Inventarisatie Wederopbouwkunst

Wandschildering, Ger Lataster, met op de voorgrond sculptuur van Wessel Couzijn (foto uit In Opdracht)

Beschrijving:

De wandschildering van Ger Lataster bevond zich oorspronkelijk op de derde verdieping van het Kamerlingh Onnesgebouw in de hal voor de kantine en naast de ingang van het Instituut Lorentz. Ervóór was een sculptuur van Wessel Couzijn geplaatst. De schildering werd gefinancierd uit de percentageregeling voor kunstwerken in rijksgebouwen. Lataster ontving hiervoor een bedrag van 10.250 gulden.

Ger Lataster (Schaesberg 1920 - Amsterdam 2012) volgde opleidingen aan de Kunstnijverheidsschool in Maastricht en de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Zijn werk wordt gerekend tot het abstract-expressionisme. Eind jaren 1950 werkte hij in de stijl van ‘action painting’. Hij behoorde samen met onder anderen Wessel Couzijn tot de initiatiefnemers van de alternatieve kunstopleiding Academie '63 te Haarlem, tegenwoordig De Ateliers in Amsterdam. Grote bekendheid geniet Lataster door zijn schildering ‘Icarus Atlanticus’ in de koepel van het Mauritshuis. Het Stedelijk Museum in Amsterdam heeft een groot aantal werken van Lataster in de collectie.

Het Kamerlingh Onneslaboratorium is gebouwd als Physisch, Chemisch en Anatomisch Laboratorium in 1856. In 1960 ontwierp architect M.P. Schutte de uitbreiding aan de Zonneveldstraat. Van 2000 tot 2004 is het gebouw grondig verbouwd naar ontwerp van architect Hans Ruijssenaars ten behoeve van de nieuwe gebruiker de Faculteit der Rechtsgeleerdheid.  Het schilderij van Lataster en de sculptuur van Couzijn zijn daarbij verwijderd. Op voorspraak van de directeur van Stedelijk Museum De Lakenhal zijn de kunstwerken herplaatst in de hal van het Gorlaeus Laboratoium aan de Einsteinweg 55. Het laboratoriumgebouw is in 2019 afgebroken maar de hal met de collegezaal daarboven (‘de schotel’) is behouden gebleven.

Wandschildering, Ger Lataster, in de hal van het	Gorlaeus Laboratorium (foto’s: Jos Hooghuis)

Bronnen:

Ban, Hans van den, In opdracht:  zestig jaar percentageregeling beeldende kunst bij rijksgebouwen, Amsterdam: SUN, 2011

“Kamerling-Onnes-laboratorium (nog) niet voldoende uitgebreid”, in: Nieuwe Leidsche Courant, 22 juni 1967, p. 3

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden, 2009, p. 77

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

“Uitbreiding Kamerlingh Onnes-laboratorium en het nieuwe Instituut Lorentz officieel in functie”, in: Leidse Courant, 22 juni 1967, p. 3

http://www.lataster.nl/

3 februari 2019

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Sculptuur, Wessel Couzijn, met op de achtergrond schildering van Ger Lataster (foto uit In Opdracht)

Beschrijving:

De sculptuur van Wessel Couzijn was oorspronkelijk geplaatst op de derde verdieping van het Kamerlingh Onnesgebouw in de hal voor de kantine en naast de ingang van het Instituut Lorentz. Tegen de muur achter de sculptuur bevond zich een schildering van Ger Lataster. De sculptuur werd gefinancierd uit de percentageregeling voor kunstwerken in rijksgebouwen. Couzijn ontving hiervoor een bedrag van 58.750 gulden.

Wessel Couzijn (Amsterdam 1912 – Amsterdam 1984) bracht een deel van zijn jeugd door in New York waar hij kunstvaardigheidslessen volgde. Terug in Nederland volgde hij een opleiding aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam waar hij les kreeg van Jan Bronner. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef hij in New York en kwam in contact met onder anderen Ossip Zadkine.  Aanvankelijk werkte Couzijn in steen maar licht gehandicapt door de gevolgen van kinderverlamming koos hij uiteindelijk voor brons. In 1960 was het Nederlandse paviljoen op de Biennale van Venetië nagenoeg geheel aan zijn werk gewijd. Bekend is zijn scuptuur Belichaamde Eenheid voor het  hoofdkantoor van Unilever in Rotterdam. Couzijn ontving in 1967 de Staatsprijs voor Beeldende Kunst en Architectuur.

 Het Kamerlingh Onneslaboratorium is gebouwd als Physisch, Chemisch en Anatomisch Laboratorium in 1856. In 1960 ontwierp architect M.P. Schutte de uitbreiding aan de Zonneveldstraat. Van 2000 tot 2004 is het gebouw grondig verbouwd naar ontwerp van architect Hans Ruijssenaars ten behoeve van de nieuwe gebruiker de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. De sculptuur van Couzijn is daarbij verwijderd. Op voorspraak van de directeur van Stedelijk Museum De Lakenhal is de sculptuur herplaatst in de hal van het Gorlaeus Laboratoium aan de Einsteinweg 55. Het laboratoriumgebouw is in 2019 afgebroken maar de hal met de collegezaal daarboven (‘de schotel’) is behouden gebleven.

Sculptuur, Wessel Couzijn in de hal van het Gorlaeus Laboratorium (foto: Jos Hooghuis)	Sculptuur, Wessel Couzijn in de hal van het Gorlaeus Laboratorium (foto: Jos Hooghuis)

Bronnen:

Ban, Hans van den, In opdracht:  zestig jaar percentageregeling beeldende kunst bij rijksgebouwen, Amsterdam: SUN, 2011

“Kamerling-Onnes-laboratorium (nog) niet voldoende uitgebreid”, in: Nieuwe Leidsche Courant, 22 juni 1967, p. 3

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden, 2009, p. 77

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

“Uitbreiding Kamerlingh Onnes-laboratorium en het nieuwe Instituut Lorentz officieel in functie”, in: Leidse Courant, 22 juni 1967, p. 3

1 februari 2019

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Henk Tieman, gevelreliëf (foto: Jos Hooghuis)

Beschrijving

De vier gevelreliëfs bevinden zich alle aan de noordzijde van het gebouw waar de ingang was. Het meest omvangrijke reliëf is geplaatst boven de ingang. Het is een rechthoekige gevelsteen van ruim twee meter lang en 37 centimeter hoog met de symbolen van de vier evangelisten: de leeuw (Marcus), de adelaar (Johannes), de engel (Mattheus) en de stier (Lucas). De stijl is abstract-expressionistisch. Middenonder bevindt zich het beeldmerk van De Porceleyne Fles die het reliëf heeft vervaardigd met daaronder de letters ‘Delft’ en rechts daarboven het monogram HT, waarin de initialen van kunstenaar Henk Tieman tot één karakter zijn versmolten.

Lager in de gevel bevonden zich drie vierkante reliëfs van 43 bij 43 cm: een duif met olijftak, teken van vrede maar ook van de H. Geest, een vis, een vroeg Christussymbool, en de ‘eerste steen’, die ook inderdaad als eerste geleverd is toen de andere gevelstenen nog in de ontwerpfase waren. De eerste steen bevat het Christusmonogram chi-rho en de symbolen van begin en einde, alfa en omega, tevens symbool van Gods almacht en van Christus. De steen vermeldt de datum ’23 februari 1962’.  De vierkante reliëfs bevonden zich in een horizontale band in de gevel. Bij een uitbreiding van het gebouw zijn ze uitgenomen en op consoles plaatst buiten vóór de gevel. De kosten van de gevelstenen waren begroot op 1500 gulden maar bedroegen uiteindelijk 1960,75 gulden.

Henk Tieman (Den Haag 1921 - Rotterdam 2001) was beeldhouwer, keramist, tekenaar, glasschilder, monumentaal kunstenaar en vervaardiger van mozaïek. Hij volgde zijn opleiding aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag, waar hij een leerling was van beeldhouwer Oswald Wenckebach en decoratief kunstenaar Frits Eschauzier, en aan de Technische Hogeschool Delft. Van 1938 tot 1982 was hij als monumentaal kunstenaar werkzaam bij de Afdeling Bouwkeramiek van De Porceleyne Fles in Delft. Na de oorlog gaf hij daaraan ook leiding. Tieman heeft werk ontworpen en vervaardigd voor vele gebouwen in Nederland, met name in Den Haag en Delft.

Henk Tieman heeft nog twee andere kunstwerken in Leiden vervaardigd. Voor het nieuwe gebouw van Shulton NV dat in 1965 aan Rooseveltstraat 49 is geopend ontwierp Tieman een groot gevelplastiek. Dit is geïnspireerd op een van de succesproducten van Shulton, het mannencosmeticamerk Old Spice. De afbeelding van de bekende Old Spice-driemaster is helaas niet te zien want het gevelreliëf met de afmetingen 740 x 470 cm is grotendeels afgedekt. Ook heeft Tieman een keramische wandversiering ontworpen voor het interieur van Albert’s Corner aan Stationsplein 6. Het had de afmetingen 2 meter bij 70 centimeter en was getiteld ‘Een vlucht vogels’. Van dit reliëf is geen spoor meer te bekennen.                                  

Al direct na de oorlog waren er plannen om in gelijke pas met de stadsuitbreidingen in Leiden-Noord een nieuwe kerk voor de Nederlands Hervormde Gemeente te bouwen. De opdracht werd verleend aan de architecten George Hamerpagt en Jacob de Gruijter. De kerk werd ingebruik genomen in november 1962. Vooral De Gruijter hield zich bezig met interieur- en decoratiezaken. In 1976 werd besloten het kerkgebouw te verkopen waarna het in 1978 in gebruik is genomen door Uitvaartverzorging Van der Luit. Het interieur is sindsdien tweemaal verbouwd.

In augustus 2018 werden plannen gepresenteerd voor de bouw van drie woontorens aan de Willem de Zwijgerlaan, het zogenaamde LEAD-project, deels op de locatie van de voormalige Koningskerk. Het gebouw zal worden afgebroken. Volgens de gemeentelijke Nota van Uitgangspunten (2018) dienen de reliëfstenen te worden herplaatst in de nieuwbouw.

Intussen is in de zomer van 2022 de ‘eerste steen’ ontvreemd.

In het gebouw bevindt zich ook een glas-in-loodraam, vervaardigd door de firma Jilleba, waarvan de herkomst onbekend is. Het is ouder dan het gebouw en waarschijnlijk geplaatst door Uitvaartverzorging Van der Luit.  

Henk Tieman, 4 evangelisten (detail) (foto: Jos Hooghuis)	Henk Tieman, eerste steen (foto: Jos Hooghuis)

Henk Tieman, duif (foto Jos Hooghuis)	Henk Tieman: vis (foto: Jos Hooghuis)

Bronnen:

Archief NH Kerkvoogdij inv.nrs. 6029 en 6030, ELO

Archief De Porceleyne Fles, Delft

“Eerste steen gestolen van de voormalige Koningskerk in Leiden”, in: Leidsch Dagblad, 9 september 2022

“Koningskerk zal worden gesloten” in: Leidsch Dagblad, 2 juni 1976 p. 3

“Leiden krijgt er een kerkgebouw bij” in: Leidsch Dagblad, 8 november 1979, p. 14

“Leiden krijgt er in Noord een Hervormde Koningskerk bij” in: Leidsch Dagblad, 2 november 1962, p. 19.

“Leidse Koningskerk wordt rouwcentrum” in: Nieuwe Leidsche Courant, 31 juli 1976, p. 6

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en Stedenbouw 1940-1965. Leidse Historisch Reeks. Leiden 2009, p. 100

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

11 oktober 2022

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Pieter Hofman, glas-in-loodramen, kapel Topaz Overrhyn (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving

De ramen, ontworpen door de Haagse kunstenaar Pieter Hofman, zijn afkomstig uit de hal van de Willem de Zwijgerschool. Zij stellen fragmenten voor uit het verhaal van Reinaert de Vos. Het was het eerste monumentale kunstwerk in Leiden dat gefinancierd werd met de gemeentelijke percentageregeling. De ramen werden onthuld op 23 mei 1956. De wethouder van Onderwijs sprak bij die gelegenheid over de evolutie in de scholenbouw waarbij dankzij de percentageregeling ook aandacht kon worden gegeven aan esthetische aspecten. Na de onthulling van de ramen voerden kinderen van de vierde en vijfde klas een deel van het sprookje op.

Pieter A.H. Hofman (Teteringen, 5 mei 1886 – Den Haag, 10 juli 1965) was een glazenier, kunstschilder, grafisch ontwerper en boekbandontwerper. Hofmans talent werd het eerst opgemerkt door zijn tekenleraar aan de HBS in Den Haag, Constant Artz. Terwijl hij ambtenaar was bij het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen in Den Haag volgde Hofman tekenlessen bij Willem de Zwart. Ook volgde hij avondlessen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. Hij raakte sterk beïnvloed door het kubisme.

In 1925 won Hofman een zilveren medaille op een kunstnijverheidstentoonstelling in Parijs. In hetzelfde jaar kocht het Victoria & Albert Museum in Londen werk van hem. Hierna wijdde hij zich volledig aan zijn kunstenaarsloopbaan. Na het succes van een groot, driedelig gebrandschilderd raam voor De Bijenkorf in Den Haag (1925) richtte hij zich vooral op het ontwerp van glas-in-loodramen. Aanvankelijk liet hij zich daarbij inspireren door thema’s uit de bijbel en mythologie. In Leiden is Hofman bekend door zijn glas-in-loodramen in het trappenhuis van het Leidse stadhuis met de familiewapens van de Leidse burgemeesters. Hofmans ramen werden aanvankelijk uitgevoerd in Atelier Bogtman in Haarlem en vanaf de jaren dertig in het Delftse atelier De Lint.

De Willem de Zwijgerschool was ontworpen door gemeentearchitect Theo Koch. Het gebouw werd geopend in 1955. In 1960 besloot de gemeenteraad bij een besluit tot naamgeving van openbare lagere en kleuterscholen de school de naam ‘Willem de Zwijgerschool’ te geven. Later veranderde de naam in ‘De Noorderkring’. In 1994 is het gebouw gesloopt wegens het teruglopen van het aantal leerlingen. In 2000 werd op dezelfde locatie Verpleeg- en behandelcentrum Overrhyn geopend, tegenwoordig Topaz Overrhyn. Herplaatsing van de ramen in de kapel en aangrenzende ruimte van Topaz Overrhyn is te danken aan een actie van gemeenteambtenaren Carel Cusell en Bert de Jonge.

4 ramen in de ruimte aangrenzend aan de kapel in Topaz Overrhyn (foto: Peter Lamboo)	Signering Pieter Hofman (foto: Jos Hooghuis)

Glas-in-loodramen in de hal van de  Willem de Zwijgerschool (foto: H. van Vliet, Beeldbank HVOL)	De latere Willem de Zwijgerschool in 1955 (foto: onbekend)

Bronnen:

 “Gebrandschilderd glas in school” in: Nieuwe Leidsche Courant, 24 mei 1956, p. 3

“Puinresten van de Noorderkring”, in: Leidsch Dagblad, 9 augustus 1994

Siemers, M.E. “Pieter Hofman” in: Hoogveld, Carine (hfdred.) Glas in lood in Nederland 1817-1968, Den Haag: SDU, z.j. (1989?), p. 254-255

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. De geschiedenis van de scholenbouw in Leiden. Deel 2: 1945-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 31

29 maart 2019

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Harry Op de Laak bij zijn muurschildering. (Foto: Leidse Courant, 11 juli 1964, p. 3)

Beschrijving

Voor de nieuwe St.-Leonardusschool aan de Ter Haarkade vervaardigde Harry Op de Laak een wandschildering in de aula. Het stelde een landschap bij avond voor met linksvoor een tafel met stoelen eromheen. Op een van de stoelen een meisje. Op tafel bloemen en fruit. Op de Laak wilde hiermee levensblijheid uitdrukken, het fijne van het leven. “Dit staat in dienst van de kinderen die het lokaal gebruiken. Ze proeven iets van het prettige leven, zo ’s avonds als de schelle kleuren van de dag langzaam verdwijnen, als het rustig wordt, als je niets anders wilt dan heerlijk wat suffen. Levensvreugde. Niets meer.” Aldus Op de Laak in de Leidse Courant van 11 juli 1964. De schildering is later verdwenen, mogelijk bij de verbouwing van de school in 1977.

Harry op de Laak (Venlo, 1 juni 1925 – Horn, 16 januari 2012) was een Nederlandse kunstschilder die vooral werkzaam was als monumentaal kunstenaar. Hij was een leerling van Heinrich Campendonk, directeur van de Rijksakademie van Beeldende Kunsten. Campendonk stelde zich op het standpunt dat monumentale kunst ondergeschikt moest zijn aan de architectuur. Daarmee zette hij zich af tegen de opvatting dat monumentale kunst een boodschap moest uitdragen, daartoe geïnspireerd door socialistische idealen. Harry Op de Laak deelde de visie van zijn leermeester en meende dat monumentale kunst ten dienste moest zijn van degenen die het gebouw gebruikten. Op de Laak vervaardigde ook kunstwerken in keramiek, betonreliëfs, glasramen en gobelins.

Het gebouw aan de Ter Haarkade is gebouwd als St.-Leonardusschool voor het katholieke lager onderwijs door gemeentearchitect Theo Koch. Vanaf 1978 bood het onderdak aan de protestants-christelijke LOM-school B.D. Arentshorst. Voordat de LOM-school erin trok werd het gebouw uitgebreid met een nieuwe aula en een gymnastiekzaal. De laatste gebruiker van het gebouw was kunstenaarscollectief Nieuwplaatz. De gemeente Leiden heeft het gebouw in 2018 verkocht aan Vastgoedontwikkelaar Ten Brinke die het gebouw in juli 2020 heeft gesloopt ten behoeve van de bouw van appartementen voor de Stichting Huisvesting Werkende Jongeren.

Schoolgebouw Ter Haarkade 1 (foto: Leidsch Dagblad, 23 augustus 1975)	Schoolgebouw Ter Haarkade 1 (foto: Jos Hooghuis, 2017)

Bronnen:

“Harry Op de Laak (monumentale schilderingen): kunstenaar van de levensblijheid”, in: Leidse Courant, 11 juli 1964, p. 3

“Nieuw gebouw voor Leidse lom-school”, in: Leidse Courant, 15 april 1978, p. 3

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 211 e.v.

“Verkoop Ter Haarkade rond”, in: Leidsch Dagblad, 14 maart 2018

9 september 2020

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Onbekende kunstenaar, gevelplastiek (foto: Yteke Spoelstra, 2009)

Beschrijving

Het gevelplastiek stelt een vogelnest met jongen voor bovenop een boom. Het is vervaardigd van beton en heeft de afmetingen van ca. 80 x 110 cm. Het is onbekend wie de kunstenaar is van het gevelplastiek en wanneer het gevelplastiek is geplaatst. Mogelijk is het een verwijzing naar de naam van de LOM-school die sinds 1978 in het gebouw was gevestigd, de B.D. Arentshorstschool. In dat geval zou het plastiek dateren uit 1977/78. Er is echter geen gelijkenis met het beeldmerk van de school zoals dat gedrukt stond op het briefpapier. Mogelijk ook kan de symboliek van het veilige nest gezien worden in het kunstwerk.

Het gebouw aan de Ter Haarkade is gebouwd als St.-Leonardusschool voor het katholieke lager onderwijs door gemeentearchitect Theo Koch. Vanaf 1978 bood het onderdak aan de protestants-christelijke LOM-school B.D. Arentshorst voor kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden. Voordat de LOM-school erin trok werd het gebouw uitgebreid met een nieuwe aula en een gymnastiekzaal. De laatste gebruiker van het gebouw was kunstenaarscollectief Nieuwplaatz. De gemeente Leiden heeft het gebouw in 2018 verkocht aan Vastgoedontwikkelaar Ten Brinke die het gebouw in juli 2020 heeft gesloopt ten behoeve van de bouw van appartementen voor de Stichting Huisvesting Werkende Jongeren. Daarbij is het gevelplastiek verwijderd en opgeslagen om te worden herplaatst in de hal van het gebouw.

Gevelplastiek (foto: Yteke Spoelstra, 2009)	Gevelplastiek (foto: Jos Hooghuis. 2017)

Logo op briefpapier B.D. Arentshorstschool, 1985 (ELO)

Schoolgebouw Ter Haarkade 1 (foto: Leidsch Dagblad, 23 augustus 1975)	Schoolgebouw Ter Haarkade 1 (foto: Jos Hooghuis, 2017)

Bronnen:

 “Nieuw gebouw voor Leidse lom-school”, in: Leidse Courant, 15 april 1978, p. 3

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 211 e.v.

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

“Verkoop Ter Haarkade rond”, in: Leidsch Dagblad, 14 maart 2018

9 september 2020

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Sgrafitto wandreliëfs, Lex Horn (foto: Stichting Lex Horn)

Beschrijving

Het sgrafitto kunstwerk ( compositie van elementen uit de alchemie, 1960) is gemaakt voor een wand in het trappenhuis van het laboratorium.

Sgrafitto is een techniek waarbij in verschillende gekleurde pleisterlagen wordt  gekrast. Er ontstaan op die manier afbeeldingen/figuren in verschillende kleuren.

Voor een goede sgrafitto in meer dan twee lagen is een goede samenwerking tussen kunstenaar en stukadoor een vereiste. Het sgraffito in het Clusiuslaboratorium bestaat uit drie lagen. De onderste laag is zwart, de tweede wit en de oppervlaktelaag is geel. Het kunstwerk beslaat de hele wand van het trappenhuis.

Op de afbeeldingen is duidelijk te zien dat de drie delen van het werk als compositie een eenheid vormen. De gebruikte vormen zijn half figuratief en half abstract. De kleurstelling is eenvoudig en de compositie suggereert een sterke beweging. Het gebruik van de kleur geel kan beschouwd worden als een verwijzing naar De Stijl.

Het Clusiuslaboratorium is in 2015 afgebroken waarbij het sgrafitto is uitgezaagd. Het is opgeslagen met het oog op herplaatsing elders in Leiden.

Lex Horn (Nijmegen 1916 – Vannes 1968) studeerde in de tweede helft van de jaren 1930 aan de Amsterdamse Rijksakademie voor Beeldende Kunst, waar hij uitgroeide tot een van de beste leerlingen van professor Heinrich Campendonk, hoogleraar Monumentale en Versierende Schilderkunst. Studievrienden waren Jan Peeters, Wim ten Broek en Hans Norden. Lex Horn ontwikkelde zich als een expressionistisch kunstenaar met voorliefde voor monumentale kunst.

Lex Horn is vooral bekend is geworden om zijn introductie en gebruik van sgraffito- en glas-appliquétechnieken in monumentale kunst tijdens de wederopbouw. Hij zag als kunstenaar een taak weggelegd voor monumentale kunst en heeft zich ingezet voor de wederopbouw door te pleiten voor kunstbijdragen aan de nieuwe architectuur. Horn behoorde tot de meest succesvolle kunstenaars in Nederland. In 1948 vertegenwoordigde hij Nederland op de Venetiaanse Biënnale en in 1949 was zijn werk prominent aanwezig op de Benelux-tentoonstelling in Den Haag.

Sgrafitto, zicht vanaf 3e etage (foto: Paulina Buring)

Sgrafitto, zicht vanaf 2e etage (foto: Paulina Buring)

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedenbouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 128

Spoelstra, drs. Yteke, Biochemisch Laboratorium Clusius, Universiteit Leiden, Wassenaarseweg 64 Leiden. Een kunst- en cultuurhistorische waardestelling. Maart 2015

Stichting Lex Horn http://www.stichtinglexhorn.nl/

15 januari 2019

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Betonreliëf, Lex Horn (foto: Elinoor Veldman)

Beschrijving

De ongekleurde betonreliëfs waren boven elkaar geplaatst boven de hoofdingang. Elk reliëf bestaat uit tien platen van een meter breed. Het bovenste reliëf is 1,60 m  hoog, het onderste  1,30 m.

Het Clusius Laboratorium is in 2015 afgebroken waarbij de betonreliëfs zijn uitgenomen. Ze zijn herplaatst tegen de wand van de parkeergarage aan het Kolffpad, hoek Wassenaarseweg.  In de sparing van de vroegere luifel is de naam van de kunstenaar aangegeven.

Lex Horn (Nijmegen 1916 – Vannes 1968) was een Nederlandse kunstenaar die vooral bekend is geworden om zijn introductie en gebruik van sgraffito- en glas-appliquétechnieken in monumentale kunst tijdens de wederopbouw.

Lex Horn studeerde in de tweede helft van de jaren 1930 aan de Amsterdamse Rijksakademie voor Beeldende Kunst, waar hij uitgroeide tot een van de beste leerlingen van professor Heinrich Campendonk, hoogleraar Monumentale en Versierende Schilderkunst. Studievrienden waren Jan Peeters, Wim ten Broek en Hans Norden. Lex Horn ontwikkelde zich als een expressionistisch kunstenaar met voorliefde voor monumentale kunst.  Les horn  is vooral bekend geworden om zijn introductie en gebruik van sgraffito- en glasappliquétechnieken in de monumentale kunst tijdens de wederopbouw. Hij zag als kunstenaar een taak weggelegd voor monumentale kunst en heeft zich ingezet voor de wederopbouw door te pleiten voor kunstbijdragen aan de nieuwe architectuur.

Hij behoorde tot de meest succesvolle kunstenaars in Nederland. In 1948 vertegenwoordigde hij Nederland op de Venetiaanse Biënnale en in 1949 was zijn werk prominent aanwezig op de Benelux-tentoonstelling in Den Haag.

Reliëfs boven ingang laboratorium ( foto: Paulina Buring)

Herplaatst reliëf aan de  Wassenaarse weg  (foto: Paulina Buring)

Detail herplaatst reliëf (foto: Jos Hooghuis)

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedenbouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 128

Spoelstra, drs. Yteke, Biochemisch Laboratorium Clusius, Universiteit Leiden, Wassenaarseweg 64 Leiden. Een kunst- en cultuurhistorische waardestelling. Maart 2015

Stichting Lex Horn http://www.stichtinglexhorn.nl/

15 januari 2019

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Wandschildering, Marius van der Neut	(fotos: Peter Lamboo)

Beschrijving

De vier wandschilderingen stellen volgens het archief van de Rijksbouwmeesters de Jaargetijden voor. Met enige fantasie zijn de seizoenen te herkennen.  De seizoenen zijn in het Laboratorium voor Fysiologie een passend onderwerp. De hoogte van de vier wandschilderingen zijn nagenoeg gelijk, tussen de 1.50 en 1.60 meter; de breedtes variëren tussen de 1.80 en 2.00 meter. Het is niet duidelijk welke verf de kunstenaar heeft gebruikt. Op de lichtkorrelige ondergrond heeft hij een dunne, niet pasteuze verfsoort toegepast waarmee hij ook dunne lijnen heeft geschilderd. In de schildering zijn gedempte kleuren gebruikt. Ze zijn te typeren als aard- en natuurkleuren. Binnen een aantal kleuren is een verscheidenheid aan tonen te ontdekken.

Marinus van der Neut (Den Haag 1910-1999) is minder bekend in de monumentale kunstwereld. Hij heeft meer schilderijen en tekeningen gemaakt als vrij kunstenaar dan dat hij gebonden opdrachten heeft gedaan. Hij komt over als bescheiden man die liever op de achtergrond bleef. Geboren in Den Haag als vierde kind van de politieagent Ambrosius van der Neut, volgde hij in de avonduren de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten. Hij sloot zich aan bij andere Haagse kunstenaars in de Eerste Nederlandse Vrije Studio. Hij was lid van Verve, een groep van voornamelijk figuratief werkende kunstenaars die van 1951 tot 1957 in Den Haag en omgeving werkten. De kunstenaarsgroep Verve waartoe Kees Andrea, Henny Bal, Herman Berserik en Theo van der Nahmer behoorden, was opgericht door onder meer de Leidse beeldhouwer Frans de Wit en ook door Christiaan de Moor. In Leiden was het werk van Verve te zien in het Leids Academisch Centrum (1952) en in Amsterdam in het Stedelijk Museum (1954). Verve exposeerde in 1955 in het Rockefeller Centre in New York, het jaar daarop in Palace of the Legion of Honor in San Francisco en in 1957 in the National Arts Club in New York.

Het op 2 juli 1959 geopende gebouw, is ontworpen door de architect H.F. Mertens jr. in opdracht van de Rijksgebouwendienst. Het gebouwencomplex bestaat uit een aaneenschakeling van vier bouwdelen op een Z-vormige plattegrond. Het is bekleed met donkergeel baksteen en heeft zadeldaken met donkergrijze dakpannen. Het gebouw dat ontworpen is voor het Laboratorium voor Fysiologie biedt nu huisvesting voor verschillende facilitaire diensten van de Universiteit Leiden.

Bronnen

“Nieuw Leids Fysiologisch Laboratorium een uniek Centrum voor Wetenschap en Onderwijs” in: Leidsch Dagblad 3 juli 1959

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 126

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

13 november 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Mozaïeken, Luigi de Lerma	(foto: Peter Lamboo)

Beschrijving

Op de galerij in de hoofdhal, naast het ruime trappenhuis van het Willem Einthovengebouw bevinden zich zes mozaïeken. De mozaïeken zijn verdeeld in drie delen aan beide zijden van de trap en zijn verschillend van grootte. Aan de noordzijde heeft De Lerma vogels als onderwerp genomen: drie grote watervogels en zes kleinere vogels. Aan de zuidzijde zijn drie mozaïeken met een visser, twee waterslangen en negen vissen te zien. Elk reliëf in het midden is het grootste en lijkt het hoofdonderwerp. De hoogte van alle mozaïeken is ca. 1.76 meter; de breedtes van de vier kleine mozaïeken variëren tussen de 1.50 en 1.65 meter. De breedte van de middelste voorstellingen is 3.45 meter (vis en mens) en 3.90 meter (vogels).  Alle figuren zijn figuratief en sterk vereenvoudigd bij de uitwerking.

Luigi de Lerma (Reggio Emilia 1907- Utrecht 1965) is een bekende kunstenaar met name in de wereld van de ceramisten. De Lerma is geboren in het Italiaanse Reggio Emilia. Hij studeerde majolicatechnieken aan het Istituto della Ceramica in Faenza bij de professoren Rambelli en Bucci, die als specialiteiten de vroege Italiaanse majolicatechnieken doceerden. De Lerma stond bekend om zijn grote technische kennis maar raakte gehandicapt, kreeg neurasthenie. Door zijn huwelijk met een Nederlandse vrouw verhuisde hij in 1934 naar Nederland en was hier werkzaam voornamelijk als ceramist. Na WO II vervaardigde hij veel mozaïeken. In 1965 overleed hij op 58-jarige leeftijd, vier jaar na de dood van zijn vrouw. De Lerma won diverse prijzen waaronder de Wisselprijs in 1932, de geldprijs van de Stichtse Culturele Raad voor zijn oeuvre in 1961 en de Bernard Johan Kerkhoffprijs van het Utrechtse Genootschap Kunstliefde in 1962.

Het op 2 juli 1959 geopende gebouw, is ontworpen door de architect H.F. Mertens jr. in opdracht van de Rijksgebouwendienst. Het gebouwencomplex bestaat uit een aaneenschakeling van vier bouwdelen op een Z-vormige plattegrond. Het is bekleed met donkergeel baksteen en heeft zadeldaken met donkergrijze dakpannen. Het gebouw dat ontworpen is voor het Laboratorium voor Fysiologie biedt nu huisvesting voor verschillende facilitaire diensten van de Universiteit Leiden.

Bronnen

“Nieuw Leids Fysiologisch Laboratorium een uniek Centrum voor Wetenschap en Onderwijs” in: Leidsch Dagblad 3 juli 1959

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 126

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

13 november 2018