Activiteiten

 

 

amh_21_12 amh_21_12 amh_21_12
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

21.12 Doleantie van den dorpen

<87qqq> Doleantie van den dorpen Item in den eersten articule wordt bevonden geen vruchtbaere landen te mogen innesteecken ofte slachturven opte boete van twintich ponden. 't Welck captieus159 te verstaen sal wesen, soo meenige, hebbende vruchtbaere landen, de sijdelsloten altemets een ofte twe reysen slachturfven om de sloten vaerbaer te maecken ofte te reynigen, dat 't landt nyet schaedelick en kan wesen ende deur sulcx andere landen bespaert. Ende zoo innesteecken ofte {302v} slachturffven distinctive staet, en soude geen van beyden mogen geschieden zonder in de boeten te vallen.
  Op 't 2e articule daermede verboden wordt oock geen onvruchtbaer landt te mogen innesteecken ende bij sententie geterdiceert zijnde daeruyt te slachturffven vorder nyet en sal mogen breecken ofte daeruyt moeren dan met voorgaende consent van de dijcgrave ende hogeheemraden etc. 't Selve es een groote swaricheyt importerende, gemerct noyt verbooden es geweest onvruchtbaer landen inne te steecken. Hoewel de dijckgraeve ende heemraden 'tselve zulcx hebben ingevoert, want heemraden, met eeren qualick, souden mogen ofte willen consenteren 't innesteecken {303r} naedat zijluyden bij sententie 'tselve souden verboden hebben, zoo geen sententi parte non audita160 en behoorden gegeven te worden.
  Op 't 4e articule behoort genouch te wesen dat degeene die begeeren te slachturfven, aengeven de grootheyt ende belendens van 't landt sonder de lengte ende brete van dien te verhaelen. Zoo 'tselve den huysluyden nyet doenlick soude wesen ende soude 'tselve causeren sooveel geschrifts dattet heel fascheux161 soude zijn. Wijders vint men veel schamele ruyters die eenyge cleyne partie slachturflandts hebben, daer zij hem mede generen, ende geen solvente cautie en sullen kunnen vinden. Die men {303v} soude mogen ordonneren eenyge partie van dien te bepoten vóór ende aleer zijluyden souden <87rrr> geadmitteert worden vorder te slachturven. Ende dat de cautie ende hypoteque, bij elcx te stellen, staen sullen tot discretie van den schout ende ambachtsbewaerders.
  Op 't 8e articule behoort genouch te sijn dat elck, geslachturft hebbende, verclaeren sal hoeveel roetaelen elck met moer beleydt sal hebben in elck parceel landts, dat hij vooren sal doen aenteyckenen zonder andere designatie te doen. Zoo 't anders nyet en soude doenlick wesen, bijsunder voor de lantluyden die nyet en kunnen lesen noch schrijven. Ende soude mede veel geschrifts causeren.
  {304r} Op 't 8e articule en sal meestal de secretarisen, daer men slachturft, nyet wel mogelick wesen de registers te maecken, stellende die aen blocken ende polderen zonder de naemen ende perceelen onder malcanderen te stellen. Soo degeene die slachturfven willen dickwils hebben vijff, zes ofte zeven perceelkens, daer zij in één jaer in willen slachturven, in verscheyden polders leggende. Ende indien men van elck parceel een partinente acte maecken zoude, begrijpende pertinente designatie ende breete ende lengte ende oock specialick hypoteecque ende cautie, soude d'opschrijvinge, bij den placcate gerequireert, {304v} in groote ambachten jaerlicx in een maent ofte twee nyet pertinentelick gedaen cunnen worden. Ende soude elck secretaris wel voorsien moeten worden van goede clercquen. Ende soude bevonden worden, dat de costen veel ende groot jaerlicx souden loopen ende de vrucht daeruyt commende cleyn ende nyet waerdich te sijn.
  Op 't 9e articule staet te consideren dat men gewoonlick es in elck jaer nyeuwe anteyckeninge ende opschijvinge te doen, sowel van alle de namen ende toenamen, die slachturfven willen, als oock van alle de perceelen van landen, daer men slachturfven wil. Oick van de cauti, {305r} die alle jaere gestelt worden. Oock hoeveel turffs eenyegelick in dat jaer sal geslagen hebben. 't Welck continuerende en soude dit articule nyet noodich wesen. <87sss> Maer indien men desen angaende - zoo 't jaerlicx groote moeyten ende costen inbrengt - een ander lichter manier kan inventeren tot 'slandts prouffijt dienende, soude goet wesen 'tselve te achtervolgen. Daeromme, indien men den secretarisen een ander claer formulier weet te demonstreren, dat men gelijcke opschrijvinge van jaer te jaer nyet en soude vernyeuwen moeten, maer alleen de alteratie noteren bij voorgaende aenteyckeninge, soude moeten twe gelijcke registers voor 't eerste gemaect {305v} moeten worden. Daeraff één soude rusten onder den secretaris van 't heemraetschap ende 't ander onder den schout ende ambachtbewaerders, daerinne zijluyden in elck jaer de veranderinge souden stellen ende daernae leveren onder den secretaris van 't heemraetschap. Teneynde dat hij 't in sijn register oick oversetten soude. Maer in alle 'tselve en soude geen cleyne moeyte vallen. Ende soude den secretarys van 't heemraetschap oock het overgeleverde register nae de oversettinge van de veranderinge in elck jaer restitueren moeten.
  Op 't 10e articule dient bijgevoucht, dat de luyden consent verworven hebbende tot innesteecken nodich zijnde, 'tselve in des dorpsregistren sullen doen registreren moeten, opdat de {306r} schouten ende ambachtsbewaerders daervan kennisse sullen mogen hebben.
  Nopende het 12e articule dient bijgevoucht: tenzij de natuyr van 't landt anders waer vereyschende, 'twelck men in 't versouck soude te kennen geven.
  Beroerende 't 13e articule, daer toegelaten wort te moeren opte voet van 't oude placcaet, 'twelck zeyt geen ackers smalder te maecken dan thyen voeten, maer nochtans toelaet de moer uytte swetten te trecken, leggende besijden ackers van negen, acht ende seven voeten - sonder afsteecken nochtans. Contrarie van dien ende desen articule wort bij het 19e articule naemaels gestatueert dat alle ackers, jegenwoordich smalder wesende dan 12 voeten ende mit elst volgende 't voorgaende {306v} nyet bepoot ofte tot vruchtbaer landt gemaect wesende, alsnoch mit elsen sullen worden beplant ofte anders tot hoy- ofte zaeyackers vruchtbaer gemaect etc. Opte boeten daer groot ende leelick verhaelt. 't Welck notoirlick es strijdende tegens 't voorschreven 13e articule ende tegen 't oude placcaet ende consequentelick strecken soude tot grondelick bederff van veeler, die heur landen opte voet van 't oude placcaet bereyt hebben. Ende also mijnheeren de dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlant t'anderen tijden mit voorgaende kennisse van zaecken eenyge <87ttt> ambachten toegelaten hebben tot wederseggen de ackers toe te mogen maecken opte {307r} brete van acht voeten, nyetjegenstaende de wijte van de swetten daer naestaen gelegen, daerop men geen regard en soude nemen. Seggen daeromme de doleanten, dat men sonder schade van 't lant soude mogen ende behooren toe te laten alsnoch uyt gelijcke swetten te moghen moeren, 'tzij opte cant staende ofte mit hulp van schouwen ofte schepen so als 'tselve prouffijtelicx zoude zijn. Dat men insgelijcx alle oude ackers opte breete van thyen voeten soude mogen maecken zonder vervoeren nyettegenstaende de swetten daernaest gelegen alrede boven de 20 voeten wijt sijn. Ende soude 'tselve nyet {307v} alleene geen schaede noch verlies van landen importeren, maer daerbij andere landen verspaert worden.
  Nopende het 14e articule: also de oude heynsloten meestal op 20 voeten gebrocht sijn ende daerover oick dickwijle naest weylanden gelegen sijnde, die effenwel mede veenlanden zijn. Dat men daeromme soude willen toelaeten de heynsloten naest nyeuwe ingesteecken landen te maecken opte wijte van 20 voeten ofte immers terminsten 16 ofte 18 voeten naedat de natuyre van d'ambachten es vereyschende. Want men in Aelsmeer de turffscheepen dick- ende menichmael bevindt 15 ende 16 voeten wijt te wesen ende daeromme {308r} de scheysloten aldaer wijder dan 12 voeten vereyschen gemaect te worden. Ten insichte dat meest alle de turffvaerders heur turff gelost hebbende, assen ende ander vullens ofte mis162 wederomme brengen, daermede zijluyden nootsaeckelick de scheysloten moeten invaeren om heur landt toe te maecken.
  Voor soveele als het 15e articule belangt om geen swetten wijder dan 20 voeten ende geen ackers smalder dan 20 voeten in nyeuwe landen gemaect te worden. En es nyet gelooffelick dat yemant op dien boet eenyge landen sal willen opnyeus innesteecken. Ende bovendien en sullen in de weeren die 60 voet, {308v} dat es vijff roeden breet wesende zonder de sijdelslooten, nyet mogen meer dan één sloot gemaect worden van 20 voeten ende consequentelick twederden delen van 't landt moeten heel blijven. Jae, in weeren 79 voeten, dat es ses roe seven voet breet wesende sonder de sijdelslooten, en sal nyet meer dan n swet mogen gemaect worden 20 voet wijt. Want <87vvv> indien men daer twe swetten van alsulcke wijte wilde maecken, soo soude'r één voet breete gebreecken ende consequentelick nyet sonder boetengelden geschieden mogen. Dat men daeromme omme 'tselve te rechten mitte minste schade van 't landt, soude toelaten d'ackers {309r} op thyen voeten ende de swetten op twintich voet ofte d'ackers op 12 voeten ende de swetten op vierendetwintich voet gemaect te worden. In vougen dat in alle gevalle het derden deel soude landt blijven ende 'tselve daernae mit elst bepoot moeten worden.
  Belangende 't 16e articule: alsoo veel luyden - sunderlinge die in steden woonachtich zijn ende groote quantiteyt van turff trecken laeten - 'tselffde doen doen ende bearbeyden van schamel ruyters ende arbeytsluyden, die om heur arbeyt te lichter te maecken hem in sulcx soude mogen ontgaen, ende zij van dach te dach - immers alle acht daegen - heur gelt moeten hebben, soude absurt wesen dat de eygenaer daerdeur soude in boeten vallen. {309v} Ende sal 'tselve verbodt causeren, dat veele moers zal blijven leggen nyet geoorboort163 ter oorsaecke dat in sommige oorden de grondt soo hardt ende vast es dat de boogel, daerinne geslaegen sijnde, oock middenin de swet nyet mogelijck es mitten baggert uyt te gecrijgen tenzij met hulp van een planck. Daeromme van noode soude wesen hierinne eenyge distinctie ofte onderscheyt te macken tusschen plaetsen heel hardt sijnde ende andere weeck sijnde. Ende sijn de boeten hier gestelt te seer exorbitant. Ende omme hierinne 't grieff van de dolenten te rechten soude 'tselve behooren te staen tot discretie van de schouten ende ambachtsbewaerders {310r} elcx van de zijnen. Maer in plaetsen daer weecke veenen zijn, en soude men geen plancken mogen besigen164 op ackers alree opte breete van twaelff voeten ende minder gebrocht wesende.
  Beroerende 't 17e articule wordt bevonden 'tselffde mede te strijden tegen de natuyre van 't veenen oft moeren, sunderlinge in landen versch innegesteecken zijnde. Aengemerct dat een lant versch innegesteecken zijnde, en worden de swetten in 't eerste jaer nyet gemaect opte wijte van 20 voeten dan in plaetsen daer geheel laege moeren ende heel slappe landen ofte moeren gelegen zijn. <87www> Maer worden de zwetten eerst gemaect op 6, 7, {310v} 8 voeten wijt ende 'tselve van de moeren in drie ofte vier jaeren geledicht sijnde, worden de ackers van jaer te jaer afgesteecken ende sulcx an ende an de vorder moer daeruyt gehaelt. In vougen dat eer de swetten zullen sijn gecommen opte wijte van 20 voeten sal 'tselve moeten aenlopen 6, 8, 10, 12 jaeren. Indien men dan tegen de geslagen turff aldaer gevallen in 'tselve weer ende opte selve ackeren van jaer te jaer sal beginnen elst te planten, gelijck 't selffde articule vermelt - want men tot plaetsen daer elst geplant is, nyet en mach turff leggen - soo sullen de moeren moeten blijven in den grondt ende de goede luyden van heur prouffijt sijn gefrustreert165. Daeromme de toemaeckinge {311r} bij den selffden articule gerequireert soude behoiren te mogen gedaen worden ofte successivelick van ander weeren, ofte naedat de moer soude uyten swetten t'eene maele getogen wesen uytgeset ende de tijt daertoe geprolongeert te sijn als men 't in 't selffde weer soude doen moeten. Daertoe de cautie principael soude van noode weesen in andere articulen gerequireert. Ende so menige gevonden worden, die nyet dan n cleyn partije moerlandts en hebben, daerinne het moeren ende 't planten qualick gelijck can geschieden - als vooren es verhaelt - soude men in sulcker vougen behooren toe te laeten dat toemaeckinge in dorre, heele landen gedaen soude gehouden worden {311v} equipolent166 ende gelijck 't bepoten van ackers die uytgemoert zijn.
  Beroerende 't 18e articule: soo 't remonstreren ende 't consent te haelen van dijckgrave ende hoogeheemraeden den requiranten tot groote costen dient ende strect ende de verclaringe van de wijte van de swetten ende breete van den ackers voor simpel lantluyden quaelick es te doen, soude beter ende veel gevouchlicker wesen sulcke remonstrantie ende versouck gedaen te worden aen den officier ende magistraeten van de ambachten, die oock beter opte gelegentheyt van sulcke saecken souden kunnen letten ende ordoneren tot welvaer van 't landt, dan andere die sulcken handel nyet en weeten. {312r} Ende in allen gevalle en es 'tselve baggeren in schouwen ende schepen 't landt nyet schadelick maer prouffijtelick ende sijn daeruyt geene quade inconneviten te verwachten.
  Nopende het 19e articule es voorens geseyt. <87xxx> Daeromme commende op 't 20e dolerende seggen de dolenten, dat men de luyden so strickte nyet en mach interdiceren de moer te vervoeren als sij d'selve immers employeren van haer eyger gronden, 'tzij clootstaelen167, anthoffden168 ofte andere hoochten ofte plaetsen bequaem zijnde, die daer omtrent mogen gelegen wesen. Want ackertgens die nyet dan ses, seven, acht voet breet en sijn, cunnen qualycken mit veenbaggert ofte flotterbaggert begooten worden ofte soude {312v} den baggert daeraff vlieden in de swetten ende zoude `t selffde veel verlooren moeyten inbrengen.
  Commende op 't 25e articule seggen de dolenten, dat overmits de luyden dus lange het een stuck landts voor het ander nae te borch gestelt hebben, in vouge dat meestal deur 't selfde middel de landen onder één verbonden zijn, zonderlinge van dergeenen die nyet dan veenlanden ofte turfflanden en hebben. Indien men 'tselve articule zoude willen staende houden, so soude generalick alle voorgaende gestelde borchtochten nootsaeckelicken tenyet gedaen moeten worden ende bij elck eenen nyeuwe seeckerheyt gestelt, sulcx als elcx best soude weten te wege te brengen.
  {313r} Aengaende 't 26e articule souden de dolenten wel begeeren verclaringe te hebben, wat men daermede seggen wil. Te weten: off eenyegelick die alle jaere slachturfven, in elck jaer nyeuw consent versoucken ende obtineren sal moeten, eer hij sal mogen slachturfven, dan off genouch sal wesen opte gestelde cautie ende eens vercregen consent van jaer te jaer te mogen voortsvaeren, totdat zulck perceel landts zal uytgemoert sijn. Dat mede mijn heeren gelieven te letten op 'tgundt hiervoorens van toemaecken ende elst-plantinge geseyt es.
  Op 't 27e articulen seggen de dolenten dat 't selffde articule voor henluyden swaerlicken sal wesen t'onderhouden, indien 'tselve {313v} getrocken soude worden op alle toemaeckingen, die behoorden gedaen te wesen ten respecte van ontgrondinge in voorgaende jaeren gedaen ende daeraff de toemaeckinge geobmitteert169 es. Daeromme om dese swaricheyt te rechten soude moghen verclaert worden, dat dit te verstaen <87yyy> sal wesen noopende d'ontgrondingen ende turff geslagen nae date van 't jaer [15]92.
  Belangende 't 30e articule seggen die van Aelsmeer, Reynsaterwoude, Leymuyden, Soetermeer ende Stompyck170, als op binnelantsche meeren gelegen sijnde, dat dat articule behoort eenyge andere distinctie inne te hebben171, aengesien op eenyge oorden de meeren affspoelen ende op andere oorden die aenwasschen. {314r} Oick op sommige oorden, daer aenslach van water es, wert in manier van baggert in 't facoen van nutte turffmollen, so geweldich in de slooten - oock die geslachturft sijn - gedreven van de cracht des waters ende de slooten zoo vervult, dat men die moet jaerlicx uytbaggeren of men en mach d'selve slooten nyet vaeren. Ende daer sulcken baggert bequaem valt om turff van te maecken off daer die meeren aenwasschen, daer soude men het slachturfven mogen toelaten. Ende daer die baggert nyet en dient tot turff te maecken, is d'selve seer wel dienende omme andere laichten ende putten, in 't landt sijnde, mede te verhogen.
  Belangende de 31e, 32e, {314v} 33e, 34e, 37e ende 38e articulen: soo men in voorgaende jaeren zeer weynich prouffijts heeft bevonden tot 'slants welvaeren verbeteringe ende beplantinge van de landen ende preservatie van dien. Ter oorsaecke dat overmits 't quartier van Rijnlandt zeer groot es ende daeromme de dijcgrave seer qualick vermach alomme sulck regard te nemen als bij 't placcaet gerequireert wort. 't Welck tot noch toe gecauseert heeft bederffenis van veel landen ende geschapen sal wesen daeruyt in eenyge groote schade te verwachten. Soo sal mijn edele heeren believen desen angaende te letten ende sulcx te ordonneren als tot welvaert van den lande best ende prouffijtelicxt sal wesen. {315r} Ende dat men in plaetse van veele boetens den contraventeurs van 't placcaet soude doen poten ende noten eenyge bequaeme ackers, die elcx hebben mogen. Ende daer boeten vallen, dat d'ambachten daervan eenyge portie sullen te prouffijte genyeten jegens heur geleden schade. <87zzz> Opdat in plaetse van de turflanden, die altemets minderen sullen, gevonden sullen worden goede houtlanden off rietlanden, daer 'tselve ryet uyte natuyre 't hout verwint ende doet verdwijnen. Tot welcken eenyegelick sal te beter genegen sijn, voelende hen eygen prouffijt ende dat sij daerdeur veele boeten sullen ontgaen.
  Waeromme, Mogende Heeren, de doleanten versoucken {315v} hierop bij U Edelen te sullen sulck regard genomen te worden, als 't tot welvaeren van den landen behooren sal. Ende tenminsten 't effect van 't leste placcaet te surcheren, totdat desen aengaende bij U Edelen anders sal wesen geordonneert. Soo bij faulte van dien geschapen soude wesen grote quantiteyt van turff den brouwers, backers, verwers, ende steenplaetsers ende soutsieders t'ontbreecken ende sulcken neeringen tot grooten achterdeel van 't lant stille te staen. Oick de schamele gemeente in de besloten steden te winterbrants gebreck te lijden ende de huysluyden, hen met veenen generende, gebreck van de middelen sullen hebben om de verpondingen ende andere 'slants lasten te furneren ende op te brengen.
  Tot hiertoe insertie van de doleantie der dorpen op 't placcaet van 't slachturven.
  <87aaaa> blanco

 

159 Captieus = ? [captieux (Fr.) = 1. bedrieglijk, misleidend; 2. listig, sofistisch vak redenerend. Argument captieux = schijnargument; raisonnement captieux = drogreden.] Back to Text
160 Parte non audita = de (andere) partij niet gehoord. Back to Text
161 Fascheux = fheux = vervelend, onaangenaam. Back to Text
162 Mis = mest. Back to Text
163 Geoorboort; <87vvv> geoerbert. Oorbaren, oorboren = gebruiken, benuttigen, (bepaaldelijk) de geldelijke opbrengsten van iets innen (V&V). Back to Text
164 Besigen = bezigen. Back to Text
165 Gefrustreert = beroofd; frustrer (Fr.) = beroven. Back to Text
166 Equipolent = aequipollent = (Fr.) gelijkwaardig; aequus = gelijk, pollens/entis = sterk, machtig, krachtig. Back to Text
167 Clootstaelen. Kloot = bepaalde turfhopen. Staal = langwerpige, vierkante strook veen, meest van twee roeden breed (H.J.G. Crompvoets, Veenderijterminologie in Nederland en Nederlandstalig België. (Amsterdam 1981), p. 343 resp. p. 236. Back to Text
168 Anthooft = dam, waterkering, ophoging van de grond (V&V). Back to Text
169 Geobmitteert = opgelegd ? Back to Text
170 Stompyck = Stompwijk. Back to Text
171 Op <87yyy r> 'houden'. Back to Text

amh_21_12amh_21_12amh_21_12

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

amh_22 amh_22 amh_22
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

22. Kleidelven

Ontgrondinge der landen is twevoudich {316r} <87bbbb> Uyt welcke voorgaende verhael gevonden ende gespeurt kan werden dat belangende de ontgrondinge van de landen deselve sij twevoudich.
Ten eersten Cleylanden Want men ontgront ten eersten goede ende vruchtbaere, jae de beste landen van de cleye off potaerde, die sij inhebben om steenen, tichels, potten, pannen ende gelijck aerdewerck deur hette daervan te backen. Dees cley- of potaerde vindt men in Rijnlandt meest ter plaetse daer den Rijn vanouts sijnen loop gehadt heeft. In vougen dat hen laet aensien ende voor waerachtich gehouden wert dat de cleye metten afloop van den Rhijn vanouts nedergecomen ende {316v} affgevloten es ende, comende ontrent der zee, daer den affloop van den Rhijn steuyte off stuttede jegens den vloet, hem nedergeset ende so alleynxkens vergadert ende daer blijven sitten es.
  Dees cley- off potaerde heeft men wel vanouts vier, vijff off ses speten diep gevonden, nu mer twe ten hoochsten drie speten. <87cccc> Ende hebben de voorschreven van Leyden uyt monde van verscheyden haere burgeren ende inwoonderen, hen mette neringe van steenbacken generende, verstaen datter om Leyden (daer in Rijnlandt de meeste steenplaetsen staen) zoo weynich cleylanden tot steenbackerie bequaem bevonden worden, dat sij de neringe van steenbacken {317r} omtrent der voorschreven stede nyet veel jaeren172 en sullen connen continueren, mer dat hun daerentusschen cleyaerde gebreecken sal. Om 'twelck wat naerder te vertogen: zoo gaen jegenwoordelicken om de stadt van Leyden, so in Leyderdorp, Soeterwoude, Voorschoten, Valckenburch ende Oustgeest, twaelff steenovens van welcke vier sijn, die ses ovens jaerlicx backen, d'ander meest vijff. Ende behouft tot elcken oven, mer vier maelen backende, een halff morgen cleys twe speeten dick leggende. In vougen dat de voors. twaelff steenovens haer neringe doende ende continuerende, als sij nu tertijt doen, jaerlicx behouven aerde tot 64 ovens, 'twelck soude bedragen acht margen {317v} landts twe speten diep, die dickwijlen mer anderhalff, somwijlen oock mer n spit wert gevonden. Indien nu in de voorschreven dorpen tsamen twe hondert margen landts cley inhebbende tot steenplaetsen bequaem gevonden conde werden ('twelck die van Leyden geloven dat nyet en sijn) soo soude alle 'tselve in 25 jaeren - een cleynen tijt sijnde - geconsumeert sijn ende daerenteynden nyet n steenoven bij gebreck van aerde mogen gaen.
Opini nopende ontgrondingen Nopende d'ontgrondinge van de cleylanden zijn verscheyden opini geweest. Ettelicken dat men 't ontgronden van de cleylanden gansch behoorde te verbieden ende de goede landen vorder te bewaeren om 't lant te dienen tot teelinge van {318r} tarwe ende met weydinge van vette ossen. Sonderlinge ten opsicht men voor de bouwinge van huysen opter IJssele onder ende boven der Goude steens genouch souden cunnen becomen, aldaer de cleyaerde sonder bederff van enyge landen uyter IJssele werde gevonden. Andere waeren daerentegens van opinie dat men nyemant 't vrij gebruyck van sijn goet en behoorde te benemen off hem daerinne een wet voor te stellen, mer eenyegelick met 't sijn laeten bewerden, gehouden blijvende hem nopende het toemaecken te gedragen naer den inhouden van 't voorgeroerde placcaet.
Keur des jaers 1580 opte ontgrondinge bij den hooftingelanden gemodereert <87dddd> Ende hoewel dijckgrave ende hogeheemraden den 1en {318v} februarii anno 1580 bij de voorverhaelde keure verboden hadden van nyeus binnen den dijckgraeffschap van Rijnlant cleylanden inne te steecken, uyt te graven off te verdelven tensij bij heurluyder voirweten ende expres consent op pene van 25 gulden ende de uytgravinge te repareren, soo is deselve keure met goetduncken van de hooftingelanden ende auctoriteyt der Heeren Staten in den jaere [15]91 gemodereert, dat nymant enyge landen sal mogen uytdelven zonder voorweten ende anseggen van de dijcgrave ende hogeheemraden te doen met verclaringe van de plaetse daer 't lant gelegen es, van de ommeleggende belenden ende wye 'tselve gebruyckt, {319r} teneynde dijckgrave ende hogheemraden mogen opsicht hebben opte toemaeckinge, die volgende de placcaten van den jaere [15]63 ende daer tevooren gemaeckt de voorschreven moderatie nyet en contrarieerde. Dat oock de dijcgrave dengeenen die hoir gedolven landen nyet behoorlick en souden hebben toegemaeckt, gehouden soude wesen datelick te causeren ende strictelick te executeren volgende de geroerde placcaten. Ende dat in allen gevalle nyemant enyge <87eeee> landen en soude mogen ontgronden, leggende 20 roeden van binnen den Hoogen Rijndijck. Ende zouden de voorschreven van Leyden goetvinden dat men binnen de bepalingen binnen de voors. {319v} moderatie stricte behoort te blijven.

 

172 In de minuut op <87cccc> verving Jan van Hout de zinsnede 'aen de zuytsijde der voors. stede geen veertich jaren' door deze laatste zeven woorden. Back to Text

amh_22amh_22amh_22

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

amh_23 amh_23 amh_23
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

23. De praktijk van het ontgronden

Ontgrondinge van veenen Ten tweden ontgront men veenen gelijck daervan hiervoiren in 't lange is gehandelt. Welcke veenen bij hunselfs genouch onvruchtbaer sijn, mer deur toemaeckinge ter bebouwinge ende sulcx tot nutschap moeten werden gebracht. Dese ontgrondinge geschiet om turff daervan te maecken, 'twelck nyet en mach verboden mer notelicken toegelaten moet werden so 't lant daerdeur moet werden gedient tot notelicke brandinge.
  Ende es de manier van turff te maecken twederley: d'eerste met delven off graven, d'ander met slachturven.
  {320r} Nopende 't delven van den turff, 'twelck men vanouts gebruyct heeft - gelijck de woirden van 't voorschreven privilegie van date den 15en mey 1409 ende verscheyden keuren hiervoiren dat claerlicken medebrengen - 'tselve en is in Rijnlandt nyet meer in gebruyck, tenwaere in den witten off graeuwen turff, die boven leyt ende opte geesten, daer de darie off daring noch huydensdaechs uytgedolven wort.
  <87ffff> Also 't delven van den turff te werck most gaen in veenen die boven den wateren droogh leggen, gelijck tot andere plaetsen - zo in de Renentsche venen als Nyeuwenoorsche173 veenen - noch gebeurt. {320v} Ende was vanouts immers in Rijnlandt, daer de veenen oock onder water lagen, een gebruyck dat, comende beneffens het water, sij rontsom 't lant caden maecten ende 't water wechoosden omme sulcx onverhindert te mogen delven ende de venen gebruycken. Waeruyt apparentelicken de molens sijn gevonden. 't Selve soseer souckende dat sij 't water, naer 't gebruyck van de molens gevonden was, malcander twe of drie hooch toeworpen off maelden. Want als men geen middel en wist om 't waeter langer quijt te worden, so most men daer uytscheyden ende de vordere veenen laeten leggen. {321r} 't Welck dan waeren verdolven veenen.
  Van welcke verdolven veenen - daer de principale ende beste veen noch in ende onder es gebleven - resteert noch een grote menichte die 't gemeenlandt in tijden ende wijlen noch grotelicx te passe comen ende tot den haertbrant dienen sullen. Ende werde de voors. toemalinge om 't genot van de veenen soseer gesocht, dat - so oude luyden seggen - opten Hogeveen achter Haserswoude t'anderen tijden met het innebreecken <87gggg> van den caden veel luyden, in den arbeyt sijnde, metten watere belopen ende versopen sijn. 't Welck waerschijnlicken {321v} dickmaelen most gebeuren also de veenen bestaen van lichte opene spongieuse ende - so geseyt is - onvruchtbaere aerde, daer 't waeter, een grote swaerte met hem brengende ende sulcx tersijden uyt geweldich schuyvende, leechlicken compt deur te seepelen. Welcke swaerte van den water leechlicken aff te nemen es, als men overleyt dat elcke cubycke voet waters omtrent tsestich ponden174 swaerts in hem heeft.
Slachturven Mer 't slachturven opgecomen sijnde, 'twelck een manier van turfmaken es, tsedert tachtich jaeren herwerts gevonden sijnde - immers nyet {322r} veel ouder - 'tselve is eygentlicken de ontgrondinge. Ende heeft veel landen tenyet gemaect ende meer soude hebben zoo 'tselve met gheen placcaten en waere gebracht geweest tot een regel ende ordre.
  Met dese maniere van slachturven wert de veen in ende onder den watere gelegen - die ten opsichte van dien geheel nat ende liquide es ende men nompt baggart, moddert off mour - met een ronden ijseren beugel ter wijte in sijn dwerslinie van omtrent 13 off 14 duymen daeronder een net aenhangt van dicken <87hhhh> groven gaerne {322v} gebreyt van sodanigen engde dat ten nautsten ontrent ... masgen comen in een voet, wel vastgemaect ende gespijckert sijnde aen eene lange rechte stock meest van sparren- off dennenhout, onder uyten gront uytgehaelt ter diepte somwijlen wel achtien roede voeten. Ende wert medt de voors. boegel, die men nompt een flodderbaggerbogel, de modder soo schoon wechgenomen, datter opten gront nyet en blijft, haelende daernae op goede blaeuwe cleye, daer men noch gras op vindt. De geroerde modder sulcx opgehaelt ende boven water gebracht {323r} zijnde, so wert die ter dicte van omtrent een voet gespreyt, daernae deur lieden, so out soo oock jong, heel effen getreden die ten dien eynde berdertgens onder haer voeten binden, daernaer gestickt, opgebroocken, gekeert ende eyntelicken met groten arbeyt tot turven gemaeckt.
  Ende ten eynde door het onredelick slachturfven alle de landen nyet en souden werden bedurven ende mettertijt tot meeren gemaect, 'twelck notelicken sonder behoorlicke op- ende toesicht soude moeten volgen, zijn daerop uytgegeven de voorgeroerde placcaten. Ende achten de voors. van Leyden dat den landen {323v} grotelicx ende ten hoochsten daeraen gelegen is datter goede behoorlicke regel ende oirdre op 't <87jjjj> slachturven werde gemaect, die bij den huysluyden mogelicken is te onderhouden ende dat deselve strictelicken werde naergecomen. Nyet om alle jaeren groote menichte van boeten den officiers in de beurse te jaegen ende evenveel te sien dat 't lant ontgront ende de goede placcaten ende ordonnanti nyet naergecomen noch onderhouden en werden, 'twelck de voorschreven van Leyden so dick ende menichwerven geseyt ende geclaecht hebben sonder daermede enyge vrucht te doen anders dan hem eenen groten haet te concilien175 ende opten rugge te haelen, dattet hen langer {324r} verdriet daervan te spreecken ende 'tselve alhier voor de laetste reyse wel hebben willen verhaelen ende in 't lange te stellen om hen daermede - gelijck sij mitsdesen voor Godt ende de werelt protesteren gedaen te hebben - te quiten ende voor de nacomelingen te verontschuldigen ende sullen in 't vorder daerop laeten aencomen, verseeckert sijnde dat men in tijden ende wijlen als het te laet ende nyet te remedien wesen en sal, wel sal bevinden dat die van Leyden de waerheyt geseyt ende met recht geclaecht hebben. Ende sal elckeen hem dan beclagen deselve nyet meer gehoors gegeven noch geholpen te hebben.
  {324v} Seeckerlicken hebben de oude graven van Hollant besorcht geweest voor de behoudinge van 't landt. Nyet alleen dat het goet zoude blijven om zijn ongelden <87kkkk> te dragen, blijckende bij 't privilegie van den 15en meye anno 1409, hierboven verhaelt, mer oick ende sonderlinge dat Hollandt in tijden ende wijlen gebreck in sijn brant176 soude hebben, gelijck Phillippus de Leyden, in sijn leven professor der geestelicke rechten tot Parijs ende raet van H.M. hertoge Willem van Beyeren, de 22en grave van Hollant ende 5e dier naeme, in sijn bouck 'twelck hij onder den titel van #De Reipublicae cura et sorte {325r} principitantis#177 uytgegeven heeft, schrijft fol. 55 onder dese woorden: #Hinc ad respectum multimodum palatii de Hagha quod consilio et cura bonae memoriae magistri Gerardi de Leyden aedificatum est; qui fundationem etiam posuit in magna parte canonicatuum ibidem. Idem informare consuevit cautelam ad combustibilia, arbores et turbones adhibendam fore, adhortans et persuadens, ut et arbores in copia plantarentur et materiae turbonum tunc vilis stricta servaretur custodia ut agri cespitosi. Et ad verisimilem coniecturam et relationem expertorum comitatus Hollandiae ad temporis lapsum primitus in praemissis deficiet et iacturam patietur. Felix igitur et amica reipublicae ista fuit ordinatio sive statutum quae extra comitatum Hollandiae {325v} cespites et turbones deferri non permisit et hoc sub legitima poena decem librarum Hollandiae fisco applicanda: quia per hoc reipublicae prospectum est et patriae saluti.#
  This jegenwoordelick hoochlicken van node daervoor becommert te sijn ende toe te sien. Immers nu naerdat binnen een tijt van tachtich jaeren
  <87llll> herwerts so groten ontgrondinge van landen, die daer jegenwoordelick es, is geschiet in sulcker vougen dattet in twijffel staet off men 't geswegen van tweemael noch eens tachtich jaeren zal connen harden, des hen de voorschreven van Leyden gedragen tot kennisse van dengeenen die de veenen hanteren te kennen ende het deerlicke spectakel {326r} van de ontgrondinge nyet aen de heerwegen, daer 't noch wat ogenschijnlick es, mer aen de achterwegen dagelicx sien ende ondervinden.
Missyf der Heeren Staten op 't placcaet van 't slachturven van den 18en martii 1593. Eyntelicken es ter vergaderinge van de Heeren Staten, begonst den 4en ende geeyndt den 6en mey [15]93, in deliberatie geleyt sijnde 't poinct van de beschrijvinge mentionerende van de difficulteyten resulterende uyt 't placcaet van het slachturven, den 18en martii lestleden gehoort 'tgene diesangaende bij den Eedelen ende gedeputeerden van den Staten was gemoveert. Ende gesien de doleanti ende remonstranti van verscheyden dorpen van {326v} Rijnlant ende Schielant, geresolveert ende besloten dat aen de dijckgraven ende hogeheemraden van Rijnlant, Delfflandt ende Schielandt ende andere officieren ende justicieren des noot sijnde diesangaende geschreven soude worden sulcx hiernae volcht.
Insertie Nadat wij rijpelick hebben gelet dat het placcaet bij ons den 18en martii lestleden gemaect op 't slachturven voor desen lopenden jaere nyet wel practicabel en sal wesen so mitsdien het saisoen van den jaere voor de publicatie van dien verde178 verlopen es geweest als omme andere redenen, Soo hebben wij uwerl[ieden] bij desen wel willen belasten ende ordonneren tot exearatie 179<87mmmm> van denselven placcaete voor den lopenden jaere nyet te procederen {327r} mer aengaende het slachturfven te volgen met goede discretie ende moderatie het oude placcaet ende gebruyck. Ende dat soveel de landen alrede innegesteken aengaet. Mer aengaende de landen die voor date van desen nyet innegesteecken en zijn, 'tsij off deselve vruchtbaer ofte onvruchtbaer sijn, verstaen wij dat deselve in geender manieren omme daeruyt te slachturven innegesteecken sullen mogen worden voor ende aleer bij ons anders sal wesen geordonneert op de verbeurte van twintich ponden te verbeuren van elcke pette die ter contrarie sal wesen gemaect. Ende dat bovendien deselve petten datelick sullen werden gevolt ofte dat 'tselve bij den dijckgrave sall {327v} besteet worden te doen ende de penningen dairvooren te beloven te innen naer dijckrechte sonder dat diesangaende eenyge comuventie180 ofte dissimulatie sal mogen gebruyct werde. Ende ten eynde van dese onse ordonnantie de ingesetenen van den lande sullen mogen werden verwitticht sullen uwerl[ieden] oirdre stellen dat metten aldereersten copie van dese onse missive aen de schouten van deselve dorpen mach gesonden werden omme bij denselven in de kercke aldaer te doen publiceren.
  Tot hiertoe insertie van den missyff der Heeren Staten op 't placcaet van 't slachturven van den 18 martii [15]93.
Latten graven <88> Daer es noch een derde manier van ontgrondinge, 'twelck eygentlicken mer een ommeroeringe mach werden genomt. Te weten van 't geboomt 'twelck van ouden tijden hier in den landen {328r} heeft gestaen ende - zoo 't schijnt - met eenen ...181 westenstorm waerschijnlicken met eenen hoogen vloet ende overloop van den watere vergeselt sijnde, zijn omgewaeyt als altesamen leggende metten wortel in den westen ende streckende met 't haer off de telgeren182 naer den ... oosten. Van welcke bomen sulcx uyter aerden gehaelt sijnde, men gewoon is latten te scheuren die men gebruyckt tot de daken van de huysen die met riet off stro werden gedeckt. 't Welck soo het eygentlicken als geseyt is, geen ontgrondinge mer ommeroeringe es, deurdien de cuylen met d'selve aerde weder vervolt {328v} ende 't lant vereffent genouch is, hier alleenlicken aengeroert te sijn.
Toemaeckinge Behalven de kennisse den voorn. dijckgrave ende hogeheemraden bij delegatie - als geseyt es - comende opte ontgrondinge, soo compt hem oock van gelijcken ende met eenen kennisse opte toemaeckinge van de landen ende toe te sien dat 't uytgravene off weder tot goet landt werde gemaect daer 't mogelick is, off sulcx verseeckert ende bewaert dattet goet genouch sij de ongelden uyt sijn vruchten te connen vervallen ende dragen.
  De wedertoemaeckinge ende 'tgeen uytgegraven es tot goet lant te maecken heeft alleen plaetse opte cleylanden oick opte geestlanden. {329r} Belangende de cleylanden also de cleye - so boven geseyt es - so diep nyet en valt, cannen de petten, so men die nompt, met cleyne costen weder vollen 'tsij met sant off met verdiepaerde183, daer die <89> caluweaerde184, wesende de huyt off swoort van 't lant, wederop gebracht ende overgespreyt sijnde daerbij comende verbeteringe van misse off poortaerde185 werden weeder goede landen, somwijlen veel vruchtbaerer ende meer genuts brengende dan die voorgaende hadden gedaen, zonderlinghe als de landen voorgaende potaerden off gelijck harde bastige off bintige186 aerden innehadden.
Verlaginge van den geestlanden Ende brengt de voors. toemaeckinge den {329v} gemenen lande elderswaer noch een tweede vrucht. Te weten, dat veele geestlanden die mits hun dorte off schralicheyt genouch onvruchtbaer zijn ende geen vruchten en geven tensij deur de misse die men daerop brengt, daerdeur verlaecht, van 't onvruchtbaere zant verlost ende ontledicht ende daerna tot goede vruchtbaere landen gebrocht werden.
Toemaeckinge van veenen Belangende de gemourde ende uytgeslachturfde veenen, 'twelck men nompt zwetten off dobben, deselve en werden nimmermeer weder gevolt. Nyet dattet onmogelicken es, mer souden henselven grotelicx vercosten. Want indien men onder de huysluyden een gemeenen regel houdt {330r} dat men met een schip sants gelaen mit 32 off 33 cordewaegen187 opter aerde soude connen verhogen een roede lants in 't viercant. Ende genomen dat 't sant in den water geworpen een derde paert beslenckt, so soude elcke viercante gemeene roede ter diepte van achthien voeten uytgetrocken behouven 27 <90> schepen sants. Ende elck schip sants soude bij gissinge naer beloop van den jegenwoordigen tijt comen staen op 24 stuyvers, in vougen dat één margen uytgeslachturfde veens toe te maecken soude comen te costen 32 guldens 8 stuyvers, 'twelck men coopt om 20 stuyvers minder off meer naer de veen goet es. < <90r> in de marge, doorgehaald: 'te ondervragen'.>
  't Welck genouch geseyt sijnde {330v} om te betogen dat sodanich toemaecken der veenen soude comen te vercosten. Soo isset ampt van dijckgrave ende hogeheemraden bij delegatie daerinne te voorsien dat de landen nyet en werden uytgeslachturft dan conformelicken de placcaten op 't stuck van dien gemaect off noch te maecken. Ende dat het overblijfsel sulcx werde beplant ende verbetert dat het vast zij om in weesen te blijven sonder tot meeren te comen ende goet genouch om uyt sijn vruchten des gemeenlants lasten ende al sijn ongelden, daerop vallende, te dragen.

 

173 Rhenensche veenen, streek lands in het Overkwartier der provincie Utrecht, ten noorden van Rhenen, in de rigting van de Veluwe en Renswoude gelegen. Er wordt aldaar veel turf gegraven of liever gebaggerd, welke te water vervoerd wordt. Nieuweroord, buitenplaats in het Overkwartier; A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden (Gorinchem 1839). Back to Text
174 Een pond = 16 ons, in waarde variend van ca. 430 g (Gents pond) tot 494 g (Amsterdams waaggewicht). J.M. Verhoeff, De oude Nederlandse maten en gewichten (Amsterdam 1982). Back to Text
175 Concilien = in overeenstemming brengen (Van Dale); concilie = vergadering om vragen te beslissen. Se concilier = (Fr.) winnen, verwerven. Back to Text
176 Brant = brandstof. Back to Text
177 De tekst tussen ## is geschreven in Karolingisch minuskel. Back to Text
178 Van dien verde = zo ver ? Back to Text
179 Exearatie = ? Back to Text
180 Comuventie of conniventie = ? Back to Text
181 Jan van Hout liet in de minuut hier een spatie, omdat zijn bijgeschreven tekst niet aansloot op de door de klerk al gekopieerde zin. Mijns inziens was het niet de bedoeling ruimte te laten om de tekst aan te vullen. Back to Text
182 Telg = tak van een boom. Back to Text
183 Verdiepaerde = ? Back to Text
184 Caluweaerde = aardkorst, bovengrond, de bloote grond; ook afgekalfde, afgezakte grond (V&V). Back to Text
185 Misse = mest; poortaerde = stadsvuil (V&V). Back to Text
186 Bastige of bintige = op bast of bint (henneptouw) lijkende. Back to Text
187 Cordewaegen = crodewagen = kruiwagen (V&V). Back to Text

amh_23amh_23amh_23

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

amh_24 amh_24 amh_24
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

24. Nopende de geurpeerde kennisse

Nopende de geurpeerde kennisse Tot hier nu gehandelt zijnde nopende 't eerste poinct, te weten wat kennisse ende jurisdictie dijcgrave ende hogeheemraden {331r} competeert soo uyt crachte van de privilegi van haere instellinge opten ommedijck met sijn sluysen ende sluystochten ende van de gelijcken bij delegatie.
  Soo rest oock te handelen van het twede poinct, te weeten van 't gesach off de jurisdictie die sij daerenboven aen hen selffs genomen ende geurpeert hebben (over de binnelanden) dewelcke es twe deilen. Eensdeels wesende genouch een vervolch van 't waterschap 't welck die van Leyden achten dat men den heemraden geensins en behoort te benemen mer vorder toe te staen <91> met behoorlick onderscheyt, ordre ende regule. Eensdeels nyet gemeens hebbende met 't waterschap mer eygentlicken een aenhang {331v} ofte gevolch van den polityke ofte burgerlicke regieringe den heeren ende ambachtsheeren toecomende, dewelcke die van Leyden souden verstaen dat den heemraden nyet en behoort te werden gelaeten, mer dat men den heeren ende ambachtsheeren daermede elck in den sijnen behoort te laeten becronen188 ende bewerden189.
Gevolch van 't waterschap Belangende 'tgeene als een aenhang es van 't waterschap achten de voorschreven van Leyden te weesen ten eersten de wateren, ten tweden de molens tot de waterlosinge dienende, ten derden de weegen. Ende houden 't daervooren dat indien men de geheele kennisse van dien {332r} den dijckgrave ende hogeheemraden zoude willen ontrecken, dat 't landt daeraen de meeste ondienste van de werelt soude geschieden ende datter nimmermeer in 't particulier yet goets en soude werden gedaen.
Wateren Aengaende de wateren. Deselve sijn twederley: eenyge banweteringen off sluystochten, andere sloten, 't scheyt maeckende, 'tsij van ambachten 'tsij van particuliere lantsgelegenen.
Molens Nopende de molens die sijn oock twederley. Want men crijcht 't gebruyck van dien off sonder arbeyt deur 't vernuft off deur den arbeyt van mensschen off dieren. Sonder den arbeyt zijn {332v} molens die met wint maelen als achtcanten, wippen, stertmolens. Met den arbeyt sijn paerde- off roschmolens daer het oosen190 oick beneffens moet werden gereeckent.
  Den aengang ende 't gevolch van de molens sijn de caden ende es elcke polder. Sij sijn - groot off cleyn - in effecte een <92> waterschap op sijn eygen handt. Even gelijck 't geheele waterschap in 't groot moet hebben sijn ommedijck, weeringen, losingen ende opsicht, soo heeft oock dat sijn caeden tot een ommedijck, 't water buyten de polder weerende, sijn losinge deur de molensloten ende voorts buyten de polder opten bosem. Ende 'tgene daer sijn dijckgrave ende {333r} heemraden, sijn hier schouten ende molenmeesteren. Dat onderscheyt alleen hebbende dat in 't groote waterschap de losinge is naturael als dalende 't water van 't hooch naer 't laech, daer de losinge deur de molens es tegens de natuyr als brengende 't water uyten laegen naer 't hoogen.
Weegen Ende belangende de weegen deselve sijn oock twederley. Als ten eersten heerwegen, dewelcke sijn off dienende alleen totten overgang ende overtocht mitsgaders tot waterscuttinge, beyde gelijckelicken, off dienen alleen tot overgang ende overtocht. Ende ten tweden lijdtwegen ende sijn dienende off voor buyren, gehuchten off huysen in 't gemeen off voor landen off personen {333v} in 't particulier. Tot welck laetste mede dienen de uytpaeden van de achterlanden, alsoo het eenen vasten ende onveranderlicken regel wert gehouden datter geen blocklanden191 en mogen sijn, maer dat alle landen ter naester laege ter minste schade hun uytpadt moeten hebben.
  Indien men den voorschreven dijcgraeff ende hogeheemraden alleen de kennisse van de voorschreven saken, wesende aenhang van 't heemrecht, souden willen toestaen, alle andere gesecludeert of buytengesloten, achten de voorschreven van Leyden dat men 't landt immers zoo grooten ondienst soude doen als men soude indien men hen alle de kennisse benaem. Ende dat sulcx in {334r} desen behoort <93> onderhouden te sijn een middelwech. Te weten, dat men hem alhier behoort toe te staen de superintendentie. Bij manier van voorslach in deser vougen:
Keur op heerwegen, banweteringen, sluystochten Dat in haer vermogen soude sijn op alle heerwegen, banweteringen, sluystochten ende diergelijcke wateringen, streckende ter sluyse off molens, daer ende sulcx sij des van node sullen achten, oock onversocht zijnde, alle nyeuwe keuren ende schouwen te mogen leggen, mits eerst ende alvorens daerop gehoort hebbende de heeren, ambachtsheeren ofte, daer geen heeren, ambachtsheeren en zijn, de schouten ende croosheemraden. Ende in gevalle deselve, ten {334v} fyne alsvooren geroupen sijnde, nyet en compareerden de heemraden met 't leggen van de keure zouden mogen voortsvaeren zulcx sij op haeren gedaen eedt ten meesten dienste van den lande bevinden zouden te behooren.
Keur op molens, lijtwegen, sloten Ende belangende molens, lijdtwegen off sloten, dat in haer vermogen zouden sijn, daerop ten versouck van parti, die 't aenging, alle nyeuwe keuren ende schouwen te leggen mits alvoorens nyet alleen in 't ambacht off de ambachten daer sulcx zoude vallen, mer oock in twe off drie de naestgelegen ambachten, doende uytroupingen ende geboden so in der kercken nae de predicati als opte rechtdaegen teneynde alle degeene die {335r} daer bij enichsins vermeynen souden beschadicht te sijn, hem daerjegens souden mogen opposeren binnen seeckeren voorgestelden tijt. Ende in gevalle nyet en werde geopposeert, zouden dijckgrave ende hogeheemraden met 't leggen van de keur ende schouwe mogen voortvaeren <94> alsvoren. Mer oppositie voorcomende, kennisnemen ende bij haerluyder vonnisse verclaeren offer terecht of te onrecht waer geopposeert.
Voorschou van dijcgraeff en hoochheemraden gedaen De voorschreven keur ende schouwe opnyeus geleyt off enyge oude keuren merckelicken verswaert sijnde soude deselve voor d'eerste reyse comen tot last van 't ambacht off d'ambachten daerinne die {335v} sijn gelegen ende van dan voorts bij degeene die daerinne gehoufslaecht sijn off bij dijcgrave ende hogeheemraden met advys van den heeren, ambachtsheeren off croosheemraden alvooren souden werden 192
  Ende soude de voors. eerste schouwe - in effecte nyet anders wesende dan de opneminge van 't werck tot lasten van den ambachten - alsvooren gedaen werden bij dijcgrave ende hogeheemraden op een boete van vijftich guldens off zooveel meer of min ter discretie van de hogeheemraden onder haeren eedt bevonden soude werden te behooren.
De schouwen te bevelen schout ende croosheemraden 2 mael 'sjaers De voorschreven eerste schouwe sulcx bij dijckgrave ende hogeheemraden {336r} voir goet opgenomen zijnde, zouden deselve werden belast den schouten ende croosheemraden elck in den zijnen omme die tot twe maelen in den jaere eens jegens den zomer, eens jegens de winter te werden beschout tot de gewoonlicke boeten, begrepen in het accort van den jaere 1553 off soo deselve ten opsichte van de veranderingen des tijts bij dijckgrave ende hogeheemraden met 't bewilligen van de hooftingelanden zoude werden verhoocht.
Extraordinarise schouwen Ende hoewel men verstaet dat alle gehoufslaechden in eenyge wercken souden mogen volstaen mits 'tgunt t'haeren laste gehoufslaecht is tot <95> de voors. {336v} twe ordinaryse jaerlicxe schoudagen behoorlicken maeckende ende met onderhout van de keur uyter schouwe houwende, ende den gemenenlande grotelicx daeraen gelegen es dat alle wegen ende wateringen t'allen tijden van den jaere behoorlicken ende bequamelicken mogen werden gebruyct, soo en soude die voorschreven van Leyden nyet ongeraden duncken dat men soude keuren ende ordonneren dat, indien buyten de ordinarise schouwen in yemants wercken eenyge merckelicke gebreecken voorvielen, de gehoufslaechden ten langsten binnen drie daegen naer sij wettelicken daervan vermaent ende daertoe verwitticht {337r} zouden sijn 'tsij van dijckgrave ende hogeheemraden haere booden off oick van de schouten ende croosheemraden, gehouden souden sijn haer werck te beteren ter schouwe van dengeenen die 't vermaenen ende verwittigen soude hebben gedaen. Te weten op een boete van thien ponden ter bekeuringe van dijckgrave ende hogeheemraden off van haere boden ende op een double ordinaris schouwboete ter bekeuringe van de voorschreven schouten ende croosheemraden.
Naerschou de dijcgraeff ende hogeheemraden behouden Behoudens den dijcgrave ende hogeheemraden haer naerschouwe op alle heerweghen ende banwateringen193 tot last van de schouten ende croosheemraden op {337v} een boete van 25 guldens ofte ter discretie van de hogeheemraden, mer op alle lijdtwegen ende slooten daerop sij ten versoucke van parti keur ende schouwen sullen hebben geleyt - mede nyet dan versocht sijnde - ende dat op een boete van thien ponden sonder hoger tot laste van degeene <96> die bevonden soude werden ongelijck te hebben.
Keur op molens ende polders Ende ten opsicht van 't stellen van nyeuwe molens. Alsoo gene polders en mogen werden gemaect dan tot laste van de landen metten bosem gemeen leggende, deurdien de bepolderde hemselffs van den watere ontlastende 'tselve werpen opten hals van de andere die daermet blijven beswaert tot sij midts den afganck {338r} van dien waterlosinge becomen, soo bedunct de voorschreven van Leyden dat men daerinne soude mogen ende behooren te voorsien dat nyemant enyge polders soude mogen maecken, blijvende in een ambacht off verscheyden ambachten raeckende. Noch oock oprechten eenyge windt- off roschmolens (startmolens ende hantmolens daerbuyten geslooten ende in eenygelicx vrijheyt gelaten) dan met kennisse ende toelatinge van dijcgrave ende hogeheemraden, die tot dien eynde kerckgeboden doen doen ende - nyemant tegenspreeckende - consent verlenen off nopende het tegenseggen kennisse nemen ende wijsen souden als vooren. Welck laetste voorslach innegewillicht es sulcx gemodereert, vermindert, {338v} vermeerdert off verandert sijnde gelijck nae redene ende billickheyt behoort ende men met de hogeheemraden in 't vrundelick oock met tusschenspraecke van de hooftingelanden sal connen verdragen, souden die van Leyden hun laeten beduncken dat in de meeste swaricheyt voor 't eerste soude wesen voirsien. Ende datter nyet en soude resten dan oock ordre te stellen sowel op de jaerlicxe schouwen als op de forme van den loop van de vierschaere ende rechtvorderingen der saecken voor dijcgrave ende hogeheemraden vervallende ende daervan - gelijck hiervoiren - hen de kennisse toecompt.
Schouwe Belangende de jaerlicxe schouwen op gemene verhoufslaechde wercken deselve sijn twederley. Want {339r} off werden genomen ende gedreven <97> bij dijcgrave ende hogeheemraden selffs off bij schouten ende croosheemraden.
Van dijcgrave ende hogeheemraden Degeene die bij dijcgrave ende hogeheemraden selffs werden genomen ende gedreven (de boete ende naeschouwen, daervan hiervooren es gehandelt, hierbuyten laetende) sijnde drie: beginnende aen de waterbomen voor de Hogewoerts- ende Zijlepoorten der stadt Leyden tot Swammerdamme toe, de Maeren beginnende van den waterboom voor 't Marengat der voorschreven stede tot Warmont toe, ende de Does beginnende van de Rhijn tot Hogemade toe. Over 'twelck de voors. van Leyden tot meermalen hebben geclaecht dat {339v} deselve schouwe als meer194 een mijl off twe om de stadt comende ende blijvende alle heerwegen ende andere wateringen, die in groter menichte in Rijnlant sijn gelegen, ter schouwe van den schouten ende croosheemraden van de dorpen elck in 't sijn compt tot sonderlinge moeyte ende costen meest van de borgeren ende inwoonderen van Leyden om redenen die sij t'anderen tijden hebben geopent. Ende hoewel bij den hooftingelanden verstaen es dat dijgrave ende hogeheemraden deselve schouwe behooren te houden, soo en connen die van Leyden nyet naelaten daeromme mitsdesen andermaele aen te houden teneynde deselve schouwen als andere mede mogen gebracht ende {340r} bevolen werden de schouten ende croosheemraden elck in sijn bedrijff behoudens de dijcgrave ende hogeheemraden haere naeschouwe. Ende dit al nyet alleen om redenen tot meermalen verhaelt, mer oock ende sonderlinge dat dijcgrave ende hogeheemraden haere principaele schouwe ende <98> daerop 't heemrecht es gefundeert, dewelcke volgende 't privilegie van de fundatie off stichtinge van den jaere 1285 met claere woorden es medebrengende dat de bailliu metten geswooren heemraden den dijck ende sluysen met alle heure toebehoorte schouwen souden tot drie tijden van den jaere: te Sint-Petersmisse, in de lenten ten angaende meye {340v} ende te Sint-Martijnsmisse in den winter195, ende daeraen t'eynden tijt deur noot nu ter tijt quijt sijn ende niet langer en hebben. Mitsdien 't gemeenlant den dijck ende de sluysen nu ter tijt selffs moet maecken ende houden, het vreempt is wat hen zooveel aen dese cleyne binnenschouwe is gelegen. Op gheen privilegie gefundeert, mer als alle binnelantsche wercken bij hen alleenlicken geurpeert. Hierbij comende dat de saecken van 't heemrecht in effecte geheel verandert sijnde in desen oick sodanige veranderinge behoorde te volgen, dat 't lant in sijn waterlosinge evenwel werde gedient ende de gemeente van groote boeten ende continuele bekeuringen verlicht. {341r} Off dat de banwercken in den Rhijn, Maeren ende Does mochten werden besteet tot last van de gehoufslaechden.
Schou van schouten ende croosheemraden Belangende de schouwen van de schouten ende croosheemraden daerover bevinden die van Leyden dat in den jaere 1463 op Sint-Pietersschou daerop gekeurt is in der voughen naevolgende.
  Die dijcgraeff ende hogeheemraden van Rijnlandt hebben eendrachtelicken gekeurt, dat voortaen alle de schouten binnen de voorschreven heemraetschap geseten alle wegen, wateringen, sluysen ende heulen schouwen sullen ende voort al dat sij te schouwen hebben, in der manieren hiernae beschreven, uytgenomen off {341v} yemant hantvesten hadde hoe sij schouwen sullen, die sullen van dese keur offgehouden <99> wesen. Soo en sullen in geene dorpen meer dan vijff heemraden wesen die men alle jaers vernieuwen sal. Tenminsten drie nyeuwe heemraden die sullen de schout kiesen elck in den hoiren naer ouder gewoonten ende hemluyden een eedt staven eer hij daermede schouwen mach. Te weten wanneer eenich schout schouwen wil, dat sal hij in der kercken doen bieden op eenen heyligen dach acht dagen of 14 daegen tevooren, tenminsten acht dagen, ende dat tot sulcken tijde als de schout ende heemraden bij hooren eedt nutte duncken sal. Ende sullen {342r} sij met eenre schouwe deur schouwen. Ende wat werck dat dan te bannen beschout wort, daer sal de schout off hebben twe schellinghen ende elcke heemraet een schellinck ende de schout sal dat werck terstont besteden om den minsten penninck ende den eygen ofte den huyrman een weet doen opten eygen off huyrmans cost off hij dat werck selver maecken wil off dat die bestedinge voortgaen sal. Ende de schout metten huyrman sullen opten achsten dach op dat ongemaeckte werck comen ende besien of 't gemaect is. Is 't dan nyet gemaect, so sal den schout vier stuvers hebben ende elcke heemraet 2 stuvers ende voort van acht dagen tot acht dagen telcken de helft meer ende tot elken schouwe {342v} die de schout metten heemraet aldus schouwet, tot twe schouwen toe, sal hij telcken hebben voor zijn cost twe stuyvers ende elcke heemraet 1 stuyver. Dese oncosten van den schout ende heemraden sullen sij mogen brengen opte morgen van heuren dorpe ende deurende tot wederseggen.
  Bevinden sij vorder dat de voorschreven keur vernyeut soude zijn op Sint-Jansschou anno 1516196 met verclaringe dat so wye contrarie dede, verbeuren soude thien ponden.
  Bevinden vorder dat de voors. keur opten 14en december anno 1579 zij vernyeut in der vougen hyernae volgende.
  Alsoo de schouten ende croosheemraden geseten onder de {343r} mercken van Rijnlant den dijcgrave ende hogeheemraden van denselven lande <100> bij requeste vertoont ende te kennen gegeven hebben, hoe dat wel eertijts heure voirsaten in officie bij den voorschreven dijckgrave ende hogeheemraden tot hoire teercosten is toegevoucht geweest van elcke schouwe, te weten den schouten twe stuvers ende elcken heemraet eene stuver. Welcke costen sijluyden geauctoriseert waeren opte margen te mogen ommeslaen. Ende so de voorschreven schouten ende croosheemraden hen beclaechden overmits den jegenwoordigen dieren197 ende benauden tijt mitsgaders door de groote veranderinge die'r tsedert 't ordonneren der voorschreven ordonnantie in denselven tijt was {343v} geschiet, dat sij hemluyden opte voors. toegevouchde penningen nyet en mochten behouden, mer op elcke schouwe veele ten achteren teerden 'twelck sijluyden uyt heure eygen beursen mochten betalen. Versouckende daeromme verhoginge van dien.
  Alle 'twelck bij den voors. dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlandt overgemerct hebben, sij eendrachtelicken gekeurt ende geordonneert, keuren ende ordonneren mitsdesen dat van nu voortsaen de schouten binnen den voorschreven heemraetschap geseten alle wegen, wateringen, sluysen ende heulen schouwen sullen, ende voorts al dat sij te schouwen hebben in der manieren hiernae beschreven, uytgenomen off yemant hantvesten {344r} hadde hoe sij schouwen sullen, die sullen van dese keure ongehouden wesen.
  In den eersten so en sullen in geene dorpen meer dan vijff heemraden wesen die men alle jaers vernyeuwen sal. Tenminsten drie nyeuwe heemraden die de schouten kiesen sullen elcx in den hoiren naer ouder gewoonten ende hemluyden een eedt staven eer hij daermede sal mogen schouwen. Te weeten, so wanneer eenich schout schouwen wil, dat sal hij in der kercke ofte vierschaere doen condigen ofte bieden acht ofte veerthien dagen tevooren, tenminsten acht daegen, ende dat tot sulcken tijden als de voorschreven schout met sijne <101> croosheemraden bequaem ende oorboor duncken sal. Ende dan zullen {344v} zij met eenre schouwe door schouwen zonder hoire schouwe te mogen staken off opsetten. Ende wat werck dan te banne beschouwet wert, daervan sal de schout hebben ses schellingen ende elcke heemraet vier schellingen, alle van twe grooten Vlaems een schellinck. Ende de schout sal dat beschoude off ongemaeckte werck terstont besteden om den minsten penningen ende de penningen uytleggen op sijn gewin, mits alvoir ende terstont ofte ten langsten 'sdaechs naer alsulcke bestedinge den eygenaer off den huyrman een weete doen hebben op des voors. eygenaers ofte huyrmans costen teneynde hij 't voors. beschoude werck selver sal mogen maecken binnen den tijt daertoe gestelt {345r} off dat de bestedinge voortgaen sal. Ende de schout metten heemraet sal, den voors. gestelden dach overstreecken sijnde, 's anderen daechs op 't ongemaecte werck comen ende besien of 't gemaeckt is. Is 't dan nyet gemaect, so sullen die schout ende heemraden genyeten double boeten van dengeenen die 'tselve aengenomen heeft te maecken 'tsij den eygenaer selffs off dengeenen die 'tselve bij den schout aenbesteet sal sijn. Nyetemin dan 'tselve werck beshouwen. Ende so voorts van acht dagen tot acht daegen telcken de helfte meerder boeten. Ende tot elcken schouwe die de schout metten heemraden aldus schouwet, tot twe schouwen toe, sal hij hebben voor sijn cost ses stuvers {345v} dewelcke sij sullen mogen brengen ende omslaen opte margen van hoiren dorpe alle geduyrende tot wederseggen.
  <102> Nopende welcke schouwe de voorschreven van Leyden bedunckt
  {345v} en <102r> verder blanco.
Rechtvorderingen {346r} Belangende de rechtvorderingen en bevinden die van Leyden nyet dat dijckgrave ende hogeheemraden daerop oyt enyge keuren hebben gemaect. Ende geloven dat sij daerinne gevolcht hebben de gewoonlicke lantsmanier in dewelcken de voors. van Leyden hun laten beduncken dat hem dijckgrave ende hogeheemraden in de maniere ende forme van procederen behoiren te conformeren mette ordonnanti bij den Heeren Staten den ... uytgegeven ende opte forme van de rechtvorderinge
  {346v} en <103> blanco.
  <104> schema
  {347} <105>
  Wesende nu 't voirs. besongie tot hier gebracht ende vaerdich om te sluyten, hebben de voirs. van Leyden oick geacht heur ampt te wesen noch alvoiren yet te stellen van 'tgene zij hebben connen vinden van twee saken. Te weeten: ten eersten nopende 't collegie van dijcgrave ende hogeheemraden ende ten tweeden nopende 't collegie van de hooftingelanden ende 'tgundt ten opsicht van elck collegie in consideratie mach ende behoirt te werden genomen.
  <104> schema
  {347r} <105> Wesende nu 't voirs. besongie tot hier gebracht ende vaerdich om te sluyten, hebben de voirs. van Leyden oick geacht heur ampt te wesen noch alvoiren yet te stellen van 'tgene zij hebben connen vinden van twee saken. Te weeten: ten eersten nopende 't collegie van dijcgrave ende hogeheemraden ende ten tweeden nopende 't collegie van de hooftingelanden ende 'tgundt ten opsicht van elck collegie in consideratie mach ende behoirt te werden genomen.

 

188 Zich becronen = zich beklagen; zich bekommeren (V&V). Back to Text
189 Bewerden = laten doen wat hij wil (V&V). Back to Text
190 Oosen = hozen (V&V). Back to Text
191 Blokland = land dat aan alle zijden gesloten (beloken) is en dat dus geen toepad of uitpad had. Het was verboden blokland te maken. Aan erven die dus niet aan een heerweg of buurweg lagen, werd een noodweg aangewezen over het land van een ander vanwege het gerecht. Beekman, Dijk- en waterschapsrecht met verwijzing naar Hugo de Groot. Back to Text
192 De zin is niet afgemaakt. Back to Text
193 Op <95v> meer algemeen gesteld: wegen en wateringen. Back to Text
194 Op <97r> hier: 'mer'. Back to Text
195 Sint-Petersmis = 22 februari; Sint-Martijnsmis = 11 november. Back to Text
196 Sint-Jansschouw 1516 = 24 juni 1516. Back to Text
197 Diere = duur. Back to Text

amh_24amh_24amh_24

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

amh_25 amh_25 amh_25
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

25. Nopende 't collegie van dijc-grave ende hogeheemraden

Nopende 't collegie van dijc-grave ende hogeheemraden Voir soveel aengaet 't collegie van dijckgrave ende hogeheemraden comen in consideratie hemluyden verkiesinghe, bedieninge, verlatinghe.
Verkiesinge Nopende haer verkiesinge bevinden die van Leyden dat al isset sulcx dat bij {347v} 't privilegie van den jare 1285 maendaechs nae Sint-Valentijnsdage198 geseyt wert, dat geviel 't dat een van den heemraden sterff, so souden de andere eenen anderen kiesen in sijne stadt ende dien soude de Grave eeden binnen de naeste ses weecken, so wye hij oick waer die daertoe gecoren werde. So wert 'tselve nochtans anders gebruyckt. Also jegenwoirdelicken mits 't sterven van eenen heemraet 't collegie nomineert drie personen uyt dewelcke de graeffelickheyt off de stathouder van Hollandt toecompt de verkiesinghe van eenen. Nyetjegenstaende bij den octroye van date 1516 den 12en octobris {348r} geordonneert is, so wanneer een heemraetschap in Rijnlandt, Delfflant, Schielant off elders vaceren sal, dat de andere heemraden in de stede van dien, in dien gevalle bij weete, advise ende ordonnantie van den stathouder, president ende raden van Hollandt sonder eenige faveur off dissimulatie een ander - tot denselven state nut ende sufficit wesende tot bewaernisse van de dijcken van de voirs. quartieren, ende de versekertheyt van de landen ende ondersaten neffens deselve dijcken wesende - kiesen souden, nyetjegenstaende eenige privilegi, oude costumen off <106> heercomen hiervoiren gemaeckt ende geordonneert ter contrari, ende anders sonder praejudicie van dien.
  {348v} Wanneer off uyt wat sake de voirs. veranderinge begonst off in 't werck gestelt is, en hebben de voirs. van Leyden alsnoch nyet gevonden. Mer dat de voirs. ampten bedient sijn geweest bij de personen dewelcke hiernaer geschreven staen, om 't gedencken van dien te bewaeren, en in sulcken oirdre hier sijn gestelt, opdat, indien eenige meer in dienst mogen sijn geweest, als bij die van Leyden noch nyet gevonden sijnde, dat die ter behoirlicker plaetse hier mogen werden ingevoucht.
Dijcgraven Eerst bevinden beroerende de dijckgraven dat de volgende personen als bailluwen {349r} 't dijckgraeffschap van Rijnlant bedient hebben.
  Jan van Polanen in den jare 1336
  Otto van Remmerswael in den jaere 1422 den 12en decembris
  Symon Heye Arentss. anno 1460 den 22en aprilis
  Jan van Rietvelt voir Petri anno 1470 ende dat sijnen navolger sij geweest
  heer Arent van Swieten, ridder, gedient hebbende in't voirs. jaer 1470.
  Vorder dat heer Willem van Boshuijsen, ridder, de bedieninghe gehadt heeft anno 1486 den 4en julii mer dat in den jare 1515, naer 't collegie deur heeren Charles van Poijtiers, heer van {349v} Dormans ende Vadans, superintendent opten dijcken, was gedestineert, totten dijckgraeffschappe den 25en octobris es gecommitteert
  heer Gerrit van Lockhorst, ridder.
  Dirck van der Does den 28en mey 1528
  Jan van Berendrecht den 2en septembris 1524.
  Dat vorder Adriaen van Crimpen 't dijckgraeffschap beneffens ende als een gevolch van 't ballyschap bedient heeft ontrent Palmen anno 1544 ende in de bedieninge <107> van dien gebleven es tot sijnen overlijden toe, 'twelck was anno ... Waernaer in sijn plaetse gecomen es
  Willem van Palensteijn {350r} dewelcke in de bedieninghe van dien blijvende tot in den jare [15]72 in de twede troublen ende van Leyden vertreckende ende hem onwillich makende om weder te keeren nyetjegenstaende hem sulcx bij H.M. de prince van Orangi werde belast. Oick met comminatie so hij nyet weder en keerde om sijn ampt naer behoiren te bedienen, dat sijne Ex. met 'tselve officie een ander soude versien.
  So heeft sijne P. Ex. totten baillyschappe ende dijckgraeffschappe gecommitteert Foij van Brouckhoven, doen wesende in bedieninghe van 't secretarisschap der stat Leyden, dewelcke de voirs. offici gesamentlicken de jaren van de troublen bedient hebbende tot in den {350v} jare ... es 't dijckgraefschap van 't baillyschap gesplist geweest, onaengesien dat volgende de privilegien van date 1285 maendaechs naer Valentini ende van den 28en augustii 1520 ende meer andere. Ende dat de bayllijen vanouts genompt sijn geweest dijckgraven van Rijnlant199, de bailly van Rijnlandt dijckgraeff wesen moet ende 'tselve daervan nyet splisselick en is. Ende latende sulcx Foy van Brouckhoven in de bedieninge van 't bayllyschap alleen. Ende tot het dijckgraeffschap gestelt: jonker Aelbrecht van Raephorst dewelcke 'tselve bedient heeft tot {351r} naer den 27en aprilis '78 als wesende daernae ende voir den 26en septembris daeraen gewerden heemraet.
  Es 't voirs. dijckgraeffschap weder gebracht aen 't baillyschap daer 't behoirde te wesen ende doen bedienen deur den voirn. Foy van Brouckhoven, dewelcke in de bedieninge van dien gebleven es tot inden jare 1588. Dat hij naer den overlijden van <108> Jan van Brouchoven, sijn vader, aennemende het ontfangerschap van Rijnlandt, de staten van bally- ende dijckgraeffschap gewillichlicken heeft verlaten. Mits 'twelck in de bedienge van dien gecomen es joncher Pieter van der Does, jegenwoirdelick noch {351v} bailly ende dijckgraeff van Rijnlandt.
  Belangende de geroerde splissinge - jegens behoiren ende 'slants privilegi gedaen - en connen de voirs. van Leyden nyet laeten te vermaenen dat hun nyet weynich vreempt en geeft, dat de hogeheemraden die hem in alle de processen dewelcke sij tegens de stat hebben gevoert, altijts gerompt hebben dat sij sulcx mosten doen tot voirstant van haer privilegi, die sij besworen hadden ende sulcx tot hanthoudinge van dien met eede verplicht waeren, haer so verre hebben laeten bewegen van in sodanige splissinge, directelicken wederstrijdende de privilegi, te bewilligen {352r} ende dat sij een persoon soveel geloofs gegeven hebben, dewelcke off de voirs. privilegi geweten heeft off nyet. Heeft hij se geweten - als waerschijnlicken, jae - met wat conscientie heeft hij sulcx sijne medebroederen durven verbergen ende bewegen om daertegens te doen? Heeft hij 't nyet geweeten so was 't een al te groten slechticheyt van al sodanigen man als hij wesen wilde, een officie aen te nemen ende daerinne alle saken nae sijn jicht ende sucht te drijven daervan hij de privilegi nyet behoirlicken doorsocht off doorsien hadde. Ende souden die van Leyden denselven gaerne affvragen de redenen die hem tot sodanigen splissen bewaecht mochten hebben, indien hem de doot sijnen mont nyet en hadde gesloten.
  {352v} 't Welck hier tot gheen ander meninge en wert gestelt <109> dan opdat de privilegi ende stucken van 't gemeenlandt - om dewelcke geopent te hebben de voirs. van Leyden soveel moeyten gedaen ende ondancx behaelt hebben - beter mogen werden gesien ende geweeten om nyet meer tot so grote schade van 't lant als geschiet is daertegens te doen.
Belangende de heemraden.  
Wie heemraden sijn geweest. In 't vorder bevinden de voirs. van Leyden dat successivelicken 't collegie van heemraden bestaen heeft van de personen ende op sulcken oirdre gelijck hiernae volcht:
  In den jare 1363 's vrijdaechs nae Vincula-Petri:
  Reyner Dever ridder, Henrick van Alckemade, Floris van Alphen, IJsbrant van der Schuijer, Willem van Leeuwen, Duddeban van Catwijck, Bouden Jansz..
  <110> In den jaere 1410 den 18en augusti: Jan van den Woude heere van Warmont ridder, Dirck van Swieten ridder, Reynier Dever ridder, Jan van den Woude, Jan van der Bouckhorst, Jan van den Foreest, Symon van der Schuijer.
  Onlancx200 voir 't jaer 1430: heer Gillis van Cralingen ridder, Adriaen van Raephorst, Jacob van den Woude, Harper van Foreest, Willem van Saenden, {353v} Gerrit van Boshuysen, Henrick Harmansz..
  <111> Ontrent 't jaer 1430 's vrijdaechs nae Luciae: heer Gillis van Cralingen ende Voorschoten ridder, Gerrit van Poelgeest heer van Homade ridder, Gerrit van Zijl heer van Purmereynde, Boudijn van Swijeten thresorier, Jan van Bouckhorst van Noortich, Meynaert Lucasz., Floris Paedts.
  Sodat hier in weynich jaeren alle de heemraden sijn verandert, uytgeseyt een. Mogelick om de partijeschappen van Houcx ende Cabbeljaus tusschen vrou Jacob van Beyeren ende hartoge Philips van Bourgongi geweest sijnde.
  {354r} In den jare 1451 Petri: Gerrit van Poelgeest heer tot Hoochmade ridder, Willem van Alckemade heer tot Engelen ende Vliemen ridder, Gerrit van Suyl ridder201, Jan van Poelgeest, Jan van Noortwijck, IJsbrant van Schoten, Symon Vredericxz..
  <112> In den jare 1460 opten 20en aprilis: Willem van Alckemade ridder, Jacob van Woude, Jan van Poelgeest, Jan van Noortich, IJsbrant van Schoten, Symon Vredericxz., Dirck van Swieten.
  Anno 1486 opten 4en julii: heer Jan van Noortich ridder, Jacob van Woude, Gijsbert van Raephorst, {354v} Adriaen van Poelgeest, heer Adriaen van Swieten ridder, Tyelman Oom van Wijngaerden, Jan van Schoten.
  <113> In den jare 1510 in den maent van julio, eer ende alvoiren heeren Claude Carondelet heer van Sorre bailly van Amont als commissaris van keyser Maximiliaen hartoge Caerl van Oostenrijck in crachte van sijne bryeven van commissie van date den 2en aprilis 1510 't collegie deporteerde, waren heemraden: Jan van Duyvenvoirde, heer Cornelis Gruesius ridder, Willem van Coulster, Gerrit van Schoten, IJsbrant Oom van Wijngaerden, Gerrit van Lockhorst. {355r} Wye de laetste es geweest en hebben die van Leyden noch nyet cunnen vinden.
  In den jare 1514 opten 28en decembris ende sulcx onlancx naer de heer van Dormans 't collegie deporteerde, waren heemraden: Floris van Wijngaerden, Jan van Duvenvoirde, heer Willem van Alckemade ridder, IJsbrant Oom van Wijngaerden, Gerrit van Lockhorst, IJsbrant van Schoten. Hier en sijn mer ses bekent, sonder dat die van Leyden alsnoch hebben connen bevinden wye de sevende sij geweest.
  <114> In den jare 1515 sijn opnyeus heemraden gemaeckt: Henrick van der Does, Dirck van Bekesteyn, {355v} Jacob Coppier, Gijsbert van Lodensteyn, Gerrit Jansz. van Stienevelt, Gerrit van Warmont, Ruys Jansz..
  Anno 1532 den 20en novembris: Gerrit van Poelgeest, Adriaen Stalpert rentmeester van Kennemerlandt, Gerrit van Warmont, Ruys Jansz., Jan van Alckemade Vrankensz..
  In den jare 1544 woonsdaechs naer Petri: heer Johan van Duyvenvoirde ridder, heer Willem van Alckemade ridder, heer Gerrit van Poelgeest ridder, Adriaen Stalpart van de Wyel, Jan van Alckemade, Wouter van Bekensteyn, Floris heer van Wijngaerden.
  {356r} <115> In den jare 1550 den 17en januarii: heer Willem van Alckemade ridder, Adolph202 Stalpart, Jan van Alckemade, Wouter van Bekensteyn, heer Floris heer van Wijngaerden ridder, heer Arent van Duyvenvoirde ridder, Willem van Lockhorst.
  Alle dewelcke ende andere personen die bij die voirs. van Leyden bevonden sijn in 't particulier als heemraden gedient te hebben, mitsgaders degene die tot 't ampt van heemraetschap gecomen sijn tsedert den jare 1550, de voirs. van Leyden hier volgende hebben doen stellen opten oirdre van den A.B om so enige personen vergeten off overgeslagen mochten zijn, gelijck die van Leyden {356v} geloven dat jae, deselve te beter te connen vinden ende hierop verhogen.
  <116> Sulcx sijn heemraden geweest:
  A
  Adriaen van Raephorst voir den jare 1430;
  Adriaen van Poelgeest in den jare 1486 opten 4en julii;
  heer Adriaen van Swieten ridder opten 4en julii des voirs. jaers 1486;
  Adriaen Stalpart van der Wyele rentmeester van Kermerlandt ende naderhant rekenmeester van den jare 1532 tot '57 doen hij overleedt;
  heer Arent van Duyvenvoirde ridder, gecomen in plaetse van de heer van Duyvenvoirde van den jare 1546 tot '57 dat hij overleedt;
  {357r} Adriaen heer van Swijeten, gecomen in plaetse van Lieven van Boshuijsen in den jare [15]66 totdat hij mits de eerste troublen ende deur de tirannige regieringe des hartoge van Alba uyten landen vertrock, ten welcken tijden in sijn plaetse gestelt worde Henrick van der Laen, ende in den jare [15]72 met de veranderingen weder te lande comende, es in de bedieninge van 't heemraetschap wedergecomen in plaetse van den voirs. van der Laen totten jare [15]84 toe dat hij overleedt;
  Aelbert van Raephorst van den jaere [15]78 aen dat hij gesurrogeert werde in plaetse van Adriaen heer van Swieten tot sijnen overlijden toe, 'twelck viel anno ...;
  {357v} Amelis van Bouckhorst van den jaere ... dat hij gesurrogeert werde in plaetse van joncher Johan van der Does die sijn heemraetschap willichlicken nedergeleythadde totten jaere ... dat hij getrocken wesende in den Hogen Raet, de bedieninghe van 't heemraetschap heeft moeten nederleggen als nyet compatibel sijnde volgende 't octry van date den ...;
  <117> joncher Andries van Bronckhorst van de jare ... - dat hij gesurrogeert werde in plaetse van Amelis van der Bouckhorst - die noch in bedieninge es;
  joncher Arent van Duyvenvoirde in den jare ... - dat hij gesurrogeert werde in plaetse van mr. Pouwels Buys - mede noch in bedieninge sijnde.
  B
  {358r}Bouden Jansz. in den jare 1463 's vrijdaechs naer vincula-Petri;
  Boudewijn van Swieten, thresorier van Hollandt, in den jare 1430 naer Luciae tot opten 27en februarii 1448 dat hij 'tselve gewillichlicken nederleyde.
  C
  <118>heer Cornelis Croesing ridder in den jare 1510;
  Cornelis Stalpart van der Wiel rentmeester van Kermerlandt van den jare 1559 aen, eerst als supernumeraer ende naderhant ordinaris in plaetse van den heer van Poelgeest van den jare [15]65 aen tot sijnen sterffdach toe, 'twelck viel in den jare 1571.
  D
  {358v}Duddeban van Catwijck in den jare 1463 's vrijdaechs naer Petri-ad-vincula;
  Dirck van Swyeten in den jare 1407;
  Dirck van Swieten tusschen de jaren 1460 den 20en april ende 1469 in meye;
  Dirck van Bekesteyn in den jare 1515 den 25en octobris naer de veranderinge van de heer van Dormans.
  {359r} <119>Floris van Alphen in den jare 1463 's vrijdaechs naer vincula-Petri;
  Floris Paetse van den jare 1430 naer Luciae;
  Floris van Wijngaerden in den jare 1514, heer Floris van Wijngarden ridder gecomen in plaetse van Jan heer van Schagen van den jare 1544 ontrent Palmen totten jare 1553.
  G
  {359v} heer Gillis van Cralingen ende van Voirschoten ridder voir den jare 1430 's vrijdaechs nae Luciae;
  Gerrit van Boshuysen voir den jare 1430 voirs.;
  heer Gerrit van Poelgeest heer van Hogemade ridder van den jare 1430 ende in den jare 1449;
  heer Gerrit van Zijl heer van Purmereynde ridder in den jare 1430 en in den jare 1451;
  Gijsbert van Raephorst in den jare 1436 den 4en julii;
  Gerrit van Schoten in den jare 1510;
  Gerrit van Lockhorst in den jare 1514;
  {360r} Gijsbert van Lodensteyn in den jare 1515 den 25en octobris ende in den jare [15]24 den 2en septembris;
  Gerrit Jansz. van Stienvelt in den jare 1515 den 25en octobris <120> ende in den jare [15]24 den 2en septembris203 totten jaere 1518 dat hij 't willichlicken nederleyde;
  Gerrit van Warmont in den jare 1524 totten jare 1549 dat hij starff;
  heer Gerrit van Poelgeest ridder gecomen in plaetse van Jan van Alckemade in den jare [15]60 totten jare 1564 dat hij starff;
  joncher Gerrit van Poelgeest here van Hogemade in den jare [15]77 in plaetse van {360v} joncher Jacob van der Does noch jegenwoirdich in de bedieninghe sijnde;
  joncher Gijsbrecht vn Duyvenvoirde heere van Obdam gecomen in plaetse van joncher Vincent Lockhorst in den jare [15]78 tot sijnen sterffdach toe anno '81.
  H
  {361r} Henrick van Alckemade IJsbrantsz. in den jare 1363 's vrijdaechs naer Petri-ad-vincula;
  Harper van Foreest voir den jare 1430;
  Henrick Harmansz. voir den jare 1430;
  Huyge van Swyeten in den jare 1469 in meye;
  Henrick van der Does in den jare 1515 den 25en octobris;
  Henrick van der Laen in den jare 1468204 gecomen in plaetse van Adriaen van Swieten tot in den jare [15]72 dat hij met de veranderingen vertrock ende sulcx 't officie verliet;
  Herebart Stalpert van der Wyel in den jare [15]71 als gecomen in plaetse van {361v} Wouter van Bekesteyn tot in den jare '72 dat <121> hij mits de veranderingen vertrock ende sulcx 't officie verliet.
  J
  Jan van den Woude heere van Warmont in den jare 1407 den 28en augusti;
  Jan van den Woude in denselven jare 1407 den 28en augusti205;
  Jan van der Bouckhorst in denselven jare 1407 den 28en augusti;
  Jan van den Foreest in denselven jare 1407 den 28en augusti;
  Jacob van Woude in den jare 1430 ende in den jare {362r} 1460 den 20en aprilis;
  Jan van der Bouckhorst van Noortich heer van Noortigerhout in den jare 1430 naer Luciae;
  Jan van Poelgeest schout tot Leyden in den jare 1451 Petri ende in den jare 1460 den 20en april;
  Jan van Noortwijck heer tot Noortigerhout in den jare 1451 ende in den jare 1469 in meye;
  <122> heer Jan van Noortich ridder in den jare 1486 den 4en julii;
  Jan van Schoten den 4en julii anno 1586;
  Jan van Duyvenvoirde in den jare 15.. ende 1514;
  Jacob Coppier in den jare 1515 den 25en octobris {362v} ende in den jare 1520 den lesten april;
  heer Jan van Duyvenvoirde ridder in den jare 1535 den 22en decembris totten jare '45 dat hij overleedt;
  Jan van Alckemade van den jare 1532 tot sijnen overlijden in den jaere 1560;
  Johan heer tot Schagen gecomen in plaetse van Ruys Jansz. van den jare 1541 tot sijnen overlijden in den jaren 1543;
  Johan van Schoten gecomen in plaetse van Adriaen Stalpert van den jare [15]58 tot sijnen sterffdach anno 1568 toe;
  Jacob van der Does gecomen in plaetse van den heer van Alckemade van den jare 1554 totten jare 1577 dat hij overleedt;
  {363r} Jan van der Does heer tot Noortwijck gecomen in plaetse van Cornelis Stalpart van den jare 1571 totten jare 1589 dat hij 't willichlicken verliet;
  heer Jacob van Duyvenvoirde ende Woude ridder heer tot Warmont gecomen in de plaetse van Nicolaes van Berendrecht van den jare [15]68 tot sijnen overlijden in den jare '76;
  joncker Johan van Duyvenvoirde ende Woude heer tot Warmont gecomen in plaetse van heeren Jacob van Duyvenvoirde, sijn vader, den 3en aprilis 1577 jegenwoirdelicken noch in bedieninge sijnde.
  L
  {363v} <123> Lodewijck van Treslong in den jare 1520 den laetsten april ende in den jaere '24 den 2en septembris;
  Lieven van Boshuysen gecomen in plaetse van den heere van Wijngaerden in den jare 1554 ende in den jare 1565.
  M
  Meynert Lucasz. in den jare 1430 naer Luciae.
  N
  {364r} <124> Nicolaes van Berendrecht gecomen in plaetse van Arent van Duyvenvoirde van den jare [15]59 tot sijnen overlijden toe in den jaere 1567;
  Nicolaes Ruychaver schout der stat Haerlem gecomen in plaetse van de heere van Obdam van den jaere [15]81 ende es jegenwoirdelicken noch in bedieninghe;
  joncher Nicolaes van Mathenes van Wijbisma gecomen in plaetse van ... van den jaere ... aen jegenwoirdelicken noch in bedieninge sijnde.
  P
  amh_25
  {364v} mr Pouls Buys in den jare 1577 gecomen in plaetse van IJsbrant van Sparwoude tot sijnen overlijden anno ... toe;
  Pieter de Kies burgemeester der stat Haerlem gecomen in plaetse van mr Harbart Stalpart anno [15]78 ende is jegenwoirdelicken noch in bedieninghe.
  R
  <125> heer Reyner Dever ridder in den jare 1363 's vrijdaechs naer vincula-Petri;
  Reyner Dever in den jare 1407 den 18en augusti;
  Ruysch Jansz. in den jare 1515 den 25en octobris tot sijnen overlijden anno 1541 toe.
  S
  {365r} Symon van der Schuyer in den jare 1407 den 18en augusti;
  Symon Vrederick in den jare 1451 totten jare 1464 den 9en octobris dat hij 't resigneerde.
  T
  <126> Tyelman Oom van Wijngarden in den jare 1486 den 4en julii.
  V
  {365v} Vincent van Lockhorst heer van Heemstede in den jare [15]65 als gecomen in plaetse van heer Willem van Lockhorst sijn broeder totten jaere 1571 dat hij 't resigneerde.
  W
  <127> Willem van Leeuwen in den jare 1363 's vrijdaechs naer vincula-Petri;
  Willem van Zanen in den jare 1430;
  heer Willem van Alckemade heer tot Engelen ende Wijnen in den jare 1451 ende in den jare 1453;
  Willem van Coulster ende Alckemade in den jare [366r} 1511 ende in den jaere 1564 dat hij overleedt;
  Wouter van Bekesteyn gecomen in plaetse van Gerrit van Warmondt in den jare 1542 tot sijn overlijden anno '71;
  heer Willem van Lockhorst ridder gecomen in de plaetse van de heer van Poelgeest in den jare 1550 totten jare 1564 dat hij overleedt.
  IJ
  IJsbrant van der Schuyer in den jare 1363 's vrijdaechs nae Petri-ad-vincula;
  IJsbrant van Schoten in den jare 1460 den 20en april ende in den jare 1469;
  {366v} IJsbrant Oom van Wijngaerden in den jare 1510 ende 1514;
  IJsbrant van Schoten in den jare 1514;
  IJsbrant van Schoten in den jaere 1551 Petri;
  IJsbrant van Sparwoude gecomen in plaets van Jan van Schoten in den jare 1569 tot sijn overlijden toe anno 1571.
Bedieninge {367r} <128> In 't vorder bevinden de voirs. van Leyden nopende de bedieninge van 't heemraetschap dat, hoewel in eenige andere heemraetschappen off gebruyckt wert, off206 conform privilegi, keuren off ordonnanti van node is, dat alle degeene die als heemraden vercoren werden tot eenige genomde mergentalen toe onder den ring van dien moeten sijn gelandt, dat 'tselve in het heemraetschap van Rijnlandt geen plaetse en heeft, mer dat alle behoirlick gequalificeerde personen, onder den ring van dien geseten wesende, tot 't voirs. ampt verkiersbaer sijn ende gestelt mogen werden.
Wie geen heemraden en mogen sijn Uytgeseyt dat volgende het octroy van den 12en octobris 1516 nyemant, wesende van des Graeffelickheyts Raet in Hollandt off Vrieslandt, dijckgraven {367v} off heemraden wesen mogen ende dat so wye dijckgraeff off heemraet is in Delfflandt, Schielandt off elders, alhier geen dijckgraeff off heemraet en mach wesen.
Residentie der heemraden Ende schijnt vanouts een gewoonte geweest te sijn dat heemraden tot een seeckere plaetse verbonden off verplicht waren te woonen. 't Welck te colligeren off te nemen es uyt het octroy van den 16en octobris 1506 daerbij dijckgraeff ende hogeheemraden onder anderen versocht hebbende heurluyder woonstadt te moghen houden binnen de limiten ende palen van heur jurisdictie, streckende - so sij seggen ende die van Leyden altijts ontkent {368r} hebben ende noch ontkennen - sowel binnen den steden als daer buyten, hem eyntelicken sulcx es geoctroyeert. Te weten van binnen 't begrip den ommedijck, ring off cirkel te mogen resideren daerop sijn fundament schijnt te hebben 'tgeen oude luyden plachten te seggen, namentlicken datter vijff heemraden mosten woonen binnen der <129> stat van Leyden, als de hooftstat van Rijnlant, ende twee binnen Haerlem om tot opsicht van den Sparendamschendijck - plaetse daer de meeste swaricheyt dit heemrecht belangende gelegen was - aen de handt te sijn ende haer medebroederen tijtlicken van alle bejegentheyden te connen verwittigen ende beschrijven.
  {368v} Welcke gelimiteerde bewoninghe in eenighe heemraden dien nyettegenstaende gheen plaetse gehadt en heeft. Want Jacob van der Does in den jare 1557 sijn woonplaetse gehadt heeft in de Beverwijck. 't Welck, hoewel dattet tot cleyne nadeel van 't landt was ten opsichte van naergelegentheyt van Beverwijck ende Sparendamme, evenwel sijn consideratie meriteert. Heeft oick joncker Amelis van der Bouchorst, wesende heemraet, sijn residentie gehouden in Den Hage. Belangende de heere van Obdam die, wesende heemraet, opten castele van Wourden woonde. 't Selve achten die van {369r} Leyden nyet vermaenens waerdich te sijn, also - gelijck geseyt es - Wourden met Rijnlant in een waterschap gelegen es.
Compariti op schoudagen De voirs. heemraden wesende geroupen tot de bedieninge, sijn gehouden waer te nemen de ordinarise compariti. So opten schoudagen als opten rechtdagen mitsgaders de reysen.
  Nopende de compariti opte ordinarise schoudagen sijn vanouts - als geseyt es - volgende 't privilegie van 't jaer 1285 's maendaechs naer Valentini ten opsicht van de Sparendamschendijck geweest drie: als <130> te Sint-Petersmisse in de lente, te aengaende meye ende te Sint-Martijnsmisse in de winter. {369v} Mer naderhant vermindert. Eerst tot twee als de meyschouwe ende Sint-Bartelmeesschouwe in plaetse van Sint-Martijnsschouwe ende in den jaere 1578 den 27en aprilis tot één. Also ten voirs. tijde bij dijckgrave ende hogeheemraden besloten es de meyschouwe van den dijck, die sij nodeloos achten te wesen overmits het accort met die van Sparwoude cum sociis gemaeckt, nyet meer te houden ende goet gevonden alleen te houden Sint-Bartelmeesschouwe. In vougen dat, verminderende den last van den dijck, de schoudagen oick vermindert ende tot één gecomen sijn.
  't Welck hier genouch sij also nopende de schoudagen hiervoiren oick is gesproken.
Compariti op rechtdagen {370r} Nopende de compariti van de rechtdagen, deselve sijn ordinaris off extra-ordinaris. Ende tsedert dat de last van den dijck vermindert es dijckgrave ende hogeheemraden de kennisse over 't binnenlandt - gelijck boven geseyt es - meer ende meer hebben aengenomen, seer vermeerdert ende ongelijck meer dan het placht. Want in plaetse dat dijcgrave ende heemraden vanouts heel weynich t'samen quamen ende hun vergaderingen hielden ten huyse van haeren rentmeester, die daervoiren tot last van 't lant eens vijff guldens jaerlicx placht te genyeten, so hebben sij jegenwoirdich tot grote schade ende achterdeel van 't landt een huysinghe binnen Leyden doen copen {370v} om haer vergaderingen daerinne te houden. <131> Hoewel vanouts noeyt verstaen en es geweest dat Rijnlandt - behalven opten dijck - een huysinge van bederff hadde. 't Welck daeruyt blijckt dat in den jare 1537, als 't gemeenlant de huysinge van Bruijn Foitgen, in sijn leven secretaris ende rentmeester van Rijnlandt, gelegen binnen Leyden aen de Bredestraet over 't stathuys - wesende degene die nu Claes Ghijsbrechtss. van Dorp bewoont - was aengenomen deselve om eens 720 guldens te betaelen op acht Lichtmissendaghen, es vercoft, {371r} 'twelck sij geensins gedaen en souden hebben, indien sij hem geacht hadden een huysinge van bederff te sijn.
Nopende de huisinge tot Leyden Ende omme te vertonen de schade ende 't achterdeel 'twelck 't gemeenlandt lijdende ende hebbende es met de voirs. huysinghe, ende dat groot oirboir waer dat deselve - immers terwijle de huysinge binnen Leyden tot hogen prijse sijn gecomen - werde vercoft ende mette penningen, daervan comende, eenige renten van 't gemeenlandt voir soverre die strecken mogen, gelost. So isset sulcx dat behalven den incoop van 1800 guldens daeraen vertimmert ende uytgeleyt es
 
in den jare ... volgende de 19e rekeninge fol. 159 £ 1245.16.7
In den jaren '79 ende '80 volgende de 21e rekeninge fol. 237 £ 820.4.6
In den jare '82 volgende de 23e rekeninghe fol. 136v £ 391.4.9
In den jare '83 volgende de 24e rekeninghe fol. 106v £ 271.17.3
In den jare '84 volgende de 25e rekeninge fol. 165 £ 107.15.3
In den jare '85 volgende <132> de 26e rekeninghe fol. 139 £ 70.2.3
In den jare '86 volgende de 27e rekeninghe fol. 148 £ 163.4.4
{372r} In den jare '87 volgende de 28e rekeninge fol. 172v £ 88.1.3
In den jare '88 volgende de eerste rekeninghe van Foy van Brouckhoven fol. 162 £ 286.9.3
In den jare '89 volgende de 2e rekeninge fol. ...  
In den jare '90 volgende de 3e rekeninge fol. 182 £ 244.9.5.
  [In de marge van <132r> berekende Jan van Hout met een optelsom de totale uitgaven: £ 5401.5.9.]
  Alles sonder dat daervan oeyt ten behouve van 't gemeenlandt soveel als eene penning proffijts getrocken sij geweest. In vougen dat de interesten naer beloop van den penning sestien opte voirs. summen {372v} t'samen bedragende ... gehoocht sijnde bevonden wert dat die huysinghe 't gemeenlant compt te staen over de ...
  Nopende welcke huysinge verscheyden deliberati, communicati ende resoluti tusschen den hooftingelanden geweest gehadt ende genomen sijn. Eerst opten 10en martii 1592 van 't huys onvercoft te laeten blijven ende dat 'tselve mettertijt soude werden gerepareert sulcx notelicken ende ten minsten quetse van 't gemeenlandt soude connen geschieden. Opten 23en mey '94 dat met de geraemde timmeragie, volgende seeckere besteck daeraff gemaeckt, alsnoch {373r} voir een jaer off twee soude werden <133> gediffereert ende dat men middelertijt souden ramen separatie van 't voirs. huys om een gedeelte van dien ten overstaen van de hooftingelanden binnen Leyden te coop te bieden. Ende opten 13en aprilis '95 dat 't voirs. gemeenlandtshuys alsnoch nyet en soude werden hertimmert, mer - met advys van den heer Banchem ende de gecommitteerde van die van Leyden - gerepareert sulcx bevonden soude wesen van node te wesen.
  't Welck bij die van Leyden alhier tot geen andere meninge en wert gestelt dan om den hooftinnegelanden in bedencken te geven off nyet van node en sal sijn eenmaelen aengaende de voirs. huysinghe een goede resolutie ende besluyt {373v} te nemen ten dienste van 't gemeenebeste ende om de schamele lantsaten daermede voir soveel mogelick is te helpen ende van vordere onnutte costen te ontlasten. Also indien men de huysinge vorder wil aenhouwen, geen resolutie en sal moeten werden genomen om eenige reparati daeraen te doen, mer om aen de geheele vernyeuwinghe van dien tenminste voir een groot deel ettelicke duysenden te vertimmeren. Ende al isset sulcx dat de stat van Leyden met sodaenige vernyeuwinge van 's gemeenlantshuysinghe, als in 't best van de stat aen der Bredestrate staende, grotelicx soude werden vereert ende verchiert, {374r} so en connen sij nochtans, haer eer ende chieraet teruggestellende, nyet laeten de sake den hooftinnegelanden eenvoudich te vertoenen ende deselve mitsdesen in bedencken te geven off men in goeden conscitie den <134> landtsaten - de ommeslagen nyet dan al te hooch ende exorbitant geworden sonder hope van beteringe te sien - sal mogen behoiren opten hals te leggen ende uyt te perssen om voir 't gemeenlandt een prachtich gebou te maecken, daervan nyet een penning vruchts gecomen en is noch oick te verwachten en staet. De affectie ende goede genegentheyt dewelcke die van Leyden 't gemeenlant toedragen, es wel sulcx dat sij daerinne ander middel souden maken te {374v} vinden tot genouch geene off cleyne beswaringe van 't landt ende daerbij 'tselve even wel soude werden gedient, indien den hooftinnegelanden sulcx aenstondt.
  't Welck dusverre geseyt sij van 's-gemeenlants huysinge.
Ordinarise rechtdagen Belangende in 't vorder de rechtdagen, hebben de voirs. heemraden nopende de ordinarise rechtdagen volgende 't privilegie van den 24en augusti des jaers 1413 genompt wert maelstat van rechte207 te houden ende sij mogen setten ende leggen tot wat tijden ende steden hem dat nutte ende oirboir dunckt ende sij van 's-lantswegen te doen hebben overal in hoiren bedrijve, so waer sij willen, opten lesten mey anno 1580 gesloten ende overdragen dat sij van doen voirts alle jaers {375r} souden houden vier ordinarise vergaderingen ofte rechtdagen sonder eenige beschrijvinghe van tevoiren te doene omme alle 's-lantssaecken dan vallende ende verschijnende met maelcanderen te communiceren ende te vorderen. Welcke dagen van comparitie souden <135> wesen den 1en jannuarii, aprilis ende julii binnen Leyden ende de 1en octobris binnen Haerlem. In sulcken verstande dat so wanneer den eersten dach der voirs. maenden qwaem op een sondach, so souden de heemraden alsdan comen ende wesen t' 's avonts in der herberge omme des anderen daechs te besoingeren. Hebbende tot dien eynde de heemraden aen de handt van den dijcgrave op haer vromicheyt belooft telcken dage ende plaetse, voiren verhaelt, te compareren {375v} sonder eenige excuse te maecken dan alleenlicken bij sieckte ende andere nootelicke saecken, 'twelck sij gehouden waren jegens den voirs. daghe van de vergaderinghe 't collegie schriftelicken te adverteren.
  Mer opten 2en octobris 1581 es de ordinaris rechtdach binnen Haerlem verleyt opten 25en septembris.
Extra-ordinarise compariti Belangende de extra-ordinarise compariti, die oick seer vermenichfuldigen om redenen als voiren, es opten 2en jannuarii 1588 geresolveert dat de heemraden die binnen Leyden woonen - oick die van buyten innecomen - alle saterdagen off marcktdagen hem vinden souden in 's gemeenlantshuys tusschen thien ende elff uyeren om te tracteren 's-lantssaecken, indien eenige verschenen.
  {376r} Hier alsnu gecomen sijnde tot de extra-ordinarise compariti en connen die van Leyden met geen stilswijgen passeren, dat <136> deselve so weynich behoiren te geschieden tot costen van parti als de ordinarise, hoewel ter contrarie gebruyckt wert. Want men des noot waere souden connen bewijsen dat tot last van de parti voir elcke comparerende heemraet geeyscht wert 's daechs ... ende voir den secretaris van gelijken.
  't Welck off het geschiet deur voirgaende resoluti van de heemraden off nyet, en weeten die voirs. van Leyden nyet. Verhopen wel, neen. So sij hun laeten beduncken, dat hem heemraden op haer penninggelden, dachgelden off 'tgeen hem in plaetse van dien es {376v} toegevoucht, ende de vordere emolumenten van 't officie behoiren te vergenougen sonder parti so grotelicx te beswaeren.
  Alhier tot geen anderen eynde geseyt dan dat sodanige onbehoirlickheyt - 'tsij die geschiet ten weeten off onweeten van de heemraden - mach werden affgeschaft.
Reysen der heemraden Belangende de reysen der heemraden es bij hem opten 2en jannuarii 1588 geordonneert dat van doen voirts alle maents twee heemraden doen souden alle de reysen die in deselve maent vallen souden, beginnende van de twee outste heemraden off, ende so voirts nedergaende. Te weeten de maent van jannuarius Noortwijck ende {377r} Warmont;
  de maent van februarius Poelgeest ende Buijs;
  de maent van martius Kies ende Ruychaver;
  de maent van aprille Noortwijck ende Raephorst;
  de maent van mey Warmont ende Poelgeest;
  <137>de maent van junius Buys ende ...;
  de maent van julius Ruychaver ende Raephorst ende so voirts ommelopende.
Excijs vrijdommen Onder de emolumenten van 't voirs. heemraetschap wert bij dijcgrave ende hogeheemraden oick genomen vrijdomme. Dewelcke sij sustineren hem te comen in crachte van het octroy van den 16en novembris 1506, daerbij sijluyden te kennen hadden gegeven dat sij waeren d'eerste ende outste van de dijckgraven {377v} ende heemraden, gestelt bij de voirsaten graven ende gravinnen van Hollandt, die altoos bij dage ende bij nachte mosten laboreren, sorgen ende arbeyden om de bewaernisse ende beschermenisse van den voirs. lande. Ende dat sij ende heure voirsaten in officie altijts geweest waeren goede, eedele ende schiltboertige208 mannen, waerbij sij nyet en behoirden geacht te sijn van minder conditie dan heurluyder naegebuyeren dijckgrave ende heemraden van den quartiere van Delfflandt ende Schielant, daer haerluyden jurisdictie aenpalende was, dewelcke vrij ende exempt waeren alom binnen deselve heurluyder quartieren ende jurisdictie van allen excijsen voir hem ende heurluyder huysgesinne {378r} ende familie. Denwelcken nyettegenstaende so werden deselve dijckgrave ende hogeheemrden binnen de jurisdictie van Rijnlandt bedwongen te moeten geven excijsen, gelijck ende in aller maenieren off sij deselve offici nyet en hadden, 'twelck genouch was <138> in cleynachtinghe van deselve offici, want deselve dijckgrave ende heemraden bij ouden privilegi vanwegen den graven van Hollandt gestelt werden. Op welck heur te kennen geven - parti die 't aenging ongehoirt - verleent was octroy dat sij ende haere naecomers in den voirs. offici mitsgaders heurluyder famlie ende huysgesinden van doen voirts aen gehouden ende geacht souden werden vrij, exempt ende ontlast van alle excijsen {378v} van wijn, bier ende andere, hoedanich die wesen mochten, die men binnen heurluyder jurisdictie geldende werde ende gelijck ende in aller manieren als gebruycken de dijckgrave ende heemraden van Delfflant ende Schielant binnen haren ampten, ende tot kennelick wederseggen toe.
  <
  <138v> Welc octroy - zoo 't schijnt - opten 9en april anno 1507 bij die van de grote vroetschappe der stadt Leyden vertoont ende bij hen daerinne taliter qualiter bewillicht zoude zijn. Mer hoe 'tselve te werc gegaen es, diende wel gesien ende geamineert de enqueste die daerop naderhant es genomen in dewelcke Henric Florisz. ende Jacop Deyman die vervolgens deser stede secretarysen waren gehoort, zijn geweest.>
  Mer hoe warachtich 't voirs. te kennen geven es geweest, heeft de daet naderhant uytgeleyt. Sonderlinge in den jare 1510. Ten welcken tijde deselve alle t'samen, nyet alleen van haer ampten gesuspendeert werden met verbot op peyne van ongehoirsaemheit hem eenichsins te onderwinden noch kennisse te nemen van saken de Sparendamschendijck aengaende. Mer sijn {379r} sij oick deur den procureur-generael voir die van den Groten Rade beticht ende beschuldicht ter sake van de abusen ende excessen die sij in 't stuck van de voirs. dijkagie gecommitteert souden hebben. Also hem naergeseyt werden dat <139> sij hun qualicken beleedt ende gedragen hadden in heur offici van 't heemraetschap, dat bij heuren gebreeke ende versuymptheyde de zeedijck tusschen Amsterdamme ende Sparendamme hadde in veele quartieren innegebroken geweest. Ende dat onder dexel van te repareren denselven dijck sij 't volck hadden geschat. Ende omme dieswille, dat sij hemluyden nyet en hadden willen accorderen grote summen van penningen, sij hemluyden alle 't letsel dat mogelicken was, hadden gegeven. Teneynde dat den voirs. dijck nyet gerepareert en werde ende dat sij bij nachte {379r} ende ontijde hadden doen breecken de masten, callen209 ende andere saecken.
  Ter oirsake van 'twelck H.M. keyser Maximiliaen ende eertshartoge Caerle naedat in den jaere 1509 de dijcken tusschen Amsterdam ende Sparendam, die overmits grote ende swaere lasten van windt ende onweder ende hoge vloeden oick bij crancken toesichte ende ordonnantie van den heemraden ende anderen, die des behoirden last ende sorge te dragen, in veele ende diversche plaetsen waeren innegebroken, gescheurt ende bevloeyt geweest. Ende deselve deur last der hoger overicheyt ende de goede diligentie van den bally van Amont, bovengenompt, daerover geroupen Jan Banning, meesters Jacob Pijnssen ende Vincent {380r} Cornelisz., met hulpe ende bijstant van de steden van Haerlem, Leyden ende Amsterdam gerepareert, vermaeckt ende in goeden state gestelt waeren geweest. Bij hare brieven van commissie <140> van date den 2en aprilis 1510 voir Paesschen, den voirn. bailly van Amont hebben gecommitteert onder anderen totter opsichte van den Sparendamsschendijck om daerop te schouwen, hem opten staet van dien te informeren off de conditi ende voirwaerden achtervolcht werden, de dijcken behoirlicken te verseeckeren, keuren daerop te maken ende andere personen in sijn plaetse te substitueren. Volgende welcke commissie de voirn. bailly van Amont alle de heemraden gesuspendeert ende de bedieninge van hare offici geschorst heeft.
  {380v} Ende also de hogeheemraden indertijt hem daerover ter purge stelden210 ende so ter sake van dien als andersints verscheyden questi ende processen opstonden tusschen de heemraden ende innegelanden ter eenre ende die van Amsterdam, Sloten, Sloterdijck, Oostdorp ende Sparwoude ter andere.
  So is in den jare 1511 seeckere ordonnantie bij advyse van de gouvernante indertijt uytgegaen. Onder anderen inhoudende dat geduyrende den tijt ende termijn van ses jaeren de heemraden opten dijck tusschen Amsterdam ende Sparendam schouwen ende de voirs. van Amsterdam met haer medegesellen denselven wederomme obedien ende aen beyde sijden doen souden als heurluyder {381r} voirsaten van allen ouden tijden gewoinlicken waren geweest te doen, uytgeseyt dat omme den dijck in goeden state te brengen de heemraden opte voirs. ses jaeren de keuren maken souden bij advyse van de commissarisen bij den Hove van Hollandt daertoe te <141> ordonneren ende uyte steden van Haerlem, Leyden ende Amsterdam elck drie goede notabele mannen met vijff off ses van den outsten ende notabelsten onder den dijck.
  Mer en is evenwel volgende de goede wille ende meeninge van den grave totte dijcken geen goede opsichte genomen. 't Welck veroirsaeckt heeft dat opten 2en julii 1515 opten voirn. heer Van Dormans nyeuwe commissie es verleent, daerbij geseyt wert dat de grave, reysende onlancx daer tevoiren van Haerlem op Amsterdam, bevonden {381v} hadde dat de dijcken aldaer leggende heel gescheurt, gebroken ende ongerepareert laegen, dat deselve dijcken met alle 't landt daeronder gelegen in groter sorge stonden te inunderen ende verdrencken. Daerbij vougende dat de tijt, dat men alle jaeren aen de dijcken placht te wercken, seer verstreken was ende dat de dijckgrave ende heemraden ende andere, last hebbende van deselve dijcken ende diese behoirden te bewaeren, besorgen ende onderhouden, daertoe geen diligentie gedaen en hadden, noch en deden.
  Uyt alle 'twelck goet aff te meten is hoe sij ontrent den tijt van de concessie van het pretense octroy laboreerden, sorchden ende arbeyden om de bewaernisse van den landen {382r} ende off de contrarie van dien nyet geheel warachtich was als daeruyt gevolcht sijnde in den jare 1510 heurluyder schorssinge ende in den voirs. jare 1515 heurluyder geheele affsettinghe.
  Sulcx dat 'tselve octroy notelicken, mits de voirs. <142> schorssinge, verstaen moet werden wederroupen. Temeer so 'tselve verleent es den steden, dien sulcx ten opsicht van de verminderinghe haerer excijsen aenging, ongehoirt ende bij maniere van spreecken buyten den macht van den princen, dewelcke wel liberael mochten sijn van 'tgeen hem nyet aen en ging, als sijn excijsen van de steden. Gelijck oick de heemraden in cracht van den voirs. pretensen octroye binnen Leyden noeyt in possessie van sodaenige vridommen {382v} en sijn geweest, oick nyettegenstaende daertoe tot verscheyden tijden eerst in den jaere ... ende naderhant in den jaere ... processen sijn gemoveert.
  <in de marge <142r>
  1526 october 2, es 't versouc van exemptie ende vrijheyt van den hogeheemraden bij de vroetschap afgeslagen ter tijt zoo de stede nyet zo rijc es om haer schulden te betalen ende dat daerinne te verspreecken.
  1538 julii 18, es op gelijck versouc mit vertooch van 't octroy ende van de acte van de vroetschap doenlic pacitie geduyrende den staet deser stede om alsdan daerin voorsien te werden naer behooren.
  1564 december 10, cleyne vroetschap moest de request bij dijcgrave ende hogeheemraden de conincklicke majesteyt vertoont ende overgegeven om geoctroyeert te zijn mit exemptie van alle exchijsen voor hem, haer clerc of secretarys als in Delflandt ende Schielandt bij mr. Boudewijn Raedt, Haerlem ende Leyden voorgehouden. Es geresolveert te lichten copie van informatie te delibereren met Haerlem ende daerop tot Delff ende Rotterdam te informeren.
  1565 martii 20, grote vroetschappe. Alsoe Pieter Suys bij zijn majesteyt opnieus was gecommitteert partijen voor hem t'ontbieden ende mitter minne te accorderen. Es geresolveert af te slaen, te persisiteren bij den antwoorden voor mr. Boudewijns gedaen.
  1565 mey 9, grote vroetschappe. Zijn geparert de brieven van de grote vroetschap verleent anno 1507 april 9. Dat annis '26 ende '38 geleden vrijdom aen der vroetschap versocht zijnde was afgeslagen. Geresolveert hem voor haer leven te vergonnen wijn, bier, vleysch, coorn voor haer leven zonder consequentie ende mits remediente van 't octroy ende acte bij refuys 't versouc mit justitie te resisteren ende in allen gevalle van de secretarys of clerc af te slaen.
  1565 augustus 9, nieut octroy van de conincklicke majesteyt.
  1565 december 11, grote vroetschappe. Geproposeert dat nyetjegenstaende de voirgaende presentatie op 9 augusti van conincklicke majesteyt was gepetreert genouch gelijck octroy als anno [15]06 houdende revocatie daerin de vroetschap bewillicht den heemraden alleen 't effect haer leven te laten volgen zonder oppressie ende consequentie deurdien heemraden zulx hadden versocht hen zonder moeyten te ...
  Ten eynde tusschen dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlandt ter eenre ende burgermeesteren ende regeerders der stadt Leyden ter anderen zijden mach bliven ende onderhouden werden onderlinge vruntschap ende eenicheyt mit midinge van alle 'tgeen twist ende oneenicheyt weder mocht veroorzaecken, te verduchten staende ter oorzaecke dat de voirs. dijcgrave ende hogeheemraden zeggen ende pretenderen211 hem de vrijdom van der voors. stede exchijsen te comen in crachte van haerluyder privilegie van date den 16 novembris 1506 ende 't bewilligen van de grote vroetschappe der voors. stede van den 9 april 1507 daerop gevolcht, daertegens de voorn. burgermeesteren zeggen ende voorwenden dat niet blijcken en zal dat dijcgrave ende hogeheemraden oyt in possessie van 't genomde privilegie zijn geweest. Immers niet zedert 't jaer 1510 maer dat haerluyder verzoucken om vrijdomme te genieten aen die van de vroetschappe, gedaen 2en octobris 1526 ende 18 julii 1538, telcken zijn affgeslagen ende dat in den jaren '64 ende '65 als dijcgrave ende hogeheemraden ten eynde <142v> voors. nieu octroy verzocht ende perti daerop voor commissarys van den Hove jegens malcanderen gehoort zijn, den heemraden in dier tijt bij die van de grote vroetschappe, 't lichaem deser stede representerende, de vrijdommen haer leven geduyrende sijn vergont ende laeten volgen. Denwelcke alnietjegenstaende de burgermeesteren ende regierders verclaert hebben welgesint te sijn dijckgrave ende hogeheemraden, voor zoeveel in hem is, te gratificeren ende believen ende zulcx de goede handt daeraen te houden dat hem de vrijdommen bij die van de vroetschappe voor haer leven of anderssins zal werden vergont ende bewillicht, niet connende gedogen dat sij zoedanige vrijdomme op hun recht alhier zouden genieten, mer dat zij genootdruct zullen werden 'tzelve ten uytersten weder te staen. Soo zijn de voornoemde dijcgrave ende hogeheemraden mitte burgermeesteren ende regierders mitten anderen verdragen dat dezelve questie gelijc ende in der vougen die jegenwoordelick es ende zulcx behouden eenyegelick zijns rechts, zal in schorsinge blijven eenen tijt van 31 eerstcomende jaren212, geduyrende welcken tijt de burgermeesteren ende regierders de [dijcgrave ende213] hogeheemraden binnen deser stede, wonende ende huys houdende [ofte collegialiter vergadert sijnde] duer haurluyder pachters noch collectuers van d'exchijsen op wijnen, bieren, vleysch ende coorn niet en zullen doen manen, eysschen noch anspreecken, directelick noch indirectelick, mer werden dezelve voor nu an ende dan alsnu gehouden als van deser stedewegen liberalick quyt geschonden ende de voors. dijcgrave ende hogeheemraden mitte vrijdomme van dien vereert.
  Des ten oirconde zijn 2 deser gelijcke bij dijcgrave ende hogeheemraden ende burgermeesteren ondergetheykent, daervan aen elcke zijde eenen es.
  't Welck geschiet es desen ... 214
  Mer hebben wel eenige vrijdommen van excijsen uyt een vriwillige toelatinge van den regenten indertijt genoten. In 'twelck de jegenwoirdige regierders - nyettegenstaende de grote moeyten ende costen van processen, die sij de voirleden jaeren bij schulde ende toedoen van dijckgrave ende hogeheemraden hebben moeten doen ende lijden - des versocht sijnde, so weynich swaericheyts souden maecken daertoe, gelijck hare voirsaten gedaen hebben, te bewilligen als sij sullen sodanighe onbehoirlickheyt weder te staen ende aff te weeren, {383r} indien de heemraden - des sij hopen, neen - 'tselve op haer recht willen pretenderen te hebben ende genyeten. Temeer oirsake hebbende om 't voirs. pretense octroy te wederstaen ende aff te weeren, mits daerinne verhaelt wert dat der heemraden juisdictie sowel streckende is binnen den besloten steden als ten plattenlanden, 'twelck de voirs. van Leyden - gelijck <43> het altijt bij hare voirsaten wedersproken is - oick van meeninge sijn te wederspreecken.
Verlaeten Nopende 't verlaten van 't officie der heemraden bevinden de voirs. van Leyden dat behalven 't gemeen verlaten, 'twelck gelijck alle andere compt met 't sterven ende 't betaelen van de schulde der natuyeren, in desen vanouts gebruyckt {383v} sijn twee verscheyden wegen, te weeten onwillichlicken off willichlicken.
  Onwillichlicken: deur schorssinge off afstellinge van den Prince van den lande, daervan gebruyckt is in den jaeren 1510 ende '15 gelijck hiervoiren in 't lange is aengeroert, ende onwedersprekelicken es in de macht van de Hogere Overicheyt omme degeene die van hem eenige ampten sijn bedienende 'tsij mits ongehoirsaemheyt ende versmadinge vander selver autoriteit te moghen suspenderen, deporteren, sulcx bij den Heeren Staten noch soude mogen werden gedaen. Sonderlinge indien sij sagen dat yemant van heurentweegen eenige ampten bedienende nyet en wilde naercomen hare wettige geboden ende verboden, ende daerover {384r} eenige frivole appellati aen degeene die daerinne gheen kennisse noch macht en hebben, poochden te interjecteren off yet anders ten ondienste van de landen.
  Belangende de willige verlatinge bevinden die van Leyden dat de hogeheemraden nyet langer aen de bedieninghe van 't ampt en sijn gehouden off verplicht dan het hemselven goetdunckt ende gelieft. Ende dat van allen ouden tijden aen een gebruyck es geweest dat sij 'tselve officie nederleggen ende hemselffs abdiceren mogen, 'twelck sulcx oick geschiet is in den jare 1447 bij Boudewijn van Swyeten. In den jaere 1518 bij Gerrit Jansz. van Stienevelt. In den jare ... bij joncher Johan van der Does, heer tot Noortwijck, ende in den jare 15.. bij joncher Aelbrecht van Raephorst.
  't Welck dusverre geseyt sij nopende der dijckgraven ende hogeheemraden verkiesinge, bedieninghe ende verlatinge.

 

198 Sint-Valentijnsdag = 14 februari. Back to Text
199 Deze zinsnede staat op <107v> als een marginale aantekening met daaraan toegevoegd: blijckende a fo. 109, wat een verwijzing inhoudt naar SA I inv.nr. 1263. Back to Text
200 Op <110v> 'In den jaere' doorgehaald en vervangen door 'Onlancx'. Back to Text
201 Op <111v> Gerrit van Syl, ridder. Back to Text
202 Moet zijn Adriaen. Back to Text
203 In beide teksten staat deze zin, maar is waarschijnlijk verkeerd overgeschreven van de oerversie. Back to Text
204 1468 moet zijn 1568, het jaar waarin Heynrick van der Laen werd beigd. Back to Text
205 Volgens de lijst van Fockema Andreaea (p. 400) was Jan van der Woude, heer van Warmond, hoogheemraad van 1392 tot 1415 en Jan van der Woude van 1405 tot 1415. Back to Text
206 Op <128r> hier 'off'. Back to Text
207 Maelstat van rechte = vergadering. Back to Text
208 Schiltboertig = schildboortig, door zijn geboorte gerechtigd tot het voeren van een wapenschild (Van Dale). Back to Text
209 Calle = (1) allerlei vogels; (2) afvoerbuis voor water; (3) spits toelopend stuk hout (V&V). De klerk kende dit woord niet, zie <139r>. Back to Text
210 Ter purge stellen = het zich zuiveren of gezuiverd worden voor het gerecht van een beschuldiging (Van Dale). Back to Text
211 De tekst van het uiteindelijk gesloten akkoord heeft hier: 'sustineren' (Van Leeuwen, p. 343). Back to Text
212 In de tekst van het gesloten akkoord is hier toegevoegd: 'als andere quaesti, ingaende ende vergaende metten voors. generale accorden'. Back to Text
213 Deze twee woorden zijn vergeten door de klerk. Volgens de tekst van zowel het gesloten akkoord als op een klad, dat aanwezig is in dit handschrift, werd ook vrijdom verleend aan de dijkgraaf. Back to Text
214 Het akkoord is op 2 december 1596 getekend. Back to Text

amh_25amh_25amh_25

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

amh_26 amh_26  
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

26. Collegiën der hooftingelanden

Collegiën der hooftingelanden {385r} <144> Om nu yet te seggen belangende het collegie van de hooftingelanden. Wanneer 'tselve begonst is te gebruycken, uyt wat oirsaecke ende tot wat eynde, bedunckt de voirs. van Leyden nyet ongeraden alhier - om daertoe te comen - eenich verhael te maken van 'tgundt sij bevonden hebben wanneer ende tot wat tijden de Sparendamschendijck innegebroken is geweest.
Inbreecken van den Sparendamschendijck Eerst dat de dijck innegebroken was in den jare 1405. Vorder dat denselven dijck oick innegebroken was anno 1453 met drie gaten. Dat hij van gelijcken innegebroken is geweest in den jare 1477, hebbende doen gemaeckt seven walen. Dat oick in den jare 1502 een sluyse innegebroken es. Gelijck oick den dijck innegebroken was anno 1508 hebbende twee walen gemaeckt, {385v} dewelcke gestopt sijnde in den jare 1509, weder innebraken ende bleef 't landt rijdende tot inden jare 1510. Ten welcken tijde begonst sijnde de gaten te stoppen ende 't lant te beverschen, es den djck weder innegebroken geweest ontrent Sint-Jan in denselven jaere 1510. Dat oick den dijck ingebroken es geweest op Sint-Nicolasdach in den jare 1514. Oick in den jare 1518 rechts voir Paesschen ende in den jaere 1532, hebbende doen gemaeckt drie walen.
  Belangende de vergaderinge der hooftingelanden: voir soveel die voirs. van Leyden tot noch toe hebben cunnen ondervinden es sulcx, dat vanouts voir innegelanden sijn bekent ende geropen de praelaten, baenreheeren, ridderen, {386r} knapen, steden ende landtgenoten.
  Bevinden vorder dat also in <145> 't wederbedijcken van den inbreck van den jaere 1510 weynich werde gevordert 'tsij deur de armoede van de dijckplechtige dorpen, geholpen sijnde deur de stat van Amsterdamme, so sijn tot superintendenten van de dijken gecommitteert eerst heer Claude van Carondelet, heer van Sorre, bailly van Amont, ende naderhant heer Charles van Poytiers, heer van Vendans ende Dormans, daervan hiervoiren is geroert.
[Concept/5471 hier: 't Begin der hooftinnegelanden] Ende hoewel de hogeheemraden van de voirs. commissie appelleerden, so hebben de voirn. gecommitteerden nochtans de dijcken doen maken, {386v} daertoe gebruyckende den raet nyet alleen van den steden mer oick van eenige particulire innegelanden. Ende hebben de Rijnlanders (so men doentertijt d'achterlanden noemde) tot 't voirs. maken gecontribueert, mer - so sij hem lieten beduncken off hem te verstaen gegeven werde - bij maniere van leeninge. Dese Rijnlanders hebben naderhant bij wegen van justitie restitutie off wederkeringe geeyscht van de penningen bij hem ter saecke voirs. gefurneert. De dijckplechtige daerentegens sustineerden nyet alleen ongehouden te sijn in eenige restitutie, mer oick den dijck te maken ende dat die behoirde te comen tot gemeenen laste van allen dengenen die daerbij waren bewaert, {387r} beschut ende beschermpt. Eysschende selffs restitutie van de penningen bij hun ettelicke jaeren daertevoiren aen 't maecken ende 't onderhout van den dijck uytgekeert.
  <146> Wesende nu in dese processen die in den jare 1510 begonst sijnde, geduyert hebbende tot in den jare 1544 op woensdage naer Palmen dat die bij het solemneel accort - daervan hiervoiren geroert is - sijn gendt ende ter saecke van 'twelck als oick van de moeyten ende questi gehadt metten heemraden daerbij comende de gebreecken bij heurluyder quade toesicht veroirsaeckt, mr. Willem Sijmonsz. van Oy, doctor in den rechten ende burgemeester der stat Leyden, opten 15en mey anno 1521 ter vergaderinge van de hooftinnegelanden, gehouden op 't raethuys der {387v} stat Leyden, in effecte hadde verclaert dat de gebreken voirtijden van den ouden heemraden gebeurt, 't landt soveel gecost hadden, dattet op hondertduysent Rijnsgulden nyet te ramen en was. Ende vervattende 'tselve woirt verclaerde dattet boven de vierhondertduysent Rijnsgulden gecost hadde.
  So hebben de hogheheemraden haeren toevlucht genomen totte innegelanden ende sulcx gesocht hemluyden kennisse ende gesach deur der innegelanden autoriteit te houden staende. Hebbende sulcx opten 8en julii 1510 seeckere hare geterjecteerde appellatie opte commissie des bailly van Amont overgegeven aen den voirn. dr. Willem van Oy met een begeren deselve te openen den vroetschappe, cloosteren {388r} ende dorpen die aldaer den 10en julii vergadert souden sijn. Ende bevindende de voirs. heemraden hare privilegi nyet bestandt genouch om tegens de dijckplechtige te procederen, hebben <147> soveel tewegegebracht dat op hemluyden naemen procuratie verleent is van de burgemeesters ende regierders vanwegen hare poorteren, innegelanden van Rijnlandt, omme opten genen die vanouts ende van rechtswegen gehouden waeren te onderhouden de dijcken tusschen Amsterdam ende Sparendam, alsulcke penningen te repeteren als sij om de haesticheyt des tijts tot reparatie ende stoppinge van de gaten, innegebroken in den dijcken, opgebrocht ende geleent hadden. Voorts omme te beletten dat sulcke off gelijcke ommeslagen nyet {388v} meer en soude geschieden ten cleynen noch ten groten.
  In cracht van welcke procuratie de hogeheemraden van doen off haer qualite namen also wel in hoiren naem als over ende in den naeme van de gemeene innegelanden 'slants van Rijlandt. Gelijck oick de gemeene innegelanden selffs in den voirs. processe bekent gemaeckt ende op heur naemen partijen geweest zijn.
Wie successivelicken als hooftingelanden sijn geropen Bevinden sulcx dat opten 15en mey des jaers 1517 voir innegelanden geropen sijn geweest: de abt van Egmont, de abdissen van Rijnsburch ende Leeuwenhorst, de heeren Van Brederode, Van Wassenaer ende Van Cruyningen, met de steden van Leyden ende Haerlem. {389r} Dewelcke bij die van Leyden in alle bejegentheyden plachten te werden beschreven, ende dat de vorder innegelanden mette clocke van Leyden ende Haerlem gedachvaert werden.
  <148> Sijn oick in den voirs. jare '17 opten 27en octobris begonst te beschrijven de cloosteren ontrent Leyden gelegen, blijkende bij een cedulle, geschreven bij de handt van den secretaris Henrick Florisz..
  In den jare 1518, wesende de sluys ende colck op Sparendamme deur de Gelressche in julio des jaers 1517 affgebrant ende den sesten martii 1518 voir Paesschen, dewelcke quam opten 5en aprille, innegebroken, hebben die van Haerlem gepoocht de stoppinge van dien te verhinderen, begerende {389v} in den dijck een open gat te houden. Daerjegens hem d'innegelanden beneffens den heemraden billicken opposeerden. Ende daerop questi voir den Hove van Hollant geresen ende voir commissarisen verscheyden compariti gehouden sijnde, hebben die van Haerlem van haer eerste voirnemen gedesisteert, mer eyntelicken verclaert dat sij een open spoye in den dijck wilden maken. Jegens 'twelck bij de voirs. innegelanden mede geopposeert werde, sustinerende dat een sluyse met een colck ende verlaet vaster, volmaeckter ende profitelicker voir 't lant van Rijnlandt ende den varenden coopman waere dan een opene spoye. Temin naerdien de grave bij privilegie van date den 11en octobris 1255 belooft hadde tot {390r} Sparendamme geen spoye te doen maecken dan bij bewilginge van heemraden. Ende daerop bij den Hove den 21en april bij manier <149> van provisie ende sonder praejudicie van 't recht ende privilegi van beyden parti ende behoudende d'actie die de graeffelickheyt daerinne soude mogen competeren, verclaert sijnde dat die van Haerlem den dijckgrave ende hogeheemraden 't stoppen, 't toewerpen ende 't dichtmaken gehenge ende gedogen souden sonder eenich hinder, letsel off empeschement ter contrarie te doen, opte verbeurtenisse van heur privilegi, lijven ende goeden, authoriserende de voirn. van Haerlem sonder vertreck, voir die reyse, te mogen doen leggen ende maken een spoye in den dijck van Sparendam {390v} daer 't doenlicxt, oirbairlicxt ende bequaempst soude zijn. Wijdt twintich voeten, ende nyet merckelick daerboven. Waertoe die van Haerlem verschieten souden de penningen die hem, 't werck volmaeckt sijnde, bij dijckgrave ende heemraden gerestitueert souden werden ter summe toe van 1600 gulden. Nyet daerboven. Minder soo 't minder qwaem te costen. Ende ordonnerende dijckgrave ende heemraden de twee gestopte duyckers ontrent 't hart in den dijck te versekeren voir inbreck ende op te ruymen teneynde 't water van Rijnlandt daerdoir losen mocht als 't behoirde.
  Mer hadden de voirs. heemraden metten ingelanden van den voirs. appoinctemente beroerende de clausule van de open spoye te maecken, geappelleert ende eyntelicken opten 5en julii 1518 van den {391r} Secreten Raet gerapporteert sententie t'haren voirdele, bij dewelcke tenyet gedaen sijnde 't appoinctement van de Rade van Hollandt <150> mitsgaders 't appel daerop geterjecteert sonder boete, den voirn. van Haerlem verboden was van nyet vorder te procederen in 't nyeu begonst werck off open spoye bij hem begonst. Ordonnerende den voirs. heemraden den dijken in versekertheyt te stellen ende met naersticheyt te vorderen met het maecken van de voirs. boven gesloten sluyse, colck ende verlaet ter bequamer plaetse, sulcx dattet al gedaen ende volmaeckt soude wesen voir 't eynde van september doen eerstcomende. Voirsiende dat de voirs. sluyse sij van 20 hout-voeten, elck van elff duym, nyet min, hebbende hoochte ende diepte naer rate.215 Accorderende {391v} ende toelatende den voirs. van Haerlem dat so dick- ende menichmael het hem soude goetduncken, sij mochten ende souden mogen maecken t'haren costen in den Sparendamsschendijck tot sodanige bequame plaetse als heur bij den voirs. heemraden van Rijnlandt soude vertoont ende gewesen werden, een cleyne sluyse met een verlaet in der wijde van 9 voeten, als boven, om aldaer de cleyne schepen te passeren. Dewelcke gemaeckt, gesloten ende geopent souden werden ter ordonnantie van de voirs. heemraden met compensatie van costen, schaden ende interesten.
In den jare 1520 den lesten van aprille bestont 't collegie van de hooftinnegelanden van de volgende personen:
  {392r} de eerwaerdige vader in <151> Gode mijn heere den abt ende praelaet van Egmont216;
  de abdisse van Rijnsburch;
  de abdisse van der Lee217;
  de eedele welgeboren heeren: de heere Van Egmont, de heere Van Brederode, de heer Van Wassenaer, de heer Van Cruyningen;
  de commanduyer van Sint Jansheeren tot Haerlem;
  heer Jan van Duyvenvoirde, heer Willem van Alckemade, ridderen;
  de stede van Leyden, de stede van Haerlem, elck voir haer poorteren;
  Henrick van der Does, Lodewijck van Treslong, Jacop Coppier, Gijsbrecht van Lodensteyn ende Gerrit van Warmont, heemraden;
  de vrouwe van Warmont;
  de deecken van Sint Pancraes tot Leyden;
  {392v} de deputaten van Sint-Peterskerck;
  de pater van Warmont;
  de pater van Poel;
  de pater van Roomburch;
  de pater tot Leyderdorp;
  Jan Francet;
  mr. Jan van Beveren;
  Lodewijck de Gouwe;
  Jan Claes Aelwijnsz. ende meer andere.
  Ende also ter voirs. vergaderinge eendrachtelicken besloten werde aen de Majesteyt te solliciteren wechneminge ende wederroupinge van de commissie, uyten naem van de dijckplechtige dorpen vercregen teneynde de innegelanden van Rijnlandt den dijck mette voirs. dijckplechtige houden souden morgen morgens gelijck, daervan heemraden hadden geappelleert. Ende dat indien de dijckplechtige {393r} den ingelanden yet eysschen wilden, dat sij dat deden bij justitie ordinaris naer inhout 't privilegie van den landen. Die van Rijnlandt souden altijts <152> - gelijck sij oick schuldich waren te doen - de justitie obedien.
  So was opten 3en julii [15]20 verleden procuratie op Adriaen van Dam ende Michiel Ruyse, procureurs voir den Hove, bij den abt van Egmont over ende in den name van de abdije. Floris van Wijngarden, ridder, over ende in den name der vrouwe ende abdije van Rijnsburch, mr. Gerrit van der Laen, licentiaet in den rechten, in den naeme der vrouwe ende abdije van Leeuwenhorst, de deecken ende capittel van Sint-Pancraescollgie binnen Leyden;
  {393v} de commanduyer van Soeterwoude in den naem van de commanduyer van Sint-Jans tot Haerlem;
  de priors van Leyderdorp ende Warmondt;
  heeren Willem Dircksz. ende Pieter Stien in den name van de cappellanen van Sinte-Peterskercke binnen Leyden;
  Joost de bastart van Brederode ende Gerrit van Sparwoude, gedeputeerden van den welgeboiren ende eedele heere mijnheere van Brederode;
  heer Jan van Duyvenvoirde, ridder, voir hem selven ende in den name van heer Willem van Alckemade, ridder;
  Jacob van Montfoort, burgemeester, ende mr. Jan Brielis, pensionaris der stede van Haerlem, over ende in den name van hare poorteren;
  mr. Willem Symonsz., doctor in den rechten, {394r} Dirck Florisz., burgemeester Philips Nachtegael, Jan Reyersz., Warbout Pietersz. ende Alewijn Claesz., schepenen der stat Leyden in den name van hare poorteren ende inwoonderen;
  <153> heer Dirck Dircxz., priester, in den name der vrouwe van Warmont;
  Engebrecht Jacobsz. vanwegen den cloostere ende convente van Marienpoel, oick voir hemselven;
  mr. Jan van Beveren ende meer andere innegelanden.
  Opte comparitie ter beschrijvinge van den Hove gehouden binnen Haerlem den 20en septembris [15]32 geduyerende 't proces mette dijckplechtige, ten tijde den dijck innegebroken was ende vier walen gemaeckt hadde, sijn als innegelanden {394v} gecompareert:
  de praelaet van Egmont;
  Dirck van Waendenburch vanwegen der abdisse van Leeuwenhorst;
  Gerrit van Sparwoude vanwegen de heeren Van Brederode;
  de commanduyer van Sint-Jans binnen Haerlem;
  de prior van de Barnarditen tot Heemstede;
  de prior ende kelder van de Barnarditen tot Warmont;
  de prior van de Reguliren buyten Haerlem;
  mr. Cornelis Baroen vanwegen deecken ende capittel van Sint-Pancraes tot Leyden;
  Jacob van Montfoort, Jacob Jan Lobbrantsz. ende Engebrecht Willemsz. Ramp, burgemeesters, Wouter van Bekesteyn, tresorier, ende mr. Lambrecht Jacobsz., secretaris vanwegen der stat Haerlem;
  {395r} Jacob Deyman, secretaris, ende mr Willem Aggenis, pensionaris vanwegen der stede van Leyden.
  Opter comparitie ter beschrijvinge van dijckgrave ende hogeheemraden gehouden op 't raethuys der stat Leyden den 13en junii 1539 sijn als hooftinnegelanden gecompareert:
  <154> Dirck Ottensz. ende mr. Willem van Oyen, doctor in beyden rechten, Adriaen Jansz. ende Dirck Jan Reyersz., burgemeesteren van Leyden;
  Claes van Heussen, burgemeester, ende mr. Lambrecht Jacobsz., secretaris van Haerlem;
  Maypolitus Jansz. gecommitteerde van de praelaet van Egmont;
  de pastoor van Rijnsburch ende Geerloff Jansz. onder-rentmeester gecommitteerde van de vrouwe van Rijnsburch;
  {395v} mr. Dirck Spangart als gecommitteerde van de vrouwe van Leeuwenhorst;
  heer Foy van Zijl als deputaet van Sint-Peters;
  mr. Jan Velleman ende mr. Cornelis Pietersz., canonnicken van Sint-Pancraes gecommitteerden van 't collegie;
  de pater van Sint Michiels;
  Cornelis van Swieten, ambachtsheere van Soeterwoude;
  Floris van Wijngarden;
  Dirck van der Bouckhorst;
  Dirck Floris Heermalenzoon, Gerrit Beukelsz. Buytewech, Claes Alewijnsz., Willem Dircxz. ende Gerrit Jacobsz., heyligegeestmeesteren van Leyden;
  Dirck Pietersz. Doe ende Symon Willemsz., gasthuysmeesteren van Onser-Vrouwen-Gasthuys;
  Cornelis Claesz. ende {396r} Dirck Mongusz., leproosmeesteren tot Leyden;
  Adriaen Gerritsz..
  Opte comparitie den 26en martii 1541 gehouden op 't raethuys der stat Leyden sijn als hooftingelanden jegenwoirdich geweest:
  Gerrit Beukelsz. Buytewech, Dirck Florisz. Heermale, Willem van Lockhorst ende Dirck Aelbrechtsz., burgemeesters, Jacob Cornelisz. Gorter, Claes Adolphsz., Floris van Oyen ende Jacob van der Graft, schepenen vanwegen der stat Leyden;
  <155> Anthonis van der Goes, gedeputeerde van den praelaet van Egmont;
  heer Willem van Alkemade, ridder gecommitteerde van de vrouwe van Rijnsburch;
  heer Jan van Duyvenvoirde, ridder gecommitteerde van de vrouwe van Leeuwenhorst;
  {396v} de pastoir van Soeterwoude gecommitteert van de commanduyer van Haerlem;
  mr. Jan van Aernhem, deecken, mr. Jan Velleman, pastoor, gecommitteerde van 't capittel ende 't collegie van Sint Pancraes;
  de procurator van Leyderdorp;
  de kelder van Warmont;
  de pater van Abcoude;
  Dirck van der Bronckhorst;
  mr. Gerrit van der Laen.
Questie nopende 't maecken van een houten of steenen sluys Ontrent den jare 1543 als die van Haerlem met hoiren adherenten in den dijck tot Sparendam poochden te willen doen maken ende leggen een nyeuwe staende sluyse van blaeuwen steen tot grote ongewoonlicke costen ende pericule van den gemeenen innegelanden, hebben hun daerjegens geopposeert ende heur {397r} motiven, middelen ende redenen den Hove van Hollandt in geschrifte overgelevert de volgende personen:
  de burgemeesteren ende regenten der stat Leyden, oick van de stadt van Amsterdam in den name van hoire poorteren ende inwoonderen, innegelanden van Rijnlandt;
  vanwegen de praelaet van Egmont de commanduyer van Sint-Jans tot Haerlem;
  de convente ende capitularen van der Lee;
  de deecken ende capittule van de Hogelanden;
  Cornelis van Swieten, ambachtsheere van Soeterwoude ende Stompwijck;
  Jan van Noortwijck, ambachtsheere van Noortwijck;
  Warnaer van der Does;
  Adriaen van der Bouckhorst;
  de priors, paters ende conventen van Leyderdorp, van {397v} <156> Warmont, van Maripoel, van Redenburch, van Sint Michiel van Abcoude, van Sint- Catharinen;
  de deputaten ende memoriheren, de voochden ende regierders van Sint-Catharinengasthuys, van Sint-Elisabetsgasthuys, van Heyligengeesthuys ende huyssitteren binnen Leyden;
  de Leprosen buyten Leyden;
  Claes van Berendrecht, schout der voirs. stede;
  Jan Reyersz., Jacob Cornelisz. Gorter, Cornelis Paedtsz, Jacob Florisz. van Montfoort, Gerrit Beukelsz. Buytewech, Claes Adolphsz., Jan van Tol, mr. Gerrit van der Laen, Arent Gerijt Eewoutsz, Jan Huygensz. Claes Alewijn Claesz., Gerrit Jan Kerstensz., mr. Vranck Paedtsz. ende {398r} veel meer andere particulire personen grotelicx in Rijnlandt gelandt ende seer verre representerende 't meeste ende beste deel van Rijnlandt.
  Opten 26en martii 1545 sijn ter beschrijvinghe van dijckgrave ende hogheheemraden op 't raethuys der stat Leyden gecompareert als hooftingelanden:
  Jacob van der Does, Claes Jacobsz. ende Jan Frans Gijsbrechtsz, burgemeesteren, Frans Geritsz. Gool, Jacob Cornelisz. Gorter, Jacob van der Graft, mr. Claes de Wylde, Gerrit Aelbrechtsz., Quyering Allertsz. ende Jan Huych Andriesz., schepenen, mr. Gerrit van der Laen, Gerrit Beukelsz., Cornelis Paedts, mr. Cornelis Pietersz., de gasthuysmeesteren van {398v} Sint Catrijnen als <157> Adriaen IJsbrantsz. ende Meeus Doensz., Jan Meesz., Gerrit Jacobsz. ende Adriaen Symonsz., gasthuysmeesteren van Onser-Lieven-Vrouwen, Cornelis Claesz., Gielis Dirck Ottensz. ende Adriaen Claesz. sieckmeesteren, Adriaen Claesz. Garbrantsz., heyligengeestmeesteren vanwegen die van Leyden;
  mr. Lambrecht Jacobsz. vanwege der stede van Haerlem;
  mr. Thomas Brandeling vanwegen de prelaet van Egmont;
  Geerloff Pietersz. vanwegen de praelatisse Rijnsburch;
  Warnart van der Does vanwegen de prelatisse van Leeuwenhorst;
  heer Aelbrecht pastor {399r} van Soeterwoude vanwegen den commanduyer van Sint-Jans tot Haerlem;
  mr. Raes van Treslong ende heer Henrick van Brouckhoven vanwegen het capittele van den Hogelanden;
  Sander Jansz. Block vanwegen de heere van Haserswoude ende Jacob van Duyvenvoirde, heer van Warmont ende Esselickerwoude.
Accort van den jaere 1550 Mer met het accord van den jare 1550 es nopende 't collegie van den hooftingelanden onder anderen geaccordeert, vereenicht ende verdragen dat men van doen voirts als hooftingelanden souden beschrijven: de prelaet van Egmont, de prelatisse van Rijnsburch, de prelatisse van Leeuwenhorst, de baenreheeren, vijff off ses van de principaelste eedelen, {399v} 't capittel van de Hogelanden binnen Leyden ende andere die men gewoon is te beschrijven van ouden heercomen.
  <158> Dienvolgende sijn opten 9en aprilis des voirs. jaers 1550 de hooftingelanden ter beschrijvinge van dijckgraeff ende hogeheemraden op 't raethuys der stat Leyden gecompareert:
  Franchoys Hoochstraet uyten naem van de prelatisse van Rijnsburch;
  heer Aelbrecht, pastoor van Soeterwoude, vanwegen den commanduyer van Haerlem;
  mr. Raes van Treslonge uyten name van den capittele 't Hogelande;
  Seger van Dorp vanwegen de heer van Cruyningen als heere van Haserswoude;
  Claes van Berendrecht, schout, {400r} mr. Claes de Wilde ende Symon Jan Reyersz., burgemeesteren, Frans Gerritsz. Gool, Jan Huygensz. ende Gerrit Roeloffsz., schepenen van Leyden;
  mr. Lambrecht Jacobsz. vanwegen der stede van Haerlem;
  Jacob van Duyvenvoirde vanwegen sijne vrouwe moeder, de vrouwe van Warmont ende Esselickerwoude;
  Gerrit van Poelgeest, heere van Hogemade;
  mr. Gerrit van der Laen, Adriaen Jansz., mr. Floris van Tol, de deputaten van Sint-Peters, de pater van Abcoude, de pater van Sint-Michiels, de gasthuysmeesters van Sint-Catarinengasthuys, de gasthuysmeesters van Onser-Lieven-Vrouwen, de heylige-geestmeesteren, de sieckhuysmeesteren, {400v} de huyssittemeesteren van Sint-Petersparochie ende de huyssittemeesteren van Sint-Pancraesparochie alle binnen Leyden, als innegelanden.
  Opten 17en novembris anno 1551 sijn ter beschrijvinge van de <159> hogeheemraden op 't raethuys der stat Leyden gecompareert:
  Franchois Hoochstraet uyten name van de prelatisse van Rijnsburch;
  mr. Gijsbert Jorisz. uyten name van den capittele 't Hogelande;
  mr. Cornelis de Jonge vanwege den heere van Wassenaer;
  Claes van Berendrecht, schout, Claes Reyer Claesz., burgemeester, Frans Gerritsz. Gool, Adriaen Jansz., Gerrit Aelbrechtsz., Jan Huygenss., {401r} Gerrit Roeloffsz. ende Willem Aelbrechtsz., schepenen der stede van Leyden;
  mr. Lambrecht Jacobsz., pensionaris der stede van Haerlem;
  Jacob van Duyvenvoirde vanwegen sijne vrouwe moeder, de vrouwe van Warmont ende Esselickerwoude;
  de pater van Sint-Michiels;
  de gasthuysmeesters van Sint-Catarinengasthuys;
  Claes Adriaensz.;
  mr. Claes Cornelisz. de Wilde ende Quyering Allertsz. als innegelanden.
  Opten 7en mey 1552 hebben de dijckgrave ende hogeheemraden van Rijnlandt beschreven binnen der stede van Leyden de hooftinnegelanden van deselven lande ende sijn op 't raethuys derselver stede gecompareert: {401v}
  Franchois Hoochstraet uyten name van de prelatisse van Rijnsburch;
  Dirck van Waerdenburch vanwegen de prelatisse van Leeuwenhorst;
  mr. Raes Van Treslonge, deecken, ende mr. Jan Velleman, pastoor ten Hogelande;
  de deputaten van Sint-Peterskercke binnen Leyden;
  <160> Claes van Berendrecht, schout, Gerrit Beukelsz. Buytewech, jonge Dirck Jan Reyersz. ende Claes Reyer Claesz., burgemeesteren, Jan van Adrichem, schepen van Leyden;
  mr. Lambrecht Jacobsz., pensionaris van Haerlem;
  Jacob van Duyvenvoirde vanwegen sijne vrouwe moeder, de vrouwe van Warmont ende Esselickerwoude;
  Gerrit van Poelgeest, here van Hogemade;
  {402r} Henrick van Raephorst;
  de gasthuysmeesteren van Onser-Lieven-Vrouwen ende de sieckmeesteren van Leyden;
  Claes Adriaensz.;
  mr. Floris van Tol;
  Jan Paets Cornelisz. ende Cornelis van Noorden.
  Opten 20en martii 1554 stilo communi hebben de dijckgrave ende hogeheemraden van Rijnlandt mette hooftingelanden van deselven lande, vergadert wesende op 't raethuys der stede van Leyden omme te ordonneren eenen nyeuwen ommeslach over Rijnlandt, onder anderen verclaert, gestemmet ende geordonneert dat van doen voirtaen tot horinge ende sluytinge van de rekeninge van Rijnlandt gecommitteert souden {402v} werden de gedeputeerden der steden van Leyden ende van Haerlem, ende den praelaet van Egmont, alle tot 's lants van Rijnlants costen. Ende dat men evenwel de andere hooftingelanden, die men gewoonlick was te roupen, mede souden beschrijven omme te comen opte selve rekeninge naer ouder gewoonten. Ende waren aldaer gecompareert:
  Claes van Berendrecht, schout, <161> Claes Adriaensz., Jacob van der Graft ende Jan Frans Gijsbrechtsz., burgemeesteren, Frans Gerritsz. Gool, Quyering Allertsz., Symon Jansz., Gerrit Aelbrechtsz., Claes Lambrechtsz. ende Jan van Adrichem, schepenen der stede van Leyden;
  {403r} Jan Conincxz., burgemeester, ende mr. Lambrecht Jacobsz., pensionaris der stede van Haerlem;
  Sweer Harmansz., bailly van Haserswoude vanwegen de heere van Cruyningen;
  mr. Aelbert, pastoor van Soeterwoude, vanwegen den commanduyer van Haerlem;
  mr. Melis van Oy vanwegen 't capittel van den Hogenlande;
  Allert Jacobsz. vanwegen Onser-Lieven-Vrouwengasthuys;
  de pater van Sint-Michiels;
  de pater van Abcoude;
  Jacob van Duyvenvoirde vanwegen sijn moeder, de vrouwe van Warmont;
  Henrick van Raephorst;
  Gerrit van Poelgeest, heere van Hogemade;
  Adriaen Jansz. ende {403v} mr. Frans Adriaensz als ingelanden.
  Opten 23en januarii 1556 -naer gemeen schrijven- sijn ter beschrivinge van dijckgrave ende hogeheemraden op 't raethuys der stat Leyden gecompareert als de principaelste hooftingelanden:
  mr. Pieter Canonick op 't Hoff in Den Hage vanwegen den praelaet van Egmont;
  Warnaert van der Does vanwegen de prelatisse van Leeuwenhorst;
  de commanduyer van Sint-Jans binnen Haerlem;
  heer Melis van Oy vanwegen 't capittel 't Hogelande;
  Jacob de Jonge, rentmeester van de heere van Wassenaer;
  {404r} <162> Sweer Harmansz. van der Pol, bailly van Haserswoude vanwegen de heere van Cruyninghen;
  Gerijt Beukelsz. Buytewech, Adriaen Jansz., jonge Dirck Jansz. ende <<162r> Dirck van der Does, burgemeesteren, Quiring Allertsz., Willem Aelbrechtsz. ende>
  Cornelis Gerritsz. van Poelgeest, schepenen der stede van Leyden;
  Dirck van Paenderen, burgemeester, ende mr. Lambrecht Jacobsz., pensionaris der stede van Haerlem;
  Jacob van Duyvenvoirde vanwegen sijn moeder, de vrouwe van Warmont;
  Gerrit van Poelgeest, heere van Hogemade;
  Pieter Gerritsz. vanwegen de heer van Culenburch, ridder, heere van Reynswoude;
  de deputaten van Sint-Peterskercke;
  de pater van Abcoude;
  {404v} de pater van Sint-Michiels;
  de gasthuysmeesteren van Sint-Catarinengasthuys;
  de heilige-geestmeesteren;
  de leproosmeesteren binnen Leyden;
  Adriaen van Naeltwijck;
  Claes Adriaensz. ende Philips Nachtegael.
  Opten 15en februarii 1556 sijn ter beschrijvinghe van dijckgrave ende hogeheemraden op 't raethuys der stat Leyden gecompareert als hooftingelanden:
  heeren Splinter van Harge, heere van Oosterwijck, ridder, vanwegen den praelatisse van Rijnsburch;
  Warnart van der Does vanwegen de praelatisse van Leeuwenhorst;
  mr. Cornelis Willemsz. vanwegen 't capittele van Hogelande;
  {405r} Sweer Harmansz. van der Pol vanwegen de heere van Cruyninghen <<163r> als heere van Haserswoude>;
  Nicolaes van Berendrecht, schout, Gerrit Beukelsz. Buytewech, Adriaen Jansz., jonge Dirck Jansz. ende Dirck van der Does, burgemeesteren, Quyering Allertsz. ende Gerrit Aelbrechtsz., schepenen der stede van Leyden;
  Dirck van Berckenrode, burgemeester, ende mr. Lambrecht Jacobsz., pensionaris der stede van Haerlem;
  Jacob van Duyvenvoirde vanwegen sijne vrouwe moeder, de vrouwe van Warmont;
  Gerrit van Poelgeest, heere van Hogemade;
  heer Foy van Zijl ende mr. Aelbrecht Jansz. vanwegen de deputaten van Sinte-Peterskercke;
  heer Willem Rabbodi, pater van Sinte-Michiels;
  {405v} mr. Gerrit van der Laen;
  Claes Adriaensz. ende Cornelis Pietersz. Paets, heilige-geestmeesteren, ende Quyering Claesz. vanwegen de leprosen buyten Leyden.
  Opten 28en martii sijn ter beschrijvinge van dijckgrave ende hogeheemraden op 't raethuys der voirs. stede Leyden gecompareert:
  Philips Nachtegael vanwegen de praelaat van Egmont;
  Jan Kemp vanwegen den praelatisse van Rijnsburch;
  Warnart van der Does vanwegen de praelatisse van Leeuwenhorst;
  mr. Raes van Treslonge, deken van den Hogelande vanwegen den gemeenen capittele;
  Jacob de Jonge vanwegen de heere van Wassenaer;
  {406r} Sweer Harmansz. van der Pol vanwegen de heere van Cruyningen als heere van Haserswoude;
  Jacob van Duyvenvoirde van Wou vanwegen sijne vroumoedere, de vrouwe van Warmont;
  Gerrit van Poelgeest, heere van Hoochmade;
  <164> Pieter Gerritsz. vanwegen de heer van Opmeer;
  Gerrit Beuckelsz., Adriaen Jansz. ende jonge Dirck Jan Reyersz., burgemeesteren, ende Quyering Allertsz., schepen der stede van Leyden;
  mr. Quyering Dircxz. vanwegen der stede van Haerlem;
  de pater van Abcoude;
  de pater van Sinte-Michiels;
  mr. Aelbrecht vanwegen de deputaten in Sinte-Peterskercke;
  {406v} Huych Willemsz. vanwegen Onser-Lieven-Vrouwengasthuyse;
  Gillis Dirck Ottesz. vanwegen den leprosen;
  Cornelis Paets Pietersz. vanwegen de heyligen-geesthuyse binnen Leyden;
  mr. Gerrit van der Laen ende Claes Adriaensz..
  Opten 11en julii 1556 sijn als hooftinnegelanden op 't raethuys der voirs. stede gecompareert:
  Warnart van der Does vanwegen de praelatisse van Leeuwenhorst;
  de commanduyer van Sint-Jans binnen Haerlem;
  mr. Raes van Treslonge, deecken van den Hogelande;
  Sweer Harmansz., bailly van Haserswoude, vanwegen de heere van Cruyningen;
  Gerrit van Poelgeest, heere van Hogemade;
  Claes van Berendrecht, schout, {407r} Gerrit Beuckelsz., Adriaen Jansz., jonge Dirck Jansz., burgemeesteren, Quyering Allertsz., schepen der stede van Leyden;
  mr. Lambrecht Jacobsz., pensionaris der stede van Haerlem;
  <165> de pater van Abcoude;
  de pater van Sinte-Michiels;
  de gasthuysmeesteren van Sinte-Catarinengasthuys;
  Claes Adriaensz. ende mr. Gerrit van der Laen.
  Den 7en meye anno 1557 sijn gecompareert:
  Warnart van der Does vanwegen de praelatisse van Leeuwenhorst;
  Sweer Harmansz. van der Pol vanwegen de heere van Cruyninghen als heere van Haserswoude;
  heer Melis van Oy vanwegen 't capittel ten Hogelande;
  Dirck Jan Reyersz., {407v} mr. Claes de Wilde, burgemeesteren, ende Gerrit Roeloffsz., schepen van Leyden;
  mr. Lambrecht Jacobsz. vanwegen de stede van Haerlem;
  mr. Jan Willemsz. vanwegen 't convent van Abcoude;
  Adriaen Claesz., Willem Jan Reyersz., gasthuysmeesteren van Sinte-Catarinengasthuys;
  mr. Gerrit van der Laen;
  Claes Adriaensz. ende Adriaen Jansz..
 
  Opten 11en meye 1557 sijn als hooftingelanden gecompareert:
  Dirck Jan Reyersz., mr. Claes de Wilde, Gerrit Aelbrechtsz., burgemeesteren der stede Leyden;
  mr. Lambrecht Jacobsz., pensionaris der stede van Haerlem;
  <166> mr. Melis van Oy vanwegen 't capittel van den Hogelande;
  {408r} mr. Jan Willemsz. vanwegen 't convent van Abcoude;
  mr. Gerrit van der Laen;
  Adriaen Jansz. ende Cornelis Paets Pietersz., heilige-geestmeesteren;
  Adriaen Claesz. ende Willem Jan Reyersz., gasthuysmeesteren van Sinte-Catarinengasthuys.
  Opten 2en decembris 1557 sijn op 't raethuys derselver stede gecompareert als hooftingelanden:
  Jan Kemp vanwegen de prelatisse van Rijnsburch;
  Adriaen van der Does vanwegen de praelatisse van Leeuwenhorst;
  Sweer Harmansz. van der Pol, bailly van Haserswoude uyten name van de heer van Cruyningen;
  mr. Melis van Oy vanwegen 't capittele van Hogelande;
  Jacob van Duyvenvoirde van Wou vanwegen sijne moeder, de vrouwe van Warmont;
  Jacob van der Graft, Claes Adriaensz., {408v} Symon Jansz. ende Gerrit Roeloffsz., burgemeesteren, ende mr. Frans Adriaensz., schepen der stede van Leyden;
  mr. Lambrecht Jacobsz., pensionaris der stede van Haerlem ende oick als gemachticht van de commanduyer van Sint-Jans tot Haerlem;
  mr. Adriaen Bartholomeesz. vanwegen de deputaten;
  Allert Jacobsz. ende Huych Willemsz., gasthuysmeesteren van Onser-Lieve-Vrouwengasthuyse binnen Leyden;
  Gerrit Beuckelsz. ende Quyering Allertsz..
  <167> Opten naestlesten martii [15]65 naer gemeen schrijven sijn gecompareert als hooftingelanden:
  mr. Jacob Starck, vicarius der abdije van Egmont;
  de schout van Leyden uyten name van de prelatisse van Rijnsburch;
  de voirn. Jacob van der Does vanwegen de praelatisse van Leewenhorst;
  {409r} heer Melis van Oy uyten name van den capittele van den Hogelande;
  Jacob de Jonge, rentmeester vanwegen de heere van Ligny als heere van Wassenaer;
  heer Henrick van Swolle, commanduyer van Sint-Jans binnen Haerlem;
  heer Jacob van Duyvenvoirde, ridder, heere van Warmont;
  mr. Claes de Wilde ende Claes Adriaensz., burgemeesteren der stat Leyden;
  Niclaes van der Laen ende Pieter van Dorp, burgemeesteren, mr. Cornelis van Alckemade, pensionaris der stat van Haerlem;
  mr. Gerrit van der Laen;
  Cornelis van Noorde;
  Cornelis Verhooch ende de huyssittemeesteren van Sint-Pancraes.
  Alle 'twelck de voirs. van Leyden uyt de originele acten, boucken, rekeningen ende andere gelooffwaerdige bewijsen doen t'samentrecken ende goetgevonden {409v} hebben alhier in 't lange te doen stellen om de hooftinnegelanden te bewijsen hoe het vanouts met de vergaderinghe van de hooftinnegelanden is toegegaen ende dat men sulcx hemluyden met groot ongelijck door toesteken van dengeenen die 't minst souden hebben behoiren te doen, indien hij gedachtich geweest <168> waer hoe hij door de stat van Leyden opgetrocken ende bij middel van dien tot sijn staet, wesen ende welvaren gecomen was, geweygert heeft ter vergaderinghe van de hooftingelanden plaetse ende stemme te geven dengenen die 't vanouts gehat hebben ende 't sedert 't voirgeroerde accort van de jare vijftich geduyerichlicken in possessie waren geweest.
Resolutie der Heeren Staten opte comparitie der hooftingelanden Ende hoewel de voirs. van Leyden om de voirgaende redenen grotelicken sijn vercort {410r} mette provisionele resolutie van den Heeren Staten, genomen den 30en januarii 1591, innehoudende dat van doen voirts ter gewoinlicker plaetse als hooftinnegelanden souden werden beschreven: twee vanwegen den Staten voirnoemt voir het interest van 't gemeenlandt ten opsicht van de geannoteerde goeden in Rijnlandt gelegen bij denselven te committeren volgende voirgaende resolutie genomen in den jare 1577, daertoe gestelt ende gecommitteert sijn de heeren mr. Johan van Banchem, mr. Dyderick van Leeuwen, raden in den Hogen Rade;
  een uyten Eedelen van Hollandt voir d'abdijen van Rijnsburch ende Leeuwenhorst daertoe gecommitteert es ...;
  de heere van Wassenaer;
  de heere van Haserswoude;
  vijff van de principale eedelen in Rijnlandt gelandt wesende, die men gewoon is te beschrijven, te weten alsnu: mr. Gerrit van Wijngarden, heer {410v} van Benthuysen, president van den Hove van Hollandt, joncker Johan van der Does, heer tot Noortwijck, raet in den Hogen Rade, joncker Jacob van Wijngarden, heer van Wijngarden Ruychbrouck, joncker IJsbrant van Merode, ambachtsheer van Soeterwoude, joncker Johan van Mathenesse, ambachtsheere van Lisse;
  de stat van Leyden;
  de stat van Haerlem ende de commanduyer tot Haerlem.
  Alle welcke opte beschrijvinge vanwegen den Staten op 't aenhouden van heur voirs. gecommitteerden ofte van den dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlant te doen, souden compareren ende besoigneren naer behoiren. Ende dat alle bij provisie ende onvermindert eensygelycx recht ten principale.
  So hebben de voirs. van Leyden hem daermede gaerne tot noch toe gecontenteert om metter daet te betogen dat sij om cleyne saecken nyet {411r} en begeren te twisten. Ende dat men hen met ongelijck heeft betegen alsoff sij met meerderheyt van stemmen sochten te winnen off om tot eenich onbehoirlick voirnemen oick in 't minste te comen yemants stemmen te emendiceren. Nyet anders begerende dan dat alle saecken mogen werden gestuyert ende beleyt ten meesten dienste ende vordernisse van 't gemeenlandt. Dat wel wensschende dat oick de oirdre bij de Heeren Staten gestelt so in 't voirsitten als voirstemmen mocht werden naergecomen ende achtervolcht.

 

215 In de marge van <150r> maakte Jan van Hout twee sommetjes:
a. 11 x 20 = 220;
b. begrijp ik niet.		 Back to Text
216 <151> De klerk had de tekst van het concept niet kunnen ontcijferen en deze als volgt geschreven: 'de eerwaerdige vaeder in gode naem heere [open plek] ampt ende prelaet van Egmont'. Van Hout verbeterde 'naem' in 'mijn' en vulde 'den abt' in op de open plek. Is dit een sarcastische opmerking in de trant van zijn 'Broeder Cornelis'? Back to Text
217 Van der Lee = Leeuwenhorst. Back to Text

amh_26amh_26

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

 

  index_atl  

Atlas Rijnland 1610

index_atl
Titelpagina		 index_atl
Haarlem		 index_atl
Houtrijk		 index_atl
Amsterdam		 index_atl
Aalsmeer
index_atl
Hillegom		 index_atl
Boekhorst		 index_atl
Noordwijk		 index_atl
Warmond		 index_atl
Leimuiden
index_atl
Aarlanderveen		 index_atl
Wassenaar		 index_atl
Leiden		 index_atl
Hazerswoude		 index_atl
Bodegraven
index_atl
Woerden		 index_atl
Montfoort		 index_atl
's-Gravenhage		  
index_atl
Zegwaart		 index_atl
Gouda		  
    index_atl
Banier		  

Alle kaarten kunnen ook op originele grootte geopend worden.

Atlas van het Hoogheemraadschap van Rijnland.
1610-1615, Floris Balthasar.

Rijnland A-4067

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

 

  A4062_titel A4062_titel
Titelpagina
klik hier voor de kaart op originele grootte, ca. 300 kB
A4062_titel
Atlas van het Hoogheemraadschap van Rijnland.
1610-1615, Floris Balthasar.
Rijnland A-4062
  A4062_titel A4062_titel

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

 

A4063_banier A4063_banier A4063_banier
Banier
klik hier voor de kaart op originele grootte, ca. 300 kB
A4063_banier
Atlas van het Hoogheemraadschap van Rijnland.
1610-1615, Floris Balthasar.
Rijnland A-4063
A4063_banier A4063_banier A4063_banier

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

 

 

 

A4064_haarlem A4064_haarlem A4064_haarlem
Haarlem
klik hier voor de kaart op originele grootte, ca. 300 kB
A4064_haarlem
Atlas van het Hoogheemraadschap van Rijnland.
1610-1615, Floris Balthasar.
Rijnland A-4064
A4064_haarlem A4064_haarlem A4064_haarlem

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005		 Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595		 www.oudleiden.nl

Subcategorieƫn

Dirk van Eck

Beeldbank

Jan van Hout

Excursies

Historisch karakter van de stad

Lezingen

Monumentale kunst

Niet-beschermd erfgoed

Geveltekens

Nieuws uit de commissie Lezingen

De Stem van Leiden