Een symposium waar muziek in zit

Het najaarssymposium van de Stichting Historisch Leiden, dat ook dit jaar weer op de vrijdagmiddag vóór de diësviering van Oud Leiden plaatsvindt, heeft een thema dat klinkt als een klok. Zoals altijd is het de bedoeling aandacht te besteden aan een thema waar nieuw onderzoek mogelijk en gewenst is, of waar recent nieuwe resultaten zijn geboekt. Dit keer wordt in een aantal ‘flitslezingen’ en een spannende groep ‘posterpresentaties’ aandacht besteed aan Muziek en musici in Leiden (en omgeving) door de eeuwen heen. De sprekers bestrijken de periode van middeleeuwse psalm tot moderne popmuziek.

Leiden heeft altijd een levendig en creatief muziekleven gekend en het ontwikkelde zich in de 16de en 17de eeuw zelfs tot een internationaal centrum van luitmuziek, met Cornelis Schuyt (1557-1616) als boegbeeld. Twee jaar geleden leidde dit tot het Leidse Schuyt Festival. De basis voor de muziekcultuur was tweeledig. Aan de ene kant bediende het stadsbestuur zich steeds meer van musici om vrolijke maaltijden en belangrijke vieringen op te luisteren. Aan de andere kant was vanouds het gezang van de ‘koraalkens’ in de kerk belangrijk en onderging de orgelmuziek een echte revolutie. Daarnaast was er altijd de muziek van de straat die zich in allerlei
liedjes uitte. Van de popsongs van toen loopt eigenlijk een ononderbroken lijn naar de Mary Servaas, The Shoes en Barry Badpak. In de lezingen komen al deze elementen aan bod. En ook de politieke kant daarvan wordt belicht, via de ‘Vaderlandsche Liederen’ (1784) van de Leidse patriot Pieter Vreede tot de strijdliederen van linkse Leidse koren in de 20ste eeuw.

De HVOL-werkgroep Leidse liederen biedt in de posterpresentaties een eerste staalkaart van liedjes als spiegel van het leven van alledag. Maar we krijgen ook voorbeelden van afbeeldingen van musici in de collectie van Museum De Lakenhal, de mogelijkheden van onderzoek in de archieven van muziekgezelschappen als K&G en het opsporen van de woonplaats van musici in de tijd van Beleg en Ontzet. Als bijzondere extra elementen zullen de lezingen worden omlijst met muziek uit verschillende perioden.

13.30 inleiding dagvoorzitter Dick de Boer

13.40 luitmuziek door Ciska Mertens: Luytslagers te Leijden
Vanaf 1575 werkten veel luitspelers in Leiden, omdat de luit onder studenten een populair instrument was. Van enkele van deze luitspelers worden een paar stukken gespeeld: Adriaan Joriszoon Smout, Joachim van den Hove en Herman Piso. Smout werkte vanaf 1595 aan zijn luitmanuscript, dat nu bekend staat als het Thysius manuscript, dat in de Thysiusbibliotheek op het Rapenburg ligt en een prachtig tijdsbeeld geeft van de op dat moment populaire muziek. Van den Hove (1567-1620) was enkele tientallen jaren één van de leidende musici in de Nederlandse Republiek en Piso was vanaf 1624 organist van de Hooglandse kerk.

14.00 drie flitslezingen:
Jan Burgers, Leiden als internationaal centrum van luitmuziek in de 16de en 17de eeuw
In het Nederlandse muziekleven van de zeventiende eeuw speelde de luit een belangrijke rol. Het was een multifunctioneel instrument, dat in de kringen van adel en burgerij veel werd bespeeld. In de Nederlandse luitscene was Leiden toonaangevend: hier werkten veel luitisten, waaronder enkele van internationale statuur, en hier ontstonden belangrijke collecties met luitmuziek, zowel in druk als in handschriften. Het was met name de Universiteit die zorgde voor een levendige internationale luitcultuur in de sleutelstad.
Jack Scholten, Het Leidse concertleven in de 18e eeuw
Anders dan men vaak dacht, viel er op concertgebied in het 18e-eeuwse Leiden genoeg te beleven. Dankzij de digitalisering van de Leydse Courant (vanaf 1720) zijn nu vele namen en data te achterhalen. Er blijken tal van uitvoeringen gegeven te zijn, door destijds internationaal bekende topmusici. Helaas worden slechts sporadisch de titels van de uitgevoerde muziekstukken vermeld. De concerten vonden plaats op diverse locaties, o.a. de Sint-Jorisdoelen, de Schermzaal op de Papengracht en de Zaal van Bax
in de Breestraat.
Olga van Marion, Vondsten en raadsels in twee zeventiende-eeuwse Leidse liedboekjes
De enthousiaste werkgroep Leidse liederen van de Historische Vereniging Oud Leiden heeft de afgelopen maanden studie gemaakt van het zeventiende-eeuwse liedboekje Het Leydsche vreugden-hof (ca. 1662) met liedjes van o.a. Jacob Brugge over liefde, werk en wandelen in en rond Leiden. Er zitten mooie vondsten in de liedteksten, maar ook nog enkele raadsels.      

15.00 pauze met posterpresentaties
Cor de Graaf, De archieven van K&G en andere muziekgezelschappen
Martin Hooymans, Musici thuisgebracht omstreeks 1600
Enkele tientallen musici van rond 1600, speelmannen, organisten, trommelslagers en klokkenspelers, zijn -ruim voorzien van extra informatie- te vinden in Historisch Leiden In Kaart (HLIK).
Cor Smit, Leidse Jazzgeschiedenis
Rond 1920 breekt de jazz door in Nederland. Ook in Leiden. Studenten en arbeiders spelen de nieuwe muziek, of dansen erop. Sommige van hen werden buiten de sleutelstad bekend: David Broekman, Frits Hotz, The Millers, Michel Waisvisz, Cees Schrama, Bart Wirtz. En nog steeds laat de jazz zich horen in Leiden.
Vier leden van de werkgroep Leidse Liederen presenteren enkele van hun unieke vondsten en het beeld dat deze van Leiden geven:
Arti Ponsen, Kermislied
Hetty den Brok, Sa voerman Job
Hans Rijns, Lof en Eer over het treffelyk Inhalen van den Jonge Prince van Oranje binnen Leiden.
Jampie van Ginneken, Een klugtig lied

15.45 drie flitslezingen
Dirk Alkemade, Aen onze misleide stad- en landgenooten! Leidse politieke liederen in de patriottentijd
In de politieke strijd die ontstond tijdens de patriottentijd (1780-1787) speelden muziek, liederen en zingen een belangrijke rol. Orangisten en patriotten gebruikten liedjes, getoonzet op bekende melodieën, om hun achterban te mobiliseren voor hun idealen. In
Leiden schreef de radicaal-democratische patriottenleider Pieter Vreede samen met de arts Pieter van Schelle een bundel Vaderlandsche liederen. In deze lezing zal ik ingaan op de eigenheid van het patriotse zangrepertoire en de inhoud en thema’s van deze politieke liederen.
Jan Laurier, Linkse zangkoren in Leiden
In deze flitslezing komt een aantal vragen aan de orde. Komt de Leidse strijdcultuur in de jaren zeventig en tachtig uit de lucht vallen? Hoe zat die cultuur eigenlijk in elkaar? Wie waren de hoofdrolspelers daarbij? Heeft die muzikale strijdcultuur een erfenis nagelaten?