| Vertooch des stadts Leyden nopende 't slachturven119 |
<87z> Dat 't voorschreven placcaet zijnde in den jaere 1561 op 't versouck van den Heeren Staten verworven ende in den jaere '63 vernyeut ende vermeerdert, alleenlicken versocht ende innegewilicht es teneynde bij middel van dien zouden werden tegengecomen ende ophouden de grote ongeregeltheyden die in 't slachturven werden gepleecht, waerdeur al dier tijden groot verlies van landen gecomen ende in 't anbrengen van den 10en penning bevonden was, {223v} in enyge dorpen veel honderden margens aengebracht te wesen mit 'nyet' als uytgeslachturft ende tot waeter gemaect zijnde. Gelijck 't voors. placcaet 'tselve uytdruckelicken medebrengt, dat oock deur 'tselve ongeregelt slachturfven geschapen was geheele dorpen tenyet te comen ende tot water te werden gemaect. Alles ten groten verminderinge van de beden ende subventien120. |
| |
Van gelijcken dat het kennelicken is ende bevonden wert dat - nyetjegenstaende 'tselve placcaet - de voors. ongeregeltheyden hoelanger zo meerder zijn geworden. In vougen dat bijnaest in alle de Rijnlandtsche veendorpen de margentaelen jegenwoordich {224r} zoo grootelicx vernielt, vermindert ende tot water gemaect zijn, dat in verscheyden ambachten 't vierde paert, in andere 't derde paert ende meer de jaerlicxe lasten, zo van de verpondingen als heemraets ommeslagen, oock van de notelicke binnelantsche wercken - als die eenpaerlicken opte mergen ommegeslagen souden werden - op veele naer nyet waerdich en sijn noch dragen en mogen. Dewelcke mitsdien zo in de zettingen van den verpondingen als in den voorschreven ommeslagen grotelicx moeten werden verlicht. Behalven dat oock veel margentaelen gansch moeten werden overgeslagen, {224v} overmits die bij de eygenaers voor de ongelden al sijn verlaeten. Daervan de ambachten de lasten op hen moeten nemen tot groote beswaernisse van den anderen landen, noch goet off nyet zoozeer uytgeslachturft off vernielt wesende. Also het blijct dat den dorpen of ambachten diesnyettemin heurluyder ordinarys lasten vinden d'ommeslagen van de margengelden, daerinne zij bij accorde gehouden zijn, ten volle opbrengen moeten ende in de verpondingen nyet verschoont noch vermindert en werden. |
| |
Dat mede kennelicken is de eenyge oorsaecke waeromme 't ongeregelt slachturven tot bedervinge ende verminderinge van de {225r} landen ende grooten beswaernissee van overgebleven margentalen tot noch toe nyet opgehouden en heeft, alleenlicken te sijn deurdien 't voorschreven placcaet bij dijcgrave ende hogeheemraden, dien de opsicht, kennisse ende berecht daervan bevolen was, in den beginne ganschelicken nyet ende daernaer zeer qualicken naergecomen ende onderhouden es geweest. |
| |
Also het openbaer ende onlochbaer is dat in den beginne vóór den oorloge ende noch naer de vredehandel de dijcgrave geen ander beschouwinge121 noch ondersouck opte overtredingen van 'tselve placcaet <87aa> en heeft gedaen, dan dat hij alleenlicken eens 't sjaers naer 't verloop van den tijt {225v} off 't saysoen van 't slachturven van dorp tot dorp is gereyst ende enyge contraventeurs de boeten afgevordert sonder opte toemaeckinge, die volgende den placcate soude moeten gedaen werden, veel te letten.122 |
| |
't Es mede kennelicken dat mitsdien enyge perticuliere heeren, bemerckende dat deur het anhouden en vervolch van 't voorschreeven ongeregelt slachturfven heurluyder ambachten off in 't geheel off 't merendeel van dien geschapen waeren mittertijt tot water gemaect ende oversulcx heurluyder heerlicheyden, jurisdicti, recht van thienden ende andere hen toecomende gerechticheyden daerdeur grotelicx vermindert te werden, omme die zooveele hen mogelicken was {226r} in wesen te houden, zeeckeren tijt geleden bestaen hadden deur heurluyder officieren 't voors. placcaet in haer heerlicheyden selffs te doen onderhouden, de beschouwingen dienvolgende te doen ende de overtreders de boeten, daerinne gestelt, aff te nemen ende d'voors. toemaeckinge nae behooren te doen bevorderen.123 |
| |
Dan heeft nyettemin den dijcgraeff eenyge van de ingesetenen van de voors. ambachtsheren andermael bekeurt ende voor den heemraden betrocken gehadt. Oock diegeene die tevooren bij de officieren van de particuliere heeren in heurluyder ambacht off rechtsgebiet waeren bekeurt geweest ende den {226v} rechters van de boeten al hadden voldaen of daeromme voor haerluyden vierscharen betrocken waeren. Waerover verscheyden dingtaelen ende rechtvorderingen geresen ende begonst zijn geweest tusschen den dijcgraeff ter eenre ende degeene die andermael bekeurt waeren, mitsgaders den perticulieren heeren, hem vougende mitten selven tot behoudenisse van heurluyder rechtsgebiet ende voor heurluyder rechters innestaende, ter andere zijden, eerst voor den heemraden ende daernaer bij app of reformatie124 zo voor den Hove van Hollandt, zoo voor den Groten Rade tot Mechelen, als oock voor den Hoogen Raed alhier. Zonderlinge deurdien de heemraden {227r} de voorgestelde excepti van incompotentie125 van begonste rechtvorderinge of van remvoy126 ende van nyet ontfanckelick, hen voorgestelt, telckenmaele verwerpende, oock den bekeurden nyetjegenstaende zij op haerluyder voorgeworpen appellati anhielden zonder litiscontestatie, ten principale127 condempneerden. Van dewelcke noch eenyge hangen ongewesen ende de costen bij den dijcgrave gedragen, waerschijnlicken tot laste van 't gemeenlandt in reeckeninge zijn gebracht. |
| |
Ende hoewel den dijcgraeff tsedert van jaere te jaere telle quelle128 beschouwingen ende bekeuringen heeft gedaen in alle de ambachten van Rijnlandt, daer men gewoonlicken es te slachturven, ende daerdeur {227v} jaerlicx veele menichten van boeten ende groote sommen van penningen - zoo 't hem immers laet aensien - heeft genoten, zo en sal nochtans nyet bevonden <87b> werden dat in eenich van alle deselve ambachten te min landts vermelt ofte dat deur zijn bedwang oyt in plaetse van 't129 uytgemoert lant wederomme tot vruchtbaer landt gemaect ende zulcx 't bovengeroerde placcaet in eenyger wijse onderhouden zijn geweest. Alhoewel volgende 't 16e articule van 't placcaet van den jaere [15]63 elc een gehouden es zoveel lants als hij op voorgaende toelatinge in vijff jaeren heeft uytgemoert, in twe jaeren daeraen weder toe te maecken of noten ende mit elst {228r} - acht op een roede - te bepoten, of dat bij gebreecke van dien den dijcgraeff zulcx soude doen doen tot costen van den gebreeckigen ende zijn uytleg weder innen naer den dijcrechte. 't Welck de voorschreven dijcgraeff tot zoo groten naerdeel van de ambachten geensins en behoorde achter gelaten te hebben. Te min alsoo eenyegelick volgende 't eerste articule van 't voorschreven placcaet gehouden was, aleer hem geoorloft werde in eenich landt te slachturven, voor de verseeckeringe van het toemaecken zijne onroerende goeden, in 'tselve ambacht gelegen, ten onderpande te stellen, tenminste daervoor te geven cautie juratoir130. |
zie afbeelding folio <87cc>
|
{228v} Mer dat meer is, hadden de hogeheemraden zelffs den dijckgraeff, van zulcx versuymich zijnde te doen, daertoe behooren bedwongen ende jegens hem gerechtvordert te hebben gelijck hen 'tselve bij 't 19e ende 20e articulen van 't voorschreven placcaet wert belast. Angesien dan dat het kennelicken is, dat 't voors. placcaet tot noch toe voor Rijnlandt vruchteloos, voor de lantsaten beswaerlicken ende voor den dijcgraeff ende zijnen boden alleen profijtelicken es geweest. Ende dat mitsdien 't effect waeromme 'tselve bij den Heeren Staten versocht ende daerop innegewillicht es, geensins en sij gevolcht. Ende de voors. van Leyden datselve meerder es aentreffende als enyge andere {229r} van den Hollantschen steden, nyet alleen ten insicht dat deselve stadt rontsomme in den Rijnlandschen veendorpen es gelegen, dat haere borgeren, poorteren ende innewoonderen aldaer alomme zoo grotelicken sijn gelant, mer oock ende zonderlinge om de groote commercie ende onderhandelinge tusschen haeren voorschreven borgeren ende den veenluyden, die meestal binnen der voors. stede heur nootwendicheyden ende behouften gewoonlicken zijn te coopen, te borchen op hunne anstaende winst. In vougen dat bij stilstant van 't slachturven of verloop van de veenluyden groote menichte van haer voors. burgeren, poorteren ende innewoonderen in den gront zouden sijn bedorven.131 Soo en hebben zij mit goeder {229v} conscienti nyet langer noch connen noch mogen zwijgen noch haer onderdructe, arme naergebuyren de behulpelicke handt nyet connen weygeren, mer zijn genootdruct geweest daerop aen te houden ende te vervolgen teneynde voor den aenstaenden tijt ten dienste van 't gemeenlandt ende van elck ambacht in 't particulier behoorlicke ordre <87cc> op 't slachturfven mocht worden gestelt, 't voorschreven placcaet oversien ende 'tselve daerop alvooren gehoort zijnde eenyge hem de saecke132 ende hoe 'tselve toegaet best bekent sijnde ende verstaende, zulcx te werden verandert, uytgeleyt ende vermeerdeert. Dat vastelick te verhopen ende nyet te twijfelen en sal sijn, dat daerinne {230r} beter ordre mach werden gebruyct de landen ende margentalen, noch goet ende geheel133 of nyet zoozeer uytgemoert ende vernielt wesende, zullen mogen werden geconserveert. Dat elck tenminsten machtich zij zijn jaerlicxe ordinaryse lasten ende ongelden, zoo van verpondingen als andere ommeslagen, te dragen. Dat d'eene mit des anders lasten nyet langer, immers nyet meerder werden beswaert. Vorder dat 't getal van de geldende margentalen nyet verder en werde vermindert. Ende dat nyemant geheelicken verhindert, verboden off benomen en werde 't vrij gebruyck van sijn goeden, zulcx ende daertoe die geschaepen ende geaert zijn. |
| |
Ende also bij 't voorslach {230v} vanwegen dijcgrave ende hogeheemraden gedaen oock bij de pretense ende nulle keure, die deselve opten 20en martii 1591 voorleden in versmadenisse van de aucthoriteyt der Heeren Staten, aen dewelcke zij hen hadden geaddresseert omme bij denselven ordre gestelt te worden als naer inspectie oculaer bevonden mochte worden te behooren, daerop hebben uytgegeven ende in haeste doen uytroupen, nyet anders en can werden gespeurt dan dat getrecht wert ofte tot vermeerderinge ende vergrotinge van boeten134 ofte omme den handel van `t slachturven te doen stille staen, de schamele arbeytsluyden, hen daerbij ernerende135, tenminsten voor een groot gedeelte te willen verdrijven {231r} ende die burgerie deser stede met denselven - als vooren geseyt - gehandelt en an deselve haere waren uytgevoucht hebbende van haerluyder deuchdelick achterwesen consequentelycken te frustreren. Daeruyt dan leechlick oproerte onder denselven zouden mogen werden veroorsaect. |
| |
Ende bij 'tgunt voorschreven es, genouch blijct ende des noot zij noch meerder ende claerder souden connen werden bewesen d'eenige oorsaeck van alle 't gebreck geweest te sijn, dat de dijcgrave geen behoorlicke beschouwinge ende ondersouc van de overtredingen en heeft gedaen. 't Welck hem oock nyet mogelicken en es geweest, noch ooc voor den toecomende tijt wesen en sal 'tselve naervolgende den voorgaende placcate alomme {231v} in Rijnlant alleen te doen136, deurdien in vele dorpen tot twe off drie verscheyden plaetsen, dicwijlen tot veel meer plaetsen, wert geslachturft. Alwaer de schouwe ende visitatie over elck dorp ongelijck meer tijts es vereysschende dan den dijcgraeff in de schouwe ende visitatie over geheel Rijnlandt gewoonlicken es te veronledigen off mach doen. Ende zonderlinge dat de voorschreven dijcgrave tegens de overtreders van `t placcaet, die toemaecken, 't noten ende poten nae vereysch van 't voorschreven placcaet nyet en heeft gevordert ofte gedaen bevorderen.137 Hierbij gevoucht dat oock heemraden versuymt hebben den dijckgraeff zijns ampts te vermanen ende bij gebreck van dien {232r} jegens hem te doen vorderen, gelijck hen bij 't placcaet - als hiervooren - is belast. In vougen dat in plaetse daer de verdolven veenen ten dienste van 't lant mit hout souden staen beplant, nu ter tijt aldaer nyet en werden gevonden dan omgevallen ribben, onbehoorlicke wijde swetten, poelen, plassen, meeren. |
| |
Soo bedunct de voorschreven van Leyden voor haer stemme, des sij hen der anderen gevoelen mit redene bevesticht zijnde, gaerne sullen onderwerpen138, dat de kennisse, d'opsicht ende onderhoudenisse van 'tselve placcaet sulcx 'tselve mit goede rijpe voorgaende beraetslaginge zal werden gedresseert, den dijcgraven ende hogeheemraden als hen daerinne nyet {232v} gequeten noch oock hebben connen quyten noch en sullen mogen doen, daervan sullen werden verlicht ende ontlast, teneynde zij hen geheel mogen begeven tot de bewaernisse van den hoogen zeedijck139 ende dichtmaeckinge van den ring, zijtwinden of lantscheydingen, daertoe heurluyder ampt eygentlicken strect ende orginelicken innegestelt is, als een saecke daeraen 't lant grotelicx es gelegen, als in peryckel staende omme, indien de Diemerdijck van seer sobere gesteltenisse sijnde, quame in te breecken - 'twelck Godt verhoede - mede te bevloeyen ende mitten watere, daermede Rijnlant ende Amsterlant gemeen leggen, te overlopen. Ende dat zulcx de kennisse, d'opsicht ende onderhoudenisse van 't voorschreven placcaet {233r} van nu voortsaen ten minsten bij provisie ende voor den tijt van zeven - minder off meerder - jaeren gelijc het bij gemeenen advyse zal werden goetgevonden, toegelaten ende bevolen zal werden den schouten, ambachtsbewaerders ende croosheemraden off schepenen, elcx binnen haer <87dd> bedrieff, ambacht ende rechtsgebiet. |
| |
Ende dat de boeten van dien zullen comen voor eenderde paert ten behouven van den Graeflicheyt, particuliere heeren, ambachtsheeren off anderen 't recht van de tienden aldaer toecomende, ten insicht dat sijluyden deur de menichfuldige ontgrondingen van de landen in heurluyder gerechticheyden, zoo van de tienden als andere, grotelicx werden vercort. Voor het twede {233v} derde paert ten behouven van 't ambacht daer de overtredinge zal werden gedaen. Ten insicht dat 'tselve de landen, die duer het ontgronden ende 't ongeregelt slachturven werden bedorven, annemen de ongelden, daervoor betalen ende de goede landen daermede beswaren moet, mits dat 'tselve derde paert jaerlicx of om de twee jaeren sal werden beleyt tot copingen van landen of renten omme daermede eensdeels ende voor soveele het strecken mach, te werden gevonden ende betaelt de jaerlicxe ongelden ende lasten van de bedorven ende verlaeten landen. Ende voor het laetste derde paert aen de schouten de bekeuringen ende executi doende. |
| |
Also d'onderhoudinge, 't opsicht, de berechtinge {234r} ende executi van 't placcaet bevolen sijnde aen dengeenen die ter plaetse selffs wonen, dagelicx zien, hoe dattet toegaet ende deur de overtredingen meest sijn beschadicht, het te vermoeden ende seeckerlicken te verhopen is, dat sijluyden de saecken ongelijck beter ter harten nemen ende meerder zorge dragen zullen, dat 't getal van heurluyder ambachts margentalen nyet vorder en werden vermindert, immers zo weynich als mogelicken is, mer dat elcke margen machtich genouch sal blijven zijne lasten ende ongelden te betaelen, dan degeene die 't tot noch toe in handen gehadt hebben, deur wiens quade opsicht140 van 't gemeenlandt in zoo grooten verloop, zoo deerlicken aensien ende zo ongevalligen gesteltenisse gebracht {234v} es. Ende off enyge schouten, ambachtsbewaerders, schepenen of croosheemraden bevonden mochten werden in desen sloffich of versuymelicken te wesen, 'twelck om de voorscreven redenen weynich te vreesen is, dat in dien gevalle zij de dijcgrave, bailliuwen off andere hooftofficieren, die men daertoe bij gemenen goetduncken zal stellen ende machtigen, daerinne bij naerschouwe sullen mogen voorsien. Ende degeene die zij bevinden 't placcaet overtreden, niet bekeurt van de boeten gedaingt141 ofte oock ongemoeyt gebleven te hebben off sijn, selffs te bekeuren ende de boeten aff te nemen t'haeren profijte. Ende zooverre oock yemant 'tsij de schouten ende ambachtsbewaerders off de bekeurden hen bij {235r} vonnissen van schouten ende croosheemraden bevoelen ende beweren wilden beswaert te zijn, dat zij hen daervan zouden mogen beroupen voor den bailly ende mannen of voor den Hove daer ende sulcx 'tselve bij gemene stemmen best ende bequaemst zal werden gevonden. |
| |
Hebben vorder de voors. van Leyden, voor zoo veele in hen is ende onvermindert eens yegelicx vrije stemme ende beter gevoelen, bij maniere van voorslach geraemt dat men 't voors. placcaet ten dienste van 't gemene beste zouden mogen dresseren in der vougen hiernaer volgende. |
| Bewerp (onder't goetduncken der Heeren Staten) van 't placcaet opte verdelvinge ende ontgrondinge van de landen. |
[In de minuut is een gedrukt exemplaar van dit ontwerp opgenomen en genummerd van <87ee> t/m <87hh>; in OAR inv.nr. 1892 is de tekst slechts in handschrift aanwezig.] |
| |
1. Nyemant en zal van nu voortsaen ende beginnende mit den toecomenden jaere vijfthienhondert twe ende tnegentich uyt zijne veenen, te weeten onvruchtbaere landen mogen delven, moeren trecken ofte baggeren, 'twelc men noemt slachturven, tensij mit voorgaende toelaetinge van den schouten ende ambachtsbewaerders in 't bedrijff daer de voorschreven veenen gelegen sijn. Ende tot dien eynde in seecker register dat daervan in elcke ambacht sal werden gehouden, aengeteyckent ende opgeschreven zijnde ende belofte gedaen hebbende van in plaetse of jegens elcke tachtentich tonnen turffs die hij sal turven (nopende denwelcken gissinge ende reeckeninge gemaeckt zal werden jegens vijff tonnen uyt elcke viercante roede Rijnlantsche maete) {236r} binnen 't sjaers daeraen weder toe te maecken ende tot behoorlick weylant ofte hoeylant te brengen een gelijcke roede van de onvruchtbaerste landen die hij in denselven ambachte heeft. Ten minsten dat hij eene roede noten, met elst bepoten ende die stellen sal op twe of derdalve roede-voete van den anderen, maeckende vierendetsestich elssen op elcke viercante roede. Voor welcke toemaeckinge elckeenen gehouden is te verbinden ende ten onderpande te stellen zijne onroerende goeden gelegen onder den bedrijve daer hij slachturft, indien hij aldaer eenyge heeft. Indien nyet, daervooren te stellen behoorlicke vaste borchtochte, de vierschaere aldaer onderworpen ten vergenougen van schout ende ambachtsbewaerders. In sulcken verstande dat zij de schamelen ende onvermogenden in denselven {236v} ambachte wonende zullen mogen laten volstaen mits hem tot deselve toemaeckinge vereedtplichtende ende daer beneffens verclarende dat sij daervooren geen borge en hebben weten te crijgen ofte souden connen stellen. |
| |
2. Ende omme tot de voorschreven toelatinge ende opschrijvinge te comen, zullen de voors. schouten ende ambachtsbewaerders goets tijts in 't begin van elcken jaere voor den eersten martii ter gewoonlicker plaetsen in de kercken ende vierschaeren voor den volcke meest vergadert sijnde, doen aflesen ende uytroepen dat sij seeckeren dach off dagen voor halff maert nae de grote van 't ambacht (die zij met aenwijsinge van plaetse daer benevens sullen noemen ende verclaeren) zitten sullen omme {237r} alle personen versouckende voor dat jaer te mogen slachturven, aen te teyckenen ende van deselve naerder te verstaen de plaetse daer zij sulcx sullen begeren te doen. Vorder de beloften om weder toe te maecken ende de verzeeckertheyden of borchtochten daervooren t'ontfangen. Ende ten laetsten de goede luyden in haer versouck te bewilligen, indien geen wettige redenen van weygeringe in de wege en sullen zijn. |
| |
3. Welcke zidtdagen yegelick die 't aengaet, gehouden is waer te nemen, hem daernaer te gedragen ende gehouden sullen wesen tot costen ende lasten van de ambachten, elck in 't zijn. Des sullen degeene die naer verloop van den zidtdach aenteyckeninge ende {237v} toelatinge versoucken daertoe oock ten goetduncken van schout ende ambachtbewaerders mogen werden ontfangen ende opgescrheven, mits hem in alles gedragende naer 'tgunt voorschreven is ende betalende vier stuvers voor d'extraordinaryse moeyten van de voorn. schout, ambachtsbewaerders ende secretaris. Dewelcke van alle 'tselve partinente anteyckeninge gehouden zijn te doen in een bouck off register behoorlick innegebonden, dat zij particulierlicken daertoe sullen houden ende bewaeren, innehoudende verclaringe van dach, tijt ende personen, waer de landen daeruyt gemoert wort, zijn gelegen, van de belenden, gebuyrde of aenpalende landen ende van de verseeckertheden off borchtochte voor de beloofde toemaeckinge {238r} gestelt. Ende sullen de voorschreven schouten ende ambachtsbewaerders 't voornomde register onderteyckenen ende zulcx met haer hantschriften bevestigen. |
| |
4. Van gelijcken en sal nyemant eenyge vruchtbaere landen mogen innesteecken om te slachturfven zonder voorweten ende speciael bewilligen van schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van de plecke, daertoe collegialiter vergadert sijnde, gedragen ende mits hem vorder in alles gedragende zowel in 't opscrijven, belofte van weder toe te maecken, daervooren verseeckertheyt of borge te stellen gelijck voorschreven is. |
| |
5. Ende belangende het innesteecken van cleylanden omme steen, potten, pannen, tichelen142, {238v} estricken143 ofte yet anders daervan te backen, sullen degene die sulcx begeren te doen, alvooren eenich partie inne te steecken den schout ende ambachtsbewaerders van der plecke daervan gehouden sijn te verwittigen ende 'tselfde mit verclaringe van der plaetse ende van de belenden in haer voorschreven bouck ofte register te doen aenteyckenen mede gelijcke belofte te doen, 't landt dat zij begeeren t'ontgronden of verdelven, weder tot goet weylant of zaeylant binnen twe jaeren ten langsten toe te maecken, haere ander onroerende goeden onder 'tselve bedrijf leggende daervoor ten onderpande te verbinden of borchtochte te stellen alsvoren. Des zoo en sal nyemant eenige landen mogen ontgronden, leggende binnen de twintich {239r} roeden den Hoogen Rijndijck. |
| |
6. Indien hem yemant vervorderde voorts te vaeren tot de ontgrondinge van eenyge landen zonder hem naer 'tgundt voorschreven is te gedragen, die sal verbeuren nopende de onvruchtbaere landen twintich guldens van 40 grooten 't stuck, maer over de vruchtbaere landen gelijcke veertich guldens. Ende zal elck in 't sijn de vorder ontgrondinge mitterdaet bij den schout van der plecke verboden werden. Ende indien nyetjegenstaende daermede voortgevaeren werde, zullen de jegendoenders daerover arbitralicken werden gestraft bij den hooftbailly van der plecke daeronder zij sorteren. Denwelcken de voors. schout onder zijnen eedt daervan gehouden wert te verwittigen. Vorder bij soverre den schouten {239v} ende ambachtsbewaerders van 'tgunt voorschreven is te doen onwillich offe versuymich waeren, zullen staen tot gelijcken arbitrale straffe van den voorschreven hooftbailly. |
| |
7. Dat nyemant voortsaen eenyge veenlanden ofte moeren teneynde omme daeruyt te slachturfven directelicken of indirectelicken meerder of cleynder sal mogen smaldelen 'tsij bij vercopinge, deelinge, erfscheydinge, mangelinge ofte andersins dan voor 't minste partie tot drie hondert roeden toe zonder minder op verbeurte van twintich guldens ende uyt 't minder partie nyet te mogen slachturfven. |
| |
8. Elckeenen sal oock sonder consent off bewilligen van zijnen buyrman, die hem mit slachturflanden naest belent is op zijnen cant {240r} uyt de zijdel of scheysloten mogen slachturfven, mits latende aen wedersijden zooveel lants als de wijde van de geheele sloot. 't Welck te verstaen is dat een sloote wijt zijnde twaelff voeten, aen elcke zijde twaelff voeten lants sal moeten hebben ende zoo voorts naer beloop van dien. Tenwaere schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke uyt zake van de lage moeren mit goede voorgaende kennisse ende genomen informatie collegialiter anders bewillichden. |
| |
9. Des zoo en sal nyemandt enyge plancken of horden, 'tsij in ofte over de swetten, hem alleen of met sijnen buyrman in 't gemeen toecomende, mogen leggen, op schepen of schuyten, op een drijvende dwersplanc ofte op den anderen cant omme daerop staende te slachturven ende sijn canten onder cot off hol te maecken, off oock enyge plancken off {240v} horden slachturvende bij hem hebben mogen, mer zal elckeenen op zijnen cant staende moeten blijven. Ende om deselve cant staende te houden hem mogen behelpen mit voetborden onder haer voeten te binden ende sulcx zijn arbeyt off werck doen mogen, telcken op een boete van twintich guldens. |
| |
10. Mer zooveel belangt de slachturflanden daer goede vruchtbare landen naestgelegen ende aen belent sijn, de scheysloten van dien en sal nyemant - al waer 't dat hij oock op zijnen cant als vooren bleeff - mogen slachturven dan mit voorgaende speciael toelaten ende bewilligen van schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke collegialiter daertoe vergadert zijnde, naer deselve partie die 't aengaet ende daerbij {241r} beschadicht zoude mogen wesen alvooren daerop sullen hebben gehoort. |
| |
11. Zoo wie eenyge canten afsteeckt, die sal de boncken moeten ophaelen zonder die te mogen laten drijven, oock nyet in sijn eygen swetten, opte boete van zes guldens daervan den anbrenger de helft hebben zal. |
| |
12. Nyemant en sal voor halff maert noch naer Sint-Jacob, den 25en julii, off oock meer dan twe malen op een jaer uyt een sloot dobbe, pet off swet mogen slachturven. Telcken op verbeurte van thien guldens mitsgaders van de turff, die voor of naer den voors. tijt of oock boven de twede reys geslagen sal zijn. |
| |
13. Men en sal geene ribben smalder mogen maken dan thien roede voeten ende deselve daertoe gebracht {241r} off nu ter tijt smalder zijnde en sal hem nyemant vervorderen die aff te steecken, mer gehouden zijn alsvooren mit elst te bepoten, tenwaer in de swetten noch enyge moeren mochten wesen. In welcken gevalle den eygenaer dezelve daeruyt sal mogen haelen mit voorgaende speciael consent van den schout ende ambachtsbewaerders in elck bedrijff. Telcken op een boete van thien guldens. |
| |
14. Geene zwetten en sullen wijder gemaect mogen werden dan twintich roede voeten. Ende zoo wie deselve breeder maecte of die enyge van dien jegenwoordelick boven deselve mate van twintich voeten sijnde, verwijde, zal telcken verbeuren twintich guldens, tenzij de gelegentheyt ende de aert off {242r} natuyre van 't lant anders waer vereysschende. 't Welck den eygenaer den schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke collegialiter vergadert zijnde tevooren gehouden is te kennen te geven omme daerinne bij heurluyden (indien de naestgelegen ackers ofte ribben merckelyc breder zijn dan thien roede-voeten) gedaen te werden als 't behoort. Daernaer hem deselve sullen hebben te gedragen. |
| |
15. Nyemant en zal uyt enyge oude ribben, gelegen zijnde tusschen verdolven zwetten, mogen slachturven of deselve afsteecken, tensij de voorgaende verdolven swetten aen wedersijden gelegen eerst tot lant gemaect hebbende. Telcken op een boete van twintich guldens. |
| |
16. Insgelijcx en sal nyemant uyt eenyge poelen of plasschen {242v} mogen slachturfven, hoe ende in wat manieren 'tselve soude mogen geschieden, opte boete van twintich guldens ende verbeurte van de turff, tenwaer de canten van deselve poelen of plassen zulcx waeren bepoot dat schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke collegialiter goet vonden ende verclaerden dat 'tselve zonder naerdeel, hinder of schade van 't gemeenelant zoude mogen geschieden. In welcken gevalle - maer anders nyet - zij sulcx sullen mogen toelaten. Ende bij zoverre bevonden mochte werden de bepotinge nyet te helpen, maer de plassche te vergroten ende vermeerderen, dat de eygenaer van de voorschreven plas in sulcken gevalle aleer hij uyt de voorschreven plas sal mogen {243r} slachturven, gehouden sal zijn den buytencant van dien behoorlicken te beplaten ende zulcx te verseeckeren ende bevestigen, dat de canten nyet vorder en verminderen. Telcken op een boete van twintich guldens ende verbeurte van den turff. |
| |
17. Mede en sal nyemant in eenyge schuyten, schouwen. scheepen of hoe men die anders zoude mogen nommen, eenyge moeren trecken of baggeren omme elders te werden vervoert ende gebracht. Telcken op een boete van twintich guldens ende verbeurte van de voors. schuyten, schouwen, schepen of anders mit de getrocken moeren. Tenwaere in plasschen als voorschreven is ofte bij voorgaende speciael consent van schout, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke. Des en sal nyemant uyt enyge gemene heynsloten mogen baggeren in schuyten, schepen ende pramen {243v} dan mit consent van zijnen buyrman, deselve heynsloot in 't gemeen toecomende. |
| |
18. Van gelijcken en sal men aen geene wegen ofte caeden, noch oock in schoubaere wateringen mogen moeren, trecken off baggeren om in eenyger manieren turff daeruyt te maecken, dan bij toelaeten ende bewilligen van schoudt, ambachtsbewaerders ende schepenen van der plecke. Op een boete van thien ponden ende verbeurte van den turff. Ende zoo wanneer eenyge wateringen gezuyvert, gereynicht off gediept worden, zo zal 'tgene daeruyt comt als oock de uytgeschoten aerde ten naesten wege of cade gebrocht worden ende aldaer blijven moeten bij de boete voorschreven. |
| |
19. Elckeenen die volgende 't verloff hem gegeven {244r} eenyge 'tsij veenen off cleylanden zal hebben innegesteecken ende begonst te ontgronden, is gehouden te voldoen de beloften bij hem op 't inwilligen gedaen. Te weten, zoveel de veenen aengaet, in den volgenden jaeren voor elcke tachtich tonnen turfs, daervoor men zesthien roeden beslagen velts reeckent, een roede van de onvruchtbaerste landen, die hij in denselven ambachte heeft toe te maecken ende te brengen tot behoorlick weylant of hoylant, daerinne de ribben in 'tselve toegemaecte weer gelegen, mede sullen werden gemeten, of een gelijcke roede mit elst te noten ende te poten alsvooren. Ende zooveel de cleylanden aengaet, binnen twe jaeren ten langsten 'tgene bij hem ontgront ofte uytgedolven sal wesen, weder te brengen {244v} ende toe te maecken tot goet weylant ofte zayeland. Op een boete belangende de veenlanden van twintich guldens ende belangende de cleylanden van hondert guldens ende evenwel in de voorschreven toemaeckinge gehouden te sijn. Ende indien zij daertoe naer voorgaende wete ende bevel vanwegen den schout van der plecke te doen binnen 't eerste daeraen volgende jaer vertreckende of in weygeringe waeren, zal de voorschreven schout de toemaeckinge selffs gehouden sijn te doen ende te benaerstigen tot costen van den breuckigen. Ende de penningen die hij uytleyt aen denselven weder te verhaelen ende inne te winnen tweschat aen gelde of vierschat aen pande. Vorder oock {245r} indien de voorschreven schout 'tselve langer als jaer ende dach ten hoochsten twe jaeren naerliet te volbrengen, zal den voors. hooftbailly van der plecke 'tselve gehouden sijn te doen tot laste van den schout. |
| |
20. Omme nu tot kennisse te komen of de jegenwoordige ordonnantie nyet en werdt overtreden noch tegengecomen, ende de landen nyet teveel en werden afgesteecken, verslachturft ende tot water gemaect, maer datter desen volgende lants genouch blijft omme toe te maecken, te noten ende te poten, zo sullen de schouten ten overstaen ende mit kennisse van de ambachtsbewaerders in elck bedrijff jaerlicx recht voor Sint-Jacobsdagen ter behoorlicker plaetse {245v} alsvooren bij kerck ende vierschaer geboden doen uytroupen, dat zij tusschen Sint-Jacobs ende Sint-Pietersdach-in-de-banden, dewelcke is den eerste augusti, zidtdach sullen houden ter plaetse bij hemluyden daer beneffens te verclaeren, teneynde eenyegelick in denselven zomer geslachturft hebbende, come laten aenschrijven hoeveel roetaelen hij mit turff sal hebben beleyt. Ende mit eenen wege oock aen te geven, te verclaeren ende aen te wijsen waer elckeenen in plaetse van hun geslachturfde van den voorleden jaere sal hebben toegemaect, genoot ende gepoot, mit verclaringe van de belenden ende bepalingen van dien. |
| |
21. Zonder dat yemant nyeu consent of verloff om vorder te mogen slachturven zal mogen werden gegeven {246r} eer ende alvooren hij de voors. verclaringe ende aenwijsinge gedaen - ende is 't noot - 'tselve op 't versouc van de schout ende ambachtsbewaerders bewesen sal hebben. |
| |
22. Welcken voorschreven siddach elckeenen die 't aengaet mede gehouden is waer te nemen ende hem desen volgende te gedragen. Die oock gehouden sal worden tot costen ende lasten van den ambachten, elck in 't sijn. |
| |
23. Ende so wie in gebreecke blijft de voorschreven verclaringe ende opschrijvinge van de menichte der roetalen te comen doen, zal verbeuren thien guldens. Maer die bevonden wert merckelicken meer geslachturft te hebben dan hij verclaert ende doen aenteyckenen heeft, zal verbeuren twintich guldens. |
| |
{246v} 24. Des sullen degene die binnen veerthien daegen naer de voorschreven zidtdach ten langsten noch zullen comen oock werden aengeteyckent, mits betalende vier stuivers alsvooren zonder vorder boete. |
| |
25. Ende sal van de voorschreven aenteyckeninge, aenwijsinge ende verclaringe schriftelicke kennisse gehouden, verbael gemaect, als oock 'tselve te bouck gestelt moeten worden in 't voors. register ende daervan telcken schrickeljaer voor zooveel belangt de aenwijsinge van het toegemaecte lant oock een uytschrift gelevert moeten werden aen den voorschreven hooftbailly, teneynde hij daernaer uytzien ende de straffe daer ende zulcx des behoort benaerstigen sal mogen. |
| |
{247r} 26. Zullen vorder de voors. schouten ende ambachtsbewaerders alle jaer naer den laetsten slachturff alsvooren sal sijn getogen, goetstijts voor den eersten octobris alle de plaetsen aldaer van 'tselve jaer geslachturft zal wesen, besien, beschouwen ende mitter roede ende mate ondersoucken zonder daervan in gebreke te zijn, off zulcx te versuymen ofte laeten overschieten. Ende dat voor zooveel den schout aengaet tot zijn selffs costen ende op sijn boeten. Maer belangende de ambachtsbewaerders tot costen van de dorpen, elck in 't sijn. Ende sal de voorschreven schout alledegene die hij boetschuldich vint op zijn eedt zonder toestant, oochluyckinge of verdrach schuldich zijn in boeten te beslaen, deselve inne te winnen ende ten vollen {247v} af te nemen zonder mit yemant te mogen daingen144. Ende bij soverre de schout ende ambachtsbewaerders in gebreecke waeren sulcx alle jaeren te doen, sullen sij elck verbeuren veertich guldens. Des de voors. hooftbailly nu voor dan ende dan voor nu ernstelicken belast wort in zulcken gevalle de besichtinge, schouwe ende ondersoeckinge zelve te doen ende volbrengen ende de boeten te innen. In 't vorder oock jegens den voorschreven schouten ende ambachtsbewaerders voorts te vaeren tot innewinninge ende afneminge van de boeten ten behouve van de graeflicheyt. |
| |
27. Zoo wie bevonden wert zijne ribben te smal off onder cot gemaeckt ende uytgehoolt te hebben, als ooc degeene die zijne zwetten te wijt gemaect ende zulcx den innehouden van {248r} der jegenwoordige ordonnantie overtreden heeft, deselve en sal nyet alleen geen nyeu verlof gegeven mogen werden omme wederomme te mogen slachturven, maer sullen de arbeyders die bevonden sullen werden sulcx gedaen te hebben, bovendien ten ontsicht145 van allen anderen arbitralicken met bannissement ende gelijcke straffe bij den voorschreven hooftbailly gecorrigeert worden. |
| |
28. Ten welcken eynde de schouten in elck ambacht gehouden werden van haer voorschreven besichtinge, beschouwinge ende ondersouck behoorlicke aenteyckeningen te doen bij geschrifte ende daeraff verbael te maecken, 'tselve in haer bouck of register - daervan hiervoiren - over te schrijven ende een doubelt of copie van dien binnen een maent of zes weecken na de laetste visitatie te behandigen den voors. {248v} hooftbailly, die hem alsdan sal mogen informeren of de voors. schout ende ambachtsbewaerders, doende 'tgunt voors. is, ter goeder trouwen hebben gehandelt ende gewandelt. Ende anders bevindende jegens denselven vorderen tot afneminge van de boeten alsvooren. |
| |
29. Geene schouten noch schepenen van eenyge ambachten en sullen mogen staen over eenyge verlijden, noch oock stipulati mogen ontfangen daerbij yemant ten behouve van eenen derden eenich lant, dat in heel of deel146 uytgeslachturft of ontgront is, zal opdragen, vermangelen, vervreemden of in eygendom overgeven, tensij hem volcomelicken ende ten genougen gebleecken zij de toemakinge, notinge off potinge daerinne {249r} dezelve ten opsicht van de ontgrondinge van 'tselve lant eenichsins gehouden was, behoorlicken voldaen ofte daervooren vaste ofte genouchsame borchtochte binnen denselven dorpe gestelt te zijn ten vergenougen van de cooper wiens landt daervooren verbonden blijft. |
| |
30. Dat geene officiers, 'tzij bailliouwen of schouten, voortsaen eenyge turfmaten pachten of paert of deel daeraen hebben sullen mogen, directelicken of indirectelicken, op verbeurte van haer offitie ende hondert gouden realen te bekeeren de twe derde paerten aen der graeflicheyt ende 't derde paert aen den aenbrenger. |
| |
31. Zullen voorts alle de voors. boeten, daervan hiervooren geen bijzondere verdeelinge en is gemaect, comen ende bekeert worden voor een {249v} derde paert ten behouve van de graeflicheyt, van de heeren ofte ambachtsheeren van der plecke off andere 't recht van de thienden aldaer toecomende, voor het twede derde paert ten behouve van 't ambacht aldaer de overtredinge sal werden gedaen, ende voor 't laetste derde paert ten behouve van de schout de bekeuringen ende executi doende. In sulcken verstande, dat beroerende 't derde paert van de ambachten 'tselve bij den ambachtsbewaerders jaerlicx of om de twe jaeren sal werden beleyt tot copinge van landen of renten omme daermede eensdeels ende zoverre het sal mogen strecken te werden gevonden ende betaelt de jaerlicxe ongelden ende lasten van de bedorven ende verlaten landen. |
| |
Ende teneynde nyemant hem en vermete jegens dese {250r} ordonnantie te doen onder dexel van onvermogentheyt of armoede ende alsof de geltboeten aen hun nyet en souden zijn te innen of verhaelen, zoo sal in plaetse van dien jegens denselven gevordert worden tot arbitrale straffe 'tsij bij bannissement of anders, gelijck de voorschreven hooftbailly ende mannen naer gelegentheyt van saecken, tijden ende personen bevinden sullen te behooren. |
| |
[In de marge:] Tot hiertoe insertie van 't vertooch der stadt Leyden nopende 't placcaet van 't slachturven ter vergaderinge van de Heeren Staten gedaen. |
| |
<87ii> Ernstelick versouckende dat, gelijck bij de voors. van Leyden in desen haer goetduncken ende gevoelen naectelick ende rondelicken, hollantsche wijse es voorgestelt, dat 'tselve bij eenenyegelick ten besten genomen mach zijn. Ende opdat daerinne eenmale yet goets, {250v} vruchtbaerlick ende voor de landen dienstbaerlick mach werden geraemt, besloten ende opgerecht, dat 'tselve voorslach alle de steden ende leden ende andere hem als geseyt es der zaecken verstaende mach werden in handen gestelt. |
| |
< <87ii> doorgehaald: 't Welc den heerwech zijnde, die alle vromen behoren te wandelen, zij beter achten dan - gelijc hun vianden hun niet schamen te doen - hun gedeputeerden tot laste van de schamele onvermogenden in alle steden rondsomme hier te seynden omme dezelve haerluyden tot bederf van alle landen ende luyden ende behoudenisse in gedroomde parochie haer stemmen aff te bedelen. Ende bij sulxen slinxen practijck abusivelyc ende schalcheyt listige draeyingen haren throon tot onderdruckinge van de vromen te bestendigen.> |
