Leiden e.o. betaalde mee aan het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen
P.J.M. de Baar
In 1887 zou het driehonderd jaar geleden zijn dat Jan Pieterszoon Coen in Hoorn geboren was en dat moest natuurlijk toch wel op enigerlei wijze herdacht worden, en waarom dan niet met een standbeeld? Enkele prominenten in Hoorn en daarbuiten wilden er wel hun nek voor uitsteken en zo rond de jaarwisseling 1886-1887 kregen de plannen vaste vorm. Er werd een comité van uitvoering ingesteld en dat kon aan de slag. In januari 1887 was alleen in Hoorn al voor f 1750 aan bijdragen geboekt, maar dat was natuurlijk nog maar een eerste begin. Daarom moest ook elders in den lande maar gecollecteerd gaan worden. Ook Leiden deed mee. In onderstaand verhaal wordt verteld hoe een en ander tot stand kwam.
Rond 1850 was er een economische opleving in heel Nederland, waar ook de stad Leiden van profiteerde. Die opleving was mede te danken aan de aanleg van spoorwegen in Nederland. Leiden was zeer gunstig gelegen tussen Amsterdam, Den Haag en Rotterdam. In 1843 werd het station van Leiden in gebruik genomen. In 1847 kon de trein al doorrijden naar Rotterdam. De stad Leiden groeide. Zo ontwikkelde zich een behoefte aan goede verbindingen tussen het station en de wijken die op grote afstand van het station waren gelegen. Het stedelijke openbaar vervoer werd verzorgd door z.g. omnibussen, die door een of door twee paarden werden voortgetrokken. Dat was zwaar werk voor de paarden vanwege de hobbelige bestrating van de wegen, vooral wanneer er zich veel passagiers in het rijtuig bevonden.
Maar is het al afgelopen? Honderd jaar geleden maakte de Spaanse griep in de lente ook nog niet zo veel slachtoffer. Maar in de herfst begon het pas echt… Je weet nooit wat zo’n virus doet en zeker niet wanneer het nieuw is. Het is wachten op de middelen om de ziekte te voorkomen en te genezen.
De cholera kwam vóór 1800 vooral in India voor. Rond 1830 bereikte de ziekte Europa via Rusland en in 1832 werden de eerste gevallen geconstateerd Nederland, in Scheveningen. In de daarop volgende epidemie vielen in het land ruim 10.000 doden. Ook Leiden ontkwam er niet aan. Sterker, relatief was de sterfte hier bijzonder hoog. De cholera eiste bij de eerste epidemie het leven van 575 van de 35.000 Leidenaars. Er volgden meer cholera-epidemieën. Bij die van 1848-1849 vielen in Nederland ruim 23.000 doden, in Leiden 949. In 1859 vielen in Leiden 327 slachtoffers en bij de laatste epidemie, van 1866, nog eens 892. Landelijk overleden dat jaar 21.000 mensen.
Er zijn de afgelopen 1500 jaar verschillende pestpandemieën geweest. De laatste woedde rond 1900 in het Verre Oosten. Wij richten ons op de pest die Europa teisterde van de 14e tot in de 17e eeuw, in Oost-Europa zelfs nog honderd jaar langer.
De naam Spaanse Griep is misleidend. Ze heet alleen zo omdat Spaanse kranten er voor het eerst over schreven. Hoogstwaarschijnlijk kwam de griep uit de Verenigde Staten. Daar moet begin 1918 een virus overgesprongen zijn van een vogel op een mens, misschien met een varken als tussenstation. Het was in ieder geval een vogelgriep. Via Amerikaanse soldaten, die meevochten in de eindfase van de Eerste Wereldoorlog, kwam het virus naar Europa en verspreidde het zich aan beide zijden van het front. Een Duits offensief mislukte, omdat een half miljoen soldaten ziek werden. Via Duitsland bereikte het virus Nederland.