Historische Vereniging Oud Leiden

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

16. Nopende der heemraden portie in de boeten

Nopende der heemraden portie in de boeten.

't Welck geseyt sijnde ten opsicht van de visscherijen bedunckt de voirs. van Leyden sonderlinge, so in de voirs. brieven vermaent wert van de boeten van thien ponden te verbeuren tegens elcken heemraet ende jegens den grave so veel als tegens alle de heemraden, daeruyt - so 't schijnt - gesproten sijn de hoochste boeten van tweemael tseventich ponden, dewelcke de heemraden maeckende de keuren over den Sparendamschendijck in de swaerste saecken {127v} plegen te stellen - de plaetse te vereisschen hier te verclaren 't gundt sij bevonden hebben van de participatie der boeten voir de heemraden; hoe 't landt aen een gedeelte van de boeten is gecomen ende wat 't proffijt sulcx voir 't lant heeft ingebracht. Alles omme den innegelanden te dienen tot onderrechtinge.

Oorspronc van de hoochste boeten van twiemael tseventich ponden.

< <66k r> Te gedencken dat ooc de boden per zake in den gedaechde ende gewesen en vele boete hebben volgens ordres van den 4 novembris 1580 den 10en penning ende daerboven den 20en penning.>

Pennincgelden van de heemraden.

So bevinden dan de voirs. van Leyden dat vanouts de hogeheemraden haer opgeleyde ampt tot vorderinge van 't gemeene beste hebben moeten bedienen tot haren costen sonder ander wedden, dachgelden, reys- off teercosten off proffijt te genyeten dan haer penninggelden bedragende, als blijct {128r} uyte brieven van date den 20en mey 1494, om de twee jaeren vier penningen ... < <66k v> payments > over alle de geldende <66l> mergentalen. 't Welck gestelt was om de twee jaeren so de ommeslagen so weynich vielen, dat men om de twee jaeren mer eens gaderde, genyetende daerentegens de gerechte helft in de boeten. 't Welck oick bij het octroy van de jare 1510 den 19en martii, hiervoiren fo ... ⁷⁵ gesereert, wert verclaert so wel ten opsicht van 't penninggelt voir ... als van de helft van de boeten.

Ter saecke van welcke perceptie van de helfte der boeten mettertijt {128v} oneensheyden geresen sijnde tusschen de bailliu ende dijckgrave, ter eenre, ende de hogeheemraden, ter andere, es opten 18en mey des jaers 1522 ternedergeleyt ende verdragen volgende seeckere acte hier innegelijft.

Insertie van acte nopende de perceptie van boeten

Opten geschillen ende differenten wesende tusschen Dirck van der Does als bailliu ende dijckgraeff van Rijnlant, ter eenre, ende de hogeheemraden van Rijnlandt, ter andere sijden, opte executie ende inninge van de boeten ende breucken die gevallen waeren ende noch souden mogen vallen in de schouwinge van de dijken ende andersints in 't heemraetschap van Rijnlandt, {129r} so sijn de voirs. dijckgraeff ende heemraden van Rijnlant in presentie ende bij tusschenspreecken van de luyden van de Rekeninge in Den Haghe met maelcanderen overcommen ende geaccordeert in der vorme ende maniere als hiernae volcht.

In den eersten dat de voirs. dijcgrave van Rijnlandt van nu voirtaen achtervolgen ende onderhouden sal de keuren ende ordonnanti, gemaeckt tot welvaeren van den voirs. heemraetschap van Rijnlandt, ende sonder eenige dissimulatie te executeren ofte doen executeren, alle de boeten ende breucken die vallen sullen binnen denselven heemraetschap, ende gheen compositie apart daervan mogen maecken buyten de voirs. heemraden off eenige van hemluyden bij 't collegie daertoe {129v} gecommitteert, ter presentie <66m> van den clerck van 't voirs. heemraetschap, die 'tselve registreren sal.

Ten tweeden sal den voirn. clerck ontfang hebben van alle de penningen comende van de boeten ende breucken binnen 't voirs. heemraetschap vallende, daervan hij gehouden wert alle jaer opte meyschouwe den voirn. dijckgrave ende heemraden goede rekeninge, bewijs ende reliqua te doen, daervan overleverende den voirs. dijckgrave d'eene helft ende den voirn. heemraden d'ander helft, eerst ende alvoiren affgetogen de costen van de executie ende darenboven van des dijckgraven helft een derde part ende voir de heemraets helft {130r} de twee deelen van de costen, gedaen bij de voirs. dijckgrave ende heemraden ende haren dienaers in de vier ordinaris recht- ende schouwedagen.

Ende ten derden so sal de voirs. dijckgrave gehouden wesen uyt te leggen opte onwillige betaelders hem overgelevert ende deselve nae den dijckrechte wederom innen volgende d'ordonnantie daerop gemaeckt in sulcken schijn dat hij daerdeure ten eynde van de executie geen verlies en heeft.

Eynde van de insertie der acte nopende de perceptie van de boeten.⁷⁶

Crimpen, dijcgraef alle de boeten gelaten.

Mer sijn daerinne eenige veranderingen gevallen bij tijde van Adriaen van Crimpen, in sijn leven dijckgrave, hebbende de hogeheemraden - om redenen hem daertoe bewegende - den voirn. Crimpen op een {130v} prouve ende tot haer wederseggen toegelaeten heurluyder portie ende quote van de boeten voirs., mits dat hij hem sulcx gedragen soude in de ordinaris rechtdagen, schoudagen ende anders als de heemraden met hem voirtijts tot dien dage toe gedaen hadden.

't Welck die van Leyden hem beduncken laeten dat <66n> voir de voirs. veranderinge Adriaen van Crimpen de hogeheemraden alle de boeten mocht hebben gelaten, mits dat de heemraden alle de costen deden ende den dijckgraeff vrij hielden. Ende dat met deselve veranderinge {131r} de dijckgraeff de geheele boeten soude genyeten ende den heemraden vrij houden van alle reys- ende teercosten ende gelijcke lasten ende beswaernissen.

Mer bij Palensteyns tijt weder aen den heemraden getrocken

In welcker vougen sulcx den opgeve van de boeten schijnt gebleven te sijn tot in den beginne van den jaere 1564 den laetsten februarii op Sint-Petersschouwe. Ten welcke daghe 't collegie van den heemraden van Rijnlandt Willem van Palensteyn, doen dijckgrave, bij monde van Wouter van Bekesteyn, haren medebroeder, hadden doen aengeven, dat van ouden tijden de heemraden geparticipeert hadden in de boeten ende breucken vallende in den heemraetschappe {131v} ende dat sulcx geeert was geweest bij alle voirgaende dijckgraven als Dirck van der Does ende sijn voirvaderen, Jan van Berendrecht ende de voirn. Crimpen. Met verhael van de veranderinge, dewelcke diesaengaende bij desselffs Crimpens tijt gevallen was, ende vorder verclaringhe also de heemraden, doen in 't leven, bevonden dat den lande van Rijnlandt nyet nut off oirboir en was hem, Palensteyn, Crimpens naevolger, de geheele boeten langer te laeten, was hem ten dage voirs. vertoont ende overgelevert copie van de acte van de Camer van de Rekeninge, hiervoiren innegelijft. In {132r} 't vorder oick bij monde verclaert, dat de heemraden van meeninge waeren van doen <66o> voirtaen hem naer inhout van de voirs. acte te gedragen, begerende sulcx oick van hem gedaen te werden. Op welck voirstel Palensteyn, sijn beraet genomen hebbende om des Conincklijcke Majesteyts gerechticheyt nyet te vercorten, en hadde den heemraden daerop geen resolutwelick⁷⁷ antwoirt gegeven, daertoe oick andermalen naderhant vermaent sijnde.

Mits 'twelck de voirn. heemraden beraden werden den voirn. Palensteyn deur een notaris te doen leveren de voirgaende copie ende hem te doen insinueren {132v} ende verclaren dat sij persisteerden bij 'tgene hem bij monde van Wouter van Bekesteyn, hoogheemraet, heuren medebroeder, uyt heur aller name opten voirs. laetsten februarii tot Haerlem geopent ende verclaert was geweest. Onder protestatie dat de heemraden, naervolgende de voirgeallegeerde verclaringe ende acte, hem van den voirs. laetsten februarii aff souden vougen ende reguleren, houdende alle 'tgene de dijckgrave contrarie de voirs. acte van dien tijt aff gedaen mocht hebben, ende voirts vervorderen soude willen te doen voir nul ende van geender waerden {133r} ende souden voirts daerjegens sulcke remedie soucken als hem oirboir duncken soude.

Hoe dattet metter voirs. saecke voirts vervaren es ende watter op gevolcht sij, en hebben de voirs. van Leyden noch nyet ondervonden. Mogelicken dat daerinne sonderlingen nyet en is gevordert mits de beroerten van den jaere [15]66 ende de grote voirgevallen veranderinge onlancx daernae gevolcht.

Anno 1577 een gedeelt van de boeten aen 't gemeenlandt gebracht

Mer opten 21en septembris <66p> des jaers 1577 sijn vanwegen dijckgrave ende hogeheemraden den hooftingelanden in haer vergaderinge vertoont ende vermaent de grote {133v} costen ende moeyten, die den 9en septembris daertevoiren opten schoudach ende de naevolgende dagen gevallen waeren aen wagenhuyeren, schuythuyeren, teringen, als anders, ende noch meer gelijcke schoudagen ende visitati van den dijck geschieden souden, waervan de voirn. dijckgrave ende hogeheemraden geen dachgelden off proffiten genoten en hadden. < <66p r> zijn volgende 'tgunt hierboven es geseyt gehouden op hun penninggelden ende halve boeten 't landt te dienen.> Ende daromme - so sij seyden - geen redene en was, dat sij op haer eygen buydel souden reysen, dat 't gemeenlant van Rijnlant sulcke ende diergelijcke costen wel behoirde te dragen, mits dat sijluyden tevreeden waeren 't gemeenelandt te laeten volgen {134r} alle de boeten ende breucken, die opten voirs. dijck ende andere schouwen vallen souwen.

Op welck vertooch den 1en octobris [15]77 bij de hooftingelanden geresolveert es dat de heemraden ende secretaris van Rijnlandt voir den tijt van één jaer, begonst in may '77, van 't gemeenlandt souden ontfangen voir alle heur reysen die in 'tselve jaer gedaen souden worden, drie gulden 'sdaechs boven wagen- ende schuythuyeren, mits doende aen 'tselve landt van de helft van de boeten, uyten hogen dijck vallende, behoirlicke rekeninghe. < <66p v> Nota>

Dese resolutie - so die van Leyden bevinden - es 't begin <66q> dat de heemraden ende {134v} secretaris tot last van 't landt, so op haer schouwen als rechtdagen, dachgelden hebben genoten, dewelcke vanouts - so geseyt es - quamen tot haeren laste in 't particulier jegens haer penninggelden ende de helft van de boeten.

Voordeel of achterdeel van 't landt mits de perceptie van de boeten

Om nu te sien wat voirdeel 't gemeenlandt bij sodanigen resolutie heeft genoten, so wert bevonden ten behouve van 't lant ontfangen ende verantwoirt te sijn in de rekeningen

	van den jare [15]85 fol. 87 een summe van	£ 153. 3.2;
	van den jaere '86 fol. 97 verso	62.16.8;
	van den jare '87 fol. 116 met	memorie;
	van den jare '88 fol. 95 met	£ 197.12.2;
	van den jare '89 fol. 87 verso met	£ 424. 0.6;
	van den jare '90 fol. 77 met	£ 501. 6.6;
	van den jare '91 fol. 82 verso met	... ;
	Daerjegens heeft 't gemeenlandt te coste gehadt

in de rekeninge van den jare '80
	fol. 257 rechtdach tot Leyden	£ 46.10.0;
	fol. 261 den lesten septembris	£ 73. 5.0;

in de reeckeninge anno '81
	fol. 180 rechtdach tot ...	£ 34.10.0;
	{135v} fol. 188 rechtdach tot ...	£ 43.10.0;
	fol. 190 rechtdach tot ...	£ 79. 1.0;

	summa	£ 157. 1.0;

in de rekeninghe anni '82
	fol. 140, den 1en januarii rechtdach tot Leyden	£ 71.10.0;
	fol. 142, den 2en aprilis rechtdach tot Leyden	£ 40. 0.0;
	fol. 148, den 24en septembris rechtdach tot Haerlem	£ 95. 0.0;

	summa	£ 206.15.0;

{136r} in de reeckeninge van den jaere '83
	fol. 109 v., den 12en januarii rechtdach tot Leyden	£ 99.10.0;
	fol. 115, den 1en aprilis rechtdach tot Leyden	£ 64.10.0;
	fol. 120, den 1en julii rechtdach tot Leyden	£ 64.10.0;
	fol. 122, den 25en septembris rechtdach tot Haerlem	£ 77. 5.0;

	summa	£ 305.15.0;

in de reeckeninge anni '84
	fol. 170, den 1en januarii rechtdach tot Leyden	£ 75.0.0;
	fol. 174, den 2en aprilis rechtdach tot Leyden	£ 75.0.0;
	fol. 182, den 2en julii rechtdach tot Leyden	£ 68.0.0;
	fol. 185 v., rechtdach tot Haerlem	£ 91.0.0;

	summa	£ 309.0.0;

in de reekeninge van den jare '85
	fol. 144, den 2en januarii rechtdach tot Leyden	£ 93. 0.0;
	fol. 149 v., den 2en april rechtdach tot Leyden	£ 68. 0.0;
	fol. 154, den 1en julii rechtdach tot Leyden	£ 53. 0.0;
	fol. 157 v., den 25en februarii rechtdach tot Haerlem	£ 78.10.0;

	summa	£ 292.10.0;

{137r} in de rekeninge anni '86
	fol. 151, rechtdach tot Leyden	£ 99. 0.0;
	fol. 154 v., den 1en aprilis rechtdach tot Leyden	£ 90. 0.0;
	fol. 159, den 1en julii rechtdach tot Leyden	£ 97. 0.0;
	fol. 163, den 24en septembris rechtdach tot Haerlem	£ 87.15.0;

	summa	£ 373.15.0;

in de rekeninge anni '87
	fol. 176 v., 1en januarii tot Leyden	£ 120. 0.0;
	fol. 179 v., 1en aprilis tot Leyden	£ 80.10.0;
	fol. 190 v., 1en julii tot Leyden	£ 105.10.0;
	fol. 196 v., den 23en septembris tot Haerlem	£ 176. 2.0;

	summa	£ 482. 2.0;

<66s> in de reeckeninge anni '88
	fol. 165, 1en januarii rechtdach tot Leyden	£ 82.10.0;
	fol. 171 v., 1en aprilis rechtdach tot Leyden	£ 91. 0.0;
	fol. 174 v., 1en julii rechtdach tot Leyden	£ 95.10.0;
	fol. 182 v., den 25en aprilis⁷⁸ rechtdach tot Haerlem	£ 107.15.0;

	summa	£ 376.15.0;

in de rekeninge anni '89
	fol. 130 v., 2, 3, 4en januarii rechtdach tot Leyden	£ 92. 6.0;
	fol. 137 v., 7, 8, 9, 10en (aprilis) rechtdach tot Leyden	£ 103. 8.0;
	fol. 147, den lesten junii reys aen den dijck ende schouwe tot Haerlem	£ 109. 5.0;
	fol. 159, 2en, 3en octobris rechtdach tot Leyden	£ 134.14.0;

	summa	£ 520.13.0;

in de rekeninge anni '90
	fol. 124 v., 1en januarii rechtdach tot Leyden	£ 132. 8.0;
	fol. 131, 2en aprilis rechtdach tot Leyden	£ 158.16.0;
	fol. 138, den 1en julii rechtdach tot Haerlem	£ 139.18.0;
	fol. 150 v., den 1en octobris rechtdach tot Rijnsburch	£ 90.12.0;

	summa	£ 521.14.0;

in de rekeninge anni '91
	fol. 124, den 1en januarii	£ 142. 8.0;
	fol. 132, den 1en aprilis rechtdach tot Leyden	£ 125. 8.0;
	fol. 139, den 1en augustii rechtdach tot Haerlem	£ 188.14.0;
	fol. 145, den 1en octobris rechtdach tot Leyden	£ 136. 6.0;

	summa	£ 592.16.0.

	75	De klerk heeft het nummer van de folio, waarnaar wordt verwezen, niet ingevuld. Het is {15r} of <9f>.
	76	Het charter met deze overeenkomst wordt bewaard in OAR inv.nr. 573 (Regestenboek nr. 125) waarbij tevens een afschrift van 1650. Beide hebben als slotregel: 'Omme alle welcke poincten ende articulen voortaen te achtervolgen ende te volcommen den voorn. dijckgrave ende heemraden versocht ende begeert hebben van de voors. van der reeckeninge acte, die hem geconsenteert is. Aldus gedaen in der camere van de reeckeninge voors. in Den Hage ten burele den 28en dach in meye in 't jaer duysent vijfhondert ende tweentwintich.'
	77	Resolutwelick of resolutivelick ?
	78	Moet zijn 'septembris' zoals ook op <66s r> staat genoteerd.

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

15. Visscheriën

	Onder de verhinderingen van de waterlosingen nemen dijckgraeff ende hogeheemraden wel voir het voirneempste de visscherijen met staende off hangende touwen. 't Selve alomme met grote ende exorbitante keuren verbiedende op een boete van tweemael tseventich ponden: folio 48 articulo 20, 23; folio 64 verso articulo 26; folio 69 verso articulo 102; folio 127 verso articulo 103; folio 128.⁷⁰
	Ende also 'tselve die van Leyden meest aengaet, als {111v} die verre de meeste wateren ende visscheri hebben van geheel Rijnlandt, ende op so grote boeten meest verboden wert uyt een exorbitante affectie, dewelcke die van Leyden wert toegedragen. So sijn die van Leyden gedwongen soo tot conservatie van hare gerechticheit te openen gundt sij aengaende de visscherijen hebben cunnen vinden.
	Belangende dan de visscherijen, deselve sijn twederley, te weten: off in ende voir de sluysen, off binnen den ommedijck, ring ofte cirkel gelegen.
Visscheri in of voor de sluysen	De visscherijen in off voir de sluysen, daervan de voirs. van Leyden hem beduncken laeten dat de dijckgrave ende {112r} hogeheemraden de kennisse ende opsicht toecompt voir soveel den uytganck ende losinghe van 't watere daerdeur soude werden belet, en gaet de voirs. van Leyden nyet aen. Wel mogende lijden dat deselve haer gesach ende kennisse daerinne behoirlickerwijse defenderen, mits 't lant tersaecke vandien nyet brengende in noodtlose processen, sonderlinghe jegens de Graeffelickheit. Ende die de voirs. van Leyden grouwen, dat men in 't eynden nyet staende en soude mogen houden, off als men se al tot grote ende onverdraghelicke costen van den landen staende gehouden <66b> ende bij sententie off andersints tot sijn meninge gecomen es, dat men die dan so leechlicken laet vaeren. Gelijck so metten dijckplechtighe als nopende 't maecken {112v} van de spoijen off open sluysen es gedaen.
	1518 < <66b r> in de marge: dees questi volgens a fol 169 verso zijn begonst in meye anno 1517.>
	Want ten opsicht van de voirs. visscherijen voir den sluysen bevinden de voirs. van Leyden dat in den jare 1518 opten 25en junii, naedat langen tijt questi ende geschillen geweest waeren tusschen den rentmeester van Kenmerlandt van 's conincx wegen, aen d'een sijde, ende den heemraden ende ingelanden van Rijnlant, ter andere, om de visscherije die de voirs. rentmeester in der name voirs. pretendeerde te hebben in de sluysen ende duyckers, gelegen in den dijck tusschen Amsterdam ende Sparendam, de voirs. heemraden ende innegelanden sustinerende ter contrarie bij verscheyden redenen:
	So was bij meesters Jan Jonglet {113r} ende Jan aux Truyers, raden van den coninck ende meesters van requesten van sijnluyder huyse als commissarisen daertoe geordonneert bij de C.Mt. bij advyse ende in tegenwoirdicheyt van de luyden van de Reeckeninghe in Den Hage, naerdat sij den heemraden ende eenige van den ingelanden van Rijnlandt daerop in 't lange gehoirt hadden, geordonneert ende bij consent van beyden de partijen verclaert 'tgeen hiernae volcht:
Insertie op 't visschen van den sluysen van 't jaer 1518.	Eerst so soude de Conincklijcke Majesteyt doen bevisschen een van de voirs. duyckers tusschen Amsterdam ende Sparendam. Te weeten den duycker gelegen van de Grote Wael naest dat Hart, met een behoirlick leck van ses roe-voet-duymen in 't viercant in elcke deure.
	{113v} <66c> Item de andere sluysen ende duyckers so te Sparendam als elders tusschen Sparendam ende Amsterdam souden bevischt worden ten uytgang buytensdijcx alleenlick.
	Item ten uytgang van de voirs. sluysen so en souden de pachters binnen de vaert ofte tocht van denselven sluysen nyet mogen leggen eenige corven ofte andere gereetschap tot achterdelinge van de waterlosinge aldaer.
	Indien de dijcgrave ende hogeheemraden ter contrarie bevonden, dat soude staen opte hoochste boeten.
	Item om de periculen te eviteren die 't lant bij den bevisschen van den voirs. {114r} duyckers gebeuren mochte, so soude de dijcgrave ende heemraden van stonden aen doen procederen tot versekertheyt van den voirs. dijck naest den hare binnen acht dagen doen naestcomende, indien 't nyet gedaen en was. Ende dat gedaen, sou de voirs. duycker voirts also voirsekert worden van 's conincx wegen aen beyden sijden van den vlogelen van dien met balcken daervoiren ende aen te heyen als 't nae den eysch van den wercke behoiren soude. In sulcken schijn dat meesterwerckluyden 'tselve prijsen souden.
	Item mits dat de dijckgrave ende heemraden waren verduchtende dat de pachters de voirs. conditi excederen souden {114v} mogen, so was metten dijckgrave ende heemraden opte goede beliefte van den coninck overgecomen, als dat sij deselve sluyse van Sparendam metten visscherije van den duyckers ende watertochte tusschen Amsterdam ende Sparendam in pachte hebben ende die bevisschen ofte doen bevisschen souden mogen voir den tijt van thien jaren lanck geduyrende, ingaende den 25en junii 1518, mits jaerlicx daervoiren <66d> betaelende tot des conincx behouff in handen van sijnen rentmeester van Kermerlandt, in der tijt wesende, de summe van vierhonderttachtich ponden van 40 groten 't pont tot twee termijnen 's jaers als Kersmisse ende Sint-Jan-in-de-somer, daeraff Kersmisse doen {115r} naestcomende den eersten termijn wesen soude, mits conditie dat sij geen gracie eysschen en souden moghen dan om inbreck van dijcken ofte sluysen alleenlick. Ende in dien gevalle soude hem alsulcke gratie gedaen worden als men naer gelegentheyt van der sake bevinden soude van rechtswegen daertoe te behoiren.
	Ende dit al sonder praejudicie ende onvermindert 't recht ende privilegie van den lande van Rijnlandt ende oick van 't recht van den coninck nae de expiratie van denselven pacht.
	Waernae gebeurt is, dat in den jaere [15]57, als men vanwegen 't lant een nyeuwe staende sluys voirgenomen hadden te maecken ten Halffwegen, die van de Rekeninge in Den Hage vanwegen de graeffelickheit {115v} aen den hooftingelanden hebben geschreven ende daerbij begeert, dat men de voirs. nyeuwe sluyse sulcx soude doen wercken ende voirsien van spondingen, dat men bequamelicken een visscherije⁷¹ daerinne souden mogen stellen ten oirboir van de Conincklijcke Majesteyts visscherijen. Waerop bij den hooftingelanden eendrachtelicken besloten werde nyet te gehengen de staende sluyse ten Halffwegen gemaeckt te worden om te bevisschen ende, indien daeromme eenige oppositie geschiede, 'tselve te wederstaen met justitie. Ende was in deselve sake so verre geprocedeert, dat 't Hoff dijcgrave ende hogeheemraden bij missive hadden geadverteert, so sij verstonden bij die van de Rekeninge hem {116r} verscheydelick geschreven te sijn, dat de sluys ten Halffwegen gemaect werde van steen, begerende dat men deselve souden wercken met spondingen daer men bequamelicken visch⁷² in souden mogen stellen, behouden den sluyse haer tochten ende leckgaten, gelijck deselve overlange geweest hadden tot geryff van de visscherije, geldende 1156 gulden jaerlicx; lastende 'tselve te communiceren den hooftinnegelanden ende daerop te compareren voir commissaris den 6en septembris anno [15]57.
	Daerop de hooftingelanden metten anderen den 20en augustii delibererende, gehoirt verscheyden landtsluyden opte interesten die sij <66d 3> jaerlicx hadden {116v} deur de voirs. visscherije ende leckgaten, die men maeckt in den deuren van de sluysen, 'twelck sij verclaerden enorm, excessyff ende inestimabel te sijn, hadden gecommitteert twee uyten collegie beneffens den heer van Oosterwijck, de rentmeester van Wassenaer, de secretaris van Leyden ende den pensionaris van Haerlem om de tegenredenen vanwegen 't gemeenlandt bij geschrift te stellen, 'tselve metten advocaet te communiceren ende den Raet over te leveren.
	Mer was dien nyettegenstaende jegens den hogenheemraden verleent mandament poenael, 'twelck aen hem geploiteert werde den 24en augustii 1558. Ende in den jaere 1559 sijn de dijckgrave ende {117r} hogeheemraden tersake van 't bevisschen van de voirs. nyeuwe sluyse te Halffwegen vanwegen den procureur-generael voir 't Hoff verdachvaert. Daerjegens de hooftingelanden in hare vergaderinge opten 13en augustii [15]59 te rade werden aen den Groten Rade van Mechelen te versoucken mandament van appel mette clausule poenael van inhibitie.
	Sonder dat die van Leyden alsnoch bevonden hebben, watter voirtaen in de voirs. sake sij gedaen, anders dan dat de questie van 't bevisschen van de sluysen opten 10en ... ter vergaderinge van de hooftingelanden weder sij geopent ende verhandelt. Ende dat in den jaere [15]58 ter vergaderinghe van de hooftingelanden, {117v} gehouden <66d 4> opten 2en junii in beradinge geleyt es, off men de visscherijen van de sluysen in den Sparendamschendijck soude verpachten off doen bevisschen.
	Mer in den jaere [15]77 onlancx dat mr. Pouwels Buys hoochheemraet was geworden, namen de hogeheemraden een resolutie deur Jan Franszoon, heuren sluyswachter van Sparendamme, in eene haest stoppen alle de leckgaten wesende in de sluyse van den Sparendamschendijck ende alle belet van de visscherije wechdoen.
	Bevinden vorder, dat bij de resolutie van de hooftingelanden, genomen den 12en augustii [15]78, {118r} de heere Van Wijngaerden gecommitteert sij om metten hogenheemraden te solliciteren aen de Staten de saecke van de visscherijen. Ende dat in den jaere 1581 opten 2en octobris Thomas Gerritsz., als ontfanger van de geannoteerde goeden over Hollandt, aen de dijckgrave ende hogeheemraden heeft versocht betaelinge van seeckere verlopen jaeren renten van ses ponden goets gelts ende een tonne palings off 22 gulden van 40 groten daervoiren, die hij seyde der gemeene sake door confiscatie aengecomen te sijn van vrouwe Anna van Bermompt, vrouwe van Catiloye, sprekende <66d 5> opte sluyse ende visscherije van Sparendamme. Welck versouck dijckgrave {118v} ende hogeheemraden hebben affgeslagen ten insichte de visscherijen ter ordonnantie ende met believen van de Heeren Staten cesseerden⁷³ ende dat 't lant van Rijnlandt mitsdien geen incomsten daervan en genoot.
	't Welck dusverre geseyt sij van de visscherijen in off voir de sluysen. Waerinne de voirs. van Leyden, als geseyt es, hun geen partie en begeren te maken dan geven den dijckgrave ende hogeheemraden in bedencken om wel toe te sien, dat de voirs. visscherien der graeffelickheyt 'tsij met recht, 'tsij met onrecht geweert sijnde, sulcx in 't heymelicken bij haer dienaeren selffs {119r} nyet en werde gedaen als t'anderen tijden bevonden es.
Nopende de visscherijen binnenslants Wendeldijck 1310	Mer ten opsicht van de visscherijen binnenslants, dewelcke - so voiren geseyt es - die van Leyden meest aengaen, esset wel sulcx dat de voirs. van Leyden uyt eenen brieff, gegeven dynsdaechs voir Kersdach in den jare 1310, bevinden dat Henrick, burchgrave van Leyden, bij weete den goeden grave Willems vertegen, verlaten ende quytgeschouwen heeft voir hem ende sijnen nacomelingen euwelicken de visscherijen, die men hiet 'de Wendeldijck' tot 's gemeenlants behouff, datter bij en onderlach om 300 £ Hollandts, hem bij 't gemeenlandt voirs. doer toesach van den goede grave veroirsaeckt genouch gedaen ende betaelt.
	< <66d 5v>: zoect 't vervolch fol 66e.>
	[<66d 6> blanco] < <66e r>: vervolch te 66 4 verso.>
	{119v} <66e> Bevinden voirts dat bij eenen anderen brieff, gegeven bij de voirn. goede graeff Willem in Den Hage des sonnendaechs op Sint-Jansdach-evangelist in de kersdagen des voirs. jaers 1310 ende sulcx mer vier off vijff dagen naer 't voirgaende, de voirs. grave seyt dat voir hem quam sijnen lieven ende getrouwen man ende ridder heer Henrick, de borchgrave van Leyden, aen d'een sijde, ende de heemradens van de Sparendamme aen die ander sijden, ende bleven aen den grave van allen twije, die sij onderlinge hadden van eene visscherije, die men nompt 'de Wendeldijck', daer de grave een seggen off seyde in manieren die hier volcht, dat's te verstaen dat de grave de visscherije van den {120r} Wendeldijck voirs. eeuwelicken qwijt ende van geseyt hadde tot 's gemeenlandts behouff datter bij ende onder lach. Daerbij so soude 't gemeenlandt voirs. den grave ende den burchgrave voirs. veroirsaecken vierhondert pondt Hollandts. Te weeten boven de voirgaende 300 pondt voir den borchgrave, noch hondert ponden voir den grave, daer 't gemeenlant voirs. den grave ende de borchgrave genouch affgedaen ende betaelt hadden.
	Wat de voirs. visscherije van den Wendeldijck sij geweest, hoe verre ende wijdt hem deselve heeft gestreckt, es de voirs. van Leyden onbekent, achten oick onnodich veel moeyten daerom te doen om sulcx te ondersoucken. So veel isser van, dat {120v} 't gemeenlandt daerbij - soo 't schijnt - recht crijcht tot sodanige visscherije van den Wendeldijck, die de borchgrave (wesende waerschijnlick van den huyse van Wassenaer) daertoe voirgaende hadde gehadt.
	Off nu de voirs. Wendeldijck (dewelcke, so veel oude luyden <66f> meenen, gelopen soude hebben deur den ambachte van Alckemade naer Sassenhem toe, mogelicken vanouts ende al voiren den Rhijn tot Catwijck met 't stoppen van sijnen loop boven Wijck bij Duerstede verlant ende met sant toegelopen es) geweest sijnde de Rijndijck aen de noortsijde, even gelijck de Hogen Rijndijck, noch in wesen sijnde, aen de zuytsijde es.
Mont van den Rijn tusschen den Rijndijc ende de Wendeldijc.	{121r} Want te dencken dat den loop van den Rhijn in Rijnlandt daer hij de zee genaeckt heeft, binnen so engen canael gesloten soude sijn geweest als tusschen den Hogen ende Lagen Rijndijck, so die nu ter tijt sijn, heeft weynich waerschijnlickheyts ten opsicht van de grootheyt van den rivier van den Rhijn van alle wateren die hij in hem ontfangt. Sonderlinge so men siet, dat alle rivieren, daer die hem comen losen in den oceaen, groot ende wijdt van monde werden ende sulcx alhier mede geweest moet sijn ende gedaen heeft.
	Ende off nu den huyse van Wassenaer pretenderende - gelijck sij noch doen - recht te hebben totten Rhijn ende sulcx oick tot de visscherije van dien, ende deselve gebruyckende de heemraden hem achtende in 's gemeenlants {121v} waterlosinge grotelicken beschadicht, 'tsij in der waerheyt, 'tsij in der waen, ende hem sulcx de visscherije van den Wendeldijck, die men mach imagineren gelegen te hebben tusschen beyde de voirs. dijcken, hebben affgecoft.
Portie der heemraden in de boeten / Dat gaet alle baillyschappen aen	Wat daervan sij, de lanckheyt des tijts heeft so groten veranderinghe medegebracht, datter quaelicken yet sekers van is te stellen ende en gaet noch evenwel 't verbot van de visscherijen nyet aen, mer wel de woirden die in deselve brieven van grave Willem volgen, luydende aldus:
	Voirts so wijsden onse heemraden voirs. voir ons ende voir veel <66g> onser mannen in een vonnisse, des hem gevraget {122r} was van onsen wegen, alle settouwe, alle hanttouwe, daer men mede visschet, ende alle waterkeringe uyt alle wateren binnen den vier mercken van haer heemraetschap ende nyemant daerbinne te visschen sonder met trecktouwe ende met drijftouwe, uytgenomen de Zijlbrugge ende de Marenbrugge, daer visschers haer touwen wel aen hangen mogen. Ende wijsden waer yemant hiertegens ende hierover dede, dat hij verbeurt hadde tegens elcken heemrader voirs. thien pondt Hollandts, ende tegens ons also veel als tegens alle de heemraders; ende gebieden onsen bailliu, so wye hij is ende weesen sal indertijt, dat {122v} so wye de boeten voirs. in sijnen bailliuschip verbeurde, dat hij se hem affneme sonder verdrach ende uytpande. Ende willen ernstelicken ende gebieden allen onsen bailliuwen ende rechters, die sijn off wesen sullen binnen den mercken voirs., dat sij dat voirs. gebodt ende vonnisse van onsen wegen houden ende doen houden sonder verbreck ende der boeten nyemant en verdragen. Want sij bij rechte ende bij vonnisse ende om oirboir ende bate ons ende ons gemeenlandts van Noorthollandt geleyt ende geboden sijn.
	Volgende de voirgaende woirden so wort alle settou, alle handttou, daer men mede vischt, {123r} uyt de vier mercken van 't heemraetschap gekeurt, uytgesondert de Zijlbrugge ende de Marenbrugge.
	Indien 'tselve alleen te verstaen waer geweest tot de visscherije van den Wendeldijck, daervan 't gemeenlandt nu het recht becomen hadde, en soude nyet vreempt geweest hebben, also ygelicken op 't sijn sodanigen keur ende wet mach stellen als hem goetdunckt. Mer hier wert uytdruckelick geseyt binnen de vier mercken van 't heemraetschap ende verbot gedaen op so grote boeten op alle settou, hanttou, waterkeringe.
	<66h> Nu isset sulcx dat de dijckgrave ende heemraden selffs, nyetjegenstaende de innehouden van de voirs. {123v} brieven, vanouts swaricheit gemaeckt hebben in sodaenige grote boeten, 'twelck aff te nemen es uyt seeckere out vonnisse daerbij geseyt wert, dat also de dijckgraeff Willem Huyser van Boschhuysen aengesproken hadde, hem aenseggende dat hij binnen de mercken van Sparendamme hadde doen visschen met staende touwen, dat hij daeraen verbeurt soude hebben naer uytwijsinge der hantveste, dat 's te weeten de hoochste boete die hij, als hem des schamende, nyet en begroot. Daer Willem Huyser voirs. weder op antwoirde, seggende dat hij vrij {124r} wesen soude van der aenspraeck bij twee poincten. In den eersten, so hij dat selve nyet bevisschet en hadde ende een ander de visscherije overgegeven hadde die te bevisschen nae oude costumen, gelijck de rentmeester van Noorthollandt die plecht te verhuyeren. Seyde voirt dat hij oick nyet gedaecht en soude wesen, als recht was, van des Hoves bode, mer van des heemraetsbode. Dese voirs. saecken deurgesien ende wel overwegende alle 'tgene dat voir den heemraden van Rijnlandt gecomen was, so wijsde de voirs. heemraden, also sij warachtelick bevonden hadden, dat Willem {124v} Huyser voirs. de voirn. visscherije selve hadde doen bevisschen met sijns selffs corven ende reeschip ende de visch hem gelevert was. Ende nae hoiren rechte hoir bode wel dagen mochte. So soude de voirs. Willem Huyser in de boeten vervallen wesen naer uytwijsinge der hantveste, behoudelicken dat sij overdragen waren metten dijckgrave, dat hij dat genedelicken beteren soude.
	Hier siet men claerlicken dat de dijckgrave, als geseyt is, hem geschaempt heeft de grootheyt van de boeten te verclaren, ende van gelijcken de heemraden, {125r} die oick in haer vonnisse uyt te spreecken ende veranderen deselve in een genadige beteringe.
	Indien men deselve woirden souden moeten volgen ende naer solangen verloop des tijts ende grote veranderingen <66j> ende met so langen tegengebruyck tenyet gedaen, wederom soude moeten ende mogen ophalen, so souden alle visscherijen met staende touwen verboden wesen ende ophouden moeten. Te weeten alle fuycken, vlouwen⁷⁴, dobberen, houcken, schakelen ende diergelijcken. 't Welck nyet alleen plaetse soude moeten hebben in de visscherijen van die van Leyden, {125v} mer oick alomme binnen de vier mercken.
	Ende hoewel de voirs. dijckgrave ende heemraden van de voirs. brieven in geen possessie, immers nyet vreedtsaem en sijn, als voir den jare 1546 tusschen dijckgrave ende hogeheemraden impetranten in raeu actie jegens de vrouwe van Warmont litigieus gemaeckt sijn in 't poinckt van 't bevisschen met staende touwen. So verclaren de voirs. van Leyden mitsdesen rondelicken, dat al isset sulcx dat sij daerbij in hare visscherijen grotelicx souden wesen beschadicht, indien 't gemeenlandt in de waterlosinge {126r} so grotelicken - als men uyt de grootheyt van de gestelde boeten hier souden mogen off colligeren off imagineren - daerdeur waer beschadicht ende als sodaenige keur waer generael ende elckeenen evenveel aengaende, dat hem 't gemeenelandt ende de vorderinge van de waterlosinge van dien so lieff ende aengenaem is, dat sij, heur eygen schade terugge stellende, de vorderinge van 't gemeene beste meest laeten wegen ende geen grote swaricheyt daerinne en souden willen maken, oick nyet om selffs wech te nemen ende nyet te gebruycken staende off hangende tou in de Zijlbrugge ende Marenbrugge, dat sij - volgende {126v} de voirgaende woirden - vermogen te doen, tot de troublen toe altijts gedaen hebben. Ende om haer possessie te continueren ende nyet te laeten interrumperen binnensjaers hebben vernyeut. Mer wel wetende dat 't landt daerbij in 't minste nyet gevordert noch gebaet en es noch en souden wesen, ende dat sulcx nyet gestelt en werdt dan - so geseyt es - uyt een <66k> exorbitante affectie tegens haer, ende om hem te turberen, so en sijn sij nyet van meninge een haer breet te wijcken van de gerechticheyt die haer toecompt uyt wettelicken titel, selffs {127r} van de graven van Hollandt becomen ende met een geduyerige possessie van over de hondertendevijftich jaeren lang aen den anderen bevesticht.

	70	Dit betreft niet een register van het archief van het hoogheemraadschap Rijnland.
	71	<66d v> geeft 'vischge'. In de correspondentie met de Rekenkamer (o.a. 4 juni 1557) en met het Hof van Holland (31 juli 1557) werd steeds geschreven 'vischgeraempte'; OAR inv.nr. 4854c.
	72	Zie voorgaande noot.
	73	Cesseren = ophouden.
	74	Vlouw = visnet dwars over de rivier uitgebracht en dat men met de stroom laat drijven (WNT).

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Jan van Hout, Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

14. Waterlosen

Losen van 't binnenwater

{106r} 't Welck dusverre geseyt sijnde nopende 't eerste deel van der voirs. dijckgrave ende hogeheemraden ampt, bestaende in 't weeren van den buytenwateren, sullen de voirs. van Leyden gaen tot het 2^e deel, 'twelck - so voiren aengeroert es - bestaet het water binnen den ommedijck off ring naerdat het in den gemeenen bosem, te weeten de Rijn ende de meeren, is gebracht of geworpen, 'selve op 't spoedichste te losen. Waeraen 't gemeenlandt ten hoochsten is gelegen, soseer oick, dat mer van eenen dach off twee 't genot van de landen vrouger off laeter te hebben een overgroot voirdeel off achterdeel geeft. 't Welck off het wel ygelick in sijn particulier weynich schijnt inne te brengen in 't gemeen ende over 't brede meerder {106v} bedraecht als men wel soude connen geloven off begrijpen.

Gemene canalen van Rijnlandt t'onderhouden in wijtte en tamelicke diepte

De voirs. losinge aengaende comen in consideratie dat de gemene canalen off waterlosingen als de Wouweteringe metter Oude Weteringe, de Does, de Zijl, de Maren, ende beneffens deselve, 'twelck de bijsonderste zijn, de Vliet, lopende door Rijnsburch, ende de wateringe comende uyt 't eynden van den Rhijn tot Catwijck lopende deur Noortwijck, Voorhout, Ougstgeest ende Warmont, losende bij de Warmonder molen in de meer, de nyeu waterlosinge tot Noortwijckerhout, Voorhout en Lisse, mitsgaders de beecke tot Hillegom <64> ende 'tgundt vorder ter meeren loost, de Sparen ende {107r} de Leede geensins en werden gesloten, gestopt, gedampt, verengt noch vernaut mer in haer oude ende behoirlicke wijte onderhouden. Van gelijcken in tamelicke diepte ende datter geene merckelicke verhinderingen in de voirs. waterlosingen en werden gedaen. So met 't leggen van de schepen, immers in der dwerste ende diergelijcke saecken. Onder welck woirt 'verhinderingen' de heemraden oick trecken ende verstaen 't stellen van de staken, dienende tot de visscherijen, mitsgaders de groente en ruychten, in den wateren groeyende, te doen wechnemen en schoomaecken.

't Licht van de sluysen

Ten tweeden dat 't licht van de spoyen, sluysen, duyckers wijt genouch sij ende naer so groten lichaem ende begrip van {107v} landen behoirlicken geproportioneert om 'tselve in hun losinghe genouch te mogen doen dienen ende geryven. Ende dat 't voirs. licht, 'twelck geen drijvende deuren en heeft om hemselffs deur 't lagen van 't buytenwater off 't verhogen van 't binnenwater te openen, deur degenen die 't behoirt ende bij den heemraden daertoe gestelt werden, ter bequamer tijt werden geopent ende gesloten.

Wijtte van alle de canalen van Rijnlandt

Nopende de wijde der waterlosingen:

< <64v> in de marge: de nieuwe sluys ter Goude voor de dijcpoorte es wijt	26 voeten
de sluys in de stadt	15 voeten
de Mallesluyse	14 voeten

facit tesamen	55 voeten

de Heymensbrugge is wijdt ... < <64v> ende de Oude Wetering daer die het nautster es ... >

de Doesbrugge is wijdt ...

de Zijlbrugge is wijdt ...

< <64v> 't gat naer de stat toe	0.7.5
't middelgat	1.9.5
't oostergat	1.1.5

al maet van tienen	4.6.5
gemeten 22.5.[15]99 bij J.P. Dou tussen de palen.

de quakel over de Maren in Ougstgeest is wijdt ...

{108r} de bruggen in Reynsburch ende t'Ougstgeest zijn wijdt ...

de brugge bij Clinckenberch ende aen de molen tot Noortwijck sijn wijdt ...

de brugge tusschen Sassenhem ende Lisse, dienende tot de nyeuwe waterlosinghe, es wijdt ...

ende de brugge tot Hillegom, daer de beecke deur loost, es wijdt ...

Deur dewelcke alle 't water ter meerwerts <65> moet werden gebracht.

De Sparen aen de mont van de meeren < <65r> beneffens het Noordenhuys aen Heemsteder zijden, gemeten den 18. mey 1599 bij mr. Jan Pietersz. Dou > es wijdt ... < <65r> 21 roede 9 voeten >

ende binnen Haerlem: ... <65r>

<d'1^e aen t'incomen	47 treden facit 9 roeden 4 voeten
de 2^e de Visbrugge	26 treden - 5 roeden 2 voeten
de 3^e	43 treden - 8 roeden 6 voeten
de 4^e	74 treden - 14 roeden 8 voeten
de 5^e aen de vest	52 treden - 10 roeden 4 voeten

Spaerne

Ende so hier mentie gemaeckt wert van de Spaerne, achten die van Leyden nyet buyten propoost te sijn hier te vermanen dat in den jare 1521 {108v} den 22en mey, teneyde men de Spaerne te baet diepen mochte, bij keyser Caerle H[oochloflycker] M[emorie] die van Haerlem te laste geleyt was t'haren costen te doen openen een gat boven 't Huys te Haemstede omme de meeren te leyden in de oude Spaerne ende dat boven 's-Gravensloot aldaer leggende. 't Welck, bij die van Haerlem naergelaeten sijnde te doen, bij 't accort van den 12en octobris 1579 bij heemraden aengenomen is tot last van 't gemeenlandt te mogen doen. Ende van gelijcken omme de voirs. Spaerne van de tonne aff, staende aen de mondt van de Haerlemermeer, totte Sparendam toe te maecken ende houden tot ses voeten toe beneden 't somerwater, ende tot sulcke wijte off breete dat die van {109r} Haerlem haer navigatie ende zeylinge in der Sparen mogen hebben so geryffelick ende bequaem als sij binnen de twintich jaeren, doen voirgaende, gedaen hadden.

De Leede, hoe wijdt die oick mach zijn, heeft door sijn twee sluysen in de Veerdijck, 'twelck men 't Pennigsveer nompt, geleyt volgende 't accort den 12en octobris 1579 gemaeckt, als die al open staen (daervan de tijt bij 't voirs. accort ordinaerlicken gestelt es van Petri-ad-cathedram⁶⁶ off totten lesten meye toe) nyet meer losings dan 24 voeten. Buyten welcken voirs. tijt deselve twee sluysen oick moeten werden geopent ende opengehouden als Rijnlandt metten watere belast is, tot 't cesseren van de belastinge toe. 't Welck een sake es daerop {109v} vanwegen 't gemeenlandt grotelicx dient geleth, so de principale waterlosinge daerdoor is off soude sijn.

Diepte van de waterlosingen

<66> Nopende de diepten van de voirs. waterlosingen, daertoe en is tot noch toe - dat die van Leyden weten - geen peyl gestelt. Oick haer bedunckens onnodich te stellen. Want zij 't daervoir houden dat de diepte beneden de gewoonlicke ebbe, hoeveel voeten men die oick mocht maecken, tot de waterlosinge nyet en souden helpen noch vorderen. Ende dat sulcx alle de diepten van de sluysen off duyckers, dienende alleen tot waterlosinge, beneden een dagelicxe ebbe gemaeckt tevergeeffs ende vruchteloos zijn. {110r} Als die het onlochbaer⁶⁷ achten dat water water schut ende dat 't water, 'twelck gelijck alle andere zwaerten naer 't centrum off 't aspunt der aerden natuyerlicken moet nedervallen. Hoe liquide off dun dattet oick is, tersijde nyet dalen noch vlieten en kan solange als het eenich water in sijn waterpas off vlackte beneffens hem heeft. Als bij exempel: daer is een sluyse die thien voeten waters diep es, 't buytenwater en ebbet mer vier voeten, de sluyse en mach mer tot deselve vier voeten toe losen. De resterende ses voeten moeten blijven staen.

Zijn sulcx voir soveel de waterlosinge aengaet - also hier nyet gehandelt en wert van de deurvaert - gansch vruchteloos ende {110v} onnut ende doet meer tot achterdeel van 't landt dan tot voirdeel om 't perikel van 't inbreecken.

Mer de wijde van de sluyse, te weten 't licht in der breede, dat vordert ende helpt de waterlosinge.

Licht van de sluysen

Belangende welck licht staet te letten dat vanouts op Sparendamme gelegen hebben negen sluysen, daervan 't licht bij raminge ten minsten es geweest - gelijck boven is aengeroert - thien roeden. In plaets van dewelcke aldaer nu ter tijt nyet meer en sijn dan vier sluysen. Te weten:

't cleyne sluysgen < <66v> wesende van steen > hebbende ... < 9 voeten 3 duymen > lichts < mer binnen de paelen omme de doervaert van wijder schepen te verhinderen 6.5.3 >;

't colck met 't verlaet < wesende mede van steen > hebbende ... < 1 roede 6 voeten 7 duymen > lichts;

de laetste Wourdersluyse < wesende de houten duycker > also die van Wourden de tweede die sij moeten {111r} onderhouden metten gestichte van Uytrecht, volgende de brieven van date 's vrijdaechs Petri-ad-vincula⁶⁸ 1363 daervan hierboven in 't lange es geroert, in den jare ... hebben affgecoft, hebbende ... < 1 roede 5 voeten 1 duym > lichts < naer de Sparen ende naer 't IJe 1 roede 10 voeten 8 duymen >;

< alle dese gelegen in den ban van Sparendam. >

ende de Grote Haerlemersluyse < gelegen in Sparenwoude > hebbende ... < 2 roeden 1 voet 1 duym 5 g. > lichts. T'samen uytbrengende in als ... < 6 roeden 2 voeten 2 duymen 5 grijnen⁶⁹ van tienen >.

[ <66v> in de marge een optelsom van de wijdten van deze sluizen (6.2.2.5) met daaraan toegevoegd 'ten Halfwegen 4.6.9' en de totale uitkomst 10.9.1.5.]

<66a>

	66	Petri ad cathedram = 22 februari.
	67	Onlochbaer = onloochenbaar.
	68	Petri ad vincula = 1 augustus.
	69	Niet duidelijk is of hier tweemaal g = grijnen ? is geschreven.

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

13. Landscheydingen

Nopende de vreemde wateren	{103r} <61> Beneffens 't affweeren van het seewaeter compt den dijckgrave ende hogeheemraden oick de kennisse, 't ampt ende jurisdictie met de affweringe van alle vreemde wateren. Te weeten van andere waterschappen buyten den ommedijck, ring ofte cirkel hiervoiren gelegen, 'twelck is mette wateren van Delfflandt, Schielandt, Amsterlandt, mitsgaders van de landen die suytwerts van de waterkeer gelegen sijn, benoordens den IJsseldijck omtrent der Goude, Oudewater, Montfoort, die in 't waterschap van Rijnlandt alsnoch nyet en sijn ontfangen 'tsij met 't deursteken off overlopen van Hovenzijdtwinde, Swadenburchdam off andere landtscheydinghen, hoe die mogen werden genompt.
Deursteken der lantscheydingen	{103v} Nopende 't deursteken der lantscheydingen, gedaen off noch te doen, es heurluyeder ampt daerinne te voirsien 't gedane te doen stoppen, de lantscheydingen te doen heelen ende dichtmaken - so verre ende indien 'tselve doenlick is - het toecomenede te verbieden bij keuren op grote swaere boeten ende correcti arbitrale, hem extenderende tot in ende aen den lijve, ende sulcx vermengt met de criminele jurisdictie daervan hiervoiren es geseyt.
	Mer desen aengaende comen in consideratie drie swaericheyden. D'eerste dat den ommedijck off ring - gelijck hierboven is aengeroert - nyet bekent is ende {104r} men nyet sekerlicken <62> en weet, waer die leydt. De tweede dat dijcgrave ende hogeheemraden opten geheelen ring geen kennisse noch jurisdictie en hebben. Namentlicken nyet van de landen van Wourden, aen der noortsijden, beginnende van 't dorp Noorden off, te weten boven Sevenhoven. Gelijck de volgende woorden van seeckere oude keure, gemaeckt in den jaere 1393, 's vrijdaechs nae Sint-Peter-en-Pauwelsdach, nopende aen de lantscheydinge tusschen Schielandt ende Rijnlandt nyet te bernen noch delven, dat schijnen mede te brengen: 'en Waddinxveen deur, also verre als onse schouwe gaet'. Welcke woorden: 'onse schouwe' notelicken medebrengen een {104v} ander schouwe, ende dat die in der ronde nyet deur en gaet, mer dat daer des voirs. dijckgraeffs ende heemraetsschouwe eijndt off stuyt, eens anders schouwe beginnen moet. Ten derden dattet onmogelick es de lantscheydinge te stoppen off weder dicht te maecken. Immers ter plaetse daer die verdolven ende wechgenomen es. Daervan hiervoiren oick is aengeroert.
	Welcke onmogelickheyt veroirsaeckt heeft verscheyden conferenti met die van Amsterlandt om in plaetse ende voir den lantscheydinge te houden den heerwech, comende van Amsterdam off, genaempt de Heyligewech, totten Overtoom, voirt nae Amsterveen toe den {105r} Legmerdijck nae Cuydelstaert tot aen den Billerdam door Calslagen ende so voirts. Dewelcke meest genomen souden werden deur Amsterlant ende mer tot weynich plaetsen de oude lantscheydinghe en souden raecken. 't Welck sulcx oick bij die van Amsterlandt selffs schijnt geconsenteert, genomen ende verstaen te sijn, nyet alleen in de minute bij Willem Pieterszoon, secretaris van Amsterdam, gemaeckt opte communicati, gehouden den 7en junii [15]69, mer oick in den caerte die zij in den jare 1570 deur <63> Joost Janszoon, landtmeter ende beeldesnijder, hebben doen maecken. In dewelcke sij ter plaetse, hiervoiren aengeroert, gestelt ende affgebeelt hebben: 'den rinck van de Amsterlantsche waterlosinge'.
Overlopen van de lantscheydinge	{105v} Nopende 't overlopen van de landtscheydingen es oick 't ampt van dijckgrave ende heemraden daerinne te voirsien mits deselve, daer die te laech es, te doen verhogen ende met aerde te beswaren daer de gelegentheyt sulcx met vrucht soude connen verdragen, 'tsij tot laste van de gemeenen lande off van degeene die ende - indien men eenige daerinne souden mogen vinden - gehoufslaecht te sijn.

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

12. Zeeduynen

	Mer also de kennisse van dien dijcgrave ende hogeheemraden nyet {100v} eygentlicken toecomt, noch vanouts gegeven en es, mer bij delegatie, zoo zal daervan hiernaer geseyt werden mit ende beneffens andere zaecken, daertoe zij zijn gedelegeert.
	< <50v> ende vint 't vervolch fo. 61.
	[Doorgehaald] Helmplantinge vanouts aen quartieren verdeelt. De voirs. helmplantingen van allen ouden tijden aen gestaen tot last van elck in sijn >
	[{101r}, {101v}, {102r} en {102v} blanco.]

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

11. Sparendamschendijc

Sparendamschendijc	Nopende den zeedijc, 't welck men alsvooren verstaet den Sparendamschendijck, zeggen de voors. van Leyden, dat de innegelande in 't onderhout van dien noyt verplicht off onderhouden en sijn geweest, mer dat die vanouts her altijts gestaen heeft tot laste van degeene die men nomde dijcplechtige, 'twelck waeren de geheele ambachten onder ende langs den voors. Sparendamschendijck gelegen. Te weten: <49⁶⁴> Spaerwoude, 't Hofambacht, Houtric, Polanen, Oostdorp ende Sloten. Ende dat al conform nyet alleen verscheyden privilegi, ten dien eynde verleent, mer oock het oude gebruyck {97v} ende 't recht der Sassen. Gelijck in den Sassenspiegel in den 56en articule des anderden boucx, inhoudende dese woorden.
	Welche Dorffer beij Wasser ligen und einen Tham haben die sie voor der Flut bewaren, igliches Dorf sol seinen Teil des Thammes befestigen vor der Flut. Kompt aber die Flut und zerbricht den Tham, und ledt man met geruft, da zij alle die beij den Tham gesessen seijn. Welcher nicht hilft bauwen den Tham der hat verwirckt sijn Erbe als er ums den Tham had.
Processen en accordt mit den dijcplechtige	<49r> Ende hoewel tersaecke van 't voors. onderhout van den dijck van den jaere 1510 aen totten jaere 1544 incluys tusschen den dijcplechtigen ter eenre ende den innegelanden ter andere zijden {98r} menichfuldige groote ende swaere moeyten ende processen, zoo voor den hoven als ooc voor gedelegeerde commissarisen, sijn ontstaen ende geresen - 't lant veel duysenden gecost hebbende - ende dat sulcx bij so solemnelen ende wel geclausuleerden accort als men immermeer soude connen oprechten, was uyterwege geleyt, bij dewelcke de dijcplechtige voors. hen ten eeuwygen dagen in het onderhout van den gehelen dijck verbonden hadden. Zoo is alle 'tselve in den jaere 1577 zoo slechtelicken deur den hooftingelanden, zonder de minste kennisse van voorgaende saecken te hebben off daervan eenichsins onderrecht te wesen, wechgenomen ende tenyet {98v} gedaen, dat die van <50> Leyden, die daerinne om des gemeenlandts gerechticheyt te bewaeren ende weder te doen restitueren, soveel gedaen hebben als sij mochten ende om der vrede wille, eyntelicken daervan gedesisteert hebben, verdriet daervan langer te spreecken off hier yet breders (als zij mochten) te verhaelen als die 'tselve in 't vorder met stilswijgen sullen passeren.
Den seedijck en comt alsnoch niet tot gemeene lasten	Dat nyet connende bergen⁶⁵, dat hoewel men meent dat den zeedijck nu tertijt gebracht is tot gemene laste van alle degeene die daermede sijn gedient ende beschermpt, dat het noch veel verscheelt ende datter te wenschen waer dat de saecken nu dusverre verlopen sijnde deselve ende alle andere gemeenlants lasten eenpaerlicken mochten werden gedragen.
	< <50r> in de marge: Hier yet te zeggen nopende de processen.> {99r} en {99v} blanco.

	64	Aanvankelijk waren de folio's <49> t/m <54> genummerd 31 t/m 36.
	65	Bergen = verbergen. Op <50r> 'swijgen' verbeterd in 'bergen'.

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

10. Op 't verboucken

Op 't verboucken Keur anno 1472	Mer belangende 't verboucken, 'twelck een aenhang ende gevolch is van de innegaderinge der <45> margengelden ende om verseeckert {88v} te sijn van wien men die zal mogen ende moeten becomen, bevinden die van Leyden dat op Sint-Petersschou anno 1472 bij dijcgrave ende hogeheemraden gekeurt is, dat zooveel gebrex viel in den verdolven landen ende in den onlanden gelegen overal binnen den mercken van Rijnlandt. Also dat sij na den uytdelven vervreempt werden bij also dat men se dengeenen vercoft daer men nyet aen gehouden en was. Ende als se alsulcke personen⁵² uytgedolven hadden, dat sij die lieten leggen voor 't ongelt. 't Welck dickwijlen gebeurde bij sterven off dat sij buyten den lande trocken sodat men de ongelden, die de voors. landen behoorden te gelden overal daer die gelegen waeren, nyet crijgen en conde.
	< <45r> So> Wie enich lant vercoft {89r} off vervreemde, gelegen binnen de mercken van Rijnlant, daer de margen jaerlicx nyet meer lasten gonde dan ses placken off daer beneden, off enich ander landt hoe het genompt ware: verdolven landen, veenen ende diergelijcke, soude comen beyde - de coper ende vercoper - voir den schout ende voor twe van sijn heemradens, daer 't lant onder gelegen was in den selven ambachte ende geven malcanderen 't lant over. Ende men soude den eenen daer uytsetten ende den anderen daerinne op £ 10. Des souden de schouten ende heemraden gehouden zijn te versorgen dat de coper van de landen goet ende vast genouch waer voor 't ongelt van de landen, behoudelick dat de oude keur van de verdwaelde landen {89v} in heur macht blijven soude, gehouden sijnde voor 't voors. verboucken te betaelen 4 stuvers, halff ende halff, voor den schout 2 stuvers ende elcken heemraet een stuver.
3e Keur op 't verboucken van de jaere 1551	Dat vorder opten 3en martii des jaers 1551 bij dijcgrave ende hogeheemraden de keure op 't verboucken, die zoo 't schijnt met de nyeuwe metinge (daervan hiervooren) was vernyeut geweest, bij de voors. van Leyden noch nyet gesien, andermael vernyeut ende mit vermeerderinge uytgegeven zulcx ende in der vougen hier innegelijft.⁵³
	(Insertie)
	Also omtrent ses jaeren geleden alle de landen, in 't heemraetschap van Rijnlant gelegen, van eygen tot eygen in 't particulier gemeeten ende die registeren onder de hantschriften van de {90r} gesworen lantmeters van elcke dorpe ende parochie bijsonder gelevert sijn in handen van den schouten ende ambachtsbewaerders van dien, innehoudende de namen ende toenamen van den eygenaers ende bruyckers met groote van deselve landen, mitsgaders seecker scharpe keuren ende ordonnantin daertoe gepubliceert, dienende op 't verboucken ende oversetten <46> van dien op seeckere peynen daertoe gestelt als deselve landen van eygendomme van dien veranderen souden hetsij in vercopinge, gifte, erffenisse, testament, legaet off andersints, teneynde dieselve metinge ende grote costen, in 'tselve doende, gedragen nyet tevergeefs comen souden. Desen nochtans nyettegenstaende sijn dijcgrave ende {90v} hogeheemraeden van Rijnlant genformeert dat d'selve verbouckinge nyet gedaen en wort, 'twelck sulcx nyet en behoort.
	Waeromme de voors. dijckgrave ende heemraeden andermael opnyeus keuren, ordonneren ende bevelen dat wie van nu voortaen eenyge landen, gelegen in den ambachte van Voorschoten, vervreempt off uyt sijnen handen stelt, hetsij bij gifte, cope, permutatie off andersints ende oick diegeene die bij dier manieren daeraen compt, dat sij beyde ende gelijck comen binnen ses weecken daernaer bij den schout ende ambachtsbewaerders voorn.. Ende den eenen uyten voorschreven register ende den anderen daerinne doen setten, zoo dat behoort.
	{91r} Dat dengheenen die enyge landen, gelegen in den voorn. ambachte, aencomende hetsij bij successie, testamente, legatie, codicille off uyterste wille, dat sij binnen gelijcken tijt, te reeckenen van date van dat d'actie van de proprieyt⁵⁴ van dien in dier off andere manieren hem aencomende gevallen sal sijn, comen bij den voorn. schout ende ambachtsbewaerders ende hemselven in der doder stede ofte giftere⁵⁵ van dien te bouck ende register doen stellen. Dat men den schout ende ambachtsbewaerders also belast te doen, mits brengende behoorlicke betoon off extract auctentycq uyten testamente dat dengeenen die in 't register begeert gestelt te worden, 'tselve landt in der voorn. manieren aengecomen es, zo dat behoort.
	{91v} Dat de voorschreven parti den voorschreven schout, ambachtsbewaerders geven sullen van elcke verbouckinge ses grooten Vlaems, al waer 't dat veel personen een stuck lants t'samen toebehoorde naervolgende d' oude keuren van den jaere 1472, waervan de schout sal hebben d'eene helft ende de ambachtsbewaerders t'samen d'ander helft.
	Ende wye van 'tgundt dat voorschreven es te doen binnen den voorn. tijt in gebreecke bevonden wert, sal verbeuren, te weten die de landen vercoopt, alieert off permuteert⁵⁶ ende oock die in dier manieren daeraen comenende elcx van hen bijsonder 10 karolusgulden van elcke stuck lants dat d'een also gealieert ende d'ander ontfangen heeft. {92r} Ende dengenen die bij testamente, legatie, successie off donatie daeraen comen 20 karolusgulden van elck stuck lants daervan sij in gebreecke sullen wesen in den registeren te laeten setten binnen den voorn. tijt. Daervan de dijcgrave sal hebben de twe deelen ende den denunciateur 't derden deel van dien.
	Dusverre d'insertie van de 3e keur.
4e Keur op 't verboucken anno 1577	Ende in den jaere 1577 opten 3en julii <47> hebben de voorschreven dijcgrave ende heemraden deselve keur op 't verboucken vernyeut ende vermeerdert in der vougen hiernae volgende.⁵⁷
	(Insertie)
	Also seeckere jaeren geleden bij den dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlandt vernyeut sijn geweest seeckere keuren ende {92v} ordonnanti die voortijts ende over lange jaeren bij haere voorsaten tot verscheyden stonden gemaect sijn ende doen publiceren over den heemraetschap van Rijnlant, dienende op het verboucken ende oversetten van den landen in den voors. heemraetschip gelegen, als deselve landen van den eygendomme van dien veranderen souden, 't ware in 't vercoopen, gifte, erffenisse, testamente, legatie off andersints, opdat de voors. landen nyet en souden vervreemden ofte verduysteren omme sekerlick de costen van den Sparendamschendijck ende andere 's lants lasten daeraen te mogen verhaelen. Mer want den voornomden dijcgrave ende heemraeden clachtich te kennen gegeven es ende in 't seeckere onderrecht sijn, dat de {93r} voorschreven keure ende ordonnantie nyet onderhouden en wert als 't behoort. So uyt oirsaecke dat enyge schouten mette selve keure gesocht ende gepractiseert hebben heur eygen singulier proffijt ende nyet het welvaeren van den Lande, de goede luyden exactionerende⁵⁸ in 't verboucken ende meer salaris affnemende dan die voornomde ordonnantie vermelt. Alsmede dat deselve verbouckinge belet is geweest ende stille gestaen heeft [door de voorleden⁵⁹] troublen ende oorlochsberoerten. Voorts dat de voors. schouten ende de gaerders van de mergengelden onder henluyden houden de registeren van de voors. verbouckinge zonder deselve te brengen onder de voorschreven heemraden off tenminsten te laeten onder de voors. {93v} ambachtsbewaerders van dien. Waeromme de voors. verbouckinge nyet terechte geschiet, noch in 't lichte en compt door het veranderen van den schouten ende gaerders voorschreven. Ende omme hierinne te voorsien ende remedien hebben de voorschreven dijckgrave ende hogeheemraeden van Rijnlandt opnyeus gekeurt, keuren ende ordonneren mitsdesen 'tgundt hiernae volcht.
	Eerst dat so wie van nu voortaen enyge landen, gelegen binnen den bedrijve ende heemraetschip van Rijnlant, vervreemt off uyt sijnen handen stelt, 'tsij bij gifte, cope, permutatie oft andersints off oock dengenen die bij dier manieren daeraen compt, dat sij beyde ende gelijck comen binnen ses weecken daernaer bij den schout ende ambachtsbewaerders van der plecken daer die voors. {94r} landen gelegen sijn. Off in absentie van de voors. ambachtsbewaerders voor twe gebuyren van gelove. Ende den eenen uyten voors. registere ende den anderen [daer]inne doen setten, soe dat behoort.
	Dat dengenen die enyge landen aencommen 'tsij bij successie, testamente, legatie, codicille off uyterste wille binnen gelijcken tijt te reeckenen van date van dat de actie van de proprieyt⁶⁰ van dien in dier ofte andere maniere hen aencomende gevallen sal sijn, <commen> bij den schout ende ambachtsbewaerders van der plecken ofte gebuyren ende hem in der dooder stede ofte giftere⁶¹ van dien te bouck ende te registere doen stellen. 't Welck men denselven schout ende ambachtsbewaerders ofte gebuyren also belast te doen, mits brengende behoorlick betoon ofte {94v} extract auctentyck uyten testamente, gifte off sulcke deuchdelicke ander bescheyt als dat behoort, daerbij <48> blijct dat diegene die in 't register begeert gestelt te worden, 'tselve landt in der voorn. manieren aengecomen es, zoo dat behoort. Ende dat al sonder prejuditie van yemants recht.
	Dat de voorn. pertijen de voorn. schout, ambachtsbewaerders ofte gebuyren geven sullen van elcke verbouckinge tesamen ende voor als seven grooten Vlaems, al waer 't dat veel personen een stuck landts t'samen toebehoorde. Mits dat de voorschreven partijen tot eenre stondt sullen compareren ende 'tselve passeren naervolgende d'oude keuren van den jaere 1472. Waervan de schout sal hebben drie groot, die ambachtsbewaerders {95r} ofte gebuyren t'samen drie groot ende den clerck een halve stuver zonder meer. Ende off de schout, ambachtsbewaerders ofte gebuyren van desen ter contrarie bevonden werden te doene off gedaen te hebben, sullen verbeuren elcx een boete van thien ponden van 40 grooten tot discretie van den hogenheemraden voors..
	Soe wie van 'tgundt voors. es te doene binnen den voorn. tijt in gebreecke bevonden wert, sal verbeuren, te weten die de landen alieert off permuteert⁶² ende oock die in dier maniere daeraen comenende elcx van hen bijzondere 50 ⁶³ karolusguldens van elcke stucke landts dat d'een also gealieert ende d'ander ontfangen heeft. Ende dengenen die bij testamente, legate, successie off donatie daeraen comen 10 karolusguldens van elcke {95v} stucke lants daervan sij in gebreecke sullen wesen in den register te laeten setten binnen den voorn. tijt. Daervan de dijcgrave sal hebben de twe deelen ende den denunciateur het derden deel van dien.
	Voorts dat alle ambachtsbewaerders, geseten binnen de marcken van Rijnlandt, van nu voortaen gehouden sullen wesen de ommeslagen van den Sparendamschendijck te ontfangen off doen ontfangen, elcx in heuren bedrijven binnen 'sjaers off men salder geen recht over doen.
	Ende sullen heure gaerboucken metten namen van de eygenaers ende bruyckers mitsgaders de absolute quytantie van den rentmeester van Rijnlant allen jaeren gehouden wesen te leveren in handen van den nieuwen ambachtsbewaerders. Ende voorts alle schrickeljaeren {96r} van als een perfect register brengen ofte leveren in handen van den secretarys van den heemraetschap van Rijnlandt, bij den ambachtsbewaerders in der tijt wesende onderteyckent, tot costen van denselven ambachte op een boete van thien ponden van 40 grooten Vlaems 't pont, die men verhaelen sal aen den ambachtsbewaerders, die hiervan in gebreecke bevonden sullen werden.
	(Dusverre de insertie van de 4e keur.)
	Belangende welcke voorgaende gaderinge ende ommeslagen mitsgaders oock verboucken bedunct de voors. van Leyden
	[rest folio {96r} blanco; {96v} blanco]
	{97r} 't Welck dusverre geseyt zij zoo van de sluysen als oock van de ommeslagen van de margengelden, innegaderinge van dien, als oock nopende 't verboucken.
	[ <48v> doorgehaald: Sluysen ten Halfwegen
	Belangende het onderhout van de sluyse ten Halffwegen en hebben de voirs. van Leyden daervan alsnoch geenen houfslach gevonden, achten dat die van eersten aen in 't gemeen bij alle de innegelanden sijn onderhouden geweest, in gelijcker vougen als de colcke op Sparendam met het achterverlaet ende die twee oude sluyspetten die ... {einde foliovel}
	{in marge} Hier qualicken gestelt.]
	{97r (vervolg)} <papierslip gevoegd tussen <48v> en <49>>

	52	Waarschijnlijk schreef Jan van Hout 'percelen' in het concept.
	53	De keur van 3 maart 1551 heb ik niet aangetroffen in het Oud Archief van Rijnland. Een gelijkluidende keur van 8 april 1552 is geregistreerd in OAR inv.nr. 216 fol. 321v, met als begin: 'Alzoe omtrent zeven jaeren geleden ...'. In de tweede alinea is bovendien de termijn niet zes weken maar drie maanden.
	54	Proprieyt = eigendom (Verdam).
	55	De klerk vergiste zich op {91r} en <46v> en schreef 'register'.
	56	Permuteren = verwisselen.
	57	Deze keur is uitgevaardigd op 31 maart 1563 (OAR inv.nr. 218 fol. 208v) en in 1577 herhaald (OAR inv.nr. 219 fol. 378r).
	58	Exactionneren = meer (belasting) eisen van iemand dan wettelijk is vastgesteld (Verdam, suppl.).
	59	Deze drie woorden zijn in beide handschriften vergeten.
	60	Proprieyt = eigendom (Verdam).
	61	De klerk vergiste zich opnieuw op {94r} en schreef 'registere'.
	62	Permuteren = verwisselen.
	63	Beide handschriften hebben hier L = 50, maar in de keur staat 5 (karolusguldens).

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

9. Op 't ingaderen van ommeslagen

Staet van ommeslagen

In den jaeren 1543 ende '44 en es tsamen nyet meer {80r} ommegeslagen dan	3 stuyvers
in den jaere '45	2 stuyvers
in den jaere '46	1 stuyver
in den jaere '47	een blanck
in den jaeren '48 ende '49 mits de questi opte hermetinge mer ten welcken tijde hem de heemraden beholpen hadden met 3200 gulden bij hen op renten gelicht
in den jaere '50	2 stuyver
in den jaere '51	4 stuyver
in den jaere '52	2 stuyver
in den jaere '53	3 stuyver
in den jaere '54 ende '55 t'samen	3 stuyver
in den jaeren '56, '57 ende '58 tsamen	10 stuyver
in den jaeren '59 ende '60 t'samen	5 stuyver
in den jaeren '61 ende '62 t'samen	4 stuyver	4p
{80v} in den jaere '63	1 stuyver	2p
in den jaere '64	2 stuyver	4p
in den jaere '65	2 stuyver	4p
in den jaere '66	2 stuyver	12p
in den jaere '67, '68 ende '69 telcken	4 stuyver
in den jaere '70	5 stuyver
in den jaere '71	6 stuyver	8p
in den jaere '72	2 stuyver	8p
in den jaere '77	3 stuyver
in den jaere '78	6 stuyver
in den jaere '79	8 stuyver
in den jaere '80 ende '81 telcken	10 stuyver
in den jaere '82	2 stuyver
in den jaere '83	8 stuyver	8p
in den jaere '84	6 stuyver	8p
in den jaere '85, '86, '87, '88, '89, '90 ende '91 telcken	6 stuyver
anno '92	7 stuyver
anno '93	6 stuyver
anno '94	9 stuyver
ende in den lopenden jaere '95 in als	10 stuyver.

{81r} Nyettemin die van Leyden laeten hem voorstaen datter al veel om te doen sal vallen eer men de ander landen, daervan 'tzij geheel 'tsij voor een gedeelte vrij sijnde, daertoe sal connen brengen, ende verduchten dat 't voors. prvilegie daertoe nyet crachtich of bastant genouchen en sal sijn.

Ende daermede geseyt hebbende nopende de gemeene ommeslagen van de mergengelden, eyscht de plaetse alhier oock yet te seggen nopende de innegaderinge ende opheve van dien mitsgaders van 't verboucken.

<39v> Aengaende de innegaderinge bevinden de voors. van Leyden: eerst dat anno 1421 verstaen ende geordonneeert es dat alle degeene {81v} die morgengelt gaderden tot Zoeterwoude, zouden toespreecken alle degeene die op de stafgaende weren⁴⁷ zaten of dat beste eynde gebruyckten, voor 't geheele morgengelt. Ende die souden voortwijsen die met hen gelant waeren. Ende die soude men toespreecken. Ende vondt men daer gelt noch pandt, zo zoude men dat morgengelt van den heelen weer mogen haelen aen dat beste landt van den weer, zonder wederseggen van yemande. Ende die dan 't beste landt toebehoorde, die soude selve dat morgengelt soucken aen dat quade landt dat van den goeden vercoft waer, te delven ende te nyete te maecken.

Voorts dat in den jaere 1437 opte Doesschouwe gekeurt es dat alle morgentael in de mercken gelegen, {82r} die nyet goet genouch en waeren voor hoor oncost, dat soude men verhaelen aen heur gereetste goeden, roer of onroer, waer zij vonden binnen den mercken van Sparendam. Ende waert dat nyet goet genouch en waer, zoo sou 't de schout van den dorp uythaelen als men aen de noortsijde van den Rijn dede.

< <40r> in de marge: Dat de ommeslagen om de 2 jaren eens werden gedaen, ziet a fol 102.>

Vorder es op Sint-Pietersschouwe in den jaere 1463 gekeurt dat also de ambachtsbewaerders off degeene die mergengelt gaderden, in den dorpen quade gereetschappe⁴⁸ creegen, meest toecomende <40> mits de verdolven veenen, die voortijts aen gehele weeren off houven gelegen hadden ende afgesneden waeren mit vercopinge bij stucken, die also verdolven {82v} ende tot nyet gebracht zijnde, lieten die leggen 'twelck veeltijts geschiede bij dengeene die in Rijnlandt anders geen goet en hadden, diewelcke 't lant dat zij coften, verdolven zijnde, wechtrocken. Mits 'twelck de gaerders haer margengelt nyet en consten crijgen. Alle degeenen, die margengelt aennamen te gaderen in allen ambachten onder 't heemraetschap, haer margengelt souden haelen aen 'tselve landt daer 't margengelt offroerde soverre het goet genouch waer. Zoo nyet ende nyemant hem des landts onderwonde⁴⁹, omdattet doir 't delven off anders tenyet gecomen waer, so souden de gaerders hun morgengelt inwinnen gelijck of 't noch één weer lants waer als 't tevoiren geweest was. {83r} Waer 't oick dat een stuck landts - groot off cleyn - heel verdolven off tenyet gemaect waer ende hem nyemant des lants bewint⁵⁰, zo soude de gaerder sijn margengelt haelen van dengeenen die 't lant laetst sijn geweest hadde. Ende en vonde de gaerder geen goet van denselven, ofte waer hij uytlandich, zoo soude hij sijn margengelt inwinnen van dengeenen die 't lant zijn geweest waer, versouckende tot den 9en graet toe. 't Welck geduyren soude tot der heemraden wederseggen.

2^e Keur op 't gaderen (insertie)

Waernae op 't innegaderen van de ommeslagen seeckere andere ordonnantie, statute ende keure gemaect es bij den dijckgraeff ende hogeheemraden van Rijnlandt die hiernae volgende es.

{83v} Eerst dat alle penningen, die <41> ommegeslagen sijn ende naemaels ommegeslagen sullen worden tot reparatie ende onderhoudenisse van dijckagie ofte den dijckrecht aengaende, gemaent, geheven ende innegehaelt sullen worden over alle de ambachten in 't heemraetschap van Rijnlandt gelegen bij den ambachtsbewaerders aldaer, elck in 't sijne, ofte bij den gaerders, die bij den ambachtsbewaerders daertoe gestelt zullen wesen, daervoir die ambachtsbewaerders gehouden sullen wesen inne te staen.

Item sullen de ambachtsbewaerders off gaerders gehouden wesen den eygen ende huyrman off eenich van hun beyden, die elck een voor al gehouden sullen wesen, daervoor inne te staen, evenverre daer recht ende {84r} reden toe dient. Ten waere off naemaels ordonnantie ter contrarie gemaect worde, tweemael deuchdelick te maenen ende bij gebreck van betalinge sullen de ambachtsbewaerders ofte gaerders met des dijckgraven- ende heemraetsbode den eygen ende huyrman off een van beyden voor al mogen doen panden naer de manier van den dijckrechte. Welcke pande staen sal 24 uyren ten minsten, langer off men wil, ende binnen die 24 uyren sal die gepande hem mogen vrijen mits opleggende ende betalende de gepande penningen mettet pantgelt.

Ende waer 't sake dat die gepande noch gebreeckelick waere in der betalinge, so sullen de ambachtsbewaerders {84v} ofte gaerders deselve pande den dijckgrave voor twe heemraden mogen opdragen. Ende kennisse daervan nemende zal de dijcgraeff gehouden weesen die pande aen hem te houden ende die gepande penningen mettet pantgelt op ende uyt te leggen in handen van de ambachtsbewaerders ofte gaerders. Ende dat gedaen sijnde sal de dijcgraeff terstondenaen mogen doen leggen <42> den gepanden dach van uytschattinge. Ende ten beteyckende daege off daernae sal de dijckgraeff mogen gaen uytschatten met buyren die gepande penningen mettet pantgelt op dat overgelevert lant off op de overgeleverde persoonen, 'tsij eygen off huyrman, evenverre daer recht ende reden toe dient, off hoir andere goeden, twe schat aen gelde off vier schat {85r} aen pande nae den manieren van den dijcrechte. Item waer 't sake dat 't landt, daerop uytgeleyt waer, nyet goet genouch en waere die uytgeleyde penningen aen te verhalen ende den dijcgraeff geen ander goet en wist te vinden binnen de mercken van 't heemraetschap van Rijnlandt gelegen, den eygen ofte huyrman toebehorende, daer hij zijn recht aen verhaelen mochte, zoo sal de dijcgraeff dat verhaelen mogen aen dengenen daer 't landt lest offgecomen is, solvent genouch sijnde. Ende waer 't sake dat de dijckgraeff die oick mede nyet en wist te vinden, zoo sal hij kerckgeboden doen doen ter plaetse ende in den ambachten daer 't lant gelegen es. Dat so wye eenich landt off meer goedts weet den voors. {85v} eygen off dengeenen daer 't landt lest afgecomen is, toebehorende, dat sij dat den dijcgraeff te kennen geven binnen 14 daegen nae de publicatie off kerckgeboden.

Ende waer 't saecke dat de dijckgraeff de voors. 14 dagen geleeden bij de voors. middelen noch bij andere goede middelen ende wegen geen goet en wiste te vinden sijn recht aen te verhaelen, soo sal hij gehouden wesen den eygen ende diegene, daer 't lant lestwerfs offgecomen is, te doen daegen tegens den eersten rechtdach, die de dijcgraeff metten hogenheemraden houden sal ende ten selven daege dien balling 's lants doen leggen ten eeuwygen daegen uyt 't heemraetschap van Rijnlandt te blijven <43> opte peyne van openbaer gegeesselt te {86r} sijn, < <43r>: ten anderden gebannen te sijn op sijn rechterhant>, ten derden op sijn lijff. Welcke twe laetste banningen ende executien geschien sullen indien hij nae der executie van de eerste peyne binnen den voorschreven mercken bevonden wordt. Ende dat gedaen sijnde sal de dijckgraeff zijn recht verhaelen mogen aen dat ambacht aldaer 't lant gelegen is, die hoor verhael weder hebben sullen totten negenden graet toe naer inhout derkeure daeraff sijnde.

Ende waer 't saecke dat 't ambacht daer nyet goet genouch voor en waere, so sal men dat geheele ambacht appliceren tot behouff ende prouffijte van den gemenen lande van Rijnlandt. Ende sal alsdan de dijckgraeff van sijne uytgeleyde {86v} penningen, mitsgaders van zijne costen daeromme gedaen tot taxatie ende moderatie van den heemraden, wederomme gerembourseert worden van 't gemenelandt bij den rentmeester, denwelcken hij gehouden sal wesen te leveren behoorlicke certificatie van de proceduren, ordonnanti van den heemraden opten costen ende quytanti daerop dienende. Denwelcken rentmeester, die overbrengende, sullen hem deselve penningen weder gepasseert werden in sijne reeckeninge.

Waer 't oock saecke dat de ambachtsbewaerders ende gaerders in gebreecke waeren die ommegeslagen penningen te innen ende te borde te brengen, off die onwillige over te leveren in handen van den rentmeester indertijt wesende, ende bij gebreecke van betalinge bij hemluyden nyet geinnet, geecuteert {87r} ofte overgelevert en werden in der maniere voors., al 'twelck sij gehouden zullen sijn te doen binnen een maent nae de publicatie van den ommeslagen, zoo sal de rentmeester voors. de ambachtsbewaerders ende gaerders t'samentlick ende elckeen voor al mogen doen panden. Ende gepant sijnde ende de pande haer vollen stal gestaen hebbende⁵¹<44> in manieren voorschreven, zal de dijcgraeff gehouden wesen de gepande penningen opten ambachtsbewaerders ende gaerders uyt te leggen ende die penningen op hemluyden mogen innen ende executeren. Ende bij gebreecken vandien voort opten eygenen ende ambachten in der manieren boven verclaert.

Item ende waer 't saecke dat {87v} in dese ordonnantie enyge duysternisse ofte geschille geviele, dat sal staen tot verclaringe van den heemraden, tot dien eynde dat de dijcgrave ende anders, eenyegelick in 't sijne, nyet vercort en worde noch ongelijck en geschie.

Dusverre insertie.

Ende tot vermeerderinge van dien hebben dijckgrave ende hogeheemraden bij de keure op 't verboucken den 3en julii 1577 gestatueert ende geordonneert, dat alle ambachtsbewaerders, geseten binnen de mercken van Rijnlant, van doen voortaen gehouden zouden wesen de ommeslagen van den Sparendamschendijck te ontfangen off doen ontfangen elcx in heuren bedrijve binnen 'sjaers off men salder geen recht over doen. {88r} Ende sullen heure gaerboucken metten namen van de eygenaers ende bruyckers, mitsgaders de absolute quitantie van de rentmeester van Rijnlant alle jaeren gehouden wesen te leveren in de handen van den nyeuwen ambachtsbewaerders. Ende voorts alle schrickeljaeren van als een gelijck perfect register brengen off leveren in handen van den secretaris van den heemraetschap van Rijnlandt, bij den ambachtsbewaerders indertijt wesende onderteyckent, tot costen van deselve ambachte op een boete van thien ponden van 40 grooten Vlaems 't pondt, die men verhaelen sal aen den ambachtsbewaerders, die hiervan in gebreecke bevonden sullen werden.

	47	Stafgaende = ? Vergelijk Verdam: staf (8), dijckstaf = dijckslag = het gedeelte van een dijk tot welks onderhoud een bepaald persoon is verplicht.
	48	Gereetschap = 1. gereedheid, geneigdheid; 2. bereidvaardigheid; ... ; 5. benodigdheden, gereedschappen (Verdam).
	49	Onderwinden = 1. ondernemen, op zich nemen; ... ; 7. als beheerder over iets beschikken (Verdam).
	50	Bewinden = ...; 6. zich bezig houden met; ...; 8. toegenen (Verdam).
	51	Haren vollen stal hebben = den bepaalden tijd gestaan hebben (Veerdam).

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

8. Morgengelden

Ommeslagen van morgengelden	<31> Naedemael hiervoor 't eerste verhael gemaect wert van den ommeslach ende contributie margen margens gelijck, vinden die van Leyden goet daervan alhier oick eenyge verclaringe te doen als achtende dat de gemene contributi over de mergentaelen naer den jaere 1363, te weten naer 't openen van de waterlosinge ten Halffwegen, eerst sijn begonst, hoewel 't privilegie van dien sulcx niet inne en hout.
Privilegie van Haerlem	In den eersten so heeft hartoge Aelbert van Beyeren op {66v} Sint-Lambertsdach in den jaere 1396 der stede van Haerlem verleent een privilegie inhoudende dat den heemraet van Rijnlant geen margengelt gaderen noch setten en souden ten waerbij een off twe van sijnen raede, bij den Grave daertoe te vougen, ende bij den steden van Haerlem ende Leyden. Ende daer souden de heemradens voors. goede reeckeninge aff doen, eer sij eenich margengelt gaderen off setten mochten.
Privilegie om alle landen onder de contributie te brengen	In den jaere 1437 opten 20en octobris heeft hartoge Philips van Bourgongi Rijnlant een privilegie gegeven daerbij hij seyt verstaen te hebben, gelijck de hogeheemraden van Rijnlandt hem oock te kennen gegeven hadden, dat bij inbreecken van de meeren binnenslants de morgentaelen die daeraen {67r} gelegen waeren, grotelicx verminderden ende affgeslagen werden. Also dat de heemraden daeraen nyet comen en conden tot sulcken margengelden als 't gemeenlant van Rijnlandt gewoonlick was om te slaen, daer degeene daer de gebreecken aen quaemen, grotelicx mede beschadicht ende verachtert werden. 't Welck van node was remedie daerop te vinden ende dat weder in te haelen op degene die binnen de mercken der heemraetschap van Rijnlandt gelegen waeren ende mede door Sparendamme <32> uytwaterden ende doen ter tijt nyet gegonden³⁸ en hadden. Hadde daeromme, vervolgende sijner voorvaderen brieven, graven van Hollandt bevolen dat alle landen die onder der waterschap van Sparendam gelegen waeren {67v} ende daermede uytwaterden, 't waeren veenen, innegewonnen landen off anders eenich lant hoe 't genompt mocht wesen, die de voorschreven waterschap genyeten wilden, dat sij mede betaelden ende gonden mergen mergens gelijck als andere landen deden ende de voorschreven heemraden dat ordonneren zouden. Bevelende den bailliu van Rijnlant dat hij als dijcgrave alle landen die noch nyet ingewonnen en waeren, gelegen binnen de mercken voorschreven ende mede uytwaterende tot Sparendam voorschreven tot wat tijden als des van node wesen soude met rechte voor den heemraden voors. innewonne nae den rechte, dat de heemraden bij hoiren eede daer aff wijsen souden. Want nyet redelick en waer dat yemant mede door {68r} Sparendam wateren soude, hij en soude medegelden nae de grote van sijne landen, gelijck de andere landen deden die daer uytwaterden. Met verclaringe dat waer 't saecke dat yemant daerinne onverhorich viel dat de grave aen hem houden ende verhaelen wilde als aen dengenen die des landts verderfnisse voirtsetten wouden.
Vrijdom om den Hogenveen	In 't vorder bevinden de voors. van Leyden dat behalven de vrijdomme van die van Wourden, die van Sticht ende die van Nyeucoop, daervan hiervooren genouch is geseyt, in cracht van den voorgaenden privilegi des jaers 1436 dijckgrave ende hogeheemraden eerst ten vervolge van de ambachtsbewaerders van Rijnlant tot Sparendamme uytwaterende aengesproocken hebben die van de <33> Hogeveen, gelegen tusschen Benthoorn ende Waddincxvener greppel, {68v} de lantscheydinge van Schielant ende 's-Gravengreppel van Haserswoude om met hun landen (alsmede tot Sparendamme uytwaterende) te contribueren. Daerop de voorschreven van de Hogeveen vertoont hadden hantvesten, gegeven bij hartoge Aelbert, oock andere brieven van den heeren van Egmond ende Brederode, daermede sij hun meenden te vrijen ende evenwel uyt te waeteren. Welcke hantvesten ende brieven bij de heemraden gevisiteert sijnde, en hadden nyet anders connen vinden: zij en waeren schuldich mette landen te gelden, hebbende haeren dijcgraeff bevolen hun wateringen toe te slaen ende dicht te houden tot sij contibueren souden. Op welck die van de Hogeveen alrehande vervolch gedaen hebbende aen den heeren van Egmont ende Brederode, {69r} aen den stadthouder ende aen die van den Rade, om ontslagen te sijn. Daerop de heemraden, gehoort wesende, hadden den heeren so met des landts rechten onderwesen dat sij hun met haeren dienst ende 't gundt daertoe dienende rustelicken lieten begaen, hem biddende denselven van de Hogeveen goedertieren te willen weesen. 't Welck de heemraden doende, hadden een minlick gescheyt gemaect met die van de Hogeveen ende hem vergont van metten landen van Rijnlandt uyt te waeteren sonder margengelt off oncost te gelden roerende der waterschap van Sparendamme daer sij tot eeuwygen dagen vrij off souden sijn, mits daervooren betaelende 60 Engelsche nobelen die tot des gemeenlants behouff beleyt om aen een stuck landts in Alpherhorn, {69v} volgende de brieven van de hogeheemraden van date op Sint-Pietersdach ad cathedram des jaers 1451.
Hermetinge van alle de landen	Vorder dat in cracht van den <34> voors. privilegie dijcgrave ende hogeheemraden in den jaere 1542 tot welcker tijt toe sijluyden - so het schijnt - 't voorschreven privilegie nyet en hebben gebruyct, doen hermeten hebben nyet alle de landen onder 't waterschap gelegen ende daermede uytwaterende, mer alleen de ambachten die doen in contributie stonden. Van welcke hermetinge de dorpen met haer gevouchden, hierboven genompt, hem beclagende ende hem daerjegens opposerende bij wegen van justitie, hebben heur saecke so wel beleydt dat opten 12en martii 1548 die van Haserswoude, die groot gemeten waeren op 4010 morgen 224 roeden, {70r} bij sententie van den Secreten Raet gewesen sijn te zullen blijven staen ende contribueren op haer oude mate van 2271 margen 1 ½ hondt naer inhout den accorde daeraff sijnde van date den 2en julii 1529.
	< <34r> in de marge: Haserswoude es bij mr. Pieter Sluyter in november, december 1542, januariis, februariis, maert, april 1543 gemeten in als op 4010 morgen 224 roeden, mer zonder de roeden op 3996 morgen ½ hont, volgende de acte achter de metinge staende. 't Welck te verstaen es dat van 40 tot 89 roeden incluys mer gereeckent wert ½ hont, van 90 tot 139 één hondt. Den Vrijenhoec es groot 53 morgen 100 roeden die in Rijnlandt nyet en contribueren nochtans onder de masse mede zijn gerekent. Afgetrocken van 3996.50 - 53.100, rest 3942.550. 't Zelve gemindert 1/7, zo alle landen in Haserswoude contribueren mit 7 hont voor den mergen beloopt 3379.4½ roe, grootte tot baet voor den gaerders 108 morgen 3 hont.>
	Ende die van den Hogeveen, te weten in Lisse, Noortwijck ende Noortwijckerhout nyet achter Haserswoude, op 620 margen. Oick naer inhout van den accorde van den 12en martii 1533.
Accort opte contributie	Ende belangende de andere dorpen es bij den heeren van Assendelft ende Suys in den jaere [15]50 bij den accorde, hiervoiren geroert, opte moderatie van den mergentalen van den ambachten ende dorpen in 't proces geweest sijnde, gedaen ende gemaect genouch bij consente van parti insicht genomen so opte inspectie oculair als op 't gunt geprobeert {70v} es met getuygen overgecomen ende verdragen dat voir den tijt van 32 jaeren ende anders zoude wesen geordonneert, zulcx ende 'tgeen hiernaer volcht.
	Eerst de dorpen in den processe geweest sijnde: <35>
	Aelsmeer, doen contribuerende met 1500 mergen, was uytgemeten op 4446 margen ende zouden contribueren met 2000 margen.
	Leymuyden, contribuerende met 871 margen 500 roeden, was uytgemeten op ... ende zoude contribueren met 625 margen.
	Vriesecoop, contribuerende met 900 margen 100 roeden, was uytgemeten op ... ende zoude contribueren met 600 margen.
	Esselickerwoude, contribuerende met 1900 margen 200 roeden, was uytgemeten op 2519 margen 550 roeden ende zoude contribueren {71r} met 2100 ende 50 roeden.
	Alckemade, contribuerende met 2500 margen, was uytgemeten op 3126 margen 350 roeden ende zoude contribueren met 2800 mergen.
	Zoetermeer, contribuerende met 1200 margen, was uytgemeten op 1715 mergen 400 roeden ende zoude contribueren met 1400 margen.
	Arlanderveen, Pulmot mette Vrije Houff, voor zoveel het in Arleveen leyt, contribuerende met 2277 margen, was uytgemeten op 2596 margen 550 roeden ende zoude contribueren met 2350 margen.
	Wassenaer, contribuerende met 1301 mergen 150 roeden, was uytgemeten op 1977 mergen 500 roeden ende zoude contribueren met 1400 mergen.
	Suydwijck, contribuerende {71v} met 880 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 1307 mergen 350 roeden ende zoude contribueren met 150 mergen³⁹.
	Valckenburch ende Catwijc, contribuerende met 5608 mergen 250 roeden, was uytgemeten op 987 mergen 100 roeden ende soude contribueren met 725 mergen zonder de 40 mergen in Rijnsover⁴⁰.
	Belangende de dorpen buyten den processe gebleven, die veelal sustineerden hen bij dijckgrave ende eenyge van de heemraden beloftenisse gedaen te sijn, dat sij souden genyeten 'tselve dat d'andere bij sententie souden consequeren, was geaccordeert dat sij souden gelden:
	Sassenhem, contribuerende met 900 margen, was {72r} uytgemeten op 952 margen 400 roeden ende soude contribueren met 943 mergen.
	Alphen, contribuerende met 2100 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 2287 morgen 550 roeden ende soude contribueren met 2262 mergen 550 roeden.
	Leyderdorp, contribuerende met 1460 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 1665 mergen ende zoude contribueren met 1651 mergen.
	Outshoorn mette Griephouck⁴¹, contribuerende met 1529 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 1667 mergen 300 roeden ende zoude contribueren met 1629 mergen.
	Coudekerck, contribuerende met 926 mergen 450 roeden, was uytgemeten op 1165 mergen 450 roeden ende soude {72v} contribueren met 1140 mergen.
	Ougstgeest, 1458 mergen 200 roeden, was uytgemeten op 1958 mergen 550 roeden ende zoude contribueren met 1939 mergen.
	Voorschoten, contribuerende met 1748 mergen 150 roeden, was uytgemeten op 2279 mergen 250 roeden ende zoude contribueren met 2140 mergen.
	Soeterwou, Wiltsveen, Stompwijck, contribuerende met 5280 mergen, was uytgemeten op 5992 mergen 400 roeden ende zoude contribueren met 5750 mergen.
	Noortwijck, Noortwijckerhout, contribuerende met 1838 mergen, was uytgemeten op 3674 mergen 200 roeden ende soude contribueren met 2800 mergen, afgetrocken 361 {73r} in de Hogeveen, 46 mergen in Rijnsover.
	Schoot, contribuerende met 481 mergen, was uytgemeten op 523 mergen 150 roeden ende zoude contribueren met 481 mergen.
	Voorhout, contribuerende met 136 mergen⁴² 250 roeden, was uytgemeten op 1410 mergen ende zoude contribueren met 1237 mergen.
	Segwaert, contribuerende met 426 mergen, was uytgemeten op 864 mergen 200 roeden ende zoude contribueren met 700 mergen.
	Aer, contribuerende met 1900 mergen, was uytgemeten op 2249 mergen 200 roeden ende zoude contribueren met 2100 mergen.
	Benthuysen, contribuerende met 4708 mergen 200 roeden {73v}, was uytgemeten op 769 mergen 200 roeden ende zoude contribueren met 650 mergen.
	Laegh Boscoop, contribuerende met 221 mergen, was uytgemeten op 259 mergen ende zoude contribueren met 239 mergen.
	Reyerscoop, contribuerende met 330 mergen, was uytgemeten op 404 mergen ende zoude contribueren met 350 mergen.
	Middelburch, Spoelwijck, contribuerende met 312 mergen, was uytgemeten op 420 mergen ende zoude contribueren met 375 mergen.
	Randenborch, contribuerende met 168 mergen, was uytgetrocken op 213 mergen 400 roeden ende {74r} zoude contribueren met 200 mergen.
	Snijdelwijck, contribuerende met 307 mergen, was uytgemeten op 370 mergen ende zoude contribueren met 355 mergen.
	Poelijden, contribuerende met 408 mergen, was uytgemeten op 464 mergen ende zoude contribueren met 440 mergen.
	Groenswaert, contribuerende met 257 mergen, was uytgemeten op 349 mergen ende zoude contribueren met 336 mergen.
	Rijck, Nyeuwerkerck ende Noorden, contribuerende met 1500 mergen, ...
	Parochie van Haerlem, {74v} contribuerende met 2981 mergen 450 roeden, ...⁴³
	De vrijheyt met Schalkwerhaere, Mercke, de Woert, doen contribuerende met ... , was uytgemeten op 1575 mergen 150 roeden ende zoude contribueren met 1559 mergen.
	Sparendam, contribuerende met ... , was uytgemeten op 66 mergen 50 roeden ende zoude contribueren met 65 mergen.
	Schooten ende Vlielant, doen contribuerende met ... , was uytgemeten op 788 mergen 400 roeden ende soude contribueren met 780 mergen.
	Vlielant, Heemstede, doen contribuerende met ... , was {75r} uytgemeten op 1224 mergen 400 roeden ende zoude contribueren met 960 mergen.
	Overveen, Aelbertsberch ende de Vogelesang, doen contribuerende met ... , was uytgemeten 946 mergen 500 roeden ende soude contribueren met 800 mergen.
	Rijnsaterwoude, doen contribuerende met 550 mergen, was uytgemeten op 607 mergen 250 roeden ende soude contribueren op 575 mergen.
	Lisse, doen contribuerende met 932 mergen 250 roeden, was uytgemeten op 1529 mergen ende soude contribueren met 1300 mergen, affgetrocken 95 mergen voor den Hogeveen, daer sententie aff es. {75v}
	Groot ende Cleyn Burchgraverveen, doen contribuerende met 73 mergen, was uytgemeten op 283 mergen 350 roeden ende zoude contribueren: Groot met 80 ende Cleyn met 40 mergen.
	Behalve welcke dorpen voor eewich contribueren:
	Haserswoude mit 3271 margen 150 roeden
	Rijnsover met 86 margen
	Warmont mit 1320 mergen 4 hont
	Rijnsborch mit 335 mergen 450 roeden
	Hogemade mit 203 mergen 3 hont.
Vermindering om de 7 jaeren	<36> Bij den voorschreven accorde es oock geaccordeert dat alle de voors. dorpen ende ambachten, opten wateren ende meeren oock aen den duynen gelegen, alle seven jaeren clachten mochten doen aen dijcgraeff ende hogeheemraden om cortinge {76r} te hebben van 't lant dat metter meere affgespoelt off mette zande overlopen zoude werden. Ende dat hun cortinge geschieden ende gegunt soude werden, zoo dijgraeff ende hogeheemraden bevonden te behooren, ende naer de quantiteyt van 't afgespoelde off verstoven landt.
Moderatie te genieten	Ten laetsten dat de quijtscheldinge ende moderati alleen geprofiteert zouden werden bij dengeenen die in den ambachten de snootste ende onvruchtbaertste landen hadden ende besaten.
Hermetinge op 'tgeen in 't meten mocht sijn gefeylt	Ende indien yemant sustineren wilden de voors. nyeuwe meetinge qualicken gedaen te sijn, deselve souden mogen versoucken hermetinge die hem gewerden zouden tot costen van de landtmeters, indien zij bevonden werden qualick gemeten te hebben.
Continuatie van 't accort	Nyettegenstaende de voors. 32 jaeren in den jaere ... {76v} voorleden zijn gendicht, zoo wert den voet van de contributie nochtans bij continuatie ende vervolch daerop alsnoch genomen ende gehouden onder de voorgaende woorden 'ende anders soude wesen geordonneert'.
Proces tegens Lochorst ende 't gasthuys	Behalven welcke voors. generale hermetinge ende vervolgens verhoginge van de contributi bij Jan van Brouchoven, rentmeester van Rijnlandt, in crachte van 't voors. privilegie des jaers 1437 zeeckere jaeren geleden ter ordonnantie van de hooftinnegelanden proces begonst es tegens joncker Vincent van Lochorst ende de meesteren van Sint-Catarijnengasthuys binnen Leyden ten eynde dat sijluyden met 5 morgen 5 hont, ancomende Sint-Katrijnengasthuys ende mit 13 morgen 4 hont, competerende de heer {77r} Van Lochorst, al gelegen in Zoeterwoude (in een weer van 23 mergen 4 hont) mede in de gemeen contributie soude werden getrocken, onangesien de voors. landen souden hebben privilegie van grave Florens van date <37> maendage voor Martinii des jaers 1283 ende sulcx ouder als 't privilegie van het oprechten van 't heemraertschap, innehoudende dat 't vierendeel van der houve te Boschuysen, geheten Thiemans bredelant, 'twelck des graven geweest zijnde toequam Ver Batem Stanns wedue, vrij zoude zijn van allen ongelden, tsij van dijcken off dammen. Ende dat de hooftingelanden opten 21en januarii 1552, vergadert wesende opte 4e reeckeninge Jans van Brouchoven, ter overstaen van de commissarissen van denselven Hove verclaert ende geconsenteert {77v} hebben, dat de voors. landen vrij souden blijven van allen oncosten van Sparendamschendijck ten eewygen dagen, naer vermogen den privilegie den voors. ingelanden vertoont, mit bevel aen d'ambachtsbewaerders van Zoeterwoude die Van Lochorst ende 't gasthuys te laeten ongemoeyt ende dat hen deselve margentaelen cortinge soude geschieden van heur quote, daerop zijluyden bij den nyeuwen accorde gestelt waeren. Welcke saecken voor de vierschaere van dijcgrave ende hogeheemraden gehangen hebbende, sijn bij twe verscheyden sententi gewesen. Den eersten aprilis 1586 de voors. gasthuysmeesteren ende Lochorst gecondemneert aen handen van des rentmeesters handen pro rata te betalen de ongelden over de mergentalen van Rijnlandt, ommegeslagen {78r} binnen een tijt van 25 lestvoorleden jaeren, uyt saecke van alle wercken ende oncosten mit 't onderhout van den Sparendamschendijck nyet gemeens hebbende, mit compensatie van costen. Waervan bij de voorschreven gasthuysmeesteren ende Van Lochorst aen den Hove van Hollant es geprovoceert, daer de saecke jegenwoordelyck, zoo die van Leyden verstaen, hangende in state van wijsen ende om sententie vervolcht wert.
Proces tegens de stat	Ten laetsten hebben oock de voornomde dijcgrave ende hogeheemraden de stadt Leyden uyten naeme ende vanwegen de voorn. meesters van Sint-Catrinengasthuys ende de Leprosen aldaer in den jaere ... proces doen moveren om met den ongelden in 't waterschap te contribueren met 4 morgen 1½ hont ende twe morgen 4½ hont, {78v} gelegen buyten de Rijnsburgerpoort der voors. stede, 't gasthuys ende leprooshuys respective toecomende, van de jaere 1580 aen. Waerjegen burgermeesters sustinerende⁴⁴ de voors. landen nyet schuldich te sijn te contribueren als gelegen binnen de vrijheyt der stadt Leyden, nyet onderwerpen 't heemrecht, mer dat de voorschreven 7 mergen, gelijck oick alle andere mergentaelen gelegen binnen haere vrijheyt, zoo vrij ende van sulcke conditie ende natuyre waeren alsoff sij laegen binnen de muyren <38> ende wallen der voors. stede, zulcx deselve van allen ouden tijden gedacht ende gehouden waeren. Welcke questie opten 13en april 1589 tusschen den hooftingelanden ende dijcgrave ende hogeheemraden ter eenre ende {79r} burgermeesters ter andere zijden es geaccordeert, dat mits bij burgermeesteren opbrengende, gelijck gedaen es, eens 100 guldens de voorschreven 7 mergen ende andere landen, binnen der stede vrijdomme gelegen, tot 25 mergen toe, 'tsij de stadt off particuliere borgeren toecomende, ten eeuwigen daegen vrij ende exempt souden sijn ende blijven van alle de lasten des gemeen landts van Rijnlandt ende andere landen met Rijnlandt deur de sluyse van den Sparendam uytwaterenden < <38r> in de marge: Nota> doen ommegeslagen off noch omme te slaen, ende in 'tgundt voors. es gehouden zouden werden in allen schijne alsoff deselve binnen de muyren, wallen, poorten, cingelen ende chingelgraften van Leyden gelegen waeren.
	Dit is 'tgeen die van Leyden hebben connen vinden nopende {79v} de processen bij dijcgrave ende hogeheemraden begonst om volgende 't voorschreven privilegie van den jaere 1437 alle de landen te trecken ende brengen onder de contributie. Ende laeten hun beduncken, sonder des voor seecker te weten off willen affirmeren, dat indien 'tselve privilegie plaets soude hebben ende dat nyettegenstaende enyge verleende privilegi mit zo langen verloop van tijden gecorrivireert⁴⁵ ende bevesticht, daerbij comende de verclaringe ende 't bewilligen der hooftinnegelanden, men veel meer landen souden vinden, 'twelck die van Leyden bekennen dat comen souden tot groten soulagemente⁴⁶ van de contribuanten, so de ommeslagen jaerlicx meerder ende meerder lopen, gelijck blijct uyt den volgenden staet.

	38	Beide handschriften hebben hier 'gegonden'. Is bedoeld 'gehouden' of 'gegolden'? Gonnen = (ver)gunnen. Ook voor de klerk was dit geen bekend woord.
	39	Beide handschriften melden CL (= 150), maar moet zijn ML (= 1050) morgen.
	40	Rijnsoever. De klerk schreef steeds 'Rijnsover', Van Hout 'Rijnsoever'; ({71v, 73r en 75v}).
	41	Op <35r> 'Griephouck' door Van Hout verbeterd in 'Gnephouck'.
	42	Beide handschriften melden CXXVI (= 136), maar moet zijn MXXXVI (= 1036) morgen.
	43	Voor de hermeting contribueerde de Parochie van Haarlem als eenheid. Daarna werden de ambachten rond Haarlem afzonderlijk aangeslagen. De klerk heeft dit door puntjes aangegeven in de tekst.
	44	Hoewel beide handschriften hier 'sustinerende' hebben, moet er m.i. 'sustineerden' staan omdat anders het werkwoord ontbreekt.
	45	Gecorrivireert = ? Schreef Van Hout op <38v> 'geconcerveert'?
	46	Soulagemente = lastenverlichting.

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

7. Jurisdictie op 't weeren van 't buytenwater

Jurisdictie op 't weeren van 't buytenwater

Nopende heurluyder ampt, kennisse ende jurisdictie op 't weeren, dat 't binnenlandt nyet en werde overlopen off beswaert met 't zeewater comen in aensieninge drie saecken: ten eersten de spoyen, sluysen ende duyckers; ten tweden den zeedijck; ten derden de duynen.

Spoyen, sluysen, duyckers

Belangende de spoyen, sluysen, duyckers es heur ampt originelicken daerop te keuren ende toe te sien dat die bij dengeenen, daerinne gehoufslaecht zijnde, wel ende naer behooren werden gemaect, 'tsij opnyeus 'tzij vernieut. Alles ten meesten verseeckeringe {58r} <24> van 't lant. So ten opsicht van 't principaele werck als van de dammen ende gelijcken aenhang, dat die soo swaer, vast, bestendich, stijff, starck ende dicht werden gemaect dat die door storm nyet en comen inne te breecken noch deur hoge vloeden over te loopen. Ende so daerinne oick een groote veranderinge is gevallen, zo dient 'tselve oick wat naerder verhaelt.

Sluysen op Sparendam / De gelegentheyt van Sparendam

Met het innestellen van het heemraetschap ten tijde als de Rijnlanders ende andere, op Sparendam uytwaterende, de Sparen overgingen - volgende 'tgundt daervan hiervooren is verhaelt - soo schijnt wel dat op Sparendamme nyet meer geleyt en sijn dan twe sluysen, die tot gemene lasten sijn gebleven gelijck uyt {58v} 't naevolgende te colligeren is. Mer met 't veranderen van den tijde, 't verhogen ende vermeerderen van de wateren sijn op Sparendam gecomen negen sluysen, dewelcke gelijck oock 't plaetwerck off den dam, daermede die aen den anderen sijn verheelt, onder deselve sijn verhoufslaecht geweest in der vougen hiernaer volgende.²⁵

Groote Sluyse

Eerstelicken so waeren in de Groote Sluyse gehoufslaecht:

Soeterwoude	met	5280 margen
Esselickerwoude	met	1900 margen	200 roeden
Voorschoten	met	1748 margen	150 roe
Wassenaer	met	1301 margen	150 roe
Leymuiden	met	871 margen	500 roe
Boscoop	met	551 margen
Poelijen²⁶	met	707 margen	550 roe
Snijdelwijck	met	306 margen	550 roe
Hogemade	met	200 margen	{59r}
Reynsaterwoude	met	605 margen	200 roe

Comende t'samen		13172 margen	500 roe

eerste plaetwerck

<25>In 't eerste plaetwerck daeraen waeren gehoufslaecht:

Warmont	met	1 roe
Alphen²⁷	met	8 roe	8 voeten	2 duym
Der Aer	met	1 roe	1 voet	4 duym
Leymuyden	met	1 roe	4 voeten
Aer	met	1 roe	1 voet	9 duym
Zegwaert	met	1 roe	1 voet	9 duym
Noortwijck	met	2 roe	3 voeten	8 duym
Alphen	met		10 voeten	6 duym
Haerlem	met	3 roe	8 voeten
Suytwijck	met		3 voet	10 duymen

		< 20 roe	9 voeten	0 duym >

twede sluyse

Hieraen volchde de twede sluyse, 'twelck was d'eerste de sluys van Woerden, dewelcke gehouden werden buyten costen van Rijnlant.

Leyderdorp	met	1 roe	5 voeten	8 duym
Ougstgeest	met	1 roe	11 voeten
Coudekerck	met	1 roe	7 voeten
Leymuyden ende Reynsterwoude	met		7 voeten	2 duym

	Summa²⁸	5 roe	6 voeten	10 duym

derde sluyse

Hieraen volchde de derde sluyse ende werde genompt de sluyse van Alphen daerinne gehoufslaecht waeren:

Alphen	met	2400 margen	450 roe
Leyderdorp	met	1460 margen	300 roe
Warmont²⁹	met	1388 margen	300 roe
Hillegom	met	411 margen	300 roe
Groenssoren	met	257 margen

	Summa	5808 margen	150 roe³⁰

derde plaetwerck

In 't volgende derde plaetwerck waeren gehoufslaecht:

Voorschoten ende {60r} Wassenaer	met	3 roe	4 voeten	6 duym
Valckenburch	met		10 voeten
Alphen	met	3 roe	3 voeten
Warmont	met	1 roe	7 voeten	6 duym
Benthuysen	met	1 roe
Sassenhem	met	1 roe	3 voeten

	Summa	11 roe	4 voeten	0 duymen

Hiernae volchde een van de twe oude sluyspetten, dewelcke alle 't lant dat onder 't heemraetschap van Rijnlant lach t'samen maecken ende onderhouden most, gelijck sij mosten de colck met 't afterverlaet, houdende 1 roede 6 voeten 6 duymen

vierde plaetwerck

<26> In 't volgende vierde plaetwerck waeren gehoufslaecht:

Riedwijck ende Nyeuwerkerc	met	1 roe	1 voet	9 duym
Haserswoude	met	1 roe	2 voeten	6 duym
Esselickerwoude	met	1 roe	5 voeten
Haserswoude	met	1 roe	7 voeten

	Summa	5 roe	4 voeten	3 duym

twede oude sluyspet

Hieraen volchde de twede oude sluyspet dewelcke alle 't lant dat onder 't heemraetschap van {60v} Rijnlant lach {60v} t'samen maecken ende onderhouden most beneffens de colck ende 't afterverlaet.

< <26>

1 roe

4 voeten

6 duym>

5^e plaetwerck

In 't volgende 5^e plaetwerck waeren gehoufslaecht:

Schoot	met		10 voeten	6 duym
Zegwaert ende Zoetermeer	met		9 voeten	9 duym
Riedwijck ende Nyeuwerkerc	met	1 roe	4 voeten	6 duym
Zoetermeer	met	1 roe	11 voeten

	Summa	4 roe	11 voeten	9 duym

vierde sluyse

Hieraen volchde de vierde sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Haserswoude ende waeren daerinne gehoufslaecht:

Haserswoude	met	3271 margen	150 roeden
Aelsmaer	met	1788 margen	150 roeden
Sassenhem	met	956 margen	200 roeden
Randenburch	met	168 margen

	Summa	6183 margen	500 roeden

seste plaetwerck

In 't volgende seste plaetwerck waeren gehoufslaecht: {61r}

Soeterwoude	met	1 roe	1 voet	9 duym
Vriesecoop	met	1 roe	5 voeten	3 duym
Soeterwoude	met	1 roe	1 voet	6 duym

	Summa	3 roe	8 voeten	6 duym

vijfde sluyse

Hieraen volchde de vijfde sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Alckemade ende waeren daerinne gehoufslaecht:

Alckemade	met	2556 margen
Voorhout³¹	met	136 margen	250 roeden
Lisse	met	932 margen	250 roeden
Suydtwijck met Splintersambacht	met	76 margen
der Vrouwenambacht van Vooren	met	81 margen
Ougstgeest	met	1410 margen	300 roeden

	Summa	6092 margen	200 roeden

zevende plaetwerck

In 't volgende zevende plaetwerck waeren <27> gehoufslaecht:

Soeterwoude	met		8 voeten
Voorhout	met	1 roe	5 voeten	{61v}
Lisse	met	1 roe	5 voeten	9 duym
Suytwijck	met	1 roe		6 duym
Leyderdorp	met		7 voeten	4 duym
Hillegom	met		10 voet	6 duym
Middelburch	met	1 roe	11 voet	5 duym
Soeterwoude	met	1 roe	3 voeten	6 duym

	Summa	9 roe	3 voeten	7 duym

seste sluyse

Hieraen volchde de seste sluyse 'twelck was de twede sluyse die 't lant van Woerden t'haeren costen most onderhouden.

achste plaetwerck

In 't volgende achste plaetwerck waeren gehoufslaecht:

Outshoorn	met	1 roe	4 voeten	2 duym
Esselickerwoude	met	1 roe	6 voeten

	Summa	2 roe	10 voeten	2 duym

sevende sluyse

Hieraen volchde de sevende sluyse dewelcke genompt werde de sluyse van Riedwijck ende Nyeuwerkerck ende waeren daerinne gehoufslaecht:

Riedwijck met {62r} Nyeuwerkerck	met	2700 margen
Der Aer³²	met	1009 margen
Outshoorn³³	met	1592 margen	400 roe
Vriesecoop	met	900 margen	100 roe
Aelberts vierendeel van den Bosch	met	252 margen
De Schoot	met	481 margen	100 roe

	Summa	7763 morgen

negende plaetwerck

In 't volgende negende plaetwerck waeren gehoufslaecht:

Hogemade	met		7 voeten	6 duym
Alckemade	met	3 roe	3 voeten	6 duym

	Summa	3 roe	11 voeten

achtste sluyse

Hieraen volchde de achtste sluyse dewelcke genompt werde de sluys van Haerlem ende waeren daerinne gehoufslaecht:

Haerlem	met	2981 margen	400 roe
Coudekerck	met	926 margen	450 roe
Heeren Dircxambacht {62v} van Zuytwijck	met	880 margen	450 roe
Catwijck	met	568 margen	250 roe
Benthuysen	met	478 margen	200 roe
Middelburch	met	312 margen
Burchgraverveen	met	45 margen	300 roe

	Summa	6193 margen	250 roe

thiende plaetwerck

In 't volgende thiende plaetwerck waeren gehoufslaecht: <28>

Arlanderveen	met	3 roe	7 voeten	2 duym
Aelsmeer	met	1 roe	5 voeten
Randenburch	met		6 voeten
Poeli, Groenssoort Snijdelwijck	met	2 roe	9 voeten

	Summa	8 roe	3 voeten	2 duym

negende sluyse

Hieraen volchde de negende sluyse die genaempt werde de sluyse van Noortwijck ende waeren daerinne gehoufslaecht:

Noortwijck	met	1838 margen	100 roe
Arlanderveen³⁴	met	225 margen	50 roe
Soetermeer	met	1180 margen	300 roe
Segwert	met	853 margen	450 roe

	Summa	5897 margen	300 roe

elffde plaetwerck

{63r} In 't volgende elffde plaetwerck most Aelsmeer houden:

6 roede

3 voeten

3 duymen.

Summa van alle de mergentaelen tot onderhout van de zeven sluysen tot last van 't gemeenlandt respectivelicken contribuerende beloopt 51121 morgen 1 hont.

Ende de plaetwercken zijn al tesamen lang 82 roeden 3 voeten 6 duymen. Hierop gehoocht voor 't plaetwerck van de oude sluysputten tot laste van 't gemeenlant genomen, gelijck 3 roeden 1 voet. Als hier nu bijgevoucht werden de wijte van de sluysen, so soude men weten de langte van den Sparendam die de Rijnlanders overgegaen hadden, genomen de Grote Sluys sij geweest 2 roe, alle andere, tot acht toe, elck één roede, facit t'samen 10 roeden. In vougen dat den dam in als weynich min geweest zij als hondert roeden, hebbende ten minsten thien roeden losinge. [<28v> in de marge met eigen handschrift van Jan van Hout: De Grote Sluyse op Sparendam hebbe ic bevonden geweest te zijn van 17 roeden 18 hont voeten.]

{63v} Belangende de voorschreven houfslagingen en hebben de voorseyden van Leyden nyet connen vinden tot wat tijde die gemaect is. Ende schijnt dat daerinne geen goede off gelijcke proportie en soude sijn gehouden, sonderlinge ten opsicht Soeterwoude, contribuerende met 5280 morgen, daerbij belast wert met 't onderhout van 4 roeden 2 voeten 9 duymen³⁵ plaetwercx, ende daertegens <29> Aelsmeer, contribuerende met 1788 margen 150 roeden, wert belast met de onderhout van 7 roeden 8 voeten 3 duymen³⁶. Ende van gelijcken meer andere. Sulcx dat deselve nyet margen margens gelijck en schijnt genomen te sijn. Mer is wel mogelick dat deselve vergeleecken ende gecompenseert sijn mette houfslaginge van de sluysen off ten opsicht dat in 't eerste uytmunten³⁷ van de ambachten {64r} seer grote ongelijcheyt mach sijn genomen bij forme van gevouwen mergentalen. < <29> Hoe het sij, de saecken en sijn in sulcker vougen als hiervoiren nyet gebleven, mer so verandert datter geen gelijckenisse ter werelt van es.>

Alle wercken tot last van 't gemeenlandt gebracht.

Want in plaetse dat vanouts ende mette instellinge 't werck van de hogeheemraden was te keuren ende toe te sien dat sulcx werde naergecomen, zo nyet de onwillige deur den dijcgraeff daertoe gecompelleert, ende daerentegens 't werck van den ambachten was 't gekeurde te maecken met so cleyne costen als sij mochten 'tsij op dachgelden, 'tsij op bestedingen, soo isset alleyncxkens daertoe gebracht ende zijn de innegelanden zoo zoetelicken in slaep gewiecht dat alle wercken gemeen sijn geworden ende dat 't geheele gesach getrocken is aen den hogenheemraden om de wercken te doen maecken t'haeren goetduncken ende believen.

Bestedinge van gemeen wercken

Ende so de heemraden d'selve wercken begonsten te doen {64v} maecken ende wercken in dachhuyren, 't welck men tot veel minder costen ende tot meerder profijts van 't lant mochten doen bij openbaer bestedingen, soo hadden de hooftingelanden daerover - onder de andere gebreecken ende abuysen daerover - oock geclaecht ende behoorlicke remedie gesocht, gelijck nopende 'tselve bij geroerde accord van den jare [15]50 es geaccordeert ende geordonneert dat dijcgraeff nochte heemraden van doen voortaen geen grote wercken als sluysen, plaetwercken ende andere diergelijcke nyeuwe wercken van importantie zouden maecken dan bij voorgaende bestec, kerckgeboden oock communicatie mit eenyge van de principaelste van de hooftingelanden. Noch en soude nyemant van 't collegie off oock den clercq, boden ende andere dienaers van den eedt {65r} wesende, enyge materialen mogen leveren of vercopen, noch te paert ofte deel mogen hebben in des gemeenlandts wercken. Welcke articule, hoewel het tot noch toe somwijlen nyet en is gehouden, van nu voortsaen behoort naergecomen ende onderhouden te werden.

Sluysen ten Halfwegen

Belangende het onderhout van de sluysen ten Halfwegen en hebben de voorseyden van Leyden daervan alsnoch geenen houfslach gevonden, achten dat die van eersten aen in 't gemeen bij alle de innegelanden sijn onderhouden geweest in gelijcker vougen als de colcke op Sparendam met het verlaet ende de twe oude sluyspetten die <30> in den dam lagen, onderhouden sijn geweest. 't Welck sij hem te meer laeten beduncken innesicht nemende opte woorden van het privilegie van hartoge {65v} Willem van Beyeren, den vader van vrouwe Jacoba, verleent in den jaere 1413 op Sint-Bartelmees-apostelsdach, wesende in effecte een vernyeuwinge ende vermeerderinge van 't heemrecht ende van gelijcken opten 11en october ten opsicht van 't maecken van de derde waterlosinge uyter Grote Meer bij den Heyligenwech ende voorts besijden den Cathuysers bij Amsterdam, dewelcke tot so grooten naedeele van 't lant noyt (dat die van Leyden vinden gemaect en is geweest) off gemaect geweest sijnde overlange tenyet gecomen es. Daervan breder t'sijner plaetse sal worden geseyt, daer hij wilt dat alle landt die mette waterschappen van Rijnlandt beholpen waeren ende mede uytwaterden - het waeren {66r} veenen, ingewonnen landt off anders eenich landt, hoe 't genompt mochte wesen - allen oncost die daeraff roerde off roeren soude, medebetaelen ende gelden souden morgen morgens gelijck, als de heemraden voorseyt dat ordonneren ende setten souden.

< <30v> doorgehaald: 't Welc zoo 't schijnt 't beginsel es van de contributie van de morgengelden. 't Welck dusverre geseyt sij zo van de sluysen als ooc van den ommeslagen van de morgengelden.

Sparendamschen dijc

Nopende den zeedijck, 'twelcken - als voiren - verstaet den Sparendamschendijck, seggen de voirseyden van Leyden dat de innegelanden daerinne noeyt gehouden en sijn geweest, mer dat die vanoutsheer altijts gestaen heeft tot last van den dijcplechtigen, 'twelck waeren de geheele ambachten onder ende langes denselven dijck gelegen, te weten <einde <30v> >

	25	1 Rijnlandse morgen = 600 vierkante roeden = 0,8515 ha.; 1 hont = 100 vierkante roeden of 1/6 morgen. 1 Rijnlandse roede = 12 voeten = 3,767 meter; 1 voet = 12 duimen = 31,40 cm.
	26	Op <24v> is de maat verbeterd in 407 margen 550 roeden.
	27	Op <25r> is van Alphen '8 voeten' doorgehaald en het totaal van het eerste plaatwerk verbeterd (?) in '20 roe 6 voeten 0 duymen'.
	28	Op <25r> is de '6 voeten' van het totaal verbeterd (?) in '7 voeten'.
	29	Op <25v> is het morgental van Warmont verbeterd in 1288 morgen 300 roeden.
	30	Op <25v> is het totale morgental van de Alphense sluis: 5818 morgen 150 roeden juist weergegeven: het morgental van Warmond was inderdaad 1288 morgen 150 roeden. De optelsom tot 5808 morgen 150 roeden was in ieder geval verkeerd.
	31	Op <26v> staat het juiste morgental van Voorhout: 1036 morgen 250 roeden.
	32	Bij het morgental van Ter Aar is C (honderdteken) vergeten. Ter Aar contribueerde met 1900 morgen, zoals ook op <27> staat.
	33	Op <27v> is het morgental van Outshoorn verbeterd in 1529 morgen 400 roeden.
	34	Het morgental van Aarlanderveen was 2025 morgen 50 roeden, zoals ook op <28r> staat geschreven.
	35	4 roeden 2 voeten 9 duimen = + 16 meter.
	36	7 roeden 8 voeten 3 duimen = + 29 meter.
	37	Op folio <29r> staat hier 'uytmeten'.

Auteur	Publicatie	Home
Marleen van Amstel - Horák 2005	Jan van Hout, 't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant Leiden 1595	www.oudleiden.nl

Activiteiten

Subcategorieën

Dirk van Eck

Beeldbank

Jan van Hout

Excursies

Historisch karakter van de stad

Lezingen

Monumentale kunst

Niet-beschermd erfgoed

Geveltekens

Nieuws uit de commissie Lezingen

De Stem van Leiden