 |
 |
 |
| 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595) |
| Ontgrondinge 1409 | {179r} <81> Belangende de kennisse dijcgrave ende hogeheemraden bij delegatie competerende opte ontgrondinge ende 't weder toemaecken van de landen dezelve es hem eerst gegeven bij privilegie van hertoge Willem van Beyeren opten 15en meye anno 1409. Daerbij de grave seyt dat also sijne veenen in den heemraetschappe van Rijnlandt zooseer verdolven ende tenyet gemaect werden ende men daer zoo onredelicken in delvende was, dat de goede luyden ende ondersaten, die se toebehoirden, haer ongelden ende morgengelden nyet off betaelen en mochten. Ende oock tot veel steden 't lant zooveel verdolven was, dat men nyet en vont 't ongelt op te panden, datter jaerlicx op viel. Was daeromme {179v} met goetduncken van sijnen getrouwen raede overgedragen, dat eenyegelick die een hont lants delven soude off meer off min, naer den belope dat sij gedolven hadden binnen 'sjaers met elst bepoten soude. Ontbiedende ende bevelende den bailliu ende heemraden van Rijnlant, dat zij sulcke keuren ende ordonnanti daerop maecken ende leggen van boeten, dat 't landt daerbij verseeckert ende bewaert waer. Ende wes sij daeroff keurden ende ordonneerden bij hoiren eede, die sij den Lande gesworen hadden, dat soude hij hem vast ende gestade houden ende van een yegelcken doen houden zonder verdrach. |
| 1417 keur op 't turfmaecken | <82> Volgende denwelcken in den jaere 1417 op Sint-Petersschouwe99 bij hen {180r} gekeurt is, dat alledegeene die over een jaer turff gedolven hadden ende nu turff delven souden, dat zij daeroff van elcke morgen zouden redemaecken ende planten met elst twe hont tusschen die tijt ende Paesschen anno 1418. Ende wes men dan voort meer dolff, dat soude men altoos van jaer tot jaer tot goeder tijt planten van de morgen twe hont als voorseyt es. Te verstaen van alles des men dolff de gerechte derde paert te planten ende geen keur100 wijder te graven dan vier voeten op een derdendeel van thien ponden. |
| < 1435, 1436 > | Vorder es in den jaere 1435 gekeurt dat de poterije in den veenen zoude wesen aen de noortsijde van elcke morgen een hont ende die souden sij poten eer sij dolven op {180v} een boete van drie ponden. Daeraen in den jaere 1436 is allen die gelandt waeren in Soetermeer tusschen den Groenenwech ende den Sijdtwijn, toegelaten dat sij daer vrij delven souden, behoudelick dat sij alle buyrwercken ende morgengelt verborgen souden binnen den ambacht aen groenen erve bij den clerck ende ambachtsbewaerders datter goet voor waer ende goet houden tot prijs des heemraden. Ende men soude daer twe boucken aff maecken van der borchtochten; dat ambacht één ende de heemraden één, geduyrende tot wederseggen. |
| 1447 | Waernae anno 1447 gekeurt is dat nyemant turff delven en soude binnen den mercken, hij en soude eerst elst poten. Te weten aen de noortsijde {181r} van den Rijn van elcke morgen twe hont ende aen de suytsijde van elcke morgen één hont. Ende men soude poten op elcke roede zes elssen of meer ende die wasbaer101 houden ende poten op 't landt dat nyet ontgront en was. Ende <83> eenyegelick soude poten in den ambachte daer hij dolff ende nyet in te steecken voor den tijt dat zij gepoot hadden. Ende zoo daer of bevonden ende102 betuycht werde, dat hij gedolven hadde eer hij gepoot hadde, die soude verbeuren tien pont. Ende voortaen also dickwils als hij bekeurt worde van den heemraet off haeren dienaers, so soude hij verbeuren thien pont. |
| 1456 | Vorder in den jaere 1456 op Sint-Petersschou was bij keur verclaert, dat also voortijts {181v} gekeurt was geweest, dat alle die tot Aelsmeer gelandt waeren, van elcke mergen souden mogen delven vier dachvelt103, behoudelick dat sij nyet meer dan 32 dachvelt delven souden op die boete van thien pondt. Ende also daer groot gebreck in viel dat sij grotelick boven 32 dachvelden dolven, so worde daernae deselve keure beswaert, dat so wie boven vier dachvelde dolven, op elcke mergen aeneen gelegen, dat die aen elcke thien dachvelden die daerboven gedolven waeren, verbeuren souden 10 £. Ende want denselven poorteren van Haerlem tot Aelsmeer geveent dochte dat se metter voors. keure ende verclaringe beswaert waeren, dat se also nyet delven en mochten sonder begrijp. Ende vorder versochten dat men die keure {182r} tot eenen anderen verstande setten woude ende woude des keure te min delven. Soo hadden de dijckgrave ende heemraden, die nyemant en wilde beswaeren, de voorschreven keure verandert ende verclaert. Te weten, dat so wye tot Aelsmeer geveent was, soude uyt een stuck mogen <84> delven aeneen van also veel morgen als hij daer hadde, op elcke morgen derdalve dachvelt, behoudelicken dat hij boven twintich dachvelden nyet alleen delven en soude ende elcke dachvelde soude gerekent wesen voor 15 roeden bij der mate ende thien turven diep ende wijt. Ende wie hyerenboven meer dolve dan 20 dachvelde - hoeveel landts hij daer hadde - die sou verbeuren also menich dachvelt als hij meer dolve, voor elcke dachvelt 10 pont. {182v} Ende waer 't dat yemant daer gedolven off doen delven hadde ende bevonden werde dat hij soveel eygen lants nyet en hadde nae den keure, die zou verbeuren van elck dachvelt 10 pont. |
| 1466 | Ende also nyettegenstaende voortijts gekeurt was dat nyemant in den lande van Hillegom ende daer omtrent uyter lande bij den meer gelegen turff soude delven op vijftich roeden naer de meeren - anders dan in Bennebrouck - de luyden nyet aff en lieten turff te delven tegens de voors. heemraden keur om de cleynheyt wil van de boeten die sij daeraen verbeuren. Soo hadden dijckgrave ende heemraden in den jaere 1466 opten rechtdach gehouden tot Leyden 's vrijdaechs naer Sint-Jansdach gekeurt, dat nyemant {183r} voortaen turff delven en soude binnen der voorschreven mercken dan op elcke mergen landts op hemselven vier dachvelden. Ende so wie meer daerenboven dolff, tegen der voorschreven keur, die soude van elcke dachvelt turffs, die hij uyt een morgen landts boven de voorschreven keure gedolven soude hebben, verbeuren thien ponden. |
| 1516 | <85> Ende also nyettegenstaende de voorschreven keuren binnen de mercken van 't heemraetschap van Rijnlandt tot verscheyden plaetsen de veenen schandelicken uytgedolven waeren ende noch dagelicx hoe langs hoe meer uytgedolven ende tenyet gedaen werden, sodat de eygenaers van dien nyet alleenlick onmachtich waeren daervan jaerlicx haer ongelt ende margengelt te betaelen, mer oick den gemenen ingesetenen van den {183v} landen benomen werde in toecomende jaeren haer barning104, zo hadden dijcgrave ende hogeheemraden om daerinne tegens toecomende jaeren te voorsien opten 1en martii 1516 gekeurt ende geordonneert, dat so wye van doen voirts enyge veenen uytdelven woude, eerst ende alvooren gehouden was voir den dijcgrave ende twe hogeheemraden borge te stellen, dat hij wederomme binnen 'sjaers in denselven ambachte soude bepoten soveel landts als hij uytgedolven hadde, met elst ofte bercke nae den bequaemheyt des gronts van den lande. Te weten: op elcke roede landts negen elsten ofte bercken ten minsten. Ende dit op de hochste boete. Ende des anderen jaers wederomme nyet te mogen delven, tensij dat hij goet betooch {184r} gebrocht hadde van de voorgaende delvinge geplant ende gepoot te hebben in vougen voorseyt. Hadden voorts geordonneert, dat men geen ribben van den uytgedolven lande verdelven en sou, mer deselve ribben met elst ofte bercken bepoten in der manieren boven verclaert. |
| Vorder hebben opten 12en april anno 1516 voorseyden gekeurt, dat zoo wye <86> binnen de mercken van 't heemraetschap van Rijnlant om turff te delven borch gestelt hadde, wederomme binnen 'sjaers in denselven ambachte mocht poten nae uytwijsen der keure binnen achte dagen, naedat hij 't delven off gelaten soude hebben ende in die somer nyet meer delven en woude, comen zou binnen der stede van Leyden voor den dijckgrave {185r} ende twe hogeheemraden ende bij sijnen eede te kennen geven hoeveel landts hij uytgedolven hadde ende hoeveel turffs daeruyt gevallen was, teneynde dat bij den clerck geteyckent ende opgeschreven soude worden. Ende daernae bepotinge gedaen te hebben zoude bewijsen naer inhout der keur voorschreven es, dat op de boete van thien pondt ende verbeurnisse van den turff. | |
| 1530 | Van gelijcken es opten 27en junii 1530 bij dijckgrave ende hogeheemraden gekeurt, dat zo wye van doen voirt enyge veenen uytdelven off insteken woude, die soude eerst ende alvoiren gehouden wesen voor een van den hogenheemraden ende de heemraetsclerck met den schout off den ambachtsbewaerder van den dorpe souffisante borge te stellen ende {185r} hem laeten inschrijven om binnen 'sjaers nae de uytdelvinge te poten off te noten105 in 'tselve weer landts tot discretie van den hogenheemraden zoveel als hij binnen die somer uytgedolven hadde. Te weten, 12 elsten off bercken op een roede ende rijsen nae sijnen eyssche nae bequaemheyt des gronts <87> off te noten ende toe te maecken sulcx dattet weder goet bruyckbaer lant mocht werden. Ende daeroff binnen 'sjaers bewijsinge doen soude voor den voors. heemraet, clerck, schout off d'ambachtsbewaerder, die 'tselve bij voorgaende kerckgebodt souden comen besoucken. Ende soude voorts deselve delver gehouden wesen vóór Onser-Vrouwendach in septembrii den voorn. heemraet ende clerck te kennen te geven {185v} hoeveel landts hij binnen die somer verdolven hadde. Ende dit al op een boete van 10 £ ende arbitrale correctie. Van welcke borchtochte, inschrijvinge ende opschrijvinge de voorschreven heemraetsclerck houden most twe registeren autentyck, 't één voor den dijcgrave ende heemraden ende 't ander leverende den schout van den ambachte tot des ambachts behouff, nemende hiervoor van elcken delver een halve stuver sonder meer, daeroff de schout hebben soude d'een helft ende den heemraetsclerck d'ander helft. Ordonnerende voorts opte selve boeten, dat men geen hantheften106 noch ribben off bancken uytgedolven landen verdelven en souden, tensij dat sij de sloten off zwetten, gelegen besijden de voors. hantheften, bancken off ribben, gevolt {186r} ende bruycbaer landt gemaeckt hadden. |
| 1538 | Mer in den jaere 1538 opten 10en martii hebben dijcgrave ende hogeheemraden gekeurt, zoo wie van dien voorts eenyge veenen off landen verhuyrden om turff uyt te delven daervan soude den eygenaer schuldich ende altijts gehouden wesen ende blijven daervoor te poten ende noten naer inhout der keure opten boete van 10 ponden. |
| 1539 | <87a> Ende also nyettegenstaende de voorgaende keuren, daerbij geordonneert was, hoe ende in wat manieren dat eenygelicken in Rijnlandt sijn veenen soude mogen delven, teneynde 'tselve landt bij lanckheyt van tijde nyet geheel ontgront en soude werden. 't Welck in 't eynde gebeuren soude, indien geen {186v} groote toesicht daerop en waere. Welcke keuren te veel tijden vernyeut, oock verandert waeren geweest naer die ondeuchdelicke practijcken, die eenyghe quaetwillighen daegelicx souckende waren. Dewelcke onder andere haer veenen geheel ontgronden ende dan deselve lieten leggen voir de ree lasten van den Landen, welcke lasten d'anderen innegelanden op heur landen dragen ende supporteren mosten. Dat immers nyet en behoorde. Waeromme van node was met de aldernaetste middelen daerinne te voorsien, soo 't doenlick waer. |
| Consessie dat dijcgraeff en hogeheemraden met al om en mogen toesien | Ende so de voorschreven dijcgrave ende heemraden allewegen zulcx regardt daerop nyet hebben en mochten, als dat wel van node was, overmidts dat in {187r} 't voors. landt van Rijnlandt, dat groot was omtrent 50.000 bekende mergentalen, veel gebroocken landts was, wijdt ende sijt gelegen. Soo hadden dijckgraeff ende hogeheemraden van Rijnlandt, opdat 't voorschreven landt nyet al verdolven ende gemindert en werde, 'twelck nyet alleen comen en soude tot prejuditie ende verminderinge van de mergentalen voorn., mer mede tot diminutie van des keysers beden ende de ommeslagen van de gemeenenlande van Hollandt, opten 26en julii anno 1539 gekeurt, <87b> dat men van doen voorts alle jaere vóór Onser-Lieven-Vrouwendach in september een kerckgebot doen soude in elcke prochiekercke off capelle, staende in de veenen binnen den lande {187v} van Rijnlandt daer men gewoonlicken was publicatie te doen, daerbij bevolen soude werden den schouten metten ambachtsbewaerders van den dorpen indertijt wesende te gaen met een gesworen bode van het heemraetschap van Rijnlandt voorn. elcx in heuren dorpe ende te visiteren die plaetsen, daer turff gedolven was 't jaer daer tevoiren, ende off de eygenaers off de delvers van dien daerjegens soveel genoot off gepoot souden hebben als dat bij de voirgaende keuren geordonneert ende gestatueert was, ende alle 'tgunt, dat sij daervan bevinden souden, geverifieert onder haer hantteyckenen leveren onder den dijcgrave ende heemraden van Rijnlant voors. omme - dat gesien - gedaen te werden tot preservatie {188r} van den lande sulcx dat behooren soude. |
| Auteur | Publicatie | Home |
| Marleen van Amstel - Horák 2005 |
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595 |
www.oudleiden.nl |