58. Woudfriezen

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de suytsijde van den Ouden Rijn mettet huys van Mees Cornelisz., backer / ende westwaers aen lopende den houck van de Middelstegraft om / de oostsijde van de selve langs tot aen de Vleerensteech / ende weder daertegenover aen de westsijde van de Middelstegraft beginnende / loopende noortwaers aen den houck aen den Ouden Rijn om / ende langs de zuytsijde van den Ouden Rijn westwaers aen tot het huys van Quirijn Dirxz., warmoesman.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 14, 24-03-1611)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Woutvriesen no. lviij / Begint opte Middelstegraft / van de Vleerenbrugge tot opten Ouden Rijn / van Aelbert Henrixz. schoemaecker of tot Jan Henriixz. backer toe / plach te hebben huysen of cameren 48.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

In 1630 ontstaat er tussen de buurtheren van Woudvriezen en de buurt  Wilde Ooster Veluwe een meningsverschil over de vraag tot welke gebuurte het huis van de weduwe en erfgenamen van Claes Dircksz. Moey behoorde. Het Gerecht meent dat de twee buurtheren er in aanwezigheid van burgemeesteren maar om moeten loten. Het lot beslist dat de woning bij de gebuurte Woudfriezen wordt gevoegd (zie ook `Buurthouden', pag. 64-65. De mededeling dat zich na 1619 geen `grensgeschillen' meer hebben voorgedaan, klopt dus niet).

Er staat: Wilde Veluwe. Dat is óf een misverstand, óf het gevolg van de mogelijkheid dat de naam van de Wilde Veluwe in 1630 nog voortleefde, terwijl deze buurt al in 1615 werd gesplitst in de buurten Wester Wilde Veluwe en Wilde Ooster Veluwe. Laatstgenoemde buurt grensde aan Woudfriezen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 14 en 47, i.m. 06-09-1630)

In 1632 verzoeken de bewoners om de buurt als veel te groot zijnde te splitsen. Het Gerecht stemt na schepeninspectie in. Het ene deel krijgt de naam West Woudfriezen, het andere deel wordt Oost Woudfriezen genoemd.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 103 vso - 104, 29-04-1632)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

63. Woud zonder Genade

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de oostsijde van de Hoygraft aen den Ouden Rijn mettet huys van de wede. van Frans Cornelisz.houtcoper / zuytwaers lopende voorbij de Vleerensteech / ende in de selve steech aen de noortsijde begrijpende de huysen van Jan G(erri)tsz. trapyers wede. / aen de zuytsijde de huysen tusschen de Hoygraft ende 't slopgen van Pr. Cornelisz. Schaics wede. / mitsgaders aen de westsijde van 't selve slopgen staende /ende loopt voorts langs de oostsijde van de Hoygraft tot Quirijn Jansz. witmakershuys, 't welck hij zelfs bewoont ende 't laatste huys aen de selve sijde is / ende aen de ander zijde van de Hoygraft / beginnende aen de noortsijde van de Heerensteech mettet huys aencomende Wm. Jacobsz. Prins scrijnwercker / loopt naer de Hoygraft toe den houck om / langs de westsijde van de zelve noortwaers tot aen den Ouden Rijn.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 27 - 27 vso, 10-12-1615)

Geschiedenis:

De buurt wordt in 1519 genoemd als prijswinnaar in de stadsloterij. De vermelding luidt: Die heere van twout sonder genaden een lepel van een onsche (zie ook 'Buurthouden', pag. 33).

(SA I inv. nr. 988 fol. vj)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: 't Wout sonder Genade no. lxiij / Begint opte Hoygraft / van den Ouden Rijn beyde de zijden totte Heerensteech toe / plach te hebben huysen of cameren 40.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

In 1601 wendt de heer van het Wout Sonder Genaede zich met tien andere buurten in de omgeving tot het Gerecht met het verzoek om een uurwerk met halve en hele urenslag op de toren van de Hooglandse kerk te plaatsen. Het probleem is dat bij noordelijke en oostelijke wind de overige stadsklokken niet hoorbaar zijn, waardoor de arbeiders, met name de jongeren meyskens ende knechts te vroeg het werk verlaten, te laat beginnen ende gaen nae haer gelieften. Deze situatie leidt tot veel gekijfs ende oneensheyt met hun patroons. De gezamenlijke buurtbestuurders herinneren er aan dat in tijden des benoutheyts de kerkklok - die er nog steeds hangt - zonodig dag en nacht werd geluid. Het Gerecht belooft om een vast ende geduyrich uyrwerc te laten plaatsen. Maar daar komt niets van terecht en zes jaar later richten dezelfde buurten zich opnieuw tot het Gerecht, dat nu twee schepenen, een veertigraad en stadssecretaris Jan van Hout gelast om alsnog te handelen, verdragen ende accorderen opt maecken van een uyrwerc (zonder voorslach) om alleen heele ende halve uyren te slaen (zie ook 'Buurthouden', pag. 122).

(SA II inv. nr. 49 fol. 227 - 228, 19-04-1601 en inv. nr. 50 fol.246 - 247, 14-06-1607)

De bewoners hebben gehoord dat Dirck Berckel zijn huis, achterhuis en erf aan de Hooigracht wil verkopen aan Dirck Claesz. van Pottenhoven, die daar zijn beroep als pottenbakker wil uitoefenen. Maar liefst 25 omwonenden onder wie buurtheer Cornelis Dirxz. Blocq protesteren heftig. Zij menen dat het seer onredelick zou zijn wanneer een dergelijk bedrijf zich zomaar midden in het beste deel van de stad kan vestigen. Bovendien wijzen zij op het feit dat diverse omwonenden bouwerije, paerden, koeyen ende schapen (..) houden en dat de hoyschuyrbargen met quaede (slecht) toesicht van de voorn. pottebacker aen groot peryckel (gevaar) onderworpen sijn. Men heeft zelfs gehoord dat de pottenbakker voornemens is om zijn ovens te plaatsen naast de hooischuur van een vleeshouwer die het hele jaar door beesten en hooi in zijn schuur heeft staan. Daarom is het te vrezen dat bij onachtzaamheid van de pottenbakker of zijn knechts die altijts haer ovens stoocken met tackenbossen ende pechout, ongelucken staen te verwachten, jae een groot gedeelte van de stadt souden cunnen geconsumeert ende verbrant werden, behalve noch dagelijcx alle de roock ende damp die de gebuyren moeten lijden. Het lijkt de buren beter om dit soort handwerkslieden te gelasten om hun beroep op de Uiterstegracht uit te oefenen óf in de nieuwe stadt aen de veste (de stadsvergroting van 1611). Op 08-12-1637 worden de klagers in het gelijk gesteld, maar een maand later krijgt de pottenbakker toch toestemming van het Gerecht om zich met zijn bedrijf aan de Hooigracht te vestigen. Wanneer de geburen niet binnen acht dagen akkoord gaan, hebben zij gelegenheid om de pottenbakker schadeloos te stellen door de koop van het huis over te nemen. Doen zij dat niet, dan moet de pottenbakker aantonen dat hij bij het maken en stellen van de pottenbakkersovens in alles rekening heeft gehouden met de daarop betrekking hebbende Keur van 1634 (zie ook 'Buurthouden', pag. 121).

(SA II inv. nr. 61 fol. 341 - 341 vso en 355 vso - 356 vso)

Op 29-09-1729 wordt Johannes Verburg als buurtheer ontslagen omdat hij in decadentie geraekt en sijn boedel onder Curatele is gestelt (zie ook 'Buurthouden', pag. 76).

(SA II inv. nr. 1217 fol. 384)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

10. Witsermouw

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen onder 't Wanthuys aen de zuytwestzijde van de Rijn / beginnende mitten houc van de corte Coornbrugstege, te weten 't huys van Grietgen Huygendr., wedue van Pieter Joostenz. de Bije / ende van daer zuytoostwaerts aen loopende / eyndende mit 't huys opten houc van t Steenschuyr aen de Caernemelxbrugge, ancomende Willem Pouwelsz. van Thorenvliet.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 8 vso, 02-02-1606)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Witsermou no. x / Begint opten Nieuwen Rijn aen de Caernemelxbrugge / ende eynt in de Coornbrugsteech aen 't hec / plach te hebben huysen of cameren 31.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12 vso)

De oudst bekende buurtheer, Jan Hcz. van der Does, coorncoper in De Blaeuwe Druyf, verzoekt in 1606 om ontslag als gecomen zijnde tot 76 jaren ende ten opzichte van dien op zijn onvermogentheyt omme de voors. gebuyrte langer zo goede diensten te doen als hij tot noch toe hadde gedaen. Het Gerecht gaat akkoord.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 8 vso, 02-02-1606)

Buurtbestuurder Jacob Vrederyckz., die wordt vermeld als buurtheer, maar waarschijnlijk tresorier of oudraad is, brengt een ouderloos kind aan bij het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis inv.nr. 3386 fol. 75 vso, ?-12-1613)

De gebuurte Wiskermouw krijgt toestemming om te mogen hoven (zie ook 'Buurthouden', pag. 103. De mededeling in het boek dat er nadien geen verzoeken bekend zijn en dat de gevolgtrekking dat daarmee het fenomeen van de buurthoven ophield te bestaan, is niet juist. Er is namelijk nog één later verzoek uit 1794 bekend, van de buurt  Nieuwland.

(SA II inv. nr. 224 fol. 63 vso, 25-07-1780)

De burgers C.J. van Oyen, C. van de Kop en J. Gersom schenken namens de buurt een som van f 40-11-0 aan het stadsbestuur ter verlichting van de noodlijdende stadskas (zie ook 'Buurthouden', pag. 148).

(SA II inv. nr. 549, 04-06-1795)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

56. Wilde Veluwe

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen opte Uyterstegraft tusschen Pollenbrugge ende den Ouden Rijn.

(SA II inv. nr. 145 fol. 171, 04-10-1599)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan eveneens omschreven als: Wilde Veluwe no. lvj / Opte Uyterstegraft / begint van Pollenbruge tottet Ouden Rijn / plach te hebben huysen of cameren 39.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 11 vso)

In 1601 wendt de heer van Wilde Zee zich met tien andere buurten in de omgeving tot het Gerecht met het verzoek om een uurwerk met halve en hele urenslag op de toren van de Hooglandse kerk te plaatsen. Het probleem is dat bij noordelijke en oostelijke wind de stadsklokken niet hoorbaar zijn, waardoor de arbeiders, met name de jongeren meyskens ende knechts te vroeg het werk verlaten, te laat beginnen ende gaen nae haer gelieften. Deze situatie leidt tot veel gekijfs ende oneensheyt met hun patroons. De gezamenlijke buurtbestuurders herinneren er aan dat in tijden des benoutheyts de kerkklok - die er nog steeds hangt - zonodig dag en nacht werd geluid. Het Gerecht belooft om een vast ende geduyrich uyrwerc te laten plaatsen. Maar daar komt niets van terecht en zes jaar later richten dezelfde buurten zich opnieuw tot het Gerecht, dat nu twee schepenen, een veertigraad en stadssecretaris Jan van Hout gelast om alsnog te handelen, verdragen ende accorderen opt maecken van een uyrwerc (zonder voorslach) om alleen heele ende halve uyren te slaen (zie ook 'Buurthouden', pag. 122).

(SA II inv. nr. 49 fol. 227 - 228, 19-04-1601 en inv. nr. 50 fol.246 - 247, 14-06-1607)

Barent Willemsz. heere van de gebuyrte van de Uyterstegraft bij de Zijlpoorte brengt ouderloos geworden kinderen aan bij het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis inv.nr. 3386 fol. 59, 04-08-1606 en fol. 73, 17-05-1613)

In 1615 zeggen de heer, raden en hun medebewoners dat de buurt die inmiddels tachtig huisgezinnen telt, te groot is. Er wordt op gewezen dat de bewoners meestal al sijn onvermogende personen die soo dickwils van haer werck nyet en mogen absenteren, dat sij alle begraeffenissen souden cunnen waernemen. Doordat de buurt zo groot is, beschikt men niet over een vergaderruimte die capabel genough is om iedereen ten tijde van haere hovinge en andere generale vergaderinge te herbergen. Daardoor is men genoodzaakt om de buurthoven over verschillende huizen te spreiden, of daar maar van af te zien en de gespaarde penningen onder de gebuyren portee porties gelijck te distribueren. Het stadsbestuur wordt verzocht om de buurt in tweeën te delen in een oost- en westzijde, waarbij de gracht de scheiding vormt. Het Gerecht gaat akkoord en formeert de buurten Wilde Ooster Veluwe en West Wilde Veluwe (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 24 - 24 vso, 02-07-1615)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

49. West Mariënburg (Mariënburg)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de noortsijde van Marendorp aen de Reynsburgerpoort met 't huys van Quirijn Adriaensz. Padt in Pooh (?) / loopende oostwaers aen tot aen St. Ursulensteech / de westsijde van de zelve tot aen 't bruggetgen / ende beginnende weder aen de westsijde van de Kennewechsteech met 't huys aencomende d'erfgen. van Adriaen Gerritsz. coman / loopt den houck om langs de zuytsijde van Marendorp tot aen de Reynsburgerpoort / begrijpende tusschen beyden in 't steechgen oostsijde de huysen van Gerrit Dircxz. coman ende Pieter Anthonisz. ende aen de westsijde Willem Lenaertsz. 's huys / mitsgaders aen de westsijde van de Paerdesteech Pieter Arentsz. straetmaeckers ende Joris Andriesz. timmermans wede. huys.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 13, 27-08-1609)

beginnende aen het bruggetgen op de Turfmarct / voorts de noortzijde van het Marendorp oostwaerts aen tot aen de St. Urselensteech / begrijpende mede de westzijde van dien / overspringende aen de zuytzijde van het Marendorp / begint met de Jan Bannesteech ende begrijpt de westzijde van de selve steech / ende voorts de zuytzijde van het Marendorp langs westwaerts aen / begrijpende mede de Schapensteech tot aen de oude Rijnsburgerpoort / insluytende mede de huysinge van Pieter Arentsz. van Kegelenberch

(SA II inv. nr. 1216, fol. 100 - 100 vso, 22-08-1630)

De begrenzing van Mariënburch, voorheen Mariënpoort, is niet geheel duidelijk. In de omschrijving van 1609 zou de Kennewegsteeg de meest oostelijke begrenzing vormen, maar in 1630 is dat de meer westelijk gelegen Jan Bannensteeg. In dat laatste jaar wordt de Paardensteeg niet meer genoemd als de westgrens, maar de Schapensteeg. Van enig besluit tot grenswijziging is niets bekend en omdat de belendende buurt Mariëndaal in het westen grenst aan de Kennewegsteeg, moet worden aangenomen dat de omschrijving van 27-08-1609 correct is. De (niet meer bestaande) Jan Bannensteeg lag een meter of tien oostelijk van de Schapensteeg, naast (nu) Apothekersdijk 7.

Geschiedenis:

Onder de naam Over die Maren Rijnzijde bij de Rijnsburgpoorte wordt de buurt al in 1509 genoemd wanneer ze twee kannen wijn wint. Deze beloning wordt toegekend nadat men tijdens de grote processie op Ommegangsdag met succes een Hollandse graaf heeft uitgebeeld. Omdat in het begin van de 16e eeuw dit stadsdeel wellicht minder dicht bebouwd was, is het niet uitgesloten dat de bewoners samen met die van Vrouwenrijn, het latere Marienschans één buurt vormden (zie ook 'Buurthouden', pag. 32-33).

(SA I inv. nr. 589 fol. 58 vso)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt onder de naam West Mariënborch of Mariënpoort reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: West Marienborch of Marienpoort / Begint aen d'een zijde van St. Urselensteech / aen d'ander zijde van Willem Woutersz. 's steech / totte Rijnsborgerpoort toe / plach te hebben huysen of cameren 30

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Met de Grote Loterij van 1596 winnen de geburen van Mariënpoort op lotno. 25265 een zilveren lepel. Hun prose luidde: 't Voornemen van menschen mit al haer wenschen / So haest verkeert snel / d'Een hoopt op 't beste / d'Ander opte reste / Maer hoop faelgaert wel (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 426)

Buurtheer Gerrit Lenaertsz. wordt in 1615 vermeld als aanbrenger van een kind in het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis, inv.nr. 3386 fol. 86 vso, 17-11-1615)

Adrianus Waalwijck is, op Frederik Mostert van Oost Tuil na, de langst regerende buurtheer die Leiden heeft gekend. Vermoedelijk is hij gedoopt op 29-05-1707 als zoon van Joost van Waalwijk en Rachel van Akkeren, ondertrouwt hij op 27-04-1737 met Anne Vlasveld en tussen 14-02 en 21-02-1801 wordt hij in de Hooglandse kerk begraven. Volgens het buurtregister van Mariënburg was Waalwijck op 15-12-1795 - dus op ruim 88-jarige leeftijd - nog heer der gebuurte. Hij is dan inwonend bij Willem Wardenaar in het huis van het Turfdragersgilde. Overigens is het niet uitgesloten dat Adrianus van Waalwijk al eerder, tussen 19-02-1733 en 07-04-1735, buurtheer was van Haverenburg (zie ook 'Buurthouden', pag. 74).

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

50. Vrouwenrijn (Mariënschans)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

lopende langs de noortsijde (van de Rijn, nu Apothekersdijk) van de Brouwersstege (een niet meer toegankelijk steegje rechts naast het Leidse Volkshuis) aff tot aen de Paerdestege (nu Prinsessekade) / ende begrijpende noch de huysen in de Paerdestege aen de oostsijde tusschen den Rijn ende Gt. Lenaertsz. 's huysinge staende / ende aen de westsijde zes stadtsthooren met de twee huysen daeraen / aen de westsijde van de Schapensteech de huysen tusschen den Rijn ende des voorn. Gt. Lenaertsz. 's huysinge staende / in de Jan Bannenstege de achterhuysgens van Dignaer Jansz. scheepmaker aen de westsijde / ende in de Kennewechsteech aen de oostsijde Frans Gillis 's huysinge ende aen de westsijde Broer Jansz. 's huysinge.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 36 - 36 vso, 24-08-1617)

Geschiedenis:

Onder de naam Over die Maren Rijnzijde bij de Rijnsburgpoorte wordt de buurt al in 1509 genoemd, wanneer ze twee kannen wijn wint. Deze beloning wordt toegekend nadat men tijdens de grote processie op Ommegangsdag met succes een Hollandse graaf heeft uitgebeeld. Omdat in het begin van de 16e eeuw dit stadsdeel wellicht minder dicht bebouwd was, is het niet uitgesloten dat de bewoners samen met die van Mariënpoort, het latere Marienburg, één buurt vormden (zie ook 'Buurthouden', pag. 32).

(SA I inv. nr. 589 fol. 58 vso)

Jan van Hout noemt de buurt onder de naam Vrouwen Rijn uit de opgave die ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553) zou dateren. De ligging wordt dan omschreven als: Vrouwen Rijn no. l: Begint van den Rooden Thoorn of Bostelbruge tot Willem Dircxz. van Tethroedenstege toe / plach te hebben huysen of cameren 25.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van ƒ 30,- (lotnr. 23584). De prose luidde: Wat sullen sij hebben naer dit leven / die een trompet blasen als sij aelmisse geven / de buyeren van Maryenschans opten Rijn. Ook de vrijers van Maryenschans leggen 20 loten in (lotnr. 23586) en winnen een zilveren lepel. Hun prose luidde: De vrijers van Marienschans doen vragen / wat zij uyten loterye zullen dragen (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429 en 426)

Hendrik Fortman, heer van Mariënschans, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom en doofheid.

(SA II inv. nr. 140 fol. 338, 16-07-1789)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

7. Vrouwenland

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpende de huysen aen wedersijden van de Vrouwenstege opte Hogewoert staende / aen de westsijde beginnende mettet huys van Ferdinand van de Staer / ende eyndende mettet huys van Jan Buys, metselaer / aen de oostsijde daertegensover beginnende mettet huys van de wede. van Jan Aerntsz., witmaker / ende de stege (...) eynde uyt, lopende den houck om langs Levendael tot aen de Wyelmakersstege / begrijpende mede de huysgens van Jacob Aertsz. Spruyt in de gange aldaer staende.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 38 - 38 vso, 21-09-1617)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: 't Vrouwenland no. vij / Begint aen de Hogewoert / eynt aen Levendael / plach te hebben huysen of cameren 17.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

In 1602 klagen de buren van Vrouwenland (van de naam Vesthoek is pas in 1617 sprake) dat hun buurt niet groter is dan de Vrouwensteeg aan weerszijden en dat zij bij vermeerdering van sterff den anderen qualic zouden connen helpen. Het Gerecht komt de bewoners tegemoet door huizen aan het Levendaal tussen de Vrouwensteeg en de Koenesteeg van de buurt  Kikkenburg af te nemen en bij Vrouwenland te voegen. Uit de omschrijving van 1617 wordt daarover echter met geen woord gerept en zou de buurt zich op het Levendaal vanaf de Vrouwensteeg of Varkensteeg slechts (oostwaarts) uitstrekken tot de Wielmakersteeg.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 4, 07-11-1602)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

51. Vrouwenkamp

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen onder 't bon van Overmaren Lantzijde / beginnende aen de Maren / de gehele zuytzijde van de Vrouwencamp mit 't huys van Andries Jaspersz. / beyde de zijden van St. Ceciliensteech tot 't bruggetgen / de huysen opte Achtergraft / ende zulx ooc 't huys bewoont bij Mr. Lucas Trelcat / de Joseps- ende Ursulenstegen totter bruggen toe / de gehele noortzijde van de Vrouwencamp / begrijpen St. Annenpoortge / mer ooc Stommensteech / Coman Claes's steech / ende de Veststeech / al aen beyden zijden / ende eyndende mit 't huys van Marie Jochims bij de Maren.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 1 vso, 27-06-1602)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Vrouwencamp no. lj / Begint aen St. Lijsbethgasthuys / aen beyden zijden totter Maren toe / plach te hebben huysen of cameren 32.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

In 1589 wordt vpte Reg(iment)e van Andries appelman, Joris Willeboorts ende Floris Michiels ende Sebastiaen de Roy ende Adriaen Ewouts ende gebuyren vande Vrouwencamp verzocht dat op stadskosten een bruggetje wordt gemaakt inde stege steckende vande Camp aende vest tot geryff vande gebuyren om nae tsecreet (de plee) vpte veste gemaeckt te gaen. Het Gerecht stemt toe. Een dergelijke verzoek wordt in 1590 ook door de geburen van de Coddesteeg gedaan; zie St. Annenrijk.

(SA II inv. nr. 45 fol. 194 vso)

In 1617 wordt het overlijden van de buurtheer Sebastiaen de Roy door de geburen aangegrepen om het stadsbestuur te verzoeken om Vrouwenkamp te splitsen. De buurt zou op dat moment 104 huizen tellen. Men adviseert om de Stommesteeg of de St. Jozefsteeg als grens te stellen. Het Gerecht gaat akkoord en splitst Vrouwenkamp op 17-08-1617 in de buurten Oost Vrouwenkamp en West Vrouwenkamp.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 35 vso - 36)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

55. Vrije Veluwe

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Een vroeg-17e-eeuwse omschrijving is onbekend. Toch kan de juiste ligging worden gereconstrueerd door de begrenzingen van de in 1614 afgesplitste buurten Oost en West Veluwe samen te nemen. De omschrijving van de buurt Oost Veluwe luidt:

aen de oostsijde van de Uyterstegraft / beginnende mettet huys van ----- / ende van daer zuytwaers aen lopende tot de Groeneveststege / de noortzijde van dezelve mede begrijpende en van de gebuurte West Veluwe: gelegen ten weste van 't water van de Uyterstegraft / beginnende aen de noortsijde van de Middelste Groenesteech met de huysinge ende poorte van Aernt Harmansz. van 's Hartogenbos / lopende westwaers (moet oostwaarts zijn !) tot aen de Uyterstegraft / den houck om de westzijde van dien langs noortwaers aen tot eyndende met 't huysinge van Guillame l'Enfant, cammer.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 19 - 19 vso, 20-01-1614)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: De Vrije Veluwe of 't Veulen no. lv / Opte Uyterstegraft / begint van de Lourysbrugge tot Pollenbrugge toe / plach te hebben huysen of cameren 43. oorspronkelijk was de buurt dus - zonder de huizen aan de noordzijde van de Groenesteeg - iets kleiner. De Lourisbrug verbond de Middelste Groenesteeg en de Achterste Groenesteeg, terwijl de Pollensbrug een z.g. quakelbruggetje was, gelegen halverwege de Uiterstegracht tussen de Oude Rijn en de Groenesteeg.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 11 vso)

In 1601 wendt de heer van de Velu zich met tien andere buurten in de omgeving tot het Gerecht met het verzoek om een uurwerk met halve en hele urenslag op de toren van de Hooglandse kerk te plaatsen. Het probleem is dat bij noordelijke en oostelijke wind de stadsklokken niet hoorbaar zijn, waardoor de arbeiders, met name de jongeren meyskens ende knechts te vroeg het werk verlaten, te laat beginnen ende gaen nae haer gelieften. Deze situatie leidt tot veel gekijfs ende oneensheyt met hun patroons. De gezamenlijke buurtbestuurders herinneren er aan dat in tijden des benoutheyts de kerkklok - die er nog steeds hangt - zonodig dag en nacht werd geluid. Het Gerecht belooft om een vast ende geduyrich uyrwerc te laten plaatsen. Maar daar komt niets van terecht en zes jaar later richten dezelfde buurten zich opnieuw tot het Gerecht, dat nu twee schepenen, een veertigraad en stadssecretaris Jan van Hout gelast om alsnog te handelen, verdragen ende accorderen opt maecken van een uyrwerc (zonder voorslach) om alleen heele ende halve uyren te slaen (zie ook 'Buurthouden', pag. 122).

(SA II inv. nr. 49 fol. 227 - 228, 19-04-1601 en inv. nr. 50 fol.246 - 247, 14-06-1607)

Op 20-01-1614 wordt de Veluwe gesplitst in de buurten Oost Veluwe en West Veluwe.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 19 - 19 vso)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

22. Vreugdenrijk

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Vreugdenrijc no. xxij / Begint ten halven van de Blaeuwestege tot St. Katrijnenzusterhuys toe / St. Katrijnenstege aen beyde zijden tot opten houc van de Nonnenstege toe / plach te hebben huysen of cameren.

Feitelijk ging het dus om de gehele bebouwing van het stadsdeel tussen de huidige Witte Singel, Kaiserstraat, Rapenburg en Nonnensteeg (oorspronkelijk met uitzondering van de Nonnensteeg zelf die tot  't Land van Belofte behoorde). Uit berichten van 1599 en 1600 valt op te maken dat de westzijde van de Cellebroedersgracht oorspronkelijk deel uitmaakte van de buurt Jericho en Jeruzalem. Zie in dit verband ook de opmerkingen onder Jeruzalem, Bloem van Jericho,  Land van Belofte en Kostverloren (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

Geschiedenis:

Mogelijk wordt de buurt al in 1519 genoemd als prijswinnaar in de stadsloterij. Het zou ook kunnen gaan om 't Land van Belofte. De prose luidt: Die buyren van de witte nonnen hadden gaerne tgrote lot gewonnen. Men wint een zilveren schaal met het gewicht van een mark (zie ook 'Buurthouden', pag. 33).

(SA I inv. nr. 988 fol. vj vso)

Waarschijnlijk ontleent de buurt haar naam aan het feit dat in dit stadsdeel prostitutie werd bedreven. In 1450 waren deze activiteiten alleen toegestaan in het de omgeving tussen de Groenhazengracht en het Noordeinde (zie Billenburg) en in de Coddesteeg en de Mirakelsteeg. Onder de titel Waer de deernen int leven sittende wonen sullen wordt in 1545 een keur afgekondigd (die daarna weer wordt ingetrokken) waaruit blijkt dat er eveneens sprake is van prostitutie achter het klooster van de Jacobinessen en de Cellebroeders an de aftergraften (...) ende an de vest. De buurt werd kennelijk door de bewoners ervaren als aan vreugden rijk (zie ook 'Buurthouden', pag. 66).

(Hamaker, Keurboek 1545 V. 15.)

In 1571 komen Adriaen Vincentz. en Jacob Jacobsz. (woonachtig in de Kolfmakersteeg) in conflict met Marytken Eeuwoutsdr. over de levering van een paar toortsen tot behouff van den voors. gebuyerte daar d(e) eysers woonachtich sijn genaempt Vreuchdenrijcke. Ook wordt er geruzied over de kosten van tgelach verteert bij de voors. parthyen mitsgaders bij de zegsluyden ofte arbyters ten wederseyden daer inne begrepen tsalarys van zeeckere zoencedulle te schrijven als volgende zeeckere buyersoene. Kennelijk was er dus aanvankelijk met behulp van zegslieden overeenstemming bereikt, die naar het gebruik van die dagen werd gevolgd door een geschreven verzoeningsverklaring en tenslotte werd beklonken met een stevige dronk. Marytken Eeuwoutsdr. wordt in het ongelijk gesteld, doch gaat in appel bij het Hof van Holland.

Volgt hier de integrale tekst van het vonnis:

den xvii en february

Cornelis Meeuss van Hout gemachtigt van Adriaen Vincentzoon coornmeter ende van Jacob Jacobsz. besemaecker als vader ende bloedich voocht van Jacob zijne zoone woonende inde Colfmaeckersstege in dier qualite eysschers contra Marytken Eeuwoutsdochter mit haer voocht gedaechde. Om leveringe van een paer toortsen tot behouff van den voors. gebuyerte daar deysers woonachtich sijn genaempt Vreuchdenrijcke mitsgaders oock te betalen tgelach verteert bijde voors. parthyen mitsgaders bij de zegsluyden ofte arbyters ten wederseyden daer inne begrepen tsalarys van zeeckere zoencedulle te schrijven als volgende zeeckere buyersoene daervan ghemaect of drie gulden daer voren te geven behouden juste moderatie. Oft in andere fijnen als uuyt deductie van desen bevonden sal worden te behooren deysers oirboirlijck synder concluderende tot conclusie mitten costen gedaen ende te doene ende protesterende voorts soe naer rechte behoeren sal.

Boven op dynxsdaeghe naestcommende actum den 11 marty 1571 Jacob Fransoon gemachtigt van den verweerder versouck copie van de soenbrief ende des eysers getuychnisse ende dach van beraet. Schepenen guennen de verweerders sijn versochte copie ende stellen de saecke acht dagen. Actum den vi en marty 1571.

Jacob Franss. gemachtigt van verweerder bij seedkere middeln tot nyet ontfankelijck ende absolutie. Schepenen naer alle bescheyt hemluyden gebleken wijsen deysers in sijn clachte ende compenseren die costen om redenen Acte den xiii en martij 1571 de verweerster heeft illico (op staande voet) geappeleert aen hemluyden van Hollant.

(ELO, ORA inv. nr. 43, Dingboek HJ, 17-02 en 04-03-1571)

In 1588 wordt vpte Req(uest)e vande gebuyrte vande Aftergraft bij de doele het Gerecht bericht dat een zekere Hillegont de turffstou(c)ster wonende in een van de nieuwe huisjes aan de Catrijnenveststeeg (het verlengde van de Nonnensteeg, thans Hortus Botanicus) in het gasthuis is opgenomen vanwege de pokken (zij is geslegen vande poxelsije). De buurt verzoekt of de kinderen in het weeshuis kunnen worden geplaatst. Het Gerecht wil eerst weten of de kinderen, hetzij geheel of gedeeltelijk, de kost zelf kunnen verdienen. Uiteindelijk wordt besloten dat de twee jongste kinderen in tweeshuys deser stede zullen werden ontfangen ende als andere schamele weeskinderen gevoet ende ondhouden zullen worden. Het oudste kind zal ook worden verzorgd, maar wordt kennelijk niet in het weeshuis geplaatst.

(SA II inv. nr. 45 fol. 99 vso en 10)

Op 15-10-1592 wordt de buurtkaart na onderzoek door het Gerecht met enige correcties goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 46 fol. 243)

Van Vreugdenrijk resteert nog een 16e-eeuwse zilveren lepel, thans aanwezig in de Lakenhal. Mogelijk is deze lepel dezelfde die in 1519 door de gebuyren van de witte nonnen in de stadsloterij wordt gewonnen (zie ook 'Buurthouden', pag. 33).

(Lakenhal, Catalogus van Voorwerpen 1924 no. 40)

Op 01-08-1602 blijkt Vreugdenrijk te zijn gesplitst in de buurten Oost Vreugdenrijk en West Vreugdenrijk. Overigens blijkt dat toen - of zelfs al eerder - de huizen aan de zuidzijde van de Nonnensteeg (nu genomt de Universiteytstrate), oorspronkelijk behorend tot  't Land van Belofte al aan (Oost) Vreugdenrijk waren toegevoegd (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 2 - 2 vso, 01-08-1602)

Buurtheren:

onbekend