48. Middel Mariënburg (Mariëndaal)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begint aen de oostzijde van de Ursulensteech mette huysinge van Lijsbeth Jans Saly tot aen het Marendorp / ende lopende langs de noortsijde van Marendorp oostwaerts aen tot de Josephsteech / de westzijde van de selve steech tot aen het bruggetgen leggende over de Achtergraft / ende de oostzijde van de selve steech van het voors. bruggetgen beginnende / lopende weder naer Marendorp / ende voorts de noortzijde van het Marendorp tot aen het Vrouwenkerckhof / eyndende aldaer met de huysinge van Dirck Jasparsz. byerdrager / ende overspringende / begint aen de zuytzijde van het Marendorp met de huysinge van de brouwer in De Roscam / ende eyndet met de huysinge staende op den oosthouck van de Kennewechsteech.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 82 vso - 83, 20-08-1626)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds onder de naam Middel Mariënborch ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Middel Mariënborch no. xlviij / begint aen d'een zijde van 't Vrouwenkerchof tot St. Ursulensteech toe / ende aen d'ander zijde van 't huys daer Willem van Tetroede plach te woonen tot Willem Woutersz. 's steech toe / plach te hebben huysen of cameren 27.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Op 07-02-1585 wordt de buurtkaart door het Gerecht goedgekeurd. De buurt wordt dan al als Mariëndaal vermeld.

(SA II inv. nr. 44 fol. 333 vso)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in (lotnr. 23408). De prose luidde: Godt is den wijnstock en wij zijn die rancken / (...........) die buyeren van Mariendael zij zullen haer bedancken (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

2. Middel Kaarskorf

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de noortzijde van de Hogewuert mit de steech van de Gansoortbrugge oostwerts aen / eyndende mitte huyzing opten houc van de watergang / beneffens de Vrouwensteech / ende weder beginnende aen de zuytzijde van de Hogewuert mitten houc van de Vrouwensteech westwerts lopende / eyndende mitten huuc van Sint Joryssteech

(SA II inv. nr. 44 fol. 148 vso, 12-01-1582)

beginnende in de Watersteech aen de Gansoortbrugge aen de zuytoostzijde / ende den houck om de Hogewoert langs zuytoostwaerts aen tot aen de Vrouwewatersteech toe / ende overspringende / begint weder met de Vrouwensteech ende noortwaerts aen verbij de Coene- ende Crauwelsteech tot aen den houck van de Sint Jorissteech toe daer het varcken uutsteect.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 63, 08-06-1623)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Middel Kaerskorf no. 2 / Begint van Jacop Willemsz. van de Burch / de Hogewoert aen beyden zijden tot St. Jorysstege / ende 't naetste huys van de steyger in 't Waterstecchgen / plach te hebben huysen of cameren 36.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9 vso)

De naam Kaarskorf zal zijn ontleend aan het beeldmerk van het bon Hogewoerd.

(SA II inv. nr. 1104)

Op 12-01-1582 keurt het Gerecht de buurtkaart goed. Volgens Jan van Hout die de registratie uitvoert, wordt een kopie geborgen aen de coppel van gildebrieven ende ordonnantien.

(SA II inv. nr. 44 fol. 148 vso)

De vrijsters van de Middelkaerskorff nemen in 1596 deel aan de Grote Loterij en leggen 76 loten in ter waarde van ƒ 18,- (lotnr. 18055). De prose luidde: De vrijster van de Middelkaerskorff van Leyden / haer hoetgelt ingeleyt hoepen een goet lot te verbeyden (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

In 1734 verzoeken de raden van Krauweldaal dat hun buurt wordt opgeheven en onder Kikkenburg en Middel Kaarskorf worden gebracht. Het Gerecht stemt toe en besluit dat de 13 huizen aan weerszijden van de Krauwelsteeg, beginnende met het huis van Hendrik Guldenhuys op de Hogewoerd tot aan het huis van Jacob Lepoole, worden ingelijfd bij Middel Kaarskorf, de resterende huizen moeten bij de buurt  Kikkenburg worden gevoegd.

(SA II inv. nr. 115 fol. 22, 05-08-1734)

Notaris Klinkenbergh krijgt toestemming om met zijn buurt Middel Kaarskorf te hoven.

(SA II inv. nr. 215 fol. 43 vso, 20-06-1771)

De burgers Bruyns, Van Klinkenberg en Van Staphorst schenken namens de buurt ƒ 180,- aan het stadsbestuur ter verlichting van de noodlijdende stadskas.

(SA II inv. nr. 549, 12-06-1795)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

20. Meyenburg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

streckende van de Thonisbrugge tot de Doelsteech toe / de Doelens daerinne begrepen / tot de Vest toe / ende wederomme van de Doelsteech tot de Groenehasegraft / streckende tot aen Rapenburg toe ende van de ander sijde soe verre Michiel Bruynen huysinge streckende es

(SA II inv. nr. 46 fol. 185, 05-03-1592)

beginnende aen de St. Anthonisbrugge mitte huysinge van Claes Cornelisz. coperslager opten houc van 't Noorteynde / lopende langs de westzijde van Rapenborch tot de Doelstege toe / de noortzijde van dien totter wallen toe / de zuytzijde van Groenhasengraft van der walle of tot aen Rapenb. / mitsgaders de achterhuysgens behoordende aen 't huys van Michael Gerytsz. Bontecray aen de noortzijde van de voors. Groenhasengraft.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 1, 15-03-1602)

begrijpende de twee taerlingen belent ten noorden de Groenhasengracht / ten oosten Rapenburch / ten zuyden de Doelsteech ende ten westen de Vestwalle / mitsgaders noch de huysingen aen de westsijde van Rapenburch tusschen de Thonisbrugge ende de Groenhasengraft / ende noch de huysen aen de noortsijde van de Groenhasengraft / van Rapenburch tot aen 't Sant

(SA II inv. nr. 1216 fol. 16 - 16 vso, 08-03-1612)

beginnende aen de Thonisbruge nae de Groenhasengraft toe / de zelve graft ten wedersijden tot aen de brugge nevens het Sant / voorts Rapenburch langs tot aen de Doelsteech / ende de noortsijde van de zelve steech tot aen de Achtergraft / alwaer de zelve gebuyrte eynden zal met het laetste huys in de steech.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 16 - 16 vso, 08-03-1612)

begrijpende de huysen van 't Noorteynde aff / langs Rapenburg zuytwaers aen lopende tot de Doelstege / de huysen aen de noortsijde van de voorste Doelstege / ende opte Groenhasen-graft aen wedersijden van Rapenburch tot aen 't Sant ende de Achtergraft respective.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 42 vso - 43, 27-09-1618)

van dese gebuyrte es afgenomen de noortzijde van de Groenehasegraft ende gevoucht aen de nieu geformeerde gebuyrte van het Zant

(SA II inv. nr. 1216 fol. 16 - 16 vso - i.m.: 02 of 11-12-1624)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Meyenborch no. xx / Begint aen de Tonisbrugge tot de Doelstege toe / de Doelgraft ende d'een helft van Groenhasengraft / plach te hebben huysen of cameren 20.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Op 26-03-1592 wordt de uit 17 artikelen bestaande buurtkaart van Rapenburch na uitgebracht schepenrapport door het Gerecht goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 46 fol. 185 en 170)

In mei 1602 is er sprake van een 'grensgeschil' tussen de geburen van Meyenburg en Billenburg (SA II inv. nr. 1216 fol. 1 vso, 29-05-1602). Volgens Huych Claesz., waard in De Doelen en heer der gebuurte, willende die van de gebuyrt van Billenborch houden en beweren dat de huizen aan het Rapenburg tussen Noordeinde en Groenhazengracht haerluyder gebuyrte toehorich zouden zijn. De Billenburgers motiveren hun standpunt door te zeggen dat de huysgens getrocken zijn van het huis van Claes Cornelisz. coperslager, wonend aan het Noordeinde op de hoek van het Rapenburg. Aangezien zijn woonhuis in Billenburg was gelegen , meent men historische aanspraken te hebben. Inderdaad zijn de panden Rapenburg 3 - 7 (overigens níet de resterende huizen) ooit eigendom geweest van Pieter Cornelisz., de vader van Claes ('Het Rapenburg', pag. 82, 93). Daarentegen brengt de heer van Meyenburg naar voren dat de huizen tussen het Noordeinde en de Groenhazengracht van outs onder haer gebuyrt zijn geweest. Het Gerecht heeft geen boodschap aan de wederzijdse historische argumenten. In plaats daarvan vaardigt het stadsbestuur op 29-05-1602 een voor alle buurten geldende generale resolutie uit die bepaalt dat alle huysen gebuyrschap moeten houden daer sij uytgaen. Omdat de betrokken woningen hun in- en uitgang hebben op het Rapenburg, behoren zij dus tot de buurt Meyenburg. Kennelijk leidt dit besluit tot verzet bij de Billenburgers, want enkele weken later beklaagt Huych Claesz. zich over de onwillicheyt ende verhinderinge van de gebuyren van 't Noorteynde jegens de resolutie (SA II inv. nr. 1216 fol. 1 vso, 20-06-1602). Ook meldt hij dat de professoren Franciscus Gomarus, Cornelis Grotius en jonkheer Philips van Assendelft weigeren om gebuurschap te houden. Het Gerecht houdt voet bij stuk en gebiedt de Billenburgers te gehoorzamen aan de resolutie. Overigens draagt het stadsbestuur bij tot de nodige verwarring, want wanneer later in het jaar de buurt Billenburg wordt gesplitst, wordt het gewraakte gedeelte weer tot Groenhazenburg gerekend (zie Oost Billenburg, SA II inv. nr. 1216 fol.). Met betrekking tot de onwillige geburen Gomarus, Grotius en Van Assendelft merkt het stadsbestuur op dat alle huysen, gronden ende erven binnen deser stede ende de vrijheyt van dien onderworpen zijn aan de bepalingen van de Generale Ordonnantie op de Gebuurten, ende dat zulx geene inwoonders van dien, hoe ende van wat ansien die mogen wesen, hem daaervan onder dexel van eenige gerechticheyden, privilegen of vrijdommen zich mogen verontschuldigen. Het houden van gebuurschap was dus een verplichting (zie ook 'Buurthouden', pag. 64 en 68).

Op 08-03-1612 wordt de buurt na inspectie door de schepenmeesteren Tybault en Paedts gesplitst vermits de groote ende menichfuldicheyt van de gebuyren daerinne woonachtig. Enkele geburen hebben daartoe een concreet voorstel gedaan, maar het stadsbestuur besluit anders. Eén gedeelte behoudt de naam Meyenburg, een ander deel krijgt de naam Meyenhof.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 16 - 17, 08-03 en 26-07-1612)

Op 02 of 11-12-1624 besluit het Gerecht om de noordzijde van de Groenhazengracht bij de nieuw gestichte buurt Zandwijk te voegen (niet te verwarren met de pas in 1655 gestichte buurt  't Zand)

(SA II 1216 fol. 16 - 16vso, i.m.)

Op 16-07-1635 had het Gerecht bepaald dat wanneer in tijden van pestilentie de geburen uit angst voor besmettingsgevaar zouden weigeren om de pestlijcken uit de sterfhuizen te halen en te begraven, zij dit door ingehuurde 'buitenstaanders' mochten laten doen. In dat geval behoorden de gehuurde uithalers met acht tot tien stuivers te worden beloond. In 1655 meldt de heer der gebuurte, Adriaen de Knotter, zich bij het Gerecht met de mededeling dat hij bequame persoonen heeft gevonden die bereid zijn om de doode lichamen voor minder dan acht of tien stuivers uyt (te) haelen ofte ter aerde brengen, zulks tot verlichtinge van de onvermogende sterffhuysen off van de beurse van de arme deser stede. Het Gerecht ziet er geen enkel probleem in. Wat het stadsbestuur betreft, mag het uithalen geschieden tot de minste coste ende met de meeste mesnage hem doenlijck, oock selfs beneden de acht stuyvers. (zie ook 'Buurthouden', pag. 98).

(SA II inv. nr. 73 fol. 93 vso - 94, 20-08-1655)

Op verzoek van de Heer Griffier de Munt, uit naem van zijn gebuurte Meyenburgh gedaen om zonder recht of aftrekking te betalen, het kasgeld van de buurt te mogen verteren, is hetzelve door Burgn. toegestaen.

(SA II inv. nr. 193 fol. 16, 29-10-1698)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

45. Mare

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Beginnende van 't Marengat ten zuyden tot aen de Marenbrugge / daerinne begrepen de Coerstege / ende ten oosten aen 't bruggetgen opte Maren over d'Achtergraft des de huysinge staende over 't bruggetgen jegenwoordich bij Claes Lenertsz. cuper bewoont werden daer inne mede begrepen es

(SA II inv. nr. 45 fol. 240 vso, 30-11-1589)

dewelcke begint met 't huys van Claes Lenertsz. cuyper, staende aen de oostzijde van de Maren opten houc van de Achtergraft / ende de graft overgesprongen noortwaerts aen loopt tot aen de Marenpoort toe / ende weder beginnende aen de westzijde van de Maren met 't huys van Floris Willebartsz. / ende suytwaerts aen lopende / ende mede begrijpende beyde de sijden van de Choursteeg / eynt met 't huys van Rembrant Jansz. van Rossum.

(SA II inv. nr. 9 vso, 16-08-1607 en fol. 15, 18-08-1611)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Maren no. xlv / Begint aen de cleyne Marenbrugge / beyde de zijden van der Maren totter Vest toe / plach te hebben huysen of cameren 39

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Op 30-11-1589 wordt de buurtkaart door het Gerecht bevestigd.

(SA II inv. nr. 45 fol. 240 vso)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 52 loten in (lotnr. 25332). De prose luidde: Die bueren van de Maren die drincken bij malcanderen garen / crijgen sij een guet lot / den armen. (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Op 10-10-1619 besluit het Gerecht op verzoek van de geburen tot splitsing in Oost Mare en West Mare, stellende tottet scheyt 't water van de Maren

(SA II 1216 fol. 45 vso - 46, 10-10-1619)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

12. Keizerrijk van de Maarsmansteeg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Maersmanstege no. xij / Begint aen 't stadhuys / beyde de zijden van de voors. stege / ende den Rijn totte Coornbrugstege toe / plach te hebben huysen of cameren 46

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Geschiedenis:

In 1509 wint de buurt twee stedekannen rijnwijn, omdat de buren er tijdens de jaarlijkse processie op Ommegangsdag in zijn geslaagd om op fraaie wijze een der Hollandse graven uit te beelden (zie ook 'Buurthouden', pag. 32).

(SA I inv. nr. 589, Tresoriersrekeningen 1509, fol. 58 vso)

Davidt Egbertsz. gemachticht van Claes Gerytsz. van Dorp als heer ende Keyser van zijn gebuyrte genaemt dat Keysserrijck van die Maersmansteghe, vervangende de tresoriers ende gebuyren vanden zelven Rijck, beclaagt Aelwijn Aelwijnsz. coorncoper, seggende dat hij verweerder gecondemneert zal zijn op te leggen ende te betalen in handen van hem eyscher ofte zijnen tresoriers de somme van zes gulden van veertich groten t stuck ter cause van verteerde costen ofte verdroncken gelagen, spruytende van zeeckere comansschip, die hij verweerder tegens eenen Claes Ghijsbrechtsz. van zeeckren laeckenen op den zelven Claes Ghijsbrechtsz. Jeruysalemsche Reys omtrent gezworen maendach lestleden bij die voorsegde buyren gedaen heeft, waer in hij vervallen daer van zijnde, concluderende tot condempnatie vandien met de costen hier omme gedaen. Jacop gemachticht van den verweerder bij zeeckere middelen concluderende tot absolutie. Davidt presenteert den verweerder 't wedde. Scepenen appoincteren partyen te gaen aen een kenning. actum xxix Marty (15) lxiij

(Rechterlijk Archief 42 dl. 37 fol. 259 vso, 29-03-1563. Zie ook Mr. A.S. de Blecourt 'Kenningboek der stad Leiden 1553-1570' [1936], pag. 119)

Hoewel dat nergens wordt ,moet kort na 1590 een splitsing hebben plaatsgevonden, want op 18-07-1591 en 17-12-1592 keurt het Gerecht de buurtkaarten goed van resp. de Rijn (omstreeks 1600 Paltsgraafschap op de Rijn genaamd) en de Maersmanstege (zie de buurt  Roma).

(SA II inv. nr. 46 fol. 110 en 268)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van ¦ 30,- (lotnr. 19501). De prose luidde: De ghemeen buyren vant Rooms Keyserrijck in de maersmansteech doen vraghen / wat sij uyt dese Lotery sullen draghen. (zie ook `Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Op 30-08-1607 wordt keyser Pieter Cornelisz. de Haes genoemd als vertrokken heer van de gebuyrte vande Maersmansteech. Feitelijk bestaat het Keizerrijk van de Maarsmansteeg dan al niet meer en ligt het meer voor de hand om De Haes als heer van Roma te vermelden. Het is echter mogelijk dat hij al voor 1591 heer was van de toen nog ongedeelde buurt en dat zijn naam daarmee verbonden bleef. Een andere mogelijkheid is dat de benaming 'buurt van de Maarsmansteeg' ondanks de overgang naar Roma nog in gebruik was.

(SA II inv. nr. 1221 en inv. nr. 1216 fol. 9 vso, beiden gedateerd 30-08-1607)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

44. Land van Mirakelen (Sint Annenrijk)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen onder 't bon van West Marendorp Landtzijde / beginnende aen de noortzijde van de Claesstegen aen de houc van de Claesstege mit 't huys van Trijn Baerntsdr., no. 28 / ende in hem begrijpende beyden zijden van de Coddenstege ende van St. Annenstraet, anders genomt de Miraeckelstege / ende tusschen beyde leggende huysen / eyndende mit 't huys gecomen van Lysbeth van Dort, no. 110 / ende weder beginnende aen de zuytzijde van de Claesstege mit 't huys van Pr. Jansz. van Rossum, no. 133 / ende eyndende aen de houc van de Maren mit 't huys van Jeronimus Jansz., gecomen van Jan Gerytsz. Poth (?), no. 139, al volg. 't reg. van verpondinge des jaers 1603.

(SA II inv. nr.1216 fol. 6 vso, 26-01-1604)

de huysen aen wederzijden van de Miraeckelsteech ofte St. Annenstraet / midtsgaders in de Claesstege aen beyde zijden tusschen de voors. Miraeckel- ende Coddesteghen staende.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 26, 10-09-1615)

den 19 Augusti 1660 hebben die van de Gerechte vier huysen van dese gebuyrte in de Knoopmaeckerspoort verheelt aen de gebuyrte van Noortduysentvresen ende de helfte van de Olyslagerspoort aen de gebuyrte van Claes Jan Vossenhouck

(SA II inv. nr. 1216 fol. 107 vso, i.m.)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt onder de naam Miraeckelsteech of 't Landt van Miraeckelen reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Begint opten houck van de Claesstege tot de Vest toe / plach te hebben huysen of cameren 16.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Op 27-11-1587 besluit het Gerecht dat (op stadskosten) de wercken tot geryf vande buyren notelicken dienen gemaect. Het blijkt over de reparatie of aanleg van een bruggetje en een mesthoop te gaan.

(SA II inv. nr. 45 fol. 9 vso)

In 1589 verzoeken enige buren van 't lant van Miraculen aan het Gerecht om de buurtkaart goed te keuren. De schepenmeesteren Pieter Adriaensz. van der Werff en Jan Ysnoutsz. van der Nes krijgen opdracht om een en ander te onderzoeken. Nadat zij rapport hebben gedaan, wordt het buurtreglement van de St. Annenstraet goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 45 fol. 226, 02-11-1598 en fol. 233, 16-11-1589)

Op 22-02-1590 blijkt dat er in de Coddesteeg druk wordt getimmerd en gebouwd. Daarom verzoeken de geburen het Gerecht of de steeg kan worden bestraat en ook wil men dat er een bruggetje wordt aangelegd om opte walle te mogen gaen ende gevouch te doen (met andere woorden: daar wilde men gebruik maken van een plee, zie ook Vrouwenkamp). Het Gerecht geeft als antwoord dat daartoe opdracht zal worden geven zodra Marendorp zal wesen volmaeckt (met Marendorp zal de Haarlemmerstraat zijn bedoeld).

(SA II inv. nr. 45 fol. 262 vso - 263)

In 1594 wordt Jan Maertensz. - hij vervangt de overleden Josep Claesz. - benoemd als buurtheer van de St. Annenstraat om de voors. gebuyrte in vreden ende eenicheyt te regieren, stuyren ende beleyden volgens de ordonnantie alrede gemaect of noch te maecken.

(SA II inv. nr. 47 fol. 96, 08-12-1594)

In 1595 maakt de buurtheer van Sint Annengebuerte melding van een oude ruzie tussen Jerominus Jansz. en Jan Jansz. De eerste is eigenaar van een tapperij, de tweede een snijder, dus kleermaker. Indertijd is de kwestie bijgelegd en afgesproken dat wanneer zij elkaar weer zouden beledigen, de schuldige twee pond Vlaams verbeurt, waarvan de ene helft ten prouffite van de armen en de andere helft voor de buurtkas is bestemd. De twee buren blijken opnieuw ruzie te hebben en de buurtheer wil met steun van het stadsbestuur de boete innen. Ook wordt iets duidelijk over de oorzaak van het burenconflict, want hoewel Jerominus Jansz. alleen vergunning heeft om pintebier te tappen, verleent hij tevens bij nacht en ontijden logies. De buurt wil dat Jerominus wordt gestraft met een tapverbod. Wat de boete betreft is het Gerecht van mening dat het deel van de boete dat de buurt toekomt, kan worden geïnd. Maar wat de rest aangaat - dus het eigenmachtig en zonder vergunning houden van een herberg - meent het Gerecht dat dit een zaak is van de hoge overicheyt die door de officier deser stadt Leyden moet worden afgewikkeld. De buurtheer krijgt overigens toch zijn zin, want Jerominus Jansz. krijgt een tapverbod en een waarschuwing geen droge gasterie te houden off slapers te logeren: hij mag dus geen restaurant of herberg houden. Bij overtreding verliest hij zijn poorterschap (alles op pene van mitterdaet ter poorten uytgestelt te werden).

(SA II inv. nr. 47 fol. 221 - 221 vso, 27-05-1595)

In 1603 willen de inwoners van de Claessteeg en de Coddesteeg, starc omtrent 37 personen zich afscheiden van de buurt Mirakelsteeg (of St. Annenrijk zoals de gebuurte inmiddels wordt genoemd), starc 25 huysgens. Met personen en huysgens zullen wel huishoudens zijn bedoeld. Het Gerecht reageert furieus en eist dat de gebuyrt zulx die nu ter tijt es bij den anderen en ongescheyden zal blijven. De betrokkenen, zowel gesamentlicken ende elcken van hem in 't bijsonder (zal) den heer van de gebuyrte die 't nu es ende in tijden en wijlen mogen wesen, in allen gebuyrlicken zaecken ter kennen ende te gehoorsamen. Het Gerecht dreigt zelfs met arrestatie en gevangenis jegens onwillige ende ongehoorsame personen (zie ook Rodenrijk, zie ook 'Buurthouden', pag. 77).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 6, 16-10-1603)

Buurtheer Jan Cornelisz. Groen brengt een ouderloos geworden kind aan bij het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis inv.nr. 3386 fol. 58, 03-04-1606)

In 1615 doen de bewoners van de Coddesteeg, in getalle van omtrent XL huysen, een nieuwe poging om zich los te maken uit St. Annenrijk. Zij voeren aan dat zij al enige jaren sware onvrede ende twist hebben met Jan Cornelisz. 't Groen en zijn echtgenote, heere ende vrouwe van de zelve buyrte. Man en vrouw zouden onbehoorl(ick) kijffachtig ende twistich leven, zoowel jegens elcanderen als andere buyren. Bovendien zou 't Groen de buurtkas hebben gebroocken ende 't gelt daeruyt genomen hebben, waerdeur den meesten twist gereezen off gecoomen is. Bovendien wordt opgemerkt dat de buurt nu veel te groot is, want de bewoners uit de verschillende stegen kunnen niet vergaderen door de menichte van de persoonen.

Na inspectie door schepenmeesteren besluit het Gerecht om de buurt te delen. De gehele Coddesteeg en de Claessteeg aan weerszijden tussen de Coddesteeg en de Mare worden afgespitst en herkennen we als Coddenrijk, wat later bekend als de buurt  Rodenrijk. Het andere deel, bestaande uit de gehele Mirakelsteeg of St. Annenstraat en de Claessteeg aan weerskanten tussen de Coddesteeg en de Mirakelsteeg, behoudt de naam St. Annenrijk (zie ook 'Buurthouden', pag. 77).

(SA II 1216 fol. 26 - 26 vso, 10-09-1615)

In 1616 merken de gemeene gebuyren van de St. Annenstraet op dat de buurt van de Janvossensteeg (Noord Duizendvrezen) als gevolg van nieuwbouw flink is vergroot, zowel op de Oude Vest als in de steeg zelf. Men zou graag zien dat het pas getimmerde gedeelte van de Oude Vest tussen de St. Annenstraat en de Coddesteeg bij de buurt wordt gevoegd. Het Gerecht belooft schepeninspectie en zegt dat men het rapport moet afwachten. Maar kennelijk voelt het Gerecht er niet voor, want in 1618 worden de huizen op de Oude Vest tussen de St. Annenstraat of Mirakelsteeg en de Mare in eerste instantie bij Rodenrijk gevoegd, maar uiteindelijk in 1620 bij de nieuwe buurt Vossenburg ondergebracht.

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

In hetzelfde schrijven beklagen de buren zich over het feit dat verschillende medebewoners voor hun zaken gedurende een kwartaal of een half jaar de stad verlaten, met achterlating van vrouw en kinderen. Daardoor is men niet alleen afwezig bij begrafenissen, maar verzuimt men ook de boete wegens absentie te betalen. Deze gang van zaken leidt er toe dat andere buren opposeren ende murmureren. Hoewel de Generale Ordonnantie op de Gebuurten uitstedige inwoners vrijstelling verleent, wil men toch weten of dit ook geldt voor degeene die uuytreysen om haer affairen te doen.. Het Gerecht deelt mee dat de uitstedige buren niet boetschuldich zijn (zie ook 'Buurthouden', pag. 90).

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

Ook klagen de buren dat de eigenaars van erven die liggen tussen de St. Annenstraat en Coddesteeg, weigerachtig zijn om volgens het 4e artikel van de Generale Ordonnantie te betalen. Het gaat hier om de verplichting om bij de aankoop van een huis de buurt met een bepaald bedrag te vereren. Maar de eigenaars menen dat deselve erven vrij, d.w.z. onbebouwd zijn en men de buurt niets schuldig is. Het Gerecht zegt dat de kopers van onbetimmerde erven wel degelijk moeten betalen. Dergelijke kwesties doen zich ook elders voor, zoals in de buurt  Weidenburg bis (zie ook 'Buurthouden', pag. 114).

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

Bij de vervanging van Jan Cornelisz. Groen door Thielman Lenaertsz. als buurtheer wordt, afgaande op een eerder bericht van 10-09-1615 (zie boven onder 'Ligging'), de buurt foutief omschreven als beginnende aen de noortzijde van de Claessteech aen den houck van den Maren met het huys van Dieuwertgen Floris, wede. van Pellegrom Fransen / ende in hem begrijpende beyde de zijden van de Codden- ende St. Annenstraeten, anders genaempt de Miraeckelsteech / met de tussche beyde leggende huysen / eyndende met het huys van Ruth Geerlofs wede. / ende weder beginnende aen de zuytzijde van de Claessteech met het huys van Tomas Thomasz. backer / ende eyndende aen den houck van den Maren met het huys van Willem Fru(?), wolcammer. Volgens deze omschrijving zou er in 1615 geen splitsing hebben plaatsgevonden.

(SA II inv. nr. 107 vso, 17-02-1633)

Op 19-08-1660 besluit het Gerecht om vier huizen in de Knoopmakerspoort bij de buurt Noord Duizendvrezen te voegen. Eveneens wordt de helft van de Olyslagerspoort aan St. Annenrijk onttrokken en ondergebracht bij de buurt  Claas Jan Vossenhoek.

(SA II inv. nr. 1216 fol 107 vso, i.m.)

Op 30-06-1669 wordt Reinier [Trap] wapensnyder door de burgemeesteren ontboden rakende het wapen van de buurt St. Anna. Over het hoe en waarom wordt verder niets vermeld. Een mogelijkheid zou kunnen zijn dat Reinier de H. Anna heeft gesneden, hetgeen door het calvinistische stadsbestuur niet op prijs wordt gesteld (zie ook 'Buurthouden', pag. 106).

(SA II inv, nr. 191 fol. 36, 30-06-1669)

Op verzoek van de raden van St. Annestraet wordt Jan le Fevre als buurtheer ontslagen. Het Gerecht gelast de geburen een nieuwe voordracht te doen.

(SA II inv. nr. 82 fol. 111, 28-08-1670)

Jan de Zanger, 65 jaar en heer van St. Annenrijk, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.

(SA II inv. nr. 127 fol. 130, 20-10-1763)

Hermanus Stikkelman, raad van de buurt  Rodenrijk, meldt dat de heer is vertrokken en dat de buurt te klein is om een nieuwe heer te verkiezen. Ook is de buurtkas ontoereikend. Stikkelman stelt voor om Rodenrijk met St. Annenrijk te combineren. Het Gerecht gaat akkoord ((zie ook 'Buurthouden', pag. 138).

(SA II inv. nr. 140 fol. 158, 05-06-1788)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

21. Land van Beloften

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpende de huysen gelegen aen de suytsijde van 't Steenschuyr / tusschen de Cellebroeders- en Coepoortsgraften.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 38 vso, 14-12-1617)

Geschiedenis:

Mogelijk wordt de buurt al in 1519 genoemd als prijswinnaar in de stadsloterij. Het zou ook kunnen gaan om Vreugdenrijk. De prose luidt: Die buyren van de witte nonnen hadden gaerne tgrote lot gewonnen. Men wint een zilveren schaal met het gewicht van een mark (zie ook 'Buurthouden' pag. 33).

(SA I inv. nr. 988 fol. vj vso)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: 't Landt van Beloften no. xxj / Begint in de Vrouwestege (Nonnensteeg) opten houc van d'Achtergraft, langs 't Steenschuyr tot de Vliet toe / plach te hebben huysen of cameren 22

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Op 09-01-1582 wordt de buurtkaart - inclusief drie door het Gerecht aangebrachte correcties - goedgekeurd. De ligging van de buurt blijkt nog steeds te beginnen aan de noordwesthoek van de Vliet en bij de zuidwesthoek van de Nonnensteeg te eindigen.

(SA II inv. nr. 44 fol. 148)

Eind 1608 worden de huizen, staande aan de westzijde van het Rapenburg tussen Kolfmakerssteeg en Nonnensteeg aan de buurt onttrokken en toegevoegd aan de buurt  Oost Vreugdenrijk. Blijkbaar zijn de huizen aan de zuidzijde van de Nonnensteeg al in of voor 1602 aan laatstgenoemde buurt toegevoegd.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 10 vso - 11, tussen 06-11-1608 en 12-02-1609. Zie ook Oost Vreugdenrijk, inv. nr. 1216 fol. 2 - 2 vso, 01-08-1602)

Door het verlies van huizen aan het Steenschuur (nu Rapenburg) bestaat de buurt slechts uit de huizen tussen Vliet en Cellebroersgracht. Op 02-11-1617 verzoeken de buren om vergroting vermits de cleynte ende dat sijl(uyden) nyet dan 8 mannen omtrent starck ende nyet machtich waren o(mm)e de doden ter aerde te brengen. Het Gerecht besluit dan op 09-11-1617 om de huizen aan het Steenschuur tussen Vliet en Koepoortsgracht ten koste van de buurt Zevenhuizen aan het Land van Beloften toe te voegen (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 37 vso - 38)

Isaac Bosmaar, turfdrager, en Pieter de Bruyn, knegt van de gebuyrte genaamt het Landt van Belofte verklaren op verzoek van Philip Oeljé, lakenwerker, dat diens huisvrouw Maria Focker omtrent vastenavond overleden is, dat de overledene in de buurt woonde, dat zij haar zeer goed hebben gekend en dat de buurtknecht het Lijck ter aerde heeft helpen geleyden.

(Rechterlijk Archief inv. nr. 39, Getuigenisboek Z fol. 244 vso 25-03-1693)

De heer van 't Land van Beloften krijgt toestemming om te mogen hoven.

(SA II inv. nr. 215 fol. 48 vso, 11-07-1771)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

6. Krauwelsteeg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

aen wedersijden van de Crauwelsteecht ofte anderssints genaemt de Keysersteech opte Hogewoert

(SA II inv. nr. 1216 fol. 22, 21-11-1614)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Crauwelstege no. vj / Begint aen de Hogewoert / eynt aen Levendael / plach te hebben huysen of cameren 14

(SA II inv. nr. 1220 fol. 8 vso)

In 1614 zijn er klachten dat veel buren in gebreke blijven om bij begrafenissen te assisteren. Hun verzuim wordt niet gestraft wegens het ontbreken van een heer ende opsiender.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 8 vso)

In 1734 richten Harmen Gravekamp, Illis Molenaar en Hendrik Frans, allen raden van de buurt Krauweldaal zich tot het Gerecht met de mededeling dat hun heer Pieter van den Brand uit de buurt is verhuisd. Maar ook, dat zij door de kleynheyd van de buurd en dat d'ingesetenen van de selve buurt beneevens haar supl. meest alle Rooms sijn, vervolgens U. Ed. Gr. Agtb. Ordre niet in in staat sijn omme een Heer van de Gebuurte, sijnde van de Gereformeerde Religie (....) te kunnen verkiesen,en dat zij verder buyten staat sijn omme bij 't afsterven van een of meer der arme gebuuren, tot ontlasting van den Arme ofte Huyssittenhuys binnen deese Stad, uyt de kas van de gebuurte te kunnen begraven. Men verzoekt dat de buurt mag werden vernietigt en wordt ondergebracht bij de buurten Middel Kaarskorf en Kikkenburg. Het Gerecht stemt toe en besluit dat de 13 huizen aan weerszijden van de Krauwelsteeg, beginnende met het huis van Hendrik Guldenhuys op de Hogewoerd tot aan het huis van Jacob Lepoole worden ingelijfd bij de gebuurte Middel Kaarskorf, de resterende 14 huizen moeten bij de gebuurte Kikkenburg worden gevoegd (zie ook 'Buurthouden', pag. 71 en 138).

(SA II inv. nr. 115 fol. 22, 05-08-1734)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

14. Kranenburg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende opten Rijn aen de noorthouck van de Vrouwenstege met 't huys van Zymon Zijbrantsz. 's wedue / zuytwaers aen lopende tot aen de poort uytcomende aen de Visbrugge / den houck van de selve poorte ommeslaende / begrijpt de gehele noortsijde oock mede beyde de sijden van de Mandemaeckersstege.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 13 vso, 24-02-1611)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt - ook onder naam Craneveld - reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Cranevel of Cranenborch no. xiiij / Begint van 't hart opte Vischmarct tot de Vrouwenbrugge toe / aen 't beyde de zijden van de Mandemaeckersteech / plach te hebben huysen of cameren 24.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

In zijn opstel over de Leidse buurten meent Pieck dat de buurt reeds in de 15e eeuw bestond. Hij verwijst daarbij naar enkele rekeningen in de z.g. Manboeken van de Abdij van Rijnsburg, waarin sprake is van transportkosten voor het halen van hoenderen te Cranenburch en 's Gravenzande. Zijn mededeling berust echter op een misverstand, omdat iedere verwijzing naar Leiden, laat staan aan een Leidse buurt, ontbreekt. Hoewel daarvoor eveneens bewijzen ontbreken, gaan onze gedachten eerder uit naar het gelijknamige landgoed (of klooster ?) in het nabij 's Gravenzande gelegen Loosduinen. Datzelfde landgoed wordt overigens ook al door Overvoorde in SA I genoemd (zie ook 'Buurthouden', pag. 20).

(G.Th.H.C. Pieck, pag. 40, zie ook M. Hüffer, pag. 819, 823 en 827 en Overvoorde I. 1803 en R. 1913)

De gebuyren van de Mandemaeckersteech verzoeken dat hun straat op stadskosten wordt gerepareerd. Zij mochten geen stoepen hebben, omdat de wijnwagens door de steeg moeten. Maar deze hebben het wegdek beschadigd. Het Gerecht wijst het verzoek af.

(SA II inv. nr. 45 fol. 14 vso, 17-12-1587)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van f 30,- (lotnr. 17207). De prose luidde: Tgelt is ingeleyt vanden dooden lijcken / geeft Godt een guet lot / men salt aen den armen doen blijcken. Ook de vrijsters van de buurt leggen 41 loten in (lotnr. 17163); hun prose luidde: De vrijsters van de buert van Cranburch geheten / geeft Godt haer een guet lot / zij zullen den armen niet vergeten (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

De buren van Cranenburch klagen over de kapotte walkant tussen de Craen ende de Vrouwenbrugge. Bovendien is het water te ondiep voor de aanleg van schepen en ook de buren uit de Vrouwensteeg en de Mandemakersteeg die hun opslag aan de Rijn hebben, ondervinden er last van. De kaasverkopers op de weekmarkt hebben hinder van de kapotte en zelfs ongeplaveide straat en de vaak stinkende afvalput. Men verzoekt derhalve om nieuwe beplating, dieping en volledige bestrating. Het Gerecht gaat akkoord. De kosten van nieuwe beplating worden hoofdelijk omgeslagen ten laste van de huiseigenaars.

(SA II inv. nr. 52 fol. 267 - 267 vso, 27-07 en 10-08-1617)

Volgens de Generale Ordonnantie op de Gebuurten waren de acht naaste geburen verplicht om de doden vanuit het sterfhuis naar hun laatste rusthuis te brengen. De buren van het St. Catharinagasthuis op de Rijn beklagen zich in 1624 over hun vaak vereiste presentie bij de veelvuldige begravingen vanuit het gasthuis. Het Gerecht besluit dat zonder verandering van de Generale Ordonnantie op de Gebuurten niet alleen dat de naaste geburen van het gasthuis, maar ook de overige buurtbewoners draagplichtig zijn, zodat de gasthuyslijcken door den gemeenen gebuyren met ordere malkanderen bij gebuerten (om de beurt) vervangende ende vervolgende ter aerden sullen werden gedragen te weten beginnende met de suytsijde van dese gebuyrten af ende soo vervolgens ten uuteynde toe in conformite van het vje articul van het concept bij den gemelden gebuyrten geraemt. Met het concept wordt waarschijnlijk een 'dienstrooster' bedoeld dat het buurtbestuur aan het Gerecht heeft voorgelegd (zie ook 'Buurthouden', pag. 94).

(SA II inv. nr. 55 fol. 57 - 58, 28-01-1624)

De buurt Kranenburg krijgt toestemming om het geld in de buurtkas onder de geburen te verdelen, mits men een zesde deel afstaat ten behoeve van het H.G. Weeshuis (zie ook 'Buurthouden', pag. 104).

(SA II inv. nr. 191 fol. 124, 11-02-1672)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

25. Koepoortsgracht

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpt beyde de zijden van de Coepoortsgraft / ende de helfte van de lange Raemsteech, te weten aen de noortsijde tot 't huys van Mr.Jan Walichs / aen de zuytzijde tot 't huys van Pouls Lybaert / noch de helfte van de Kijffhoufstraet aen de noortzijde tot 't huys van Wm. Govertsz./ ende aen de zuytzijde tot 't huys van Pr. Goodschalc / noch de noortzijde van de Molenwerff / ende noch de helfte van de Molesteech, te weten aen de zuytzijde tot 't huys van Jan Adriaensz. snijder / ende aen de noortzijde tot 't huys van Corn. Willebartsz. saeywercker / alle incluys.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 10, 24-01-1608)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Coepoortsgraft no. xxv / Begint aen de Nieuwebrugge / beyde de zijden van de Coepoortsgraft / mitter halve Molensteech ende Raemsteech / plach te hebben aen huysen of cameren 56.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 8 vso)

Cornelis Cornelisz. Cocq lindewever verzoekt overmits zijn ouderdom van de heerschappij over de buurt te worden ontslagen. Het Gerecht stemt toe en de buurt moet volgens de enkele weken daarvoor ingevoerde Generale Ordonnantie een voordracht doen.

(SA II inv. nr. 46 fol. 298 vso, 02-04-1593)

In 1611 verzoeken de geburen van de Koepoortsgraft dat haere gebuyrte, die door 't vermenichfuldigen van de huysen wel drie mael soo groot geworden was als die over xxv jaren was geweest in tweeën zal worden gedeeld. Nadat de schepenen Andries Jacobsz. van Vezanevelt en Jacob Paedts de buurt hebben geïnspecteerd en met de heer der gebuurte hebben overlegd welke verdelinge als sij ten dienste van de gebuyren best sullen nemen te behooren, besluit het Gerecht tot splitsing in Koeienfort en Koeiensteeg, beter bekend als Koeienstein (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 13 vso - 14, 10-03-1611)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting