amh_15 amh_15 amh_15
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

15. Visscheriën

  Onder de verhinderingen van de waterlosingen nemen dijckgraeff ende hogeheemraden wel voir het voirneempste de visscherijen met staende off hangende touwen. 't Selve alomme met grote ende exorbitante keuren verbiedende op een boete van tweemael tseventich ponden: folio 48 articulo 20, 23; folio 64 verso articulo 26; folio 69 verso articulo 102; folio 127 verso articulo 103; folio 128.70
  Ende also 'tselve die van Leyden meest aengaet, als {111v} die verre de meeste wateren ende visscheri hebben van geheel Rijnlandt, ende op so grote boeten meest verboden wert uyt een exorbitante affectie, dewelcke die van Leyden wert toegedragen. So sijn die van Leyden gedwongen soo tot conservatie van hare gerechticheit te openen gundt sij aengaende de visscherijen hebben cunnen vinden.
  Belangende dan de visscherijen, deselve sijn twederley, te weten: off in ende voir de sluysen, off binnen den ommedijck, ring ofte cirkel gelegen.
Visscheri in of voor de sluysen De visscherijen in off voir de sluysen, daervan de voirs. van Leyden hem beduncken laeten dat de dijckgrave ende {112r} hogeheemraden de kennisse ende opsicht toecompt voir soveel den uytganck ende losinghe van 't watere daerdeur soude werden belet, en gaet de voirs. van Leyden nyet aen. Wel mogende lijden dat deselve haer gesach ende kennisse daerinne behoirlickerwijse defenderen, mits 't lant tersaecke vandien nyet brengende in noodtlose processen, sonderlinghe jegens de Graeffelickheit. Ende die de voirs. van Leyden grouwen, dat men in 't eynden nyet staende en soude mogen houden, off als men se al tot grote ende onverdraghelicke costen van den landen staende gehouden <66b> ende bij sententie off andersints tot sijn meninge gecomen es, dat men die dan so leechlicken laet vaeren. Gelijck so metten dijckplechtighe als nopende 't maecken {112v} van de spoijen off open sluysen es gedaen.
  1518 < <66b r> in de marge: dees questi volgens a fol 169 verso zijn begonst in meye anno 1517.>
  Want ten opsicht van de voirs. visscherijen voir den sluysen bevinden de voirs. van Leyden dat in den jare 1518 opten 25en junii, naedat langen tijt questi ende geschillen geweest waeren tusschen den rentmeester van Kenmerlandt van 's conincx wegen, aen d'een sijde, ende den heemraden ende ingelanden van Rijnlant, ter andere, om de visscherije die de voirs. rentmeester in der name voirs. pretendeerde te hebben in de sluysen ende duyckers, gelegen in den dijck tusschen Amsterdam ende Sparendam, de voirs. heemraden ende innegelanden sustinerende ter contrarie bij verscheyden redenen:
  So was bij meesters Jan Jonglet {113r} ende Jan aux Truyers, raden van den coninck ende meesters van requesten van sijnluyder huyse als commissarisen daertoe geordonneert bij de C.Mt. bij advyse ende in tegenwoirdicheyt van de luyden van de Reeckeninghe in Den Hage, naerdat sij den heemraden ende eenige van den ingelanden van Rijnlandt daerop in 't lange gehoirt hadden, geordonneert ende bij consent van beyden de partijen verclaert 'tgeen hiernae volcht:
Insertie op 't visschen van den sluysen van 't jaer 1518. Eerst so soude de Conincklijcke Majesteyt doen bevisschen een van de voirs. duyckers tusschen Amsterdam ende Sparendam. Te weeten den duycker gelegen van de Grote Wael naest dat Hart, met een behoirlick leck van ses roe-voet-duymen in 't viercant in elcke deure.
  {113v} <66c> Item de andere sluysen ende duyckers so te Sparendam als elders tusschen Sparendam ende Amsterdam souden bevischt worden ten uytgang buytensdijcx alleenlick.
  Item ten uytgang van de voirs. sluysen so en souden de pachters binnen de vaert ofte tocht van denselven sluysen nyet mogen leggen eenige corven ofte andere gereetschap tot achterdelinge van de waterlosinge aldaer.
  Indien de dijcgrave ende hogeheemraden ter contrarie bevonden, dat soude staen opte hoochste boeten.
  Item om de periculen te eviteren die 't lant bij den bevisschen van den voirs. {114r} duyckers gebeuren mochte, so soude de dijcgrave ende heemraden van stonden aen doen procederen tot versekertheyt van den voirs. dijck naest den hare binnen acht dagen doen naestcomende, indien 't nyet gedaen en was. Ende dat gedaen, sou de voirs. duycker voirts also voirsekert worden van 's conincx wegen aen beyden sijden van den vlogelen van dien met balcken daervoiren ende aen te heyen als 't nae den eysch van den wercke behoiren soude. In sulcken schijn dat meesterwerckluyden 'tselve prijsen souden.
  Item mits dat de dijckgrave ende heemraden waren verduchtende dat de pachters de voirs. conditi excederen souden {114v} mogen, so was metten dijckgrave ende heemraden opte goede beliefte van den coninck overgecomen, als dat sij deselve sluyse van Sparendam metten visscherije van den duyckers ende watertochte tusschen Amsterdam ende Sparendam in pachte hebben ende die bevisschen ofte doen bevisschen souden mogen voir den tijt van thien jaren lanck geduyrende, ingaende den 25en junii 1518, mits jaerlicx daervoiren <66d> betaelende tot des conincx behouff in handen van sijnen rentmeester van Kermerlandt, in der tijt wesende, de summe van vierhonderttachtich ponden van 40 groten 't pont tot twee termijnen 's jaers als Kersmisse ende Sint-Jan-in-de-somer, daeraff Kersmisse doen {115r} naestcomende den eersten termijn wesen soude, mits conditie dat sij geen gracie eysschen en souden moghen dan om inbreck van dijcken ofte sluysen alleenlick. Ende in dien gevalle soude hem alsulcke gratie gedaen worden als men naer gelegentheyt van der sake bevinden soude van rechtswegen daertoe te behoiren.
  Ende dit al sonder praejudicie ende onvermindert 't recht ende privilegie van den lande van Rijnlandt ende oick van 't recht van den coninck nae de expiratie van denselven pacht.
  Waernae gebeurt is, dat in den jaere [15]57, als men vanwegen 't lant een nyeuwe staende sluys voirgenomen hadden te maecken ten Halffwegen, die van de Rekeninge in Den Hage vanwegen de graeffelickheit {115v} aen den hooftingelanden hebben geschreven ende daerbij begeert, dat men de voirs. nyeuwe sluyse sulcx soude doen wercken ende voirsien van spondingen, dat men bequamelicken een visscherije71 daerinne souden mogen stellen ten oirboir van de Conincklijcke Majesteyts visscherijen. Waerop bij den hooftingelanden eendrachtelicken besloten werde nyet te gehengen de staende sluyse ten Halffwegen gemaeckt te worden om te bevisschen ende, indien daeromme eenige oppositie geschiede, 'tselve te wederstaen met justitie. Ende was in deselve sake so verre geprocedeert, dat 't Hoff dijcgrave ende hogeheemraden bij missive hadden geadverteert, so sij verstonden bij die van de Rekeninge hem {116r} verscheydelick geschreven te sijn, dat de sluys ten Halffwegen gemaect werde van steen, begerende dat men deselve souden wercken met spondingen daer men bequamelicken visch72 in souden mogen stellen, behouden den sluyse haer tochten ende leckgaten, gelijck deselve overlange geweest hadden tot geryff van de visscherije, geldende 1156 gulden jaerlicx; lastende 'tselve te communiceren den hooftinnegelanden ende daerop te compareren voir commissaris den 6en septembris anno [15]57.
  Daerop de hooftingelanden metten anderen den 20en augustii delibererende, gehoirt verscheyden landtsluyden opte interesten die sij <66d 3> jaerlicx hadden {116v} deur de voirs. visscherije ende leckgaten, die men maeckt in den deuren van de sluysen, 'twelck sij verclaerden enorm, excessyff ende inestimabel te sijn, hadden gecommitteert twee uyten collegie beneffens den heer van Oosterwijck, de rentmeester van Wassenaer, de secretaris van Leyden ende den pensionaris van Haerlem om de tegenredenen vanwegen 't gemeenlandt bij geschrift te stellen, 'tselve metten advocaet te communiceren ende den Raet over te leveren.
  Mer was dien nyettegenstaende jegens den hogenheemraden verleent mandament poenael, 'twelck aen hem geploiteert werde den 24en augustii 1558. Ende in den jaere 1559 sijn de dijckgrave ende {117r} hogeheemraden tersake van 't bevisschen van de voirs. nyeuwe sluyse te Halffwegen vanwegen den procureur-generael voir 't Hoff verdachvaert. Daerjegens de hooftingelanden in hare vergaderinge opten 13en augustii [15]59 te rade werden aen den Groten Rade van Mechelen te versoucken mandament van appel mette clausule poenael van inhibitie.
  Sonder dat die van Leyden alsnoch bevonden hebben, watter voirtaen in de voirs. sake sij gedaen, anders dan dat de questie van 't bevisschen van de sluysen opten 10en ... ter vergaderinge van de hooftingelanden weder sij geopent ende verhandelt. Ende dat in den jaere [15]58 ter vergaderinghe van de hooftingelanden, {117v} gehouden <66d 4> opten 2en junii in beradinge geleyt es, off men de visscherijen van de sluysen in den Sparendamschendijck soude verpachten off doen bevisschen.
  Mer in den jaere [15]77 onlancx dat mr. Pouwels Buys hoochheemraet was geworden, namen de hogeheemraden een resolutie deur Jan Franszoon, heuren sluyswachter van Sparendamme, in eene haest stoppen alle de leckgaten wesende in de sluyse van den Sparendamschendijck ende alle belet van de visscherije wechdoen.
  Bevinden vorder, dat bij de resolutie van de hooftingelanden, genomen den 12en augustii [15]78, {118r} de heere Van Wijngaerden gecommitteert sij om metten hogenheemraden te solliciteren aen de Staten de saecke van de visscherijen. Ende dat in den jaere 1581 opten 2en octobris Thomas Gerritsz., als ontfanger van de geannoteerde goeden over Hollandt, aen de dijckgrave ende hogeheemraden heeft versocht betaelinge van seeckere verlopen jaeren renten van ses ponden goets gelts ende een tonne palings off 22 gulden van 40 groten daervoiren, die hij seyde der gemeene sake door confiscatie aengecomen te sijn van vrouwe Anna van Bermompt, vrouwe van Catiloye, sprekende <66d 5> opte sluyse ende visscherije van Sparendamme. Welck versouck dijckgrave {118v} ende hogeheemraden hebben affgeslagen ten insichte de visscherijen ter ordonnantie ende met believen van de Heeren Staten cesseerden73 ende dat 't lant van Rijnlandt mitsdien geen incomsten daervan en genoot.
  't Welck dusverre geseyt sij van de visscherijen in off voir de sluysen. Waerinne de voirs. van Leyden, als geseyt es, hun geen partie en begeren te maken dan geven den dijckgrave ende hogeheemraden in bedencken om wel toe te sien, dat de voirs. visscherien der graeffelickheyt 'tsij met recht, 'tsij met onrecht geweert sijnde, sulcx in 't heymelicken bij haer dienaeren selffs {119r} nyet en werde gedaen als t'anderen tijden bevonden es.
Nopende de visscherijen binnenslants

Wendeldijck 1310
Mer ten opsicht van de visscherijen binnenslants, dewelcke - so voiren geseyt es - die van Leyden meest aengaen, esset wel sulcx dat de voirs. van Leyden uyt eenen brieff, gegeven dynsdaechs voir Kersdach in den jare 1310, bevinden dat Henrick, burchgrave van Leyden, bij weete den goeden grave Willems vertegen, verlaten ende quytgeschouwen heeft voir hem ende sijnen nacomelingen euwelicken de visscherijen, die men hiet 'de Wendeldijck' tot 's gemeenlants behouff, datter bij en onderlach om 300 £ Hollandts, hem bij 't gemeenlandt voirs. doer toesach van den goede grave veroirsaeckt genouch gedaen ende betaelt.
  < <66d 5v>: zoect 't vervolch fol 66e.>
  [<66d 6> blanco] < <66e r>: vervolch te 66 4 verso.>
  {119v} <66e> Bevinden voirts dat bij eenen anderen brieff, gegeven bij de voirn. goede graeff Willem in Den Hage des sonnendaechs op Sint-Jansdach-evangelist in de kersdagen des voirs. jaers 1310 ende sulcx mer vier off vijff dagen naer 't voirgaende, de voirs. grave seyt dat voir hem quam sijnen lieven ende getrouwen man ende ridder heer Henrick, de borchgrave van Leyden, aen d'een sijde, ende de heemradens van de Sparendamme aen die ander sijden, ende bleven aen den grave van allen twije, die sij onderlinge hadden van eene visscherije, die men nompt 'de Wendeldijck', daer de grave een seggen off seyde in manieren die hier volcht, dat's te verstaen dat de grave de visscherije van den {120r} Wendeldijck voirs. eeuwelicken qwijt ende van geseyt hadde tot 's gemeenlandts behouff datter bij ende onder lach. Daerbij so soude 't gemeenlandt voirs. den grave ende den burchgrave voirs. veroirsaecken vierhondert pondt Hollandts. Te weeten boven de voirgaende 300 pondt voir den borchgrave, noch hondert ponden voir den grave, daer 't gemeenlant voirs. den grave ende de borchgrave genouch affgedaen ende betaelt hadden.
  Wat de voirs. visscherije van den Wendeldijck sij geweest, hoe verre ende wijdt hem deselve heeft gestreckt, es de voirs. van Leyden onbekent, achten oick onnodich veel moeyten daerom te doen om sulcx te ondersoucken. So veel isser van, dat {120v} 't gemeenlandt daerbij - soo 't schijnt - recht crijcht tot sodanige visscherije van den Wendeldijck, die de borchgrave (wesende waerschijnlick van den huyse van Wassenaer) daertoe voirgaende hadde gehadt.
  Off nu de voirs. Wendeldijck (dewelcke, so veel oude luyden <66f> meenen, gelopen soude hebben deur den ambachte van Alckemade naer Sassenhem toe, mogelicken vanouts ende al voiren den Rhijn tot Catwijck met 't stoppen van sijnen loop boven Wijck bij Duerstede verlant ende met sant toegelopen es) geweest sijnde de Rijndijck aen de noortsijde, even gelijck de Hogen Rijndijck, noch in wesen sijnde, aen de zuytsijde es.
Mont van den Rijn tusschen den Rijndijc ende de Wendeldijc. {121r} Want te dencken dat den loop van den Rhijn in Rijnlandt daer hij de zee genaeckt heeft, binnen so engen canael gesloten soude sijn geweest als tusschen den Hogen ende Lagen Rijndijck, so die nu ter tijt sijn, heeft weynich waerschijnlickheyts ten opsicht van de grootheyt van den rivier van den Rhijn van alle wateren die hij in hem ontfangt. Sonderlinge so men siet, dat alle rivieren, daer die hem comen losen in den oceaen, groot ende wijdt van monde werden ende sulcx alhier mede geweest moet sijn ende gedaen heeft.
  Ende off nu den huyse van Wassenaer pretenderende - gelijck sij noch doen - recht te hebben totten Rhijn ende sulcx oick tot de visscherije van dien, ende deselve gebruyckende de heemraden hem achtende in 's gemeenlants {121v} waterlosinge grotelicken beschadicht, 'tsij in der waerheyt, 'tsij in der waen, ende hem sulcx de visscherije van den Wendeldijck, die men mach imagineren gelegen te hebben tusschen beyde de voirs. dijcken, hebben affgecoft.
Portie der heemraden in de boeten / Dat gaet alle baillyschappen aen Wat daervan sij, de lanckheyt des tijts heeft so groten veranderinghe medegebracht, datter quaelicken yet sekers van is te stellen ende en gaet noch evenwel 't verbot van de visscherijen nyet aen, mer wel de woirden die in deselve brieven van grave Willem volgen, luydende aldus:
  Voirts so wijsden onse heemraden voirs. voir ons ende voir veel <66g> onser mannen in een vonnisse, des hem gevraget {122r} was van onsen wegen, alle settouwe, alle hanttouwe, daer men mede visschet, ende alle waterkeringe uyt alle wateren binnen den vier mercken van haer heemraetschap ende nyemant daerbinne te visschen sonder met trecktouwe ende met drijftouwe, uytgenomen de Zijlbrugge ende de Marenbrugge, daer visschers haer touwen wel aen hangen mogen. Ende wijsden waer yemant hiertegens ende hierover dede, dat hij verbeurt hadde tegens elcken heemrader voirs. thien pondt Hollandts, ende tegens ons also veel als tegens alle de heemraders; ende gebieden onsen bailliu, so wye hij is ende weesen sal indertijt, dat {122v} so wye de boeten voirs. in sijnen bailliuschip verbeurde, dat hij se hem affneme sonder verdrach ende uytpande. Ende willen ernstelicken ende gebieden allen onsen bailliuwen ende rechters, die sijn off wesen sullen binnen den mercken voirs., dat sij dat voirs. gebodt ende vonnisse van onsen wegen houden ende doen houden sonder verbreck ende der boeten nyemant en verdragen. Want sij bij rechte ende bij vonnisse ende om oirboir ende bate ons ende ons gemeenlandts van Noorthollandt geleyt ende geboden sijn.
  Volgende de voirgaende woirden so wort alle settou, alle handttou, daer men mede vischt, {123r} uyt de vier mercken van 't heemraetschap gekeurt, uytgesondert de Zijlbrugge ende de Marenbrugge.
  Indien 'tselve alleen te verstaen waer geweest tot de visscherije van den Wendeldijck, daervan 't gemeenlandt nu het recht becomen hadde, en soude nyet vreempt geweest hebben, also ygelicken op 't sijn sodanigen keur ende wet mach stellen als hem goetdunckt. Mer hier wert uytdruckelick geseyt binnen de vier mercken van 't heemraetschap ende verbot gedaen op so grote boeten op alle settou, hanttou, waterkeringe.
  <66h> Nu isset sulcx dat de dijckgrave ende heemraden selffs, nyetjegenstaende de innehouden van de voirs. {123v} brieven, vanouts swaricheit gemaeckt hebben in sodaenige grote boeten, 'twelck aff te nemen es uyt seeckere out vonnisse daerbij geseyt wert, dat also de dijckgraeff Willem Huyser van Boschhuysen aengesproken hadde, hem aenseggende dat hij binnen de mercken van Sparendamme hadde doen visschen met staende touwen, dat hij daeraen verbeurt soude hebben naer uytwijsinge der hantveste, dat 's te weeten de hoochste boete die hij, als hem des schamende, nyet en begroot. Daer Willem Huyser voirs. weder op antwoirde, seggende dat hij vrij {124r} wesen soude van der aenspraeck bij twee poincten. In den eersten, so hij dat selve nyet bevisschet en hadde ende een ander de visscherije overgegeven hadde die te bevisschen nae oude costumen, gelijck de rentmeester van Noorthollandt die plecht te verhuyeren. Seyde voirt dat hij oick nyet gedaecht en soude wesen, als recht was, van des Hoves bode, mer van des heemraetsbode. Dese voirs. saecken deurgesien ende wel overwegende alle 'tgene dat voir den heemraden van Rijnlandt gecomen was, so wijsde de voirs. heemraden, also sij warachtelick bevonden hadden, dat Willem {124v} Huyser voirs. de voirn. visscherije selve hadde doen bevisschen met sijns selffs corven ende reeschip ende de visch hem gelevert was. Ende nae hoiren rechte hoir bode wel dagen mochte. So soude de voirs. Willem Huyser in de boeten vervallen wesen naer uytwijsinge der hantveste, behoudelicken dat sij overdragen waren metten dijckgrave, dat hij dat genedelicken beteren soude.
  Hier siet men claerlicken dat de dijckgrave, als geseyt is, hem geschaempt heeft de grootheyt van de boeten te verclaren, ende van gelijcken de heemraden, {125r} die oick in haer vonnisse uyt te spreecken ende veranderen deselve in een genadige beteringe.
  Indien men deselve woirden souden moeten volgen ende naer solangen verloop des tijts ende grote veranderingen <66j> ende met so langen tegengebruyck tenyet gedaen, wederom soude moeten ende mogen ophalen, so souden alle visscherijen met staende touwen verboden wesen ende ophouden moeten. Te weeten alle fuycken, vlouwen74, dobberen, houcken, schakelen ende diergelijcken. 't Welck nyet alleen plaetse soude moeten hebben in de visscherijen van die van Leyden, {125v} mer oick alomme binnen de vier mercken.
  Ende hoewel de voirs. dijckgrave ende heemraden van de voirs. brieven in geen possessie, immers nyet vreedtsaem en sijn, als voir den jare 1546 tusschen dijckgrave ende hogeheemraden impetranten in raeu actie jegens de vrouwe van Warmont litigieus gemaeckt sijn in 't poinckt van 't bevisschen met staende touwen. So verclaren de voirs. van Leyden mitsdesen rondelicken, dat al isset sulcx dat sij daerbij in hare visscherijen grotelicx souden wesen beschadicht, indien 't gemeenlandt in de waterlosinge {126r} so grotelicken - als men uyt de grootheyt van de gestelde boeten hier souden mogen off colligeren off imagineren - daerdeur waer beschadicht ende als sodaenige keur waer generael ende elckeenen evenveel aengaende, dat hem 't gemeenelandt ende de vorderinge van de waterlosinge van dien so lieff ende aengenaem is, dat sij, heur eygen schade terugge stellende, de vorderinge van 't gemeene beste meest laeten wegen ende geen grote swaricheyt daerinne en souden willen maken, oick nyet om selffs wech te nemen ende nyet te gebruycken staende off hangende tou in de Zijlbrugge ende Marenbrugge, dat sij - volgende {126v} de voirgaende woirden - vermogen te doen, tot de troublen toe altijts gedaen hebben. Ende om haer possessie te continueren ende nyet te laeten interrumperen binnensjaers hebben vernyeut. Mer wel wetende dat 't landt daerbij in 't minste nyet gevordert noch gebaet en es noch en souden wesen, ende dat sulcx nyet gestelt en werdt dan - so geseyt es - uyt een <66k> exorbitante affectie tegens haer, ende om hem te turberen, so en sijn sij nyet van meninge een haer breet te wijcken van de gerechticheyt die haer toecompt uyt wettelicken titel, selffs {127r} van de graven van Hollandt becomen ende met een geduyerige possessie van over de hondertendevijftich jaeren lang aen den anderen bevesticht.

 

70 Dit betreft niet een register van het archief van het hoogheemraadschap Rijnland. Back to Text
71 <66d v> geeft 'vischge'. In de correspondentie met de Rekenkamer (o.a. 4 juni 1557) en met het Hof van Holland (31 juli 1557) werd steeds geschreven 'vischgeraempte'; OAR inv.nr. 4854c. Back to Text
72 Zie voorgaande noot. Back to Text
73 Cesseren = ophouden. Back to Text
74 Vlouw = visnet dwars over de rivier uitgebracht en dat men met de stroom laat drijven (WNT). Back to Text

amh_15amh_15amh_15

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Jan van Hout, Leiden 1595
www.oudleiden.nl