jacob Pietersz. Sick namens alle gehuisden van het Noordeinde om voortaan van hun betalingsverplichting vanwege het uitdiepen van het Rapenburg vrijgesteld te worden. Het Gerecht slaat het verzoek af.
(SA II inv. nr. 45 fol. 279 vso)
Op 15-10-1592 wordt na visitatie door de schepenmeesters het buurtreglement met een niet nader genoemde correctie goedgekeurd.
(SA II inv. nr. 46 fol. 243)
In 1594 vragen de gemeene gebuyren ende geerfden ondergeschreven int Noorteynde aen tcleyne vestgen, streckende van de Pellecaensmolen off bolwerck tot aen dese stede vollerijen op Rapenburch betreffende de aanleg van een straat en de bebouwing er van of uitstel mogelijk is. Twee bewoners bezoeken zelfs de vergadering van het Gerecht dat zegt later te zullen antwoorden.
(SA II inv. nr. 47 fol. 158)
Op 01-08-1596 winnen de geburen van Billenburg op lotnummer 19834 in de Grote Loterij een zilveren bierbeker van zeven ons. De bijgevoegde prose luidt: De buren van Billenburch int Noortendt / bennen tsamen in een accord getreen / in te leggen dat bij de beurs is bekent / wat haer Godt verleent sij sijn tevreen. (zie ook 'Buurthouden', pag. 110).
(AGH inv. nr. 426)
Op 15-07-1599 verzoekt het buurtbestuur dat de buurt in tweeën wordt gedeeld overmits het quaede regiment en dat er een koninck, keyser, graeff off heer wordt benoemd. De schepenmeesters worden ingeschakeld, maar over de afloop wordt niets vermeld (zie ook 'Buurthouden', pag. 51).
(SA II inv. nr. 49 fol. 67 vso)
Op 29-05-1602 wordt melding gemaakt van een geschil met de aangrenzende buurt Rapenburg of Meyenburg over de vraag onder welke buurt de huizen aan de westzijde van het Rapenburg vallen. Zie Rapenburg of Meyenburg (zie ook 'Buurthouden', pag. 64).
(SA II inv. nr. 1216 fol. 1 - 1 vso)
Tussen 29-08 en 11-10-1602 besluit het Gerecht op verzoek van de geburen om Billenburg te splitsen, waardoor vijf nieuwe gebuurten ontstaan t.w. een gebuurte Billenburg dat zijn naam behoudt, alsmede Pelikaanshoek, Drie Haringvliet (later Kortevest) en Groenhazenburg (zie ook Oost Billenburg, Zandwijk en Meyenburg). Deze verdeling heeft echter nooit gefunctioneerd; vermoedelijk omdat het stadsbestuur niet akkoord ging met de ontwerpindeling van de stad in 176 gebuurten. Bovenstaand besluit valt geheel samen met de afwezigheid van Jan van Hout, die in september 1602 buiten de stad verbleef om ongestoord zijn ontwerpindeling te voltooien (zie ook 'Buurthouden', pag. 52 e.v.)
(SA II inv. nr. 1216 fol. 3)
Mogelijk was de verkleining van Billenburg reden om in de volksmond over Klein Billenburg. te spreken. Zó wordt de buurt in 1603 genoemd wanneer de geburen van het Noordeinde in het gedeelte tussen het Zand en de Vest zich tot het stadsbestuur richten. Zij klagen dat zij te zwac zouden zijn haer doden ter aerden te dragen en stellen daarom voor dat zij bij de gebuurte Pelikaanshoek worden gevoegd, waarvan Harman van Rijn Gerytsz. (vader van de nog niet geboren Rembrandt van Rijn) heer is. Het Gerecht weigert akkoord te gaan en zegt dat de geburen tevreden moeten zijn met de buurtverdeling van 1602. Wel krijgen zij toestemming om zich in geval van begrafenissen tot last van dengeenen die 't behoort ander personen in plaetse te huyren.
(SA II inv. nr. 1216 fol. 5 vso, 31-07-1603)
Op 09-01-1653 wordt de buurt opnieuw gesplitst in Billenburg en 't Zant nadat er opnieuw klachten zijn over de grote omvang.
(SA II inv. nr. 1217 fol. 12 vso)
Een kwitantie voor geleverde moezelwijn voor het Buerthoff in 't Noorteynde
(SA II inv. nr. 6967, 23-08-1653)
Van de gebuurte Billenburg is een kasboek bewaard gebleven over de periode 1653 - 1796, waarin o.a. de volgenden inkomsten en uitgaven voorkomen:
Uitgaven in verband met heerverkiezingen:
08-07-1670 | Eerst om selve | f 2-0-0 |
Noch aen bier | 6-10-0 | |
Noch van het bier in te brengen | 0-4-0 | |
Noch van kannehuyr | 0-16-0 | |
Noch de knecht gegeven | 0-15-0 | |
Noch van een banck gebroocken | 0-2-0 | |
Noch van de vulle vloer weer schoon te maken | 0-12-0 | |
30-07-1670 | De ordenansy of het buertboeck van de sekretary gehaelt is daer voor gegeven ses schellingen, noch vier stuivers voor schrijven | 2-0-0 |
20-11-1670 | Ende is in bewaring tot Kornelis Aryensen, woont in de gulde waegen, met een silveren blusjoen en met een yseren stempel en met het eene schrijfboeck. | |
22-04-1671 | Uytgeven van my Heyndrick Jacobsen van Bremen (sinds 30-08-1662 thesorier) tot het verkiezen van een heer tot 2 half faeten bier, ses guldens | 6-0-0 |
26-04-1671 | Noch in het brengen | 0-4-0 |
Aen kannehuyr | 0-18-0 | |
Aen de knecht sijn dienst | 0-15-0 | |
Noch uytgegeven op de sickertary aen de ordonnantye, seven schillingen | 2-2-0 | |
'Doen wert heer van dese buurt Cornelis Aryenzen van Gendt' | ||
01-10-1679 | Uitgaven, o.a. voor 2½ vat bier, zaalruimte, kaarsen, de huur van 24 kannetjes en 4 flessen | f 33-10-0 |
18-10-1680 | 16-2-8 | |
1723 | f 22-2-0 | |
1733 | f 18-10-0 | |
30-09-1742 | (tresorierverkiezing) | |
Aen bier | f 10-5-14 | |
Tabak en pijpen | 1-9-8 | |
Kamerhuur en ligt | 3-5-8 | |
Kannen en glazenhuur | 0-15-0 | |
De knecht voor 't bedienen | 1-0-0 | |
24-03-1775 | Bij de aanstelling van Gerrit Stierman vond er een buurthof plaats waarvan de kosten f 138-14-0 bedroegen. Overigens werd deze uitgave niet geboekt, maar kan ze worden berekend door het batig saldo over 1773 (f 236-19-0) te vermeerderen met het overschot van 1774 (f 3-4-8) en te verminderen met het eindsaldo van dat jaar (f 101-9-8) | f 138-14-0 |
15-04-1776 | Bij de aanstelling van Lambertus Bekking | f 41-1-0 |
27-04-1780 | Bij de aanstelling van Pieter Alenson | f 77-2-8 |
(SA II inv. nr. 6960)
Diverse inkomsten tijdens de periode 1750 - 1789:
18-09-1750 | Jans (Elias ?) de Noot voor het schelde en slaen | f 2-0-0 |
20-11-1777 | Montgelt van Roye Mie en haar zuster | 1-15-8 |
05-06-1777 | Montgelt van de vrouw van Engel Hogervorst | ? |
27-10-177 | Voor 't trouwe of vette schotel van Jan Langevelt | ? |
15-11-1789 | Bruiloftspenning van Pieter Marlein | 1-8-0 |
(SA II inv. nr. 6961)
Van de gebuurte Billenburg zijn twee kasboeken bewaard gebleven. Over de periode 1723 - 1747 zijn de aard en omvang van de inkomsten en uitgaven berekend. Onderstaande tabel toont een overzicht van samengetelde inkomsten en uitgaven naar soort:
INKOMSTEN |
UITGAVEN |
|||||
Boeking | Aard van de inkomsten | Inkomsten | In % | Aard van de uitgaven | Uitgaven | In % |
88 x | overlijdensgiften | f 56-11-0 | 22,0 | loon buurtknecht | f 115-4-0 | 46,4 |
70 x | absentiegelden | 73-18-0 | 28,8 | buurthof / vergadering | 94-10-14 | 38,0 |
34 x | vette schotel | 22-18-0 | 8,9 | diversen | 8-0-4 | 3,3 |
43 x | huiskopen | 69-13-0 | 27,2 | draagloon geburen | 30-14-0 | 12,3 |
27 x | boeten | 33-8-8 | 13,1 | |||
162 | totaal | f 256-8-8 | 100 | totaal | f 248-9-2 | 100 |
(SA II inv. nr. 6960 en 6961)
Op 07-08-1659 verzoekt de heer der gebuurte, Pieter Jansz. van Sonnevelt en de gezamenlijke geburen toestemming om haere gemeene pen(ningen) (...) in een buyrhof te verteeren, 't welck sij voornemens sijn te houden op maendage den eersten septemb(er). Het Gerecht verleent consent om de pen(ningen) bij de beurse van de gebuyrte (...) in vrolijckh(ey)t te mogen verteeren.
(SA II inv. nr. 153 fol. 179)
In 1673 staat het Gerecht toe dat de geburen van Billenburg straatlantaarns mogen plaatsen, mits de inwoners daarvoor geen contributie behoeven te betalen en dat ook het onderhoud uit het normale inkomen van de buurt zal worden bekostigd. Het lijkt er op dat dit een gezamenlijk initiatief is van Billenburg met de gebuurten Paplepel en Biervliet die ongeveer gelijktijdig en onder de zelfde voorwaarden toestemming krijgen om lantaarns te plaatsen. In de volgende jaren volgen meerdere gebuurten dit voorbeeld (zie ook 'Buurthouden', pag. 124).
(SA II inv. nr. 84 fol. 1 vso, 19-10-1673)
Boudewijn Pieton, heer van Billenburg, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.
(SA II inv. nr. 192 fol. 311, 28-04-1694)
Abraham Pieton, heer van Billenburg, is besogt geworden met siekte, beroerte en lammigheyt verzoekt en verkrijgt ontslag.
(SA II inv. nr. 108 fol. 11, 18-11-1723)
Willem de Roos, damastbloemwever en zijn vrouw Teuntje Vaillant wonen ongeveer zes maanden omtrent de Witte Poort. Ze worden wegens slecht gedrag door de buurtheer aangeklaagd met als gevolg dat hen door het Gerecht de toegang tot de stad wordt ontzegd. Het wangedrag zou echter zijn veroorzaakt door hun armoedige staat. Inmiddels hebben de echtelieden een kleine erfenis ontvangen en is Willem de Roos bovendien een goed vakman. Men verzoekt terug te mogen keren (zie ook 'Buurthouden', pag. 82).
(SA II inv. nr. 115 fol. 133, 02-06-1735)
De buurt krijgt toestemming om op 18-08-1777 te hoven.
(SA II inv. nr. 221 fol. 65 vso, 25-07-1777)
Buurtheren:
zie voor uitleg de Toelichting
Naam | Benoemd | Voor- dracht |
Reden vervang |
Meer Info |
Gerytsz., Jacop - | <27-06-1602 | ? | † | * |
Campen, Seger Huygensz. van - | 27-06-1602 | 1 | s | * |
Moy, Dirc Claesz. - | >29-08-1602 | - | † | * |
Tol, Willem Pietersz. van - | 26-06-1614 | 1 | † | |
Wicke, Jan - | 25-04-1624 | 1 | † | * |
Burcheynde, Leendert Crijnen van - | 14-09-1645 | 4 | † | * |
Jongedorst, Louris Barentsz. van - | 09-01-1653 | 2 | † | |
Sonnevelt, Jan Jansz. van - | 28-08-1653 | 1 | † | |
Sonnevelt, Pieter Jansz. van - | 02-08-1657 | 1 | † | |
Doelshouck, Cornelis Dircksz. - | 20-12-1663 | 1 | † | * |
Borsse, Frans Cornelisz. - | 21-07-1670 | 2 | † | |
Gent, Cornelis Arentsz. van - | 30-04-1671 | 1 | † | |
Kop, Symon van der - | 03-11-1679 | 5 | † | * |
Pietoon, Boudewijn - | 25-07-1680 | 4 | o | |
Steenvoorden, Jan Lourisz. van - | 06-05-1694 | 1 | v | * |
Saanen, Jacobus van - | 18-06-1705 | 1 | ? | |
Marijt, Cornelis - | 16-05-1709 | 1 | † | |
Pieton, Abraham - | 03-08-1713 | 1 | o | |
Pieton, Jan - | 07-12-1723 | 1 | † | |
Schut, Barent - | 15-04-1734 | 2 | † | |
Bruyn, Jan de - | 21-09-1769 | 1 | † | |
Delmerhorst, Jan - | 25-04-1777 | 2 | v | |
Hoekstra, Hotze - | 08-09-1791 | 1 | v | |
Arentse, Hermanus - | 24-02-1792 | 1 | o |
Auteur | Publicatie | Home |
Kees Walle 2006/2007 |
Buurthouden | www.oudleiden.nl |