amh_20 amh_20 amh_20
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

20. Helmplantinge

Ter schou van de houtvester Nopende de helmplantinge in den zeeduynen, dienende als hierboven es aengeroert ten eersten om de duynen in haer hoochte te houden, opdat 't zeewater nyet en bevloeye 't landt, ende ten tweeden dat de vruchtbare landen nyet en werden overlopen metten {166r} sande. Deselve heeft van allen ouden tijden aen gestaen tot last van elck in sijn quartier, <51> ambacht off bedrijff ter schouwe van den houtvester ende meesterknapen als gehouden ende genomen voir een gevolch van de wildernisse ende nyet tot last van 't landt in 't gemeen.
Anno 1521 bij de hooftingelanden voor vier jaeren bewillicht; besoingeren in afsijn van de heemraden Mer in den jare 1521 waren ten opsicht van 't verstuyven onder 't heemraetschap van Rijnlant grote gebreecken gevonden. Daerinne grotelicken geremedieert dienende, es nae verscheyden beschrijvingen ende communicati tusschen den hooftingelanden - onder dewelcke uyt eene van date den 27en julii blijckt dat de hooftingelanden haer communicati in 't bijsonder hielden ende in affzijn {166v} van de hogeheemraden - eyntelicken opten 10en september bewillicht:
  dat de hooftingelanden voir vier jaeren doen toecomende souden doen beplanten tachtich margen caele duyns tot coste van den gemenenlande ter plaetse daer het meest van node soude werden bevonden, met conditie:
  dat men generhande beesten en souden innedrijven noch laeten in de wildernisse, daerbij de duynen off helm beschadicht soude zijn;
  dat de voirs. beplantinge sonder praejudicie van Rijnlandt geschieden ende nyet getrocken en soude werden in consequentie, daervan de keure, 't beschouwen ende de toesicht den heemraden bevolen wert;
  <51v> in de marge: Te letten dat hem de kennisse van den helmplantinge ooc nyet en es dan delegatie.
  behoudelicken dat de dorpen, vanouts {167r} gewoinlicken sijnde de duynen te onderhouden ende beplanten boven de voirs. 80 margen, soveel souden planten <52> als sij vermochten, ende men bevinden souden daertoe te behoiren;
Saysoen om helm te planten. ende met verclaringe dat men 't eerste jaer plantinge van doen terstont souden beginnen als wesende - so d'acte medebrengt - de maenden september ende october, het rechte saysoen om den helm te poten ende te planten.
Helmplantinge onder den dorpen. Stormen comen uyten westen ende noortwesten Dienvolgende was opten lesten septembris 1521 gelast, dat Wassenaer soude planten veertien margen helms, Berckhey een margen, Catwijck opten Rijn met Valkenburch seven margen, Noortwijck, Langevelt ende Noortwijckerhout sestien margen ende ten opsichte van Heemstede, {167v} Hillegom, Lisse ende Voirhout, dat ygelick die wagen ende paerden hadde, souden poten een hont duyns. Ende also Heemstede doen hadde 34 wagens, Hillegom 28, Lisse 32 ende Voirhout 20, so mosten sij planten negentien margen.
  Mer belangende die van Overveen, Aelbrechtsberge ende Schoten was gestelt, dat sij souden poten bij de huysen. Te weeten: bij elck huys daer men wagen ende paerden hielt, een hondt ende daer men geen wagen off paerden hielt, een halff hondt. Ten welcken tijde Overveen hadde 39 huysen, de Vogelesanck 24, Aelbrechtsberge 25 ende Schoten 22.
  {168r} Dienvolgende es de helmplantinge tot last van 't gemeenlandt begonst nyet van der zee sijde, daer de ordinaris plantinge van de zeedorpen valt, mer van de landtsijde. <52> Hoelange 'tselve nu heeft geduyert ende off het naer verloop van de vier jaeren vervolcht ende aengehouden es, en hebben die van Leyden noch nyet gevonden. Laeten hun beduncken dat 'Jae'. Want sulcx eensdeels kan gespeurt worden uyt een acte van den 16en jannuarii 1538, uytgegaen opten name van den Hove van Hollandt ende van de luyden van de Rekeningen, daer sij seggen hem te kennen gegeven ende geformeert te sijn, datter groote ongeregeltheyt viel in 't planten van den helm in den verstoven duynen {168v} van Hollandt. Te weeten dat hoewel Rijnlandt groffelick ende veel dede planten, de dorpen versuymelick waeren. Off so sij yet planten, dat sij 'tselve nyet en deden soo 't behoirde: beginnende van den westen ende noortwesten in - als van den oirt daeruyt op Hollandt de meeste stormen vallen - mer planteden ontrent haer huysen ende elders t'haren gelieve. Dat meest verloren cost was, deurdien de sanden comende uyter westen ende noortwesten sulcke nyeuwe plantinge overliepen ende vernielden. Gelijck oick sodaenige plantinge aen cleyne stuckgens qualick te beschouwen ende nyet wel vindelick en was off ygelick sijn volle portie beplant hadde {169r} dan nyet.
Helmschou van de dijckgraef ende houtvester t'samen Ende was dier tijden bij provisie ende onvermindert eensygelicxs recht geordonneert dat solange Rijnlandt in 't gemeen helm planten souden, dat de houtvester ende hogeheemraden t'samen een praefixen keurdach souden ramen om te ordonneren waer ende tot wat plaetsen men de beplantinge sowel <54> van 's-gemeenlants wegen als van de dorpen ten meesten oirboir soude mogen doen. Altijts uyt den westen off noortwesten, sonder aen te sien dat de dorpen liever ontrent haer huysen hadden te planten. Ende souden van gelijcken t'samen raemen een schoudach, comende de boeten - 'twelck wel 't eenige poinct is, daer dit compas op draeyt - respectivelick {169v} aen den houtvester ten opsicht van der dorpen plantinge, ende aen den dijckgraeff ten opsicht van Rijnlants plantinghe, met bevel aen den houtvester toe te sien dat den doorn, geyl ende gelijcke ruychten nyet en werden beschadicht in conformite van 't placcaet van de wildernisse.
Placcaet van de helmplantinge tot last van Rijnlant twederde paerten De tijden sulcx verlopende tot in den jare 1548 es bij den Hove middel gesocht hoe men de helmplantinge soude doen tot welvaren van de landen. Ende de heemraden daerop gehoirt sijnde, was den 14en junii daerop gedresseert een placcaet innehoudende de volgende articulen:95
  <55> Eerst dat men van nu voirtaen duyrende den voirs. tijt van ses jaeren in de duynen, {170r} leggende binnen 't heemraetschap van Rijnlandt, weyden noch inschrijven en sal schapen, paerden, horenbeesten, noch oick eenige andere - jonge noch oude - van 1en octobri tot 1en mey. Mer van 1en mey tot 1en octobri sal men inschrijven naer ouden gewoonten. Ende wiens beesten, dat men nae 1en octobri tot 1en may in de voirs. duynen vinden sal, die sullen schutbaer wesen.
  Ende de kennisse van dien sal hebben onse houtvester van Hollandt ofte den dijckgraeff van de lande, die eerst van beyden de overtredinge van desen ende de kennisse daervan hebben sal. Ende wye van beyden dat eerst bevindt, die sal 'tselve berechten met sijn ordinarise rechters. Te weten: de {170v} houtvester met meesterknapen ende de dijckgraeff metten hogenheemraet van Rijnlandt.
  Ende de voirs. schutboeten sullen wesen, te weten: elck beest voir d'eerste reyse 20 stuyvers, voir de twede reyse 40 stuyvers ende voir de derde reyse 't beest verbeurt. Ende sullen deselve boeten voir d'een helft comen t'onsen proffijte ende de ander helft, indien de schuttinge gedaen wert uyten naem van den houtvester, tot sijnen proffijte. Ende, indien de schuttinge gedaen wort uyten naem van den voirs. dijckgraeff van Rijnlandt, so sal de helft van de boeten oick comen tot onsen proffite ende de ander helft sal gedeylt worden in tween, te weeten: de voirs. houtvester sal daeroff {171r} hebben d'een helft suyver ende de ander helft de voirs. dijckgraeff, mits daeroff betaelende de costen van de dienaers, die de schuttinge gedaen sullen hebben.
  Dat nyemant, wye hij sij, geyl, doorn, helm noch andere ruychten uyte voirs. duynen sal mogen halen, doen noch laeten halen opte boete van 20 gulden, so dickwijle als men bevindt yemant contrarie te doen ofte gedaen te hebben. Daeraff de kennisse bij praeventie genomen ende de boeten gedeylt sullen worden als voiren. Mits dat de huysluyden, geseten aen de voirs. duynen, die doorn behouven tot heyninge van den becroften96 velden ende andere, sal de rentmeester van de wildernisse, {171v} daerover geroupen den houtvester ende ten bijwesen van den rentmeester van Rijnlandt, alle jaers eens als de doorn in saisoen is om te snijden, doen condigen in den dorpen ende kerken, gelegen onder de voirn. duynen, dat alle die doorn behouven, hem sullen vinden bij denselven houtvester ende rentmeester t'eenen praefixen tijt, die hij hem assigneren sal, ende denselven verclaren hoeveel dorens elcx begerende es. Welcken doorn, voir soveel als begeert sal <56> worden, deselve rentmeester besteden sal ten meesten oirboir ende minste quetse te houden in den platten groenen velden tot sulcken getale, als die begeert is. Die elcx gelevert sal {172r} worden t'eenen redelicken prijse. Ende de penningen, daervan comende, sal genyeten de voirs. houtvester off sijn substituyt.
  Dat de voirn. dorpen off andere, gelegen in Rijnlandt aen de duynen, die gewoon sijn dubbelde taxen van helmplanten als 't lant van Rijnlant plant, leveren sullen in handen van de rentmeester van de wildernisse van elcke ringen, daerop sijluyden inde helmplantinge bij de voirn. ordonnantie staende sijn 4 Karolusgulden in elcken jare als 't lant van Rijnlant ten minsten tweemael soveel helms planten sal als der voirn. dorpen helmplantinge bedraecht, omme deselve penningen t'samen ende uyt eenderhant {172v} te employeren in plantinge daer 't aldaer notelicxste sijn sal.
  Ende dat alle de helmplantinge die men voirtaen doen sal, besteedt sal worden in 't openbaer naer gewoinlicke vercondinge ter nootlickste plaetsen bij de houtvester ende meesterknapen ende bij den voirn. dijckgrave met twee heemraden van Rijnlandt, op sulcke ordonnanti als de voirn. heemraden gewoinlick sijn te planten ofte de voirgaende jaeren geplant hebben gehadt.
  Welcke houtvester met een van de meesterknapen ende dijckgraeff met twee heemraden deselve plantinghe oick {173r} t'samen ende gemeen met een schouwe ende visitatie schouwen ende visiteren sullen op sekere boeten, die sij te hope sullen groten ende participeren pont ponts gelijck. Te weten de houtvester naer grote van de voirs. dorpen penningen ende den dijckgraeff naer grote van 'slants penningen. Des sullen de voirs. dijckgraeff ende heemraden van Rijnlandt, de voirs. houtvester believen in 't planten van de Beuckenduyn, behorende totten Huyse van Teylingen, wanneer deselve beplant behouven sal.
Nietjegenstaende oppositie penningen op interest Welck placcaet op 't stuck van de helmplantinghe den hooftinnegelanden gecommuniceert sijnde97 bevonden daerinne {173v} swaricheyden, die sij den Hove openende opposeerden hem metten hogenheemraden daertegens. Denwelcken nyettegenstaende, verstondt ende belaste 't Hoff dat de brieven van placcate achtervolcht werden ende voirtganck hebben souden, autoriserende de hogeheemraden tot dien eynde bij provisie op interest te lichten een summe van 900 gulden. < <54v> 't vervolch fol. 57 >
Helmplantinge anno 1548 <57> Dienvolgende sijn in den jaren [15]48 ende '49 tot coste van 't gemeenlant geplant in Wassenaer 54 margen, in Catwijck 17 margen 200 roeden, in Noortwijck ende Langevelt 14 margen 2 hont ende achter {174r} 't Huys te Berckenrode in de Vogelesanck 42 mergen 300 roeden.
Anno 1560 bij de duyndorpen tot last van 't lant versocht In den jare 1560 es de sake van de helmplantinge weder bij der hant genomen bij de schouten ende gesworens van Wassenaer, Catwijck, Valckenburch, Noortwijck ende Noortwijkerhout, versouckende aen den Hove een ordonnantie, dat de helmplantinge van de duynen soude geschieden tot costen van 't gemeenlant. Mer en is daerop - so 't schijnt - nyet gevolcht, immers dat die van Leyden hebben connen vinden.
Anno 1567, 150 margen beplant. Der dorpen plantinge verdoubleert. Mer opten 9en octobris 1567 es bij placcate geordonneert ende gestatueert, dat op een prouve voir {174v} een tijt van drie jaren tot coste van den gemeenen landen van Rijnlandt met helm beplant ende bepoot soude werden alle jaers in den herust98 150 margen caele duyns ende dat in drie parti. Te weten: in de duynen van Wassenaer, Catwijck, Noortwijck, Langevelt, de Vogelesang, Tetroede ende Aelbrechtsberge sulcx ende ter sulcker plaetse als den hogeheemraden van Rijnlandt duncken soude te behoiren, behoudelicken dat de dorpen onder de voirs. duyncanten geseten boven de ordinaris plantinghe die sij gehouden ende {175r} gewoinlicken waeren te doen, den voirn. tijt van <58> drie jaeren geduyerende ter ordonnantie ende keure van deselve heemraden noch planten souden de gerechte helft meer dan sij bij heur voirs. ordinaris plantinghe gehouden waeren te doen, mits dat sijluyden de penningen van de overplantinge daertoe nodich, brengen souden in handen van 't gemeenlandt van Rijnlant.
Ordinaris plantinge der dorpen Ende was dier tijden de ordinaris plantinge van Wassenaer 14 margen, van Catwijck opten Rijn met Valckenburch 7 margen, van Noortwijck, Noortewijckerhout ende Langevelt 16 margen, van de Vogelesanck 2 margen, van {175v} Overveen ende Tetroede 2 margen, van Aelbrechtsberge 1 margen.
1568 Dienvolgende sijn vanwegen 't gemeenlandt met helm doen planten anno [15]68 tot Wassenaer 35 margen, tot Catwijck ende Valckenburch 35 margen, tot Noortwijck, Noortwijckerhout ende Langevelt 60 margen, in de Vogelesanck 22 margen, in Overveen ende Tetroede 17 margen ende in Aelbrechtsberge 16 mergen.
1569 Mer in den jare [15]69 in Wassenaer 32 margen, in Catwijck ende Valckenburch 32 margen, in Noortwijck, Noortwijckerhout ende Langevelt 60 margen, in de Vogelesang 22 margen, in Overveen ende Tetroede 17 margen ende in Aelbrechtsberge 16 margen.
1570 de helmplantinge vermeert tot 225 margen. Der duyndorpen plantinge verdoubleert. In den jare 1570 es op 't versouck van de schouten ende gesworens van Wassenaer, beyde Catwijcken, Valkenburch, Noortwijck, Noortwijckerhout, Langevelt ende andere <59> dorpen, gelegen aen de duyncant onder Rijnlant, metten gelanden aldaer gedaen om continuatie van de helmplantinghe voir ses jaeren tot 300 margens, opten 10en aprilis geordonneert - onvermindert eensygelicx recht - tot costen van Rijnlandt voir vier jaeren met helm te planten 225 margen {176v} cael duyns tot sulcken plaetse als hogeheemraden bevinden souden te behoiren. Behoudelicken dat de dorpen onder den duyncant gelegen boven de ordinaris plantinge, die sijluyden gehouden ende gewoonlick waeren te doen, denselven tijt geduyerende noch planten souden de helfte meer, brengende de penningen daertoe nodich aen handen van den rentmeester van Rijnlandt.
1570, 1571, 1572 Volgende denwelcken de jaeren [15]70, '71 ende '72 telcken geplant sijn in Wassenaer 44 margen, in Catwijck 44 margen, in Noortwijck, Noortwijkerhout ende Langevelt 83 margen, in de Vogelesanck 31 margen, in Overveen {177r} 26 margen, in Aelbrechtsberge 23 margen.
Beroerten des jaers 1572 Ende mits 't opcomen van de beroerten des jaers [15]72 ende de generale veranderinge es de helmplantinghe oick verandert ende deselve genouch gehouden als een ordinarise last van 't landt, hebbende so nu, so dan doen planten tot Wassenaer 20, 31 oick 50 margen, tot Catwijck 30 margen, tot Noortwijck 24, 82, 58, 66, 28 margen, in den Vogelesang 31, 20, 25 margen, in Aelbrechtsberge 20, 23, 24 margen ende in Overveen 36, 37, 62, 67, 17, 14, 19, 20 ende 25 margen.
  {177v} <60> 't Welck hier belangende de helmplantinghe nyet gestelt wert tot ander meninge dan om den hooftingelanden te vertogen, wat van dese saecke es ende hoe 't lant alleynxkens in de lasten van dien gecomen sij ende jaerlicx meer ende meer compt. In vougen dattet hem laet aensien al off de helmplantinghe geheel tot last van de gemeene landen ende als een ordinaris last van dien voirtsaen sal worden genomen tot grote beswaringe van de binnenlanden. Teneynde hem gelieve de voirsieninge te doen dat de helmplantinge - genomen sij blijve een ordinarise belastinge van 't lant - {178r} tenminsten met meerder vruchts ende diensts van 't gemeenlandt als tot noch toe mach werden beleyt, 'tsij ten opsicht van de plaetsen daer men keurt off ordonneert te planten, de bestedingen, opnemingen, 't meeten, reys- ende teercosten, mitsgaders rantsoenen ende diergelijcken, oick op 't redres van de keuren ende ordonnanti daerop de bestedingen werden gedaen. So men bevindt dat, hoewel van aenbegin aen so tot last van 't lant als van de dorpen wel soveel mergens besteedt sijn, dat de geheele duynen behoiren beplant te sijn, de clachten nochtans even groot blijven ende altijts evenveel te doen is. {178v} Gevende te bedencken off oick nyet een groot deel van dien jaerlicx behoirt te worden besteet vanwegen de graeffelickheyt ten opsicht van de houtvesterije, die de meeste proffijten uyt de wildernissen trecken ende tot onderhout van 't waterschap nyet contribueren. 't Welck oick compt tot last van de andere ingelanden die 't water, uyt de duynen ende wildernisse vallende, moeten ontfangen ende daermede belast blijven, geen behulp daeroff in de contributie en heeft ende noch beswaert werden metter helmplantinghe. Sulcx met double roeden geslagen werden.
  < <60v> zouct 't vervolch fo 81 aen 't woort 'Ontgrondinge'.>
  In de ondermarge aanwijzing voor de binder: Compt hierna: nopende d'ontgrondinge.

 

95 <54v> in de marge: zouct fo 55 ende 56. Back to Text
96 Becriten = een cirkel trekken om iets. Back to Text
97 <56v> hier: zouct fo. 54v. Back to Text
98 Herust = herfst; op <57v> 'herst'. Back to Text

amh_20amh_20amh_20

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl