amh_24 amh_24 amh_24
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

24. Nopende de geurpeerde kennisse

Nopende de geurpeerde kennisse Tot hier nu gehandelt zijnde nopende 't eerste poinct, te weten wat kennisse ende jurisdictie dijcgrave ende hogeheemraden {331r} competeert soo uyt crachte van de privilegi van haere instellinge opten ommedijck met sijn sluysen ende sluystochten ende van de gelijcken bij delegatie.
  Soo rest oock te handelen van het twede poinct, te weeten van 't gesach off de jurisdictie die sij daerenboven aen hen selffs genomen ende geurpeert hebben (over de binnelanden) dewelcke es twe deilen. Eensdeels wesende genouch een vervolch van 't waterschap 't welck die van Leyden achten dat men den heemraden geensins en behoort te benemen mer vorder toe te staen <91> met behoorlick onderscheyt, ordre ende regule. Eensdeels nyet gemeens hebbende met 't waterschap mer eygentlicken een aenhang {331v} ofte gevolch van den polityke ofte burgerlicke regieringe den heeren ende ambachtsheeren toecomende, dewelcke die van Leyden souden verstaen dat den heemraden nyet en behoort te werden gelaeten, mer dat men den heeren ende ambachtsheeren daermede elck in den sijnen behoort te laeten becronen188 ende bewerden189.
Gevolch van 't waterschap Belangende 'tgeene als een aenhang es van 't waterschap achten de voorschreven van Leyden te weesen ten eersten de wateren, ten tweden de molens tot de waterlosinge dienende, ten derden de weegen. Ende houden 't daervooren dat indien men de geheele kennisse van dien {332r} den dijckgrave ende hogeheemraden zoude willen ontrecken, dat 't landt daeraen de meeste ondienste van de werelt soude geschieden ende datter nimmermeer in 't particulier yet goets en soude werden gedaen.
Wateren Aengaende de wateren. Deselve sijn twederley: eenyge banweteringen off sluystochten, andere sloten, 't scheyt maeckende, 'tsij van ambachten 'tsij van particuliere lantsgelegenen.
Molens Nopende de molens die sijn oock twederley. Want men crijcht 't gebruyck van dien off sonder arbeyt deur 't vernuft off deur den arbeyt van mensschen off dieren. Sonder den arbeyt zijn {332v} molens die met wint maelen als achtcanten, wippen, stertmolens. Met den arbeyt sijn paerde- off roschmolens daer het oosen190 oick beneffens moet werden gereeckent.
  Den aengang ende 't gevolch van de molens sijn de caden ende es elcke polder. Sij sijn - groot off cleyn - in effecte een <92> waterschap op sijn eygen handt. Even gelijck 't geheele waterschap in 't groot moet hebben sijn ommedijck, weeringen, losingen ende opsicht, soo heeft oock dat sijn caeden tot een ommedijck, 't water buyten de polder weerende, sijn losinge deur de molensloten ende voorts buyten de polder opten bosem. Ende 'tgene daer sijn dijckgrave ende {333r} heemraden, sijn hier schouten ende molenmeesteren. Dat onderscheyt alleen hebbende dat in 't groote waterschap de losinge is naturael als dalende 't water van 't hooch naer 't laech, daer de losinge deur de molens es tegens de natuyr als brengende 't water uyten laegen naer 't hoogen.
Weegen Ende belangende de weegen deselve sijn oock twederley. Als ten eersten heerwegen, dewelcke sijn off dienende alleen totten overgang ende overtocht mitsgaders tot waterscuttinge, beyde gelijckelicken, off dienen alleen tot overgang ende overtocht. Ende ten tweden lijdtwegen ende sijn dienende off voor buyren, gehuchten off huysen in 't gemeen off voor landen off personen {333v} in 't particulier. Tot welck laetste mede dienen de uytpaeden van de achterlanden, alsoo het eenen vasten ende onveranderlicken regel wert gehouden datter geen blocklanden191 en mogen sijn, maer dat alle landen ter naester laege ter minste schade hun uytpadt moeten hebben.
  Indien men den voorschreven dijcgraeff ende hogeheemraden alleen de kennisse van de voorschreven saken, wesende aenhang van 't heemrecht, souden willen toestaen, alle andere gesecludeert of buytengesloten, achten de voorschreven van Leyden dat men 't landt immers zoo grooten ondienst soude doen als men soude indien men hen alle de kennisse benaem. Ende dat sulcx in {334r} desen behoort <93> onderhouden te sijn een middelwech. Te weten, dat men hem alhier behoort toe te staen de superintendentie. Bij manier van voorslach in deser vougen:
Keur op heerwegen, banweteringen, sluystochten Dat in haer vermogen soude sijn op alle heerwegen, banweteringen, sluystochten ende diergelijcke wateringen, streckende ter sluyse off molens, daer ende sulcx sij des van node sullen achten, oock onversocht zijnde, alle nyeuwe keuren ende schouwen te mogen leggen, mits eerst ende alvorens daerop gehoort hebbende de heeren, ambachtsheeren ofte, daer geen heeren, ambachtsheeren en zijn, de schouten ende croosheemraden. Ende in gevalle deselve, ten {334v} fyne alsvooren geroupen sijnde, nyet en compareerden de heemraden met 't leggen van de keure zouden mogen voortsvaeren zulcx sij op haeren gedaen eedt ten meesten dienste van den lande bevinden zouden te behooren.
Keur op molens, lijtwegen, sloten Ende belangende molens, lijdtwegen off sloten, dat in haer vermogen zouden sijn, daerop ten versouck van parti, die 't aenging, alle nyeuwe keuren ende schouwen te leggen mits alvoorens nyet alleen in 't ambacht off de ambachten daer sulcx zoude vallen, mer oock in twe off drie de naestgelegen ambachten, doende uytroupingen ende geboden so in der kercken nae de predicati als opte rechtdaegen teneynde alle degeene die {335r} daer bij enichsins vermeynen souden beschadicht te sijn, hem daerjegens souden mogen opposeren binnen seeckeren voorgestelden tijt. Ende in gevalle nyet en werde geopposeert, zouden dijckgrave ende hogeheemraden met 't leggen van de keur ende schouwe mogen voortvaeren <94> alsvoren. Mer oppositie voorcomende, kennisnemen ende bij haerluyder vonnisse verclaeren offer terecht of te onrecht waer geopposeert.
Voorschou van dijcgraeff en hoochheemraden gedaen De voorschreven keur ende schouwe opnyeus geleyt off enyge oude keuren merckelicken verswaert sijnde soude deselve voor d'eerste reyse comen tot last van 't ambacht off d'ambachten daerinne die {335v} sijn gelegen ende van dan voorts bij degeene die daerinne gehoufslaecht sijn off bij dijcgrave ende hogeheemraden met advys van den heeren, ambachtsheeren off croosheemraden alvooren souden werden 192
  Ende soude de voors. eerste schouwe - in effecte nyet anders wesende dan de opneminge van 't werck tot lasten van den ambachten - alsvooren gedaen werden bij dijcgrave ende hogeheemraden op een boete van vijftich guldens off zooveel meer of min ter discretie van de hogeheemraden onder haeren eedt bevonden soude werden te behooren.
De schouwen te bevelen schout ende croosheemraden 2 mael 'sjaers De voorschreven eerste schouwe sulcx bij dijckgrave ende hogeheemraden {336r} voir goet opgenomen zijnde, zouden deselve werden belast den schouten ende croosheemraden elck in den zijnen omme die tot twe maelen in den jaere eens jegens den zomer, eens jegens de winter te werden beschout tot de gewoonlicke boeten, begrepen in het accort van den jaere 1553 off soo deselve ten opsichte van de veranderingen des tijts bij dijckgrave ende hogeheemraden met 't bewilligen van de hooftingelanden zoude werden verhoocht.
Extraordinarise schouwen Ende hoewel men verstaet dat alle gehoufslaechden in eenyge wercken souden mogen volstaen mits 'tgunt t'haeren laste gehoufslaecht is tot <95> de voors. {336v} twe ordinaryse jaerlicxe schoudagen behoorlicken maeckende ende met onderhout van de keur uyter schouwe houwende, ende den gemenenlande grotelicx daeraen gelegen es dat alle wegen ende wateringen t'allen tijden van den jaere behoorlicken ende bequamelicken mogen werden gebruyct, soo en soude die voorschreven van Leyden nyet ongeraden duncken dat men soude keuren ende ordonneren dat, indien buyten de ordinarise schouwen in yemants wercken eenyge merckelicke gebreecken voorvielen, de gehoufslaechden ten langsten binnen drie daegen naer sij wettelicken daervan vermaent ende daertoe verwitticht {337r} zouden sijn 'tsij van dijckgrave ende hogeheemraden haere booden off oick van de schouten ende croosheemraden, gehouden souden sijn haer werck te beteren ter schouwe van dengeenen die 't vermaenen ende verwittigen soude hebben gedaen. Te weten op een boete van thien ponden ter bekeuringe van dijckgrave ende hogeheemraden off van haere boden ende op een double ordinaris schouwboete ter bekeuringe van de voorschreven schouten ende croosheemraden.
Naerschou de dijcgraeff ende hogeheemraden behouden Behoudens den dijcgrave ende hogeheemraden haer naerschouwe op alle heerweghen ende banwateringen193 tot last van de schouten ende croosheemraden op {337v} een boete van 25 guldens ofte ter discretie van de hogeheemraden, mer op alle lijdtwegen ende slooten daerop sij ten versoucke van parti keur ende schouwen sullen hebben geleyt - mede nyet dan versocht sijnde - ende dat op een boete van thien ponden sonder hoger tot laste van degeene <96> die bevonden soude werden ongelijck te hebben.
Keur op molens ende polders Ende ten opsicht van 't stellen van nyeuwe molens. Alsoo gene polders en mogen werden gemaect dan tot laste van de landen metten bosem gemeen leggende, deurdien de bepolderde hemselffs van den watere ontlastende 'tselve werpen opten hals van de andere die daermet blijven beswaert tot sij midts den afganck {338r} van dien waterlosinge becomen, soo bedunct de voorschreven van Leyden dat men daerinne soude mogen ende behooren te voorsien dat nyemant enyge polders soude mogen maecken, blijvende in een ambacht off verscheyden ambachten raeckende. Noch oock oprechten eenyge windt- off roschmolens (startmolens ende hantmolens daerbuyten geslooten ende in eenygelicx vrijheyt gelaten) dan met kennisse ende toelatinge van dijcgrave ende hogeheemraden, die tot dien eynde kerckgeboden doen doen ende - nyemant tegenspreeckende - consent verlenen off nopende het tegenseggen kennisse nemen ende wijsen souden als vooren. Welck laetste voorslach innegewillicht es sulcx gemodereert, vermindert, {338v} vermeerdert off verandert sijnde gelijck nae redene ende billickheyt behoort ende men met de hogeheemraden in 't vrundelick oock met tusschenspraecke van de hooftingelanden sal connen verdragen, souden die van Leyden hun laeten beduncken dat in de meeste swaricheyt voor 't eerste soude wesen voirsien. Ende datter nyet en soude resten dan oock ordre te stellen sowel op de jaerlicxe schouwen als op de forme van den loop van de vierschaere ende rechtvorderingen der saecken voor dijcgrave ende hogeheemraden vervallende ende daervan - gelijck hiervoiren - hen de kennisse toecompt.
Schouwe Belangende de jaerlicxe schouwen op gemene verhoufslaechde wercken deselve sijn twederley. Want {339r} off werden genomen ende gedreven <97> bij dijcgrave ende hogeheemraden selffs off bij schouten ende croosheemraden.
Van dijcgrave ende hogeheemraden Degeene die bij dijcgrave ende hogeheemraden selffs werden genomen ende gedreven (de boete ende naeschouwen, daervan hiervooren es gehandelt, hierbuyten laetende) sijnde drie: beginnende aen de waterbomen voor de Hogewoerts- ende Zijlepoorten der stadt Leyden tot Swammerdamme toe, de Maeren beginnende van den waterboom voor 't Marengat der voorschreven stede tot Warmont toe, ende de Does beginnende van de Rhijn tot Hogemade toe. Over 'twelck de voors. van Leyden tot meermalen hebben geclaecht dat {339v} deselve schouwe als meer194 een mijl off twe om de stadt comende ende blijvende alle heerwegen ende andere wateringen, die in groter menichte in Rijnlant sijn gelegen, ter schouwe van den schouten ende croosheemraden van de dorpen elck in 't sijn compt tot sonderlinge moeyte ende costen meest van de borgeren ende inwoonderen van Leyden om redenen die sij t'anderen tijden hebben geopent. Ende hoewel bij den hooftingelanden verstaen es dat dijgrave ende hogeheemraden deselve schouwe behooren te houden, soo en connen die van Leyden nyet naelaten daeromme mitsdesen andermaele aen te houden teneynde deselve schouwen als andere mede mogen gebracht ende {340r} bevolen werden de schouten ende croosheemraden elck in sijn bedrijff behoudens de dijcgrave ende hogeheemraden haere naeschouwe. Ende dit al nyet alleen om redenen tot meermalen verhaelt, mer oock ende sonderlinge dat dijcgrave ende hogeheemraden haere principaele schouwe ende <98> daerop 't heemrecht es gefundeert, dewelcke volgende 't privilegie van de fundatie off stichtinge van den jaere 1285 met claere woorden es medebrengende dat de bailliu metten geswooren heemraden den dijck ende sluysen met alle heure toebehoorte schouwen souden tot drie tijden van den jaere: te Sint-Petersmisse, in de lenten ten angaende meye {340v} ende te Sint-Martijnsmisse in den winter195, ende daeraen t'eynden tijt deur noot nu ter tijt quijt sijn ende niet langer en hebben. Mitsdien 't gemeenlant den dijck ende de sluysen nu ter tijt selffs moet maecken ende houden, het vreempt is wat hen zooveel aen dese cleyne binnenschouwe is gelegen. Op gheen privilegie gefundeert, mer als alle binnelantsche wercken bij hen alleenlicken geurpeert. Hierbij comende dat de saecken van 't heemrecht in effecte geheel verandert sijnde in desen oick sodanige veranderinge behoorde te volgen, dat 't lant in sijn waterlosinge evenwel werde gedient ende de gemeente van groote boeten ende continuele bekeuringen verlicht. {341r} Off dat de banwercken in den Rhijn, Maeren ende Does mochten werden besteet tot last van de gehoufslaechden.
Schou van schouten ende croosheemraden Belangende de schouwen van de schouten ende croosheemraden daerover bevinden die van Leyden dat in den jaere 1463 op Sint-Pietersschou daerop gekeurt is in der voughen naevolgende.
  Die dijcgraeff ende hogeheemraden van Rijnlandt hebben eendrachtelicken gekeurt, dat voortaen alle de schouten binnen de voorschreven heemraetschap geseten alle wegen, wateringen, sluysen ende heulen schouwen sullen ende voort al dat sij te schouwen hebben, in der manieren hiernae beschreven, uytgenomen off {341v} yemant hantvesten hadde hoe sij schouwen sullen, die sullen van dese keur offgehouden <99> wesen. Soo en sullen in geene dorpen meer dan vijff heemraden wesen die men alle jaers vernieuwen sal. Tenminsten drie nyeuwe heemraden die sullen de schout kiesen elck in den hoiren naer ouder gewoonten ende hemluyden een eedt staven eer hij daermede schouwen mach. Te weten wanneer eenich schout schouwen wil, dat sal hij in der kercken doen bieden op eenen heyligen dach acht dagen of 14 daegen tevooren, tenminsten acht dagen, ende dat tot sulcken tijde als de schout ende heemraden bij hooren eedt nutte duncken sal. Ende sullen {342r} sij met eenre schouwe deur schouwen. Ende wat werck dat dan te bannen beschout wort, daer sal de schout off hebben twe schellinghen ende elcke heemraet een schellinck ende de schout sal dat werck terstont besteden om den minsten penninck ende den eygen ofte den huyrman een weet doen opten eygen off huyrmans cost off hij dat werck selver maecken wil off dat die bestedinge voortgaen sal. Ende de schout metten huyrman sullen opten achsten dach op dat ongemaeckte werck comen ende besien of 't gemaect is. Is 't dan nyet gemaect, so sal den schout vier stuvers hebben ende elcke heemraet 2 stuvers ende voort van acht dagen tot acht dagen telcken de helft meer ende tot elken schouwe {342v} die de schout metten heemraet aldus schouwet, tot twe schouwen toe, sal hij telcken hebben voor zijn cost twe stuyvers ende elcke heemraet 1 stuyver. Dese oncosten van den schout ende heemraden sullen sij mogen brengen opte morgen van heuren dorpe ende deurende tot wederseggen.
  Bevinden sij vorder dat de voorschreven keur vernyeut soude zijn op Sint-Jansschou anno 1516196 met verclaringe dat so wye contrarie dede, verbeuren soude thien ponden.
  Bevinden vorder dat de voors. keur opten 14en december anno 1579 zij vernyeut in der vougen hyernae volgende.
  Alsoo de schouten ende croosheemraden geseten onder de {343r} mercken van Rijnlant den dijcgrave ende hogeheemraden van denselven lande <100> bij requeste vertoont ende te kennen gegeven hebben, hoe dat wel eertijts heure voirsaten in officie bij den voorschreven dijckgrave ende hogeheemraden tot hoire teercosten is toegevoucht geweest van elcke schouwe, te weten den schouten twe stuvers ende elcken heemraet eene stuver. Welcke costen sijluyden geauctoriseert waeren opte margen te mogen ommeslaen. Ende so de voorschreven schouten ende croosheemraden hen beclaechden overmits den jegenwoordigen dieren197 ende benauden tijt mitsgaders door de groote veranderinge die'r tsedert 't ordonneren der voorschreven ordonnantie in denselven tijt was {343v} geschiet, dat sij hemluyden opte voors. toegevouchde penningen nyet en mochten behouden, mer op elcke schouwe veele ten achteren teerden 'twelck sijluyden uyt heure eygen beursen mochten betalen. Versouckende daeromme verhoginge van dien.
  Alle 'twelck bij den voors. dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlandt overgemerct hebben, sij eendrachtelicken gekeurt ende geordonneert, keuren ende ordonneren mitsdesen dat van nu voortsaen de schouten binnen den voorschreven heemraetschap geseten alle wegen, wateringen, sluysen ende heulen schouwen sullen, ende voorts al dat sij te schouwen hebben in der manieren hiernae beschreven, uytgenomen off yemant hantvesten {344r} hadde hoe sij schouwen sullen, die sullen van dese keure ongehouden wesen.
  In den eersten so en sullen in geene dorpen meer dan vijff heemraden wesen die men alle jaers vernyeuwen sal. Tenminsten drie nyeuwe heemraden die de schouten kiesen sullen elcx in den hoiren naer ouder gewoonten ende hemluyden een eedt staven eer hij daermede sal mogen schouwen. Te weeten, so wanneer eenich schout schouwen wil, dat sal hij in der kercke ofte vierschaere doen condigen ofte bieden acht ofte veerthien dagen tevooren, tenminsten acht daegen, ende dat tot sulcken tijden als de voorschreven schout met sijne <101> croosheemraden bequaem ende oorboor duncken sal. Ende dan zullen {344v} zij met eenre schouwe door schouwen zonder hoire schouwe te mogen staken off opsetten. Ende wat werck dan te banne beschouwet wert, daervan sal de schout hebben ses schellingen ende elcke heemraet vier schellingen, alle van twe grooten Vlaems een schellinck. Ende de schout sal dat beschoude off ongemaeckte werck terstont besteden om den minsten penningen ende de penningen uytleggen op sijn gewin, mits alvoir ende terstont ofte ten langsten 'sdaechs naer alsulcke bestedinge den eygenaer off den huyrman een weete doen hebben op des voors. eygenaers ofte huyrmans costen teneynde hij 't voors. beschoude werck selver sal mogen maecken binnen den tijt daertoe gestelt {345r} off dat de bestedinge voortgaen sal. Ende de schout metten heemraet sal, den voors. gestelden dach overstreecken sijnde, 's anderen daechs op 't ongemaecte werck comen ende besien of 't gemaeckt is. Is 't dan nyet gemaect, so sullen die schout ende heemraden genyeten double boeten van dengeenen die 'tselve aengenomen heeft te maecken 'tsij den eygenaer selffs off dengeenen die 'tselve bij den schout aenbesteet sal sijn. Nyetemin dan 'tselve werck beshouwen. Ende so voorts van acht dagen tot acht daegen telcken de helfte meerder boeten. Ende tot elcken schouwe die de schout metten heemraden aldus schouwet, tot twe schouwen toe, sal hij hebben voor sijn cost ses stuvers {345v} dewelcke sij sullen mogen brengen ende omslaen opte margen van hoiren dorpe alle geduyrende tot wederseggen.
  <102> Nopende welcke schouwe de voorschreven van Leyden bedunckt
  {345v} en <102r> verder blanco.
Rechtvorderingen {346r} Belangende de rechtvorderingen en bevinden die van Leyden nyet dat dijckgrave ende hogeheemraden daerop oyt enyge keuren hebben gemaect. Ende geloven dat sij daerinne gevolcht hebben de gewoonlicke lantsmanier in dewelcken de voors. van Leyden hun laten beduncken dat hem dijckgrave ende hogeheemraden in de maniere ende forme van procederen behoiren te conformeren mette ordonnanti bij den Heeren Staten den ... uytgegeven ende opte forme van de rechtvorderinge
  {346v} en <103> blanco.
  <104> schema
  {347} <105>
  Wesende nu 't voirs. besongie tot hier gebracht ende vaerdich om te sluyten, hebben de voirs. van Leyden oick geacht heur ampt te wesen noch alvoiren yet te stellen van 'tgene zij hebben connen vinden van twee saken. Te weeten: ten eersten nopende 't collegie van dijcgrave ende hogeheemraden ende ten tweeden nopende 't collegie van de hooftingelanden ende 'tgundt ten opsicht van elck collegie in consideratie mach ende behoirt te werden genomen.
  <104> schema
  {347r} <105> Wesende nu 't voirs. besongie tot hier gebracht ende vaerdich om te sluyten, hebben de voirs. van Leyden oick geacht heur ampt te wesen noch alvoiren yet te stellen van 'tgene zij hebben connen vinden van twee saken. Te weeten: ten eersten nopende 't collegie van dijcgrave ende hogeheemraden ende ten tweeden nopende 't collegie van de hooftingelanden ende 'tgundt ten opsicht van elck collegie in consideratie mach ende behoirt te werden genomen.

 

188 Zich becronen = zich beklagen; zich bekommeren (V&V). Back to Text
189 Bewerden = laten doen wat hij wil (V&V). Back to Text
190 Oosen = hozen (V&V). Back to Text
191 Blokland = land dat aan alle zijden gesloten (beloken) is en dat dus geen toepad of uitpad had. Het was verboden blokland te maken. Aan erven die dus niet aan een heerweg of buurweg lagen, werd een noodweg aangewezen over het land van een ander vanwege het gerecht. Beekman, Dijk- en waterschapsrecht met verwijzing naar Hugo de Groot. Back to Text
192 De zin is niet afgemaakt. Back to Text
193 Op <95v> meer algemeen gesteld: wegen en wateringen. Back to Text
194 Op <97r> hier: 'mer'. Back to Text
195 Sint-Petersmis = 22 februari; Sint-Martijnsmis = 11 november. Back to Text
196 Sint-Jansschouw 1516 = 24 juni 1516. Back to Text
197 Diere = duur. Back to Text

amh_24amh_24amh_24

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl