12. Keizerrijk van de Maarsmansteeg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Maersmanstege no. xij / Begint aen 't stadhuys / beyde de zijden van de voors. stege / ende den Rijn totte Coornbrugstege toe / plach te hebben huysen of cameren 46

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Geschiedenis:

In 1509 wint de buurt twee stedekannen rijnwijn, omdat de buren er tijdens de jaarlijkse processie op Ommegangsdag in zijn geslaagd om op fraaie wijze een der Hollandse graven uit te beelden (zie ook 'Buurthouden', pag. 32).

(SA I inv. nr. 589, Tresoriersrekeningen 1509, fol. 58 vso)

Davidt Egbertsz. gemachticht van Claes Gerytsz. van Dorp als heer ende Keyser van zijn gebuyrte genaemt dat Keysserrijck van die Maersmansteghe, vervangende de tresoriers ende gebuyren vanden zelven Rijck, beclaagt Aelwijn Aelwijnsz. coorncoper, seggende dat hij verweerder gecondemneert zal zijn op te leggen ende te betalen in handen van hem eyscher ofte zijnen tresoriers de somme van zes gulden van veertich groten t stuck ter cause van verteerde costen ofte verdroncken gelagen, spruytende van zeeckere comansschip, die hij verweerder tegens eenen Claes Ghijsbrechtsz. van zeeckren laeckenen op den zelven Claes Ghijsbrechtsz. Jeruysalemsche Reys omtrent gezworen maendach lestleden bij die voorsegde buyren gedaen heeft, waer in hij vervallen daer van zijnde, concluderende tot condempnatie vandien met de costen hier omme gedaen. Jacop gemachticht van den verweerder bij zeeckere middelen concluderende tot absolutie. Davidt presenteert den verweerder 't wedde. Scepenen appoincteren partyen te gaen aen een kenning. actum xxix Marty (15) lxiij

(Rechterlijk Archief 42 dl. 37 fol. 259 vso, 29-03-1563. Zie ook Mr. A.S. de Blecourt 'Kenningboek der stad Leiden 1553-1570' [1936], pag. 119)

Hoewel dat nergens wordt ,moet kort na 1590 een splitsing hebben plaatsgevonden, want op 18-07-1591 en 17-12-1592 keurt het Gerecht de buurtkaarten goed van resp. de Rijn (omstreeks 1600 Paltsgraafschap op de Rijn genaamd) en de Maersmanstege (zie de buurt  Roma).

(SA II inv. nr. 46 fol. 110 en 268)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van ¦ 30,- (lotnr. 19501). De prose luidde: De ghemeen buyren vant Rooms Keyserrijck in de maersmansteech doen vraghen / wat sij uyt dese Lotery sullen draghen. (zie ook `Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Op 30-08-1607 wordt keyser Pieter Cornelisz. de Haes genoemd als vertrokken heer van de gebuyrte vande Maersmansteech. Feitelijk bestaat het Keizerrijk van de Maarsmansteeg dan al niet meer en ligt het meer voor de hand om De Haes als heer van Roma te vermelden. Het is echter mogelijk dat hij al voor 1591 heer was van de toen nog ongedeelde buurt en dat zijn naam daarmee verbonden bleef. Een andere mogelijkheid is dat de benaming 'buurt van de Maarsmansteeg' ondanks de overgang naar Roma nog in gebruik was.

(SA II inv. nr. 1221 en inv. nr. 1216 fol. 9 vso, beiden gedateerd 30-08-1607)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

44. Land van Mirakelen (Sint Annenrijk)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen onder 't bon van West Marendorp Landtzijde / beginnende aen de noortzijde van de Claesstegen aen de houc van de Claesstege mit 't huys van Trijn Baerntsdr., no. 28 / ende in hem begrijpende beyden zijden van de Coddenstege ende van St. Annenstraet, anders genomt de Miraeckelstege / ende tusschen beyde leggende huysen / eyndende mit 't huys gecomen van Lysbeth van Dort, no. 110 / ende weder beginnende aen de zuytzijde van de Claesstege mit 't huys van Pr. Jansz. van Rossum, no. 133 / ende eyndende aen de houc van de Maren mit 't huys van Jeronimus Jansz., gecomen van Jan Gerytsz. Poth (?), no. 139, al volg. 't reg. van verpondinge des jaers 1603.

(SA II inv. nr.1216 fol. 6 vso, 26-01-1604)

de huysen aen wederzijden van de Miraeckelsteech ofte St. Annenstraet / midtsgaders in de Claesstege aen beyde zijden tusschen de voors. Miraeckel- ende Coddesteghen staende.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 26, 10-09-1615)

den 19 Augusti 1660 hebben die van de Gerechte vier huysen van dese gebuyrte in de Knoopmaeckerspoort verheelt aen de gebuyrte van Noortduysentvresen ende de helfte van de Olyslagerspoort aen de gebuyrte van Claes Jan Vossenhouck

(SA II inv. nr. 1216 fol. 107 vso, i.m.)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt onder de naam Miraeckelsteech of 't Landt van Miraeckelen reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Begint opten houck van de Claesstege tot de Vest toe / plach te hebben huysen of cameren 16.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Op 27-11-1587 besluit het Gerecht dat (op stadskosten) de wercken tot geryf vande buyren notelicken dienen gemaect. Het blijkt over de reparatie of aanleg van een bruggetje en een mesthoop te gaan.

(SA II inv. nr. 45 fol. 9 vso)

In 1589 verzoeken enige buren van 't lant van Miraculen aan het Gerecht om de buurtkaart goed te keuren. De schepenmeesteren Pieter Adriaensz. van der Werff en Jan Ysnoutsz. van der Nes krijgen opdracht om een en ander te onderzoeken. Nadat zij rapport hebben gedaan, wordt het buurtreglement van de St. Annenstraet goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 45 fol. 226, 02-11-1598 en fol. 233, 16-11-1589)

Op 22-02-1590 blijkt dat er in de Coddesteeg druk wordt getimmerd en gebouwd. Daarom verzoeken de geburen het Gerecht of de steeg kan worden bestraat en ook wil men dat er een bruggetje wordt aangelegd om opte walle te mogen gaen ende gevouch te doen (met andere woorden: daar wilde men gebruik maken van een plee, zie ook Vrouwenkamp). Het Gerecht geeft als antwoord dat daartoe opdracht zal worden geven zodra Marendorp zal wesen volmaeckt (met Marendorp zal de Haarlemmerstraat zijn bedoeld).

(SA II inv. nr. 45 fol. 262 vso - 263)

In 1594 wordt Jan Maertensz. - hij vervangt de overleden Josep Claesz. - benoemd als buurtheer van de St. Annenstraat om de voors. gebuyrte in vreden ende eenicheyt te regieren, stuyren ende beleyden volgens de ordonnantie alrede gemaect of noch te maecken.

(SA II inv. nr. 47 fol. 96, 08-12-1594)

In 1595 maakt de buurtheer van Sint Annengebuerte melding van een oude ruzie tussen Jerominus Jansz. en Jan Jansz. De eerste is eigenaar van een tapperij, de tweede een snijder, dus kleermaker. Indertijd is de kwestie bijgelegd en afgesproken dat wanneer zij elkaar weer zouden beledigen, de schuldige twee pond Vlaams verbeurt, waarvan de ene helft ten prouffite van de armen en de andere helft voor de buurtkas is bestemd. De twee buren blijken opnieuw ruzie te hebben en de buurtheer wil met steun van het stadsbestuur de boete innen. Ook wordt iets duidelijk over de oorzaak van het burenconflict, want hoewel Jerominus Jansz. alleen vergunning heeft om pintebier te tappen, verleent hij tevens bij nacht en ontijden logies. De buurt wil dat Jerominus wordt gestraft met een tapverbod. Wat de boete betreft is het Gerecht van mening dat het deel van de boete dat de buurt toekomt, kan worden geïnd. Maar wat de rest aangaat - dus het eigenmachtig en zonder vergunning houden van een herberg - meent het Gerecht dat dit een zaak is van de hoge overicheyt die door de officier deser stadt Leyden moet worden afgewikkeld. De buurtheer krijgt overigens toch zijn zin, want Jerominus Jansz. krijgt een tapverbod en een waarschuwing geen droge gasterie te houden off slapers te logeren: hij mag dus geen restaurant of herberg houden. Bij overtreding verliest hij zijn poorterschap (alles op pene van mitterdaet ter poorten uytgestelt te werden).

(SA II inv. nr. 47 fol. 221 - 221 vso, 27-05-1595)

In 1603 willen de inwoners van de Claessteeg en de Coddesteeg, starc omtrent 37 personen zich afscheiden van de buurt Mirakelsteeg (of St. Annenrijk zoals de gebuurte inmiddels wordt genoemd), starc 25 huysgens. Met personen en huysgens zullen wel huishoudens zijn bedoeld. Het Gerecht reageert furieus en eist dat de gebuyrt zulx die nu ter tijt es bij den anderen en ongescheyden zal blijven. De betrokkenen, zowel gesamentlicken ende elcken van hem in 't bijsonder (zal) den heer van de gebuyrte die 't nu es ende in tijden en wijlen mogen wesen, in allen gebuyrlicken zaecken ter kennen ende te gehoorsamen. Het Gerecht dreigt zelfs met arrestatie en gevangenis jegens onwillige ende ongehoorsame personen (zie ook Rodenrijk, zie ook 'Buurthouden', pag. 77).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 6, 16-10-1603)

Buurtheer Jan Cornelisz. Groen brengt een ouderloos geworden kind aan bij het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis inv.nr. 3386 fol. 58, 03-04-1606)

In 1615 doen de bewoners van de Coddesteeg, in getalle van omtrent XL huysen, een nieuwe poging om zich los te maken uit St. Annenrijk. Zij voeren aan dat zij al enige jaren sware onvrede ende twist hebben met Jan Cornelisz. 't Groen en zijn echtgenote, heere ende vrouwe van de zelve buyrte. Man en vrouw zouden onbehoorl(ick) kijffachtig ende twistich leven, zoowel jegens elcanderen als andere buyren. Bovendien zou 't Groen de buurtkas hebben gebroocken ende 't gelt daeruyt genomen hebben, waerdeur den meesten twist gereezen off gecoomen is. Bovendien wordt opgemerkt dat de buurt nu veel te groot is, want de bewoners uit de verschillende stegen kunnen niet vergaderen door de menichte van de persoonen.

Na inspectie door schepenmeesteren besluit het Gerecht om de buurt te delen. De gehele Coddesteeg en de Claessteeg aan weerszijden tussen de Coddesteeg en de Mare worden afgespitst en herkennen we als Coddenrijk, wat later bekend als de buurt  Rodenrijk. Het andere deel, bestaande uit de gehele Mirakelsteeg of St. Annenstraat en de Claessteeg aan weerskanten tussen de Coddesteeg en de Mirakelsteeg, behoudt de naam St. Annenrijk (zie ook 'Buurthouden', pag. 77).

(SA II 1216 fol. 26 - 26 vso, 10-09-1615)

In 1616 merken de gemeene gebuyren van de St. Annenstraet op dat de buurt van de Janvossensteeg (Noord Duizendvrezen) als gevolg van nieuwbouw flink is vergroot, zowel op de Oude Vest als in de steeg zelf. Men zou graag zien dat het pas getimmerde gedeelte van de Oude Vest tussen de St. Annenstraat en de Coddesteeg bij de buurt wordt gevoegd. Het Gerecht belooft schepeninspectie en zegt dat men het rapport moet afwachten. Maar kennelijk voelt het Gerecht er niet voor, want in 1618 worden de huizen op de Oude Vest tussen de St. Annenstraat of Mirakelsteeg en de Mare in eerste instantie bij Rodenrijk gevoegd, maar uiteindelijk in 1620 bij de nieuwe buurt Vossenburg ondergebracht.

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

In hetzelfde schrijven beklagen de buren zich over het feit dat verschillende medebewoners voor hun zaken gedurende een kwartaal of een half jaar de stad verlaten, met achterlating van vrouw en kinderen. Daardoor is men niet alleen afwezig bij begrafenissen, maar verzuimt men ook de boete wegens absentie te betalen. Deze gang van zaken leidt er toe dat andere buren opposeren ende murmureren. Hoewel de Generale Ordonnantie op de Gebuurten uitstedige inwoners vrijstelling verleent, wil men toch weten of dit ook geldt voor degeene die uuytreysen om haer affairen te doen.. Het Gerecht deelt mee dat de uitstedige buren niet boetschuldich zijn (zie ook 'Buurthouden', pag. 90).

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

Ook klagen de buren dat de eigenaars van erven die liggen tussen de St. Annenstraat en Coddesteeg, weigerachtig zijn om volgens het 4e artikel van de Generale Ordonnantie te betalen. Het gaat hier om de verplichting om bij de aankoop van een huis de buurt met een bepaald bedrag te vereren. Maar de eigenaars menen dat deselve erven vrij, d.w.z. onbebouwd zijn en men de buurt niets schuldig is. Het Gerecht zegt dat de kopers van onbetimmerde erven wel degelijk moeten betalen. Dergelijke kwesties doen zich ook elders voor, zoals in de buurt  Weidenburg bis (zie ook 'Buurthouden', pag. 114).

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

Bij de vervanging van Jan Cornelisz. Groen door Thielman Lenaertsz. als buurtheer wordt, afgaande op een eerder bericht van 10-09-1615 (zie boven onder 'Ligging'), de buurt foutief omschreven als beginnende aen de noortzijde van de Claessteech aen den houck van den Maren met het huys van Dieuwertgen Floris, wede. van Pellegrom Fransen / ende in hem begrijpende beyde de zijden van de Codden- ende St. Annenstraeten, anders genaempt de Miraeckelsteech / met de tussche beyde leggende huysen / eyndende met het huys van Ruth Geerlofs wede. / ende weder beginnende aen de zuytzijde van de Claessteech met het huys van Tomas Thomasz. backer / ende eyndende aen den houck van den Maren met het huys van Willem Fru(?), wolcammer. Volgens deze omschrijving zou er in 1615 geen splitsing hebben plaatsgevonden.

(SA II inv. nr. 107 vso, 17-02-1633)

Op 19-08-1660 besluit het Gerecht om vier huizen in de Knoopmakerspoort bij de buurt Noord Duizendvrezen te voegen. Eveneens wordt de helft van de Olyslagerspoort aan St. Annenrijk onttrokken en ondergebracht bij de buurt  Claas Jan Vossenhoek.

(SA II inv. nr. 1216 fol 107 vso, i.m.)

Op 30-06-1669 wordt Reinier [Trap] wapensnyder door de burgemeesteren ontboden rakende het wapen van de buurt St. Anna. Over het hoe en waarom wordt verder niets vermeld. Een mogelijkheid zou kunnen zijn dat Reinier de H. Anna heeft gesneden, hetgeen door het calvinistische stadsbestuur niet op prijs wordt gesteld (zie ook 'Buurthouden', pag. 106).

(SA II inv, nr. 191 fol. 36, 30-06-1669)

Op verzoek van de raden van St. Annestraet wordt Jan le Fevre als buurtheer ontslagen. Het Gerecht gelast de geburen een nieuwe voordracht te doen.

(SA II inv. nr. 82 fol. 111, 28-08-1670)

Jan de Zanger, 65 jaar en heer van St. Annenrijk, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.

(SA II inv. nr. 127 fol. 130, 20-10-1763)

Hermanus Stikkelman, raad van de buurt  Rodenrijk, meldt dat de heer is vertrokken en dat de buurt te klein is om een nieuwe heer te verkiezen. Ook is de buurtkas ontoereikend. Stikkelman stelt voor om Rodenrijk met St. Annenrijk te combineren. Het Gerecht gaat akkoord ((zie ook 'Buurthouden', pag. 138).

(SA II inv. nr. 140 fol. 158, 05-06-1788)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

21. Land van Beloften

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpende de huysen gelegen aen de suytsijde van 't Steenschuyr / tusschen de Cellebroeders- en Coepoortsgraften.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 38 vso, 14-12-1617)

Geschiedenis:

Mogelijk wordt de buurt al in 1519 genoemd als prijswinnaar in de stadsloterij. Het zou ook kunnen gaan om Vreugdenrijk. De prose luidt: Die buyren van de witte nonnen hadden gaerne tgrote lot gewonnen. Men wint een zilveren schaal met het gewicht van een mark (zie ook 'Buurthouden' pag. 33).

(SA I inv. nr. 988 fol. vj vso)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: 't Landt van Beloften no. xxj / Begint in de Vrouwestege (Nonnensteeg) opten houc van d'Achtergraft, langs 't Steenschuyr tot de Vliet toe / plach te hebben huysen of cameren 22

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Op 09-01-1582 wordt de buurtkaart - inclusief drie door het Gerecht aangebrachte correcties - goedgekeurd. De ligging van de buurt blijkt nog steeds te beginnen aan de noordwesthoek van de Vliet en bij de zuidwesthoek van de Nonnensteeg te eindigen.

(SA II inv. nr. 44 fol. 148)

Eind 1608 worden de huizen, staande aan de westzijde van het Rapenburg tussen Kolfmakerssteeg en Nonnensteeg aan de buurt onttrokken en toegevoegd aan de buurt  Oost Vreugdenrijk. Blijkbaar zijn de huizen aan de zuidzijde van de Nonnensteeg al in of voor 1602 aan laatstgenoemde buurt toegevoegd.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 10 vso - 11, tussen 06-11-1608 en 12-02-1609. Zie ook Oost Vreugdenrijk, inv. nr. 1216 fol. 2 - 2 vso, 01-08-1602)

Door het verlies van huizen aan het Steenschuur (nu Rapenburg) bestaat de buurt slechts uit de huizen tussen Vliet en Cellebroersgracht. Op 02-11-1617 verzoeken de buren om vergroting vermits de cleynte ende dat sijl(uyden) nyet dan 8 mannen omtrent starck ende nyet machtich waren o(mm)e de doden ter aerde te brengen. Het Gerecht besluit dan op 09-11-1617 om de huizen aan het Steenschuur tussen Vliet en Koepoortsgracht ten koste van de buurt Zevenhuizen aan het Land van Beloften toe te voegen (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 37 vso - 38)

Isaac Bosmaar, turfdrager, en Pieter de Bruyn, knegt van de gebuyrte genaamt het Landt van Belofte verklaren op verzoek van Philip Oeljé, lakenwerker, dat diens huisvrouw Maria Focker omtrent vastenavond overleden is, dat de overledene in de buurt woonde, dat zij haar zeer goed hebben gekend en dat de buurtknecht het Lijck ter aerde heeft helpen geleyden.

(Rechterlijk Archief inv. nr. 39, Getuigenisboek Z fol. 244 vso 25-03-1693)

De heer van 't Land van Beloften krijgt toestemming om te mogen hoven.

(SA II inv. nr. 215 fol. 48 vso, 11-07-1771)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

6. Krauwelsteeg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

aen wedersijden van de Crauwelsteecht ofte anderssints genaemt de Keysersteech opte Hogewoert

(SA II inv. nr. 1216 fol. 22, 21-11-1614)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Crauwelstege no. vj / Begint aen de Hogewoert / eynt aen Levendael / plach te hebben huysen of cameren 14

(SA II inv. nr. 1220 fol. 8 vso)

In 1614 zijn er klachten dat veel buren in gebreke blijven om bij begrafenissen te assisteren. Hun verzuim wordt niet gestraft wegens het ontbreken van een heer ende opsiender.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 8 vso)

In 1734 richten Harmen Gravekamp, Illis Molenaar en Hendrik Frans, allen raden van de buurt Krauweldaal zich tot het Gerecht met de mededeling dat hun heer Pieter van den Brand uit de buurt is verhuisd. Maar ook, dat zij door de kleynheyd van de buurd en dat d'ingesetenen van de selve buurt beneevens haar supl. meest alle Rooms sijn, vervolgens U. Ed. Gr. Agtb. Ordre niet in in staat sijn omme een Heer van de Gebuurte, sijnde van de Gereformeerde Religie (....) te kunnen verkiesen,en dat zij verder buyten staat sijn omme bij 't afsterven van een of meer der arme gebuuren, tot ontlasting van den Arme ofte Huyssittenhuys binnen deese Stad, uyt de kas van de gebuurte te kunnen begraven. Men verzoekt dat de buurt mag werden vernietigt en wordt ondergebracht bij de buurten Middel Kaarskorf en Kikkenburg. Het Gerecht stemt toe en besluit dat de 13 huizen aan weerszijden van de Krauwelsteeg, beginnende met het huis van Hendrik Guldenhuys op de Hogewoerd tot aan het huis van Jacob Lepoole worden ingelijfd bij de gebuurte Middel Kaarskorf, de resterende 14 huizen moeten bij de gebuurte Kikkenburg worden gevoegd (zie ook 'Buurthouden', pag. 71 en 138).

(SA II inv. nr. 115 fol. 22, 05-08-1734)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

14. Kranenburg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende opten Rijn aen de noorthouck van de Vrouwenstege met 't huys van Zymon Zijbrantsz. 's wedue / zuytwaers aen lopende tot aen de poort uytcomende aen de Visbrugge / den houck van de selve poorte ommeslaende / begrijpt de gehele noortsijde oock mede beyde de sijden van de Mandemaeckersstege.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 13 vso, 24-02-1611)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt - ook onder naam Craneveld - reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Cranevel of Cranenborch no. xiiij / Begint van 't hart opte Vischmarct tot de Vrouwenbrugge toe / aen 't beyde de zijden van de Mandemaeckersteech / plach te hebben huysen of cameren 24.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

In zijn opstel over de Leidse buurten meent Pieck dat de buurt reeds in de 15e eeuw bestond. Hij verwijst daarbij naar enkele rekeningen in de z.g. Manboeken van de Abdij van Rijnsburg, waarin sprake is van transportkosten voor het halen van hoenderen te Cranenburch en 's Gravenzande. Zijn mededeling berust echter op een misverstand, omdat iedere verwijzing naar Leiden, laat staan aan een Leidse buurt, ontbreekt. Hoewel daarvoor eveneens bewijzen ontbreken, gaan onze gedachten eerder uit naar het gelijknamige landgoed (of klooster ?) in het nabij 's Gravenzande gelegen Loosduinen. Datzelfde landgoed wordt overigens ook al door Overvoorde in SA I genoemd (zie ook 'Buurthouden', pag. 20).

(G.Th.H.C. Pieck, pag. 40, zie ook M. Hüffer, pag. 819, 823 en 827 en Overvoorde I. 1803 en R. 1913)

De gebuyren van de Mandemaeckersteech verzoeken dat hun straat op stadskosten wordt gerepareerd. Zij mochten geen stoepen hebben, omdat de wijnwagens door de steeg moeten. Maar deze hebben het wegdek beschadigd. Het Gerecht wijst het verzoek af.

(SA II inv. nr. 45 fol. 14 vso, 17-12-1587)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van f 30,- (lotnr. 17207). De prose luidde: Tgelt is ingeleyt vanden dooden lijcken / geeft Godt een guet lot / men salt aen den armen doen blijcken. Ook de vrijsters van de buurt leggen 41 loten in (lotnr. 17163); hun prose luidde: De vrijsters van de buert van Cranburch geheten / geeft Godt haer een guet lot / zij zullen den armen niet vergeten (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

De buren van Cranenburch klagen over de kapotte walkant tussen de Craen ende de Vrouwenbrugge. Bovendien is het water te ondiep voor de aanleg van schepen en ook de buren uit de Vrouwensteeg en de Mandemakersteeg die hun opslag aan de Rijn hebben, ondervinden er last van. De kaasverkopers op de weekmarkt hebben hinder van de kapotte en zelfs ongeplaveide straat en de vaak stinkende afvalput. Men verzoekt derhalve om nieuwe beplating, dieping en volledige bestrating. Het Gerecht gaat akkoord. De kosten van nieuwe beplating worden hoofdelijk omgeslagen ten laste van de huiseigenaars.

(SA II inv. nr. 52 fol. 267 - 267 vso, 27-07 en 10-08-1617)

Volgens de Generale Ordonnantie op de Gebuurten waren de acht naaste geburen verplicht om de doden vanuit het sterfhuis naar hun laatste rusthuis te brengen. De buren van het St. Catharinagasthuis op de Rijn beklagen zich in 1624 over hun vaak vereiste presentie bij de veelvuldige begravingen vanuit het gasthuis. Het Gerecht besluit dat zonder verandering van de Generale Ordonnantie op de Gebuurten niet alleen dat de naaste geburen van het gasthuis, maar ook de overige buurtbewoners draagplichtig zijn, zodat de gasthuyslijcken door den gemeenen gebuyren met ordere malkanderen bij gebuerten (om de beurt) vervangende ende vervolgende ter aerden sullen werden gedragen te weten beginnende met de suytsijde van dese gebuyrten af ende soo vervolgens ten uuteynde toe in conformite van het vje articul van het concept bij den gemelden gebuyrten geraemt. Met het concept wordt waarschijnlijk een 'dienstrooster' bedoeld dat het buurtbestuur aan het Gerecht heeft voorgelegd (zie ook 'Buurthouden', pag. 94).

(SA II inv. nr. 55 fol. 57 - 58, 28-01-1624)

De buurt Kranenburg krijgt toestemming om het geld in de buurtkas onder de geburen te verdelen, mits men een zesde deel afstaat ten behoeve van het H.G. Weeshuis (zie ook 'Buurthouden', pag. 104).

(SA II inv. nr. 191 fol. 124, 11-02-1672)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

25. Koepoortsgracht

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpt beyde de zijden van de Coepoortsgraft / ende de helfte van de lange Raemsteech, te weten aen de noortsijde tot 't huys van Mr.Jan Walichs / aen de zuytzijde tot 't huys van Pouls Lybaert / noch de helfte van de Kijffhoufstraet aen de noortzijde tot 't huys van Wm. Govertsz./ ende aen de zuytzijde tot 't huys van Pr. Goodschalc / noch de noortzijde van de Molenwerff / ende noch de helfte van de Molesteech, te weten aen de zuytzijde tot 't huys van Jan Adriaensz. snijder / ende aen de noortzijde tot 't huys van Corn. Willebartsz. saeywercker / alle incluys.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 10, 24-01-1608)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Coepoortsgraft no. xxv / Begint aen de Nieuwebrugge / beyde de zijden van de Coepoortsgraft / mitter halve Molensteech ende Raemsteech / plach te hebben aen huysen of cameren 56.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 8 vso)

Cornelis Cornelisz. Cocq lindewever verzoekt overmits zijn ouderdom van de heerschappij over de buurt te worden ontslagen. Het Gerecht stemt toe en de buurt moet volgens de enkele weken daarvoor ingevoerde Generale Ordonnantie een voordracht doen.

(SA II inv. nr. 46 fol. 298 vso, 02-04-1593)

In 1611 verzoeken de geburen van de Koepoortsgraft dat haere gebuyrte, die door 't vermenichfuldigen van de huysen wel drie mael soo groot geworden was als die over xxv jaren was geweest in tweeën zal worden gedeeld. Nadat de schepenen Andries Jacobsz. van Vezanevelt en Jacob Paedts de buurt hebben geïnspecteerd en met de heer der gebuurte hebben overlegd welke verdelinge als sij ten dienste van de gebuyren best sullen nemen te behooren, besluit het Gerecht tot splitsing in Koeienfort en Koeiensteeg, beter bekend als Koeienstein (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 13 vso - 14, 10-03-1611)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

4. Koenesteeg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de westzijde van de Coenesteech mit 't huys van Adr. Jansz. schuytvaerder, leggende naest de houc van de Hogewoert ende zuytwaerts aen loopende / eynt mit 't huys van Gossen Gerytsz. glaesscryver, naest den houc van Levendael / weder beginnende aen de oostzijde van de voors. stegen mit 't huys van Adriaen Bouwen schuytvoerder, naest den houc van Levendael ende noortwaerts aen loopende / eynt mit 't huis van Pr. Cornelisz., naest den houc van Le(vendaal).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 7, 06-05-1604)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553) onder de naam Coenensteech. De ligging wordt dan omschreven als: Coenensteech no. iiij / Begrijpt in hem dezelve stege aen beyden zijden / plach te hebben aen huysen of cameren 26.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

In 1599 krijgt Aelbert Cornelisz. bierdrager toestemming van het stadbestuur om twee of drie willige personen aan te stellen om hem te helpen met het uithalen van lijken van aan de pest bezweken medebewoners. Ze moeten wel uyt 't gelt van de gebuyrte worden betaald (zie ook 'Buurthouden', pag. 96).

(SA II 5112 fol. 107, 05-08-1599)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

36. Koeëind

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de noortzijde van Marendorp mit het eene huys van Pieter Adriaensz. van de Werf, 't welc de Werf plach te zijn / oostwaerts aen lopende tot aen de Zijlpoort toe / vorder alle de huysen tusschen Marendorp ten noorden / de Veststege ten oosten / den Rijn ten zuyden / ende de Backerstege die men naer Hoygraft gaet, ten westen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 4, 14-11-1602)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: 't Koeeynde no. xxxvj / Begint van de Zijlpoort / beyde de zijden van der strate aen / d'een zijde tot 't ledige erve ende d'ander zijde totter Hoygraftsstege / plach te hebben huysen of cameren 59.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9 vso)

Op 24-11-1583 keurt het Gerecht de buurtkaart goed. Het buurtreglement zou zijn geregistreerd in het registro diversorum fol. ijc xviij. Het genoemde register is niet meer aanwezig.

(SA II inv. nr. 44 fol. 244 vso, 24-11-1583)

In 1601 wendt de heer van het Coeeynde bij de Zijlepoort zich met tien andere buurten in de omgeving tot het Gerecht met het verzoek om een uurwerk met halve en hele urenslag op de toren van de Hooglandse kerk te plaatsen. Het probleem is dat bij noordelijke en oostelijke wind de stadsklokken niet hoorbaar zijn, waardoor de arbeiders, met name de jongeren meyskens ende knechts te vroeg het werk verlaten, te laat beginnen ende gaen nae haer gelieften. Deze situatie leidt tot veel gekijfs ende oneensheyt met hun patroons. De gezamenlijke buurtbestuurders herinneren er aan dat in tijden des benoutheyts de kerkklok - die er nog steeds hangt - zonodig dag en nacht werd geluid. Het Gerecht belooft om een vast ende geduyrich uyrwerc te laten plaatsen. Maar daar komt niets van terecht en zes jaar later richten dezelfde buurten zich opnieuw tot het Gerecht, dat nu twee schepenen, een veertigraad en stadssecretaris Jan van Hout gelast om alsnog te handelen, verdragen ende accorderen opt maecken van een uyrwerc (zonder voorslach) om alleen heele ende halve uyren te slaen (zie ook 'Buurthouden', pag. 122 e.v.).

(SA II inv. nr. 49 fol. 227 - 228, 19-04-1601 en inv. nr. 50 fol.246 - 247, 14-06-1607)

Wegens de vermeerdering van het aantal huizen ende de menichte van de gebuyren verzoeken de buurtheer Huych Lyclaesz. molenaar en de overige geburen in 1615 om splitsing van Koeëind. Ze stellen voor dat één deel, Zuid Koeëind, zou moeten bestaan uit de huizen tussen de zuidzijde van Marendorp (Haarlemmerstraat), Oude Rijn, Backersteeg (Pelikaanstraat) en de Korte Vest (nu Havenplein). De tweede buurt, Noord Koeëind, zou worden begrensd door een deel van de Oude Vest en de Achtergracht, de noordzijde van Marendorp, ten oosten de Veststeeg en ten westen de Craeyvangersteeg (Lege Werfstraat). Het stadsbestuur neemt het voorstel over.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 22 - 22 vso, 22-05-1615)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

40. Klein van Macht

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende onder het bon van Marendorp Rijnsijde / aen den houck van het Marendorp met de westzijde van de Backersteech (nu Pelikaanstraat) / loopende naer den Ouden Rhijn toe / ende deselve langs westwaerts aen tot aen de oostzijde van de Hogelantsekerckstege / begrijpende de voors. oostzijde van de selve stege tot aen Marendorp.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 76 vso, 29-05-1625)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt - ook wel Cleyndermacht genoemd - reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Cleyn van Macht no. xl / Begint opten Ouden Rijn aen de Hoygraftsbrugge / eynt aen St. Pancraes-brugge / plach te hebben huysen of cameren 24.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

67. Klein Mariënburg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de noortsijde van 't Hogelantsekerckhoff aen de houck van de Middelwech / lopende westwaers den houck om langs de oostsijde van de overwulfde Kerckgraft / noortwaers voorbij de lange Koppenhieckstege tot aen den Ouden Rijn / ende opten zuytsijde van den Ouden Rijn aen de oostsijde van 't burchbruggetgen beginnende / loopende oostwaers naer de voors. overwulfde Kerckgraft den houck van deselve om / de westsijde langs zuytwaers tot aen 't huys van Adriaen Adriaensz. van Leeuwen, 't selve daerinne mede begrepen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 14 vso, 09-06-1611)

In 1620 wordt eenmaal de St. Pancraeskerckstraet genoemd, waarbij aan het slot van bovenstaande omschrijving van de ligging wordt toegevoegd: Harman Jacobsz. van den Bel exclus.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 50 vso)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Cleyn Marienborch no. lxvij / begint van de Pancraeskerc aen / de Kercgraft beyde de zijden / tot 't Burchbruggetgen toe / placht te hebben huysen of cameren 34.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Op den request daer bij de gemene gebuyren van Cleyn Marienburch hebben verzocht dat bij die van de Gerechte in huer gebuyrte een heer soude werden gestelt uyt drie personen, duer zij daer toe hadden genomt als Lodewijck van Treslong, Sander Aelbertsz. ende Nyclaes van de Wyele (wordt benoemd:) Lodewijck van Treslong rentmr. belastende elck eenen in de gebuyrte woonachtig hem daer vooren te kennen, eeren ende respecteren ende hem vor zulcx te gedragen, volgende de generaele gebuyrtkaert op te pene ende boete in de zelve verhaelt.

(SA II inv. nr. 16, Gerechtsdagboek B, 08-04-1593)

Op 07-10-1593 brengt de buurtheer van de Hogelantsche Kerckgraft, Lodewijck van Treslong, bij het stadsbestuur naar voren dat het laatste huis tegenover de noorddeur van de Hooglandse kerk, daer De Druyff uytsteeckt, vanwege verandering van eigenaars bij de buurt van de Nieuwstraat was getrokken, maar vanouds tot zijn buurt behoorde. Hij verzoekt dat de oude situatie wordt hersteld, ten eynde perfect register ende goede ordre naer behoiren gehouden mach werden. Het Gerecht, gezien de verklaring (daarbij doelend op de opgave van Jacob Deyman) dat de buurt vanouds bestond uit weerszijden van de Kerkgracht, vanaf de kerk tot aan het Burchtbruggetje en bestaande uit 34 huizen of kamers, besluit dat het huis 't welc eertijts van Heer Melis es gecomen voorlopig buurschap zal houden in Klein Mariënburg. Zulks in afwachting van het moment dat op de veranderinge van de gebuyrte(n) in 't generael sal sijn voorsien ende gedisponeert. Met dit laatste wordt gedoeld op het voornemen tot een herindeling van de buurten (zie ook 'Buurthouden', pag. 65).

(SA II inv. nr. 46 fol. 356 - 356 vso)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van ƒ 30,- (lotnr. 22101). De prose luidde: Eendracht heeft macht sonder schande / bij den gebuyrte van cleyn maryenburch ten hogelande (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Lodewijck van Treslong, zijn raden en enige geburen van den Hogelantsche kerckgraft klagen over de vuilheid, ondiepte en slechte staat van de beplating (walkanten) van de gracht. Die zou gereinigd en gediept moeten worden en bovendien wensen zij herbeplanting van de nog groene grachtbermen. Het Gerecht verleent inspraak (de omwonende huiseigenaars moesten immers naar oude gewoonte aan de oplossing meebetalen) en er wordt gevraagd of zij in de versochte diepinge ende tvernyeuwen van de platingen bewilligen óf dat zij stenen of houten platingen wensen. Ook andere ideeën zoals overwulving of afdammen van de gracht zijn welkom. Op 02-05-1606 worden de gronteygende gebuyren, d.w.z. de huiseigenaars uitgenodigd ten huize van buurtheer Treslong, waar zij worden ontvangen door twee schepenmeesteren, de thesorier extra ordinaris en stadssecretaris Jan van Hout. De afwezigen worden twee dagen later op het stadhuis ontboden. De namen van de geënquêteerde bewoners zijn allemaal bewaard gebleven. Het Gerecht besluit in eerste instantie om de schoeiïngen van steen te maken en de gracht te diepen en te reinigen. Omdat men van stadswege elders bezig is met het aanbrengen van beplating, maar ook vanwege seizoensomstandigheden, stelt men het werk uit tot 1607. Uiteindelijk wordt de Hooglandsekerkgracht overwulfd en ontstaat de situatie die wij in hoofdzaak nog heden kennen (zie ook 'Buurthouden', pag. 118-119).

(SA II inv. nr. 50 fol.131 - 134 vso, 29-11-1605 / 02-05-1606. Zie ook Van Oerle, pag. 408)

Floris van der Spruyt, heer van Klein Mariënburg, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.

(SA II inv. nr. 600 fol. 14, 21-05-1795)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting