amh_21_12 amh_21_12 amh_21_12
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.12 Doleantie van den dorpen

<87qqq> Doleantie van den dorpen Item in den eersten articule wordt bevonden geen vruchtbaere landen te mogen innesteecken ofte slachturven opte boete van twintich ponden. 't Welck captieus159 te verstaen sal wesen, soo meenige, hebbende vruchtbaere landen, de sijdelsloten altemets een ofte twe reysen slachturfven om de sloten vaerbaer te maecken ofte te reynigen, dat 't landt nyet schaedelick en kan wesen ende deur sulcx andere landen bespaert. Ende zoo innesteecken ofte {302v} slachturffven distinctive staet, en soude geen van beyden mogen geschieden zonder in de boeten te vallen.
  Op 't 2e articule daermede verboden wordt oock geen onvruchtbaer landt te mogen innesteecken ende bij sententie geterdiceert zijnde daeruyt te slachturffven vorder nyet en sal mogen breecken ofte daeruyt moeren dan met voorgaende consent van de dijcgrave ende hogeheemraden etc. 't Selve es een groote swaricheyt importerende, gemerct noyt verbooden es geweest onvruchtbaer landen inne te steecken. Hoewel de dijckgraeve ende heemraden 'tselve zulcx hebben ingevoert, want heemraden, met eeren qualick, souden mogen ofte willen consenteren 't innesteecken {303r} naedat zijluyden bij sententie 'tselve souden verboden hebben, zoo geen sententi parte non audita160 en behoorden gegeven te worden.
  Op 't 4e articule behoort genouch te wesen dat degeene die begeeren te slachturfven, aengeven de grootheyt ende belendens van 't landt sonder de lengte ende brete van dien te verhaelen. Zoo 'tselve den huysluyden nyet doenlick soude wesen ende soude 'tselve causeren sooveel geschrifts dattet heel fascheux161 soude zijn. Wijders vint men veel schamele ruyters die eenyge cleyne partie slachturflandts hebben, daer zij hem mede generen, ende geen solvente cautie en sullen kunnen vinden. Die men {303v} soude mogen ordonneren eenyge partie van dien te bepoten vóór ende aleer zijluyden souden <87rrr> geadmitteert worden vorder te slachturven. Ende dat de cautie ende hypoteque, bij elcx te stellen, staen sullen tot discretie van den schout ende ambachtsbewaerders.
  Op 't 8e articule behoort genouch te sijn dat elck, geslachturft hebbende, verclaeren sal hoeveel roetaelen elck met moer beleydt sal hebben in elck parceel landts, dat hij vooren sal doen aenteyckenen zonder andere designatie te doen. Zoo 't anders nyet en soude doenlick wesen, bijsunder voor de lantluyden die nyet en kunnen lesen noch schrijven. Ende soude mede veel geschrifts causeren.
  {304r} Op 't 8e articule en sal meestal de secretarisen, daer men slachturft, nyet wel mogelick wesen de registers te maecken, stellende die aen blocken ende polderen zonder de naemen ende perceelen onder malcanderen te stellen. Soo degeene die slachturfven willen dickwils hebben vijff, zes ofte zeven perceelkens, daer zij in één jaer in willen slachturven, in verscheyden polders leggende. Ende indien men van elck parceel een partinente acte maecken zoude, begrijpende pertinente designatie ende breete ende lengte ende oock specialick hypoteecque ende cautie, soude d'opschrijvinge, bij den placcate gerequireert, {304v} in groote ambachten jaerlicx in een maent ofte twee nyet pertinentelick gedaen cunnen worden. Ende soude elck secretaris wel voorsien moeten worden van goede clercquen. Ende soude bevonden worden, dat de costen veel ende groot jaerlicx souden loopen ende de vrucht daeruyt commende cleyn ende nyet waerdich te sijn.
  Op 't 9e articule staet te consideren dat men gewoonlick es in elck jaer nyeuwe anteyckeninge ende opschijvinge te doen, sowel van alle de namen ende toenamen, die slachturfven willen, als oock van alle de perceelen van landen, daer men slachturfven wil. Oick van de cauti, {305r} die alle jaere gestelt worden. Oock hoeveel turffs eenyegelick in dat jaer sal geslagen hebben. 't Welck continuerende en soude dit articule nyet noodich wesen. <87sss> Maer indien men desen angaende - zoo 't jaerlicx groote moeyten ende costen inbrengt - een ander lichter manier kan inventeren tot 'slandts prouffijt dienende, soude goet wesen 'tselve te achtervolgen. Daeromme, indien men den secretarisen een ander claer formulier weet te demonstreren, dat men gelijcke opschrijvinge van jaer te jaer nyet en soude vernyeuwen moeten, maer alleen de alteratie noteren bij voorgaende aenteyckeninge, soude moeten twe gelijcke registers voor 't eerste gemaect {305v} moeten worden. Daeraff één soude rusten onder den secretaris van 't heemraetschap ende 't ander onder den schout ende ambachtbewaerders, daerinne zijluyden in elck jaer de veranderinge souden stellen ende daernae leveren onder den secretaris van 't heemraetschap. Teneynde dat hij 't in sijn register oick oversetten soude. Maer in alle 'tselve en soude geen cleyne moeyte vallen. Ende soude den secretarys van 't heemraetschap oock het overgeleverde register nae de oversettinge van de veranderinge in elck jaer restitueren moeten.
  Op 't 10e articule dient bijgevoucht, dat de luyden consent verworven hebbende tot innesteecken nodich zijnde, 'tselve in des dorpsregistren sullen doen registreren moeten, opdat de {306r} schouten ende ambachtsbewaerders daervan kennisse sullen mogen hebben.
  Nopende het 12e articule dient bijgevoucht: tenzij de natuyr van 't landt anders waer vereyschende, 'twelck men in 't versouck soude te kennen geven.
  Beroerende 't 13e articule, daer toegelaten wort te moeren opte voet van 't oude placcaet, 'twelck zeyt geen ackers smalder te maecken dan thyen voeten, maer nochtans toelaet de moer uytte swetten te trecken, leggende besijden ackers van negen, acht ende seven voeten - sonder afsteecken nochtans. Contrarie van dien ende desen articule wort bij het 19e articule naemaels gestatueert dat alle ackers, jegenwoordich smalder wesende dan 12 voeten ende mit elst volgende 't voorgaende {306v} nyet bepoot ofte tot vruchtbaer landt gemaect wesende, alsnoch mit elsen sullen worden beplant ofte anders tot hoy- ofte zaeyackers vruchtbaer gemaect etc. Opte boeten daer groot ende leelick verhaelt. 't Welck notoirlick es strijdende tegens 't voorschreven 13e articule ende tegen 't oude placcaet ende consequentelick strecken soude tot grondelick bederff van veeler, die heur landen opte voet van 't oude placcaet bereyt hebben. Ende also mijnheeren de dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlant t'anderen tijden mit voorgaende kennisse van zaecken eenyge <87ttt> ambachten toegelaten hebben tot wederseggen de ackers toe te mogen maecken opte {307r} brete van acht voeten, nyetjegenstaende de wijte van de swetten daer naestaen gelegen, daerop men geen regard en soude nemen. Seggen daeromme de doleanten, dat men sonder schade van 't lant soude mogen ende behooren toe te laten alsnoch uyt gelijcke swetten te moghen moeren, 'tzij opte cant staende ofte mit hulp van schouwen ofte schepen so als 'tselve prouffijtelicx zoude zijn. Dat men insgelijcx alle oude ackers opte breete van thyen voeten soude mogen maecken zonder vervoeren nyettegenstaende de swetten daernaest gelegen alrede boven de 20 voeten wijt sijn. Ende soude 'tselve nyet {307v} alleene geen schaede noch verlies van landen importeren, maer daerbij andere landen verspaert worden.
  Nopende het 14e articule: also de oude heynsloten meestal op 20 voeten gebrocht sijn ende daerover oick dickwijle naest weylanden gelegen sijnde, die effenwel mede veenlanden zijn. Dat men daeromme soude willen toelaeten de heynsloten naest nyeuwe ingesteecken landen te maecken opte wijte van 20 voeten ofte immers terminsten 16 ofte 18 voeten naedat de natuyre van d'ambachten es vereyschende. Want men in Aelsmeer de turffscheepen dick- ende menichmael bevindt 15 ende 16 voeten wijt te wesen ende daeromme {308r} de scheysloten aldaer wijder dan 12 voeten vereyschen gemaect te worden. Ten insichte dat meest alle de turffvaerders heur turff gelost hebbende, assen ende ander vullens ofte mis162 wederomme brengen, daermede zijluyden nootsaeckelick de scheysloten moeten invaeren om heur landt toe te maecken.
  Voor soveele als het 15e articule belangt om geen swetten wijder dan 20 voeten ende geen ackers smalder dan 20 voeten in nyeuwe landen gemaect te worden. En es nyet gelooffelick dat yemant op dien boet eenyge landen sal willen opnyeus innesteecken. Ende bovendien en sullen in de weeren die 60 voet, {308v} dat es vijff roeden breet wesende zonder de sijdelslooten, nyet mogen meer dan één sloot gemaect worden van 20 voeten ende consequentelick twederden delen van 't landt moeten heel blijven. Jae, in weeren 79 voeten, dat es ses roe seven voet breet wesende sonder de sijdelslooten, en sal nyet meer dan n swet mogen gemaect worden 20 voet wijt. Want <87vvv> indien men daer twe swetten van alsulcke wijte wilde maecken, soo soude'r één voet breete gebreecken ende consequentelick nyet sonder boetengelden geschieden mogen. Dat men daeromme omme 'tselve te rechten mitte minste schade van 't landt, soude toelaten d'ackers {309r} op thyen voeten ende de swetten op twintich voet ofte d'ackers op 12 voeten ende de swetten op vierendetwintich voet gemaect te worden. In vougen dat in alle gevalle het derden deel soude landt blijven ende 'tselve daernae mit elst bepoot moeten worden.
  Belangende 't 16e articule: alsoo veel luyden - sunderlinge die in steden woonachtich zijn ende groote quantiteyt van turff trecken laeten - 'tselffde doen doen ende bearbeyden van schamel ruyters ende arbeytsluyden, die om heur arbeyt te lichter te maecken hem in sulcx soude mogen ontgaen, ende zij van dach te dach - immers alle acht daegen - heur gelt moeten hebben, soude absurt wesen dat de eygenaer daerdeur soude in boeten vallen. {309v} Ende sal 'tselve verbodt causeren, dat veele moers zal blijven leggen nyet geoorboort163 ter oorsaecke dat in sommige oorden de grondt soo hardt ende vast es dat de boogel, daerinne geslaegen sijnde, oock middenin de swet nyet mogelijck es mitten baggert uyt te gecrijgen tenzij met hulp van een planck. Daeromme van noode soude wesen hierinne eenyge distinctie ofte onderscheyt te macken tusschen plaetsen heel hardt sijnde ende andere weeck sijnde. Ende sijn de boeten hier gestelt te seer exorbitant. Ende omme hierinne 't grieff van de dolenten te rechten soude 'tselve behooren te staen tot discretie van de schouten ende ambachtsbewaerders {310r} elcx van de zijnen. Maer in plaetsen daer weecke veenen zijn, en soude men geen plancken mogen besigen164 op ackers alree opte breete van twaelff voeten ende minder gebrocht wesende.
  Beroerende 't 17e articule wordt bevonden 'tselffde mede te strijden tegen de natuyre van 't veenen oft moeren, sunderlinge in landen versch innegesteecken zijnde. Aengemerct dat een lant versch innegesteecken zijnde, en worden de swetten in 't eerste jaer nyet gemaect opte wijte van 20 voeten dan in plaetsen daer geheel laege moeren ende heel slappe landen ofte moeren gelegen zijn. <87www> Maer worden de zwetten eerst gemaect op 6, 7, {310v} 8 voeten wijt ende 'tselve van de moeren in drie ofte vier jaeren geledicht sijnde, worden de ackers van jaer te jaer afgesteecken ende sulcx an ende an de vorder moer daeruyt gehaelt. In vougen dat eer de swetten zullen sijn gecommen opte wijte van 20 voeten sal 'tselve moeten aenlopen 6, 8, 10, 12 jaeren. Indien men dan tegen de geslagen turff aldaer gevallen in 'tselve weer ende opte selve ackeren van jaer te jaer sal beginnen elst te planten, gelijck 't selffde articule vermelt - want men tot plaetsen daer elst geplant is, nyet en mach turff leggen - soo sullen de moeren moeten blijven in den grondt ende de goede luyden van heur prouffijt sijn gefrustreert165. Daeromme de toemaeckinge {311r} bij den selffden articule gerequireert soude behoiren te mogen gedaen worden ofte successivelick van ander weeren, ofte naedat de moer soude uyten swetten t'eene maele getogen wesen uytgeset ende de tijt daertoe geprolongeert te sijn als men 't in 't selffde weer soude doen moeten. Daertoe de cautie principael soude van noode weesen in andere articulen gerequireert. Ende so menige gevonden worden, die nyet dan n cleyn partije moerlandts en hebben, daerinne het moeren ende 't planten qualick gelijck can geschieden - als vooren es verhaelt - soude men in sulcker vougen behooren toe te laeten dat toemaeckinge in dorre, heele landen gedaen soude gehouden worden {311v} equipolent166 ende gelijck 't bepoten van ackers die uytgemoert zijn.
  Beroerende 't 18e articule: soo 't remonstreren ende 't consent te haelen van dijckgrave ende hoogeheemraeden den requiranten tot groote costen dient ende strect ende de verclaringe van de wijte van de swetten ende breete van den ackers voor simpel lantluyden quaelick es te doen, soude beter ende veel gevouchlicker wesen sulcke remonstrantie ende versouck gedaen te worden aen den officier ende magistraeten van de ambachten, die oock beter opte gelegentheyt van sulcke saecken souden kunnen letten ende ordoneren tot welvaer van 't landt, dan andere die sulcken handel nyet en weeten. {312r} Ende in allen gevalle en es 'tselve baggeren in schouwen ende schepen 't landt nyet schadelick maer prouffijtelick ende sijn daeruyt geene quade inconneviten te verwachten.
  Nopende het 19e articule es voorens geseyt. <87xxx> Daeromme commende op 't 20e dolerende seggen de dolenten, dat men de luyden so strickte nyet en mach interdiceren de moer te vervoeren als sij d'selve immers employeren van haer eyger gronden, 'tzij clootstaelen167, anthoffden168 ofte andere hoochten ofte plaetsen bequaem zijnde, die daer omtrent mogen gelegen wesen. Want ackertgens die nyet dan ses, seven, acht voet breet en sijn, cunnen qualycken mit veenbaggert ofte flotterbaggert begooten worden ofte soude {312v} den baggert daeraff vlieden in de swetten ende zoude `t selffde veel verlooren moeyten inbrengen.
  Commende op 't 25e articule seggen de dolenten, dat overmits de luyden dus lange het een stuck landts voor het ander nae te borch gestelt hebben, in vouge dat meestal deur 't selfde middel de landen onder één verbonden zijn, zonderlinge van dergeenen die nyet dan veenlanden ofte turfflanden en hebben. Indien men 'tselve articule zoude willen staende houden, so soude generalick alle voorgaende gestelde borchtochten nootsaeckelicken tenyet gedaen moeten worden ende bij elck eenen nyeuwe seeckerheyt gestelt, sulcx als elcx best soude weten te wege te brengen.
  {313r} Aengaende 't 26e articule souden de dolenten wel begeeren verclaringe te hebben, wat men daermede seggen wil. Te weten: off eenyegelick die alle jaere slachturfven, in elck jaer nyeuw consent versoucken ende obtineren sal moeten, eer hij sal mogen slachturfven, dan off genouch sal wesen opte gestelde cautie ende eens vercregen consent van jaer te jaer te mogen voortsvaeren, totdat zulck perceel landts zal uytgemoert sijn. Dat mede mijn heeren gelieven te letten op 'tgundt hiervoorens van toemaecken ende elst-plantinge geseyt es.
  Op 't 27e articulen seggen de dolenten dat 't selffde articule voor henluyden swaerlicken sal wesen t'onderhouden, indien 'tselve {313v} getrocken soude worden op alle toemaeckingen, die behoorden gedaen te wesen ten respecte van ontgrondinge in voorgaende jaeren gedaen ende daeraff de toemaeckinge geobmitteert169 es. Daeromme om dese swaricheyt te rechten soude moghen verclaert worden, dat dit te verstaen <87yyy> sal wesen noopende d'ontgrondingen ende turff geslagen nae date van 't jaer [15]92.
  Belangende 't 30e articule seggen die van Aelsmeer, Reynsaterwoude, Leymuyden, Soetermeer ende Stompyck170, als op binnelantsche meeren gelegen sijnde, dat dat articule behoort eenyge andere distinctie inne te hebben171, aengesien op eenyge oorden de meeren affspoelen ende op andere oorden die aenwasschen. {314r} Oick op sommige oorden, daer aenslach van water es, wert in manier van baggert in 't facoen van nutte turffmollen, so geweldich in de slooten - oock die geslachturft sijn - gedreven van de cracht des waters ende de slooten zoo vervult, dat men die moet jaerlicx uytbaggeren of men en mach d'selve slooten nyet vaeren. Ende daer sulcken baggert bequaem valt om turff van te maecken off daer die meeren aenwasschen, daer soude men het slachturfven mogen toelaten. Ende daer die baggert nyet en dient tot turff te maecken, is d'selve seer wel dienende omme andere laichten ende putten, in 't landt sijnde, mede te verhogen.
  Belangende de 31e, 32e, {314v} 33e, 34e, 37e ende 38e articulen: soo men in voorgaende jaeren zeer weynich prouffijts heeft bevonden tot 'slants welvaeren verbeteringe ende beplantinge van de landen ende preservatie van dien. Ter oorsaecke dat overmits 't quartier van Rijnlandt zeer groot es ende daeromme de dijcgrave seer qualick vermach alomme sulck regard te nemen als bij 't placcaet gerequireert wort. 't Welck tot noch toe gecauseert heeft bederffenis van veel landen ende geschapen sal wesen daeruyt in eenyge groote schade te verwachten. Soo sal mijn edele heeren believen desen angaende te letten ende sulcx te ordonneren als tot welvaert van den lande best ende prouffijtelicxt sal wesen. {315r} Ende dat men in plaetse van veele boetens den contraventeurs van 't placcaet soude doen poten ende noten eenyge bequaeme ackers, die elcx hebben mogen. Ende daer boeten vallen, dat d'ambachten daervan eenyge portie sullen te prouffijte genyeten jegens heur geleden schade. <87zzz> Opdat in plaetse van de turflanden, die altemets minderen sullen, gevonden sullen worden goede houtlanden off rietlanden, daer 'tselve ryet uyte natuyre 't hout verwint ende doet verdwijnen. Tot welcken eenyegelick sal te beter genegen sijn, voelende hen eygen prouffijt ende dat sij daerdeur veele boeten sullen ontgaen.
  Waeromme, Mogende Heeren, de doleanten versoucken {315v} hierop bij U Edelen te sullen sulck regard genomen te worden, als 't tot welvaeren van den landen behooren sal. Ende tenminsten 't effect van 't leste placcaet te surcheren, totdat desen aengaende bij U Edelen anders sal wesen geordonneert. Soo bij faulte van dien geschapen soude wesen grote quantiteyt van turff den brouwers, backers, verwers, ende steenplaetsers ende soutsieders t'ontbreecken ende sulcken neeringen tot grooten achterdeel van 't lant stille te staen. Oick de schamele gemeente in de besloten steden te winterbrants gebreck te lijden ende de huysluyden, hen met veenen generende, gebreck van de middelen sullen hebben om de verpondingen ende andere 'slants lasten te furneren ende op te brengen.
  Tot hiertoe insertie van de doleantie der dorpen op 't placcaet van 't slachturven.
  <87aaaa> blanco

 

159 Captieus = ? [captieux (Fr.) = 1. bedrieglijk, misleidend; 2. listig, sofistisch vak redenerend. Argument captieux = schijnargument; raisonnement captieux = drogreden.] Back to Text
160 Parte non audita = de (andere) partij niet gehoord. Back to Text
161 Fascheux = fheux = vervelend, onaangenaam. Back to Text
162 Mis = mest. Back to Text
163 Geoorboort; <87vvv> geoerbert. Oorbaren, oorboren = gebruiken, benuttigen, (bepaaldelijk) de geldelijke opbrengsten van iets innen (V&V). Back to Text
164 Besigen = bezigen. Back to Text
165 Gefrustreert = beroofd; frustrer (Fr.) = beroven. Back to Text
166 Equipolent = aequipollent = (Fr.) gelijkwaardig; aequus = gelijk, pollens/entis = sterk, machtig, krachtig. Back to Text
167 Clootstaelen. Kloot = bepaalde turfhopen. Staal = langwerpige, vierkante strook veen, meest van twee roeden breed (H.J.G. Crompvoets, Veenderijterminologie in Nederland en Nederlandstalig België. (Amsterdam 1981), p. 343 resp. p. 236. Back to Text
168 Anthooft = dam, waterkering, ophoging van de grond (V&V). Back to Text
169 Geobmitteert = opgelegd ? Back to Text
170 Stompyck = Stompwijk. Back to Text
171 Op <87yyy r> 'houden'. Back to Text

amh_21_12amh_21_12amh_21_12

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl