56. Wilde Veluwe

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen opte Uyterstegraft tusschen Pollenbrugge ende den Ouden Rijn.

(SA II inv. nr. 145 fol. 171, 04-10-1599)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan eveneens omschreven als: Wilde Veluwe no. lvj / Opte Uyterstegraft / begint van Pollenbruge tottet Ouden Rijn / plach te hebben huysen of cameren 39.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 11 vso)

In 1601 wendt de heer van Wilde Zee zich met tien andere buurten in de omgeving tot het Gerecht met het verzoek om een uurwerk met halve en hele urenslag op de toren van de Hooglandse kerk te plaatsen. Het probleem is dat bij noordelijke en oostelijke wind de stadsklokken niet hoorbaar zijn, waardoor de arbeiders, met name de jongeren meyskens ende knechts te vroeg het werk verlaten, te laat beginnen ende gaen nae haer gelieften. Deze situatie leidt tot veel gekijfs ende oneensheyt met hun patroons. De gezamenlijke buurtbestuurders herinneren er aan dat in tijden des benoutheyts de kerkklok - die er nog steeds hangt - zonodig dag en nacht werd geluid. Het Gerecht belooft om een vast ende geduyrich uyrwerc te laten plaatsen. Maar daar komt niets van terecht en zes jaar later richten dezelfde buurten zich opnieuw tot het Gerecht, dat nu twee schepenen, een veertigraad en stadssecretaris Jan van Hout gelast om alsnog te handelen, verdragen ende accorderen opt maecken van een uyrwerc (zonder voorslach) om alleen heele ende halve uyren te slaen (zie ook 'Buurthouden', pag. 122).

(SA II inv. nr. 49 fol. 227 - 228, 19-04-1601 en inv. nr. 50 fol.246 - 247, 14-06-1607)

Barent Willemsz. heere van de gebuyrte van de Uyterstegraft bij de Zijlpoorte brengt ouderloos geworden kinderen aan bij het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis inv.nr. 3386 fol. 59, 04-08-1606 en fol. 73, 17-05-1613)

In 1615 zeggen de heer, raden en hun medebewoners dat de buurt die inmiddels tachtig huisgezinnen telt, te groot is. Er wordt op gewezen dat de bewoners meestal al sijn onvermogende personen die soo dickwils van haer werck nyet en mogen absenteren, dat sij alle begraeffenissen souden cunnen waernemen. Doordat de buurt zo groot is, beschikt men niet over een vergaderruimte die capabel genough is om iedereen ten tijde van haere hovinge en andere generale vergaderinge te herbergen. Daardoor is men genoodzaakt om de buurthoven over verschillende huizen te spreiden, of daar maar van af te zien en de gespaarde penningen onder de gebuyren portee porties gelijck te distribueren. Het stadsbestuur wordt verzocht om de buurt in tweeën te delen in een oost- en westzijde, waarbij de gracht de scheiding vormt. Het Gerecht gaat akkoord en formeert de buurten Wilde Ooster Veluwe en West Wilde Veluwe (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 24 - 24 vso, 02-07-1615)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

49. West Mariënburg (Mariënburg)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de noortsijde van Marendorp aen de Reynsburgerpoort met 't huys van Quirijn Adriaensz. Padt in Pooh (?) / loopende oostwaers aen tot aen St. Ursulensteech / de westsijde van de zelve tot aen 't bruggetgen / ende beginnende weder aen de westsijde van de Kennewechsteech met 't huys aencomende d'erfgen. van Adriaen Gerritsz. coman / loopt den houck om langs de zuytsijde van Marendorp tot aen de Reynsburgerpoort / begrijpende tusschen beyden in 't steechgen oostsijde de huysen van Gerrit Dircxz. coman ende Pieter Anthonisz. ende aen de westsijde Willem Lenaertsz. 's huys / mitsgaders aen de westsijde van de Paerdesteech Pieter Arentsz. straetmaeckers ende Joris Andriesz. timmermans wede. huys.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 13, 27-08-1609)

beginnende aen het bruggetgen op de Turfmarct / voorts de noortzijde van het Marendorp oostwaerts aen tot aen de St. Urselensteech / begrijpende mede de westzijde van dien / overspringende aen de zuytzijde van het Marendorp / begint met de Jan Bannesteech ende begrijpt de westzijde van de selve steech / ende voorts de zuytzijde van het Marendorp langs westwaerts aen / begrijpende mede de Schapensteech tot aen de oude Rijnsburgerpoort / insluytende mede de huysinge van Pieter Arentsz. van Kegelenberch

(SA II inv. nr. 1216, fol. 100 - 100 vso, 22-08-1630)

De begrenzing van Mariënburch, voorheen Mariënpoort, is niet geheel duidelijk. In de omschrijving van 1609 zou de Kennewegsteeg de meest oostelijke begrenzing vormen, maar in 1630 is dat de meer westelijk gelegen Jan Bannensteeg. In dat laatste jaar wordt de Paardensteeg niet meer genoemd als de westgrens, maar de Schapensteeg. Van enig besluit tot grenswijziging is niets bekend en omdat de belendende buurt Mariëndaal in het westen grenst aan de Kennewegsteeg, moet worden aangenomen dat de omschrijving van 27-08-1609 correct is. De (niet meer bestaande) Jan Bannensteeg lag een meter of tien oostelijk van de Schapensteeg, naast (nu) Apothekersdijk 7.

Geschiedenis:

Onder de naam Over die Maren Rijnzijde bij de Rijnsburgpoorte wordt de buurt al in 1509 genoemd wanneer ze twee kannen wijn wint. Deze beloning wordt toegekend nadat men tijdens de grote processie op Ommegangsdag met succes een Hollandse graaf heeft uitgebeeld. Omdat in het begin van de 16e eeuw dit stadsdeel wellicht minder dicht bebouwd was, is het niet uitgesloten dat de bewoners samen met die van Vrouwenrijn, het latere Marienschans één buurt vormden (zie ook 'Buurthouden', pag. 32-33).

(SA I inv. nr. 589 fol. 58 vso)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt onder de naam West Mariënborch of Mariënpoort reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: West Marienborch of Marienpoort / Begint aen d'een zijde van St. Urselensteech / aen d'ander zijde van Willem Woutersz. 's steech / totte Rijnsborgerpoort toe / plach te hebben huysen of cameren 30

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Met de Grote Loterij van 1596 winnen de geburen van Mariënpoort op lotno. 25265 een zilveren lepel. Hun prose luidde: 't Voornemen van menschen mit al haer wenschen / So haest verkeert snel / d'Een hoopt op 't beste / d'Ander opte reste / Maer hoop faelgaert wel (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 426)

Buurtheer Gerrit Lenaertsz. wordt in 1615 vermeld als aanbrenger van een kind in het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis, inv.nr. 3386 fol. 86 vso, 17-11-1615)

Adrianus Waalwijck is, op Frederik Mostert van Oost Tuil na, de langst regerende buurtheer die Leiden heeft gekend. Vermoedelijk is hij gedoopt op 29-05-1707 als zoon van Joost van Waalwijk en Rachel van Akkeren, ondertrouwt hij op 27-04-1737 met Anne Vlasveld en tussen 14-02 en 21-02-1801 wordt hij in de Hooglandse kerk begraven. Volgens het buurtregister van Mariënburg was Waalwijck op 15-12-1795 - dus op ruim 88-jarige leeftijd - nog heer der gebuurte. Hij is dan inwonend bij Willem Wardenaar in het huis van het Turfdragersgilde. Overigens is het niet uitgesloten dat Adrianus van Waalwijk al eerder, tussen 19-02-1733 en 07-04-1735, buurtheer was van Haverenburg (zie ook 'Buurthouden', pag. 74).

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

50. Vrouwenrijn (Mariënschans)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

lopende langs de noortsijde (van de Rijn, nu Apothekersdijk) van de Brouwersstege (een niet meer toegankelijk steegje rechts naast het Leidse Volkshuis) aff tot aen de Paerdestege (nu Prinsessekade) / ende begrijpende noch de huysen in de Paerdestege aen de oostsijde tusschen den Rijn ende Gt. Lenaertsz. 's huysinge staende / ende aen de westsijde zes stadtsthooren met de twee huysen daeraen / aen de westsijde van de Schapensteech de huysen tusschen den Rijn ende des voorn. Gt. Lenaertsz. 's huysinge staende / in de Jan Bannenstege de achterhuysgens van Dignaer Jansz. scheepmaker aen de westsijde / ende in de Kennewechsteech aen de oostsijde Frans Gillis 's huysinge ende aen de westsijde Broer Jansz. 's huysinge.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 36 - 36 vso, 24-08-1617)

Geschiedenis:

Onder de naam Over die Maren Rijnzijde bij de Rijnsburgpoorte wordt de buurt al in 1509 genoemd, wanneer ze twee kannen wijn wint. Deze beloning wordt toegekend nadat men tijdens de grote processie op Ommegangsdag met succes een Hollandse graaf heeft uitgebeeld. Omdat in het begin van de 16e eeuw dit stadsdeel wellicht minder dicht bebouwd was, is het niet uitgesloten dat de bewoners samen met die van Mariënpoort, het latere Marienburg, één buurt vormden (zie ook 'Buurthouden', pag. 32).

(SA I inv. nr. 589 fol. 58 vso)

Jan van Hout noemt de buurt onder de naam Vrouwen Rijn uit de opgave die ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553) zou dateren. De ligging wordt dan omschreven als: Vrouwen Rijn no. l: Begint van den Rooden Thoorn of Bostelbruge tot Willem Dircxz. van Tethroedenstege toe / plach te hebben huysen of cameren 25.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van ƒ 30,- (lotnr. 23584). De prose luidde: Wat sullen sij hebben naer dit leven / die een trompet blasen als sij aelmisse geven / de buyeren van Maryenschans opten Rijn. Ook de vrijers van Maryenschans leggen 20 loten in (lotnr. 23586) en winnen een zilveren lepel. Hun prose luidde: De vrijers van Marienschans doen vragen / wat zij uyten loterye zullen dragen (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429 en 426)

Hendrik Fortman, heer van Mariënschans, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom en doofheid.

(SA II inv. nr. 140 fol. 338, 16-07-1789)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

7. Vrouwenland

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpende de huysen aen wedersijden van de Vrouwenstege opte Hogewoert staende / aen de westsijde beginnende mettet huys van Ferdinand van de Staer / ende eyndende mettet huys van Jan Buys, metselaer / aen de oostsijde daertegensover beginnende mettet huys van de wede. van Jan Aerntsz., witmaker / ende de stege (...) eynde uyt, lopende den houck om langs Levendael tot aen de Wyelmakersstege / begrijpende mede de huysgens van Jacob Aertsz. Spruyt in de gange aldaer staende.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 38 - 38 vso, 21-09-1617)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: 't Vrouwenland no. vij / Begint aen de Hogewoert / eynt aen Levendael / plach te hebben huysen of cameren 17.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

In 1602 klagen de buren van Vrouwenland (van de naam Vesthoek is pas in 1617 sprake) dat hun buurt niet groter is dan de Vrouwensteeg aan weerszijden en dat zij bij vermeerdering van sterff den anderen qualic zouden connen helpen. Het Gerecht komt de bewoners tegemoet door huizen aan het Levendaal tussen de Vrouwensteeg en de Koenesteeg van de buurt  Kikkenburg af te nemen en bij Vrouwenland te voegen. Uit de omschrijving van 1617 wordt daarover echter met geen woord gerept en zou de buurt zich op het Levendaal vanaf de Vrouwensteeg of Varkensteeg slechts (oostwaarts) uitstrekken tot de Wielmakersteeg.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 4, 07-11-1602)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

51. Vrouwenkamp

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen onder 't bon van Overmaren Lantzijde / beginnende aen de Maren / de gehele zuytzijde van de Vrouwencamp mit 't huys van Andries Jaspersz. / beyde de zijden van St. Ceciliensteech tot 't bruggetgen / de huysen opte Achtergraft / ende zulx ooc 't huys bewoont bij Mr. Lucas Trelcat / de Joseps- ende Ursulenstegen totter bruggen toe / de gehele noortzijde van de Vrouwencamp / begrijpen St. Annenpoortge / mer ooc Stommensteech / Coman Claes's steech / ende de Veststeech / al aen beyden zijden / ende eyndende mit 't huys van Marie Jochims bij de Maren.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 1 vso, 27-06-1602)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Vrouwencamp no. lj / Begint aen St. Lijsbethgasthuys / aen beyden zijden totter Maren toe / plach te hebben huysen of cameren 32.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

In 1589 wordt vpte Reg(iment)e van Andries appelman, Joris Willeboorts ende Floris Michiels ende Sebastiaen de Roy ende Adriaen Ewouts ende gebuyren vande Vrouwencamp verzocht dat op stadskosten een bruggetje wordt gemaakt inde stege steckende vande Camp aende vest tot geryff vande gebuyren om nae tsecreet (de plee) vpte veste gemaeckt te gaen. Het Gerecht stemt toe. Een dergelijke verzoek wordt in 1590 ook door de geburen van de Coddesteeg gedaan; zie St. Annenrijk.

(SA II inv. nr. 45 fol. 194 vso)

In 1617 wordt het overlijden van de buurtheer Sebastiaen de Roy door de geburen aangegrepen om het stadsbestuur te verzoeken om Vrouwenkamp te splitsen. De buurt zou op dat moment 104 huizen tellen. Men adviseert om de Stommesteeg of de St. Jozefsteeg als grens te stellen. Het Gerecht gaat akkoord en splitst Vrouwenkamp op 17-08-1617 in de buurten Oost Vrouwenkamp en West Vrouwenkamp.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 35 vso - 36)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

55. Vrije Veluwe

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Een vroeg-17e-eeuwse omschrijving is onbekend. Toch kan de juiste ligging worden gereconstrueerd door de begrenzingen van de in 1614 afgesplitste buurten Oost en West Veluwe samen te nemen. De omschrijving van de buurt Oost Veluwe luidt:

aen de oostsijde van de Uyterstegraft / beginnende mettet huys van ----- / ende van daer zuytwaers aen lopende tot de Groeneveststege / de noortzijde van dezelve mede begrijpende en van de gebuurte West Veluwe: gelegen ten weste van 't water van de Uyterstegraft / beginnende aen de noortsijde van de Middelste Groenesteech met de huysinge ende poorte van Aernt Harmansz. van 's Hartogenbos / lopende westwaers (moet oostwaarts zijn !) tot aen de Uyterstegraft / den houck om de westzijde van dien langs noortwaers aen tot eyndende met 't huysinge van Guillame l'Enfant, cammer.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 19 - 19 vso, 20-01-1614)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: De Vrije Veluwe of 't Veulen no. lv / Opte Uyterstegraft / begint van de Lourysbrugge tot Pollenbrugge toe / plach te hebben huysen of cameren 43. oorspronkelijk was de buurt dus - zonder de huizen aan de noordzijde van de Groenesteeg - iets kleiner. De Lourisbrug verbond de Middelste Groenesteeg en de Achterste Groenesteeg, terwijl de Pollensbrug een z.g. quakelbruggetje was, gelegen halverwege de Uiterstegracht tussen de Oude Rijn en de Groenesteeg.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 11 vso)

In 1601 wendt de heer van de Velu zich met tien andere buurten in de omgeving tot het Gerecht met het verzoek om een uurwerk met halve en hele urenslag op de toren van de Hooglandse kerk te plaatsen. Het probleem is dat bij noordelijke en oostelijke wind de stadsklokken niet hoorbaar zijn, waardoor de arbeiders, met name de jongeren meyskens ende knechts te vroeg het werk verlaten, te laat beginnen ende gaen nae haer gelieften. Deze situatie leidt tot veel gekijfs ende oneensheyt met hun patroons. De gezamenlijke buurtbestuurders herinneren er aan dat in tijden des benoutheyts de kerkklok - die er nog steeds hangt - zonodig dag en nacht werd geluid. Het Gerecht belooft om een vast ende geduyrich uyrwerc te laten plaatsen. Maar daar komt niets van terecht en zes jaar later richten dezelfde buurten zich opnieuw tot het Gerecht, dat nu twee schepenen, een veertigraad en stadssecretaris Jan van Hout gelast om alsnog te handelen, verdragen ende accorderen opt maecken van een uyrwerc (zonder voorslach) om alleen heele ende halve uyren te slaen (zie ook 'Buurthouden', pag. 122).

(SA II inv. nr. 49 fol. 227 - 228, 19-04-1601 en inv. nr. 50 fol.246 - 247, 14-06-1607)

Op 20-01-1614 wordt de Veluwe gesplitst in de buurten Oost Veluwe en West Veluwe.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 19 - 19 vso)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

22. Vreugdenrijk

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Vreugdenrijc no. xxij / Begint ten halven van de Blaeuwestege tot St. Katrijnenzusterhuys toe / St. Katrijnenstege aen beyde zijden tot opten houc van de Nonnenstege toe / plach te hebben huysen of cameren.

Feitelijk ging het dus om de gehele bebouwing van het stadsdeel tussen de huidige Witte Singel, Kaiserstraat, Rapenburg en Nonnensteeg (oorspronkelijk met uitzondering van de Nonnensteeg zelf die tot  't Land van Belofte behoorde). Uit berichten van 1599 en 1600 valt op te maken dat de westzijde van de Cellebroedersgracht oorspronkelijk deel uitmaakte van de buurt Jericho en Jeruzalem. Zie in dit verband ook de opmerkingen onder Jeruzalem, Bloem van Jericho,  Land van Belofte en Kostverloren (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

Geschiedenis:

Mogelijk wordt de buurt al in 1519 genoemd als prijswinnaar in de stadsloterij. Het zou ook kunnen gaan om 't Land van Belofte. De prose luidt: Die buyren van de witte nonnen hadden gaerne tgrote lot gewonnen. Men wint een zilveren schaal met het gewicht van een mark (zie ook 'Buurthouden', pag. 33).

(SA I inv. nr. 988 fol. vj vso)

Waarschijnlijk ontleent de buurt haar naam aan het feit dat in dit stadsdeel prostitutie werd bedreven. In 1450 waren deze activiteiten alleen toegestaan in het de omgeving tussen de Groenhazengracht en het Noordeinde (zie Billenburg) en in de Coddesteeg en de Mirakelsteeg. Onder de titel Waer de deernen int leven sittende wonen sullen wordt in 1545 een keur afgekondigd (die daarna weer wordt ingetrokken) waaruit blijkt dat er eveneens sprake is van prostitutie achter het klooster van de Jacobinessen en de Cellebroeders an de aftergraften (...) ende an de vest. De buurt werd kennelijk door de bewoners ervaren als aan vreugden rijk (zie ook 'Buurthouden', pag. 66).

(Hamaker, Keurboek 1545 V. 15.)

In 1571 komen Adriaen Vincentz. en Jacob Jacobsz. (woonachtig in de Kolfmakersteeg) in conflict met Marytken Eeuwoutsdr. over de levering van een paar toortsen tot behouff van den voors. gebuyerte daar d(e) eysers woonachtich sijn genaempt Vreuchdenrijcke. Ook wordt er geruzied over de kosten van tgelach verteert bij de voors. parthyen mitsgaders bij de zegsluyden ofte arbyters ten wederseyden daer inne begrepen tsalarys van zeeckere zoencedulle te schrijven als volgende zeeckere buyersoene. Kennelijk was er dus aanvankelijk met behulp van zegslieden overeenstemming bereikt, die naar het gebruik van die dagen werd gevolgd door een geschreven verzoeningsverklaring en tenslotte werd beklonken met een stevige dronk. Marytken Eeuwoutsdr. wordt in het ongelijk gesteld, doch gaat in appel bij het Hof van Holland.

Volgt hier de integrale tekst van het vonnis:

den xvii en february

Cornelis Meeuss van Hout gemachtigt van Adriaen Vincentzoon coornmeter ende van Jacob Jacobsz. besemaecker als vader ende bloedich voocht van Jacob zijne zoone woonende inde Colfmaeckersstege in dier qualite eysschers contra Marytken Eeuwoutsdochter mit haer voocht gedaechde. Om leveringe van een paer toortsen tot behouff van den voors. gebuyerte daar deysers woonachtich sijn genaempt Vreuchdenrijcke mitsgaders oock te betalen tgelach verteert bijde voors. parthyen mitsgaders bij de zegsluyden ofte arbyters ten wederseyden daer inne begrepen tsalarys van zeeckere zoencedulle te schrijven als volgende zeeckere buyersoene daervan ghemaect of drie gulden daer voren te geven behouden juste moderatie. Oft in andere fijnen als uuyt deductie van desen bevonden sal worden te behooren deysers oirboirlijck synder concluderende tot conclusie mitten costen gedaen ende te doene ende protesterende voorts soe naer rechte behoeren sal.

Boven op dynxsdaeghe naestcommende actum den 11 marty 1571 Jacob Fransoon gemachtigt van den verweerder versouck copie van de soenbrief ende des eysers getuychnisse ende dach van beraet. Schepenen guennen de verweerders sijn versochte copie ende stellen de saecke acht dagen. Actum den vi en marty 1571.

Jacob Franss. gemachtigt van verweerder bij seedkere middeln tot nyet ontfankelijck ende absolutie. Schepenen naer alle bescheyt hemluyden gebleken wijsen deysers in sijn clachte ende compenseren die costen om redenen Acte den xiii en martij 1571 de verweerster heeft illico (op staande voet) geappeleert aen hemluyden van Hollant.

(ELO, ORA inv. nr. 43, Dingboek HJ, 17-02 en 04-03-1571)

In 1588 wordt vpte Req(uest)e vande gebuyrte vande Aftergraft bij de doele het Gerecht bericht dat een zekere Hillegont de turffstou(c)ster wonende in een van de nieuwe huisjes aan de Catrijnenveststeeg (het verlengde van de Nonnensteeg, thans Hortus Botanicus) in het gasthuis is opgenomen vanwege de pokken (zij is geslegen vande poxelsije). De buurt verzoekt of de kinderen in het weeshuis kunnen worden geplaatst. Het Gerecht wil eerst weten of de kinderen, hetzij geheel of gedeeltelijk, de kost zelf kunnen verdienen. Uiteindelijk wordt besloten dat de twee jongste kinderen in tweeshuys deser stede zullen werden ontfangen ende als andere schamele weeskinderen gevoet ende ondhouden zullen worden. Het oudste kind zal ook worden verzorgd, maar wordt kennelijk niet in het weeshuis geplaatst.

(SA II inv. nr. 45 fol. 99 vso en 10)

Op 15-10-1592 wordt de buurtkaart na onderzoek door het Gerecht met enige correcties goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 46 fol. 243)

Van Vreugdenrijk resteert nog een 16e-eeuwse zilveren lepel, thans aanwezig in de Lakenhal. Mogelijk is deze lepel dezelfde die in 1519 door de gebuyren van de witte nonnen in de stadsloterij wordt gewonnen (zie ook 'Buurthouden', pag. 33).

(Lakenhal, Catalogus van Voorwerpen 1924 no. 40)

Op 01-08-1602 blijkt Vreugdenrijk te zijn gesplitst in de buurten Oost Vreugdenrijk en West Vreugdenrijk. Overigens blijkt dat toen - of zelfs al eerder - de huizen aan de zuidzijde van de Nonnensteeg (nu genomt de Universiteytstrate), oorspronkelijk behorend tot  't Land van Belofte al aan (Oost) Vreugdenrijk waren toegevoegd (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 2 - 2 vso, 01-08-1602)

Buurtheren:

onbekend 

24. Vliet

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de oostzijde van de Vliet mit 't huys van Geryt Fransz., zuytwaerts aen tot an der Vest toe / in hem begrijpende Willem Danielsz. Cloostersteech ten beyden zijden / ende de Molensteech noortzijde mit 't huys van Claes Symonsz. Zuyc, mandemaecker / ende de zuytzijde van 't huys of (....) Claes Gtsz., houtsager / ende aen de westzijde van de Vliet beginnende van de Vest noortwaerts eyndende aen den houc van 't Steenschuyr mit 't huys van Mees Tymansz. van der Linde / ende in hem begrijpende de Backerste. aen de zuytzijde tot 't huys van Marie Braeuquae(..) ende resortzijde van `t huys van heer (....) pz., scheepmaecker

(SA II inv. nr. 1216 fol. 5 vso, 31-07-1603)

beginnende aen de oostsijde van de Vlyet met het huys van Gerrit Fransz. / zuytwaerts aen lopende tot aen der wallen toe / in hem begrijpende Willem Danielsz. Kloostersteech met de nieuwe Campenstrate beyde aen wedersijden / ende in de Molensteech de huysen aen de noortsijde met 't huys van Claes Symonsz. Huyck (?) eyndende aen de suydtsijde / beginnende met 't huys van Daniel Godtschalk / voorts de westsijde van de Vlyet beginnende van der stadtswalle / lopende noortwaerts aen ende eyndende met den houck van Steenschuyr met 't huys van Meynert Jansz. schipper / in hem begrijpende de huysen in de Backerstege aen de suytsijde / eyndende met 't huys van Laentgen Jansdr. / aen de noortsijde beginnende met 't huys van Symon Dircxz. (i.m.:) nu Magdaleentgen Jansdr., wedue van Simon Jansz. van Leeuwen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 10 vso, 09-10-1608)

Geschiedenis:

De buurt wordt in 1519 genoemd als prijswinnaar in de stadsloterij. De prijs is een zilveren lepel met het gewicht van een ons. De vermelding luidt: Die heer van die vliet hadde liever tgrote lot dan niet (zie ook 'Buurthouden', pag. 33).

(SA I inv. nr. 988 fol. vj vso)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Vliet no. xxiiij / Begint aen St. Jeroensbrugge / beyde de zijden van der Vliet totter Vest toe / mitte halve Molensteech ende halve Backersteech / plach te hebben huysen of cameren 71.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 12)

Van de buurt is een zilveren blazoen bekend waarop St. Jeroen met zijn leeuw is afgebeeld. Op een kleiner, afhangend schildje staat het wapen van de familie Van Poelgeest en de letters F en P. Het kan niet anders of het betreft hier de in 1608 benoemde buurtheer van de Vliet, Floris Pietersz. van Poelgeest. Van 1615 tot 1617 was hij heer van de buurt  Oost Vliet en van 1626 tot 1629 van West Vliet (zie ook 'Buurthouden', afbeelding pag. 81).

(Zie ook LJB 1912 pag. 106)

De geburen vant Eylandt genaempt de Campenstraet willen bestrating en beplating. Ze hadden daar al eerder om gevraagd. Het stadsbestuur had geantwoord dat wel te willen doen, maar dat zoals gebruikelijk iedere huiseigenaar de beplating voor zijn of haar deur behoorde te bekostigen. Er is echter onenigheid ontstaan doordat eenige eygenaers van de huysingen aldaer die zij verhuyren, seggen daer toe niet te willen contribueren. Men verzoekt nu dat het stadsbestuur de kosten met een dwingende ommeslach op alle bewoners verhaalt. Ook wil men dat de buurtheer, Floris Pietersz. van Poelgeest, Pieter Cornelisz. scheepmaker en Boudewijn Cornelisz., beide huiseigenaars als platingmeesters zullen optreden. Wanneer de beplating is vernieuwd, kan het plaveisel worden aangepakt in sulcker vougen dat de strate voor aen de Vliet bij 't bruggetgen zoe breet es als die opt ende van dien es, opdat zij bequamel(ick) met een doode daer henen mogen passeren. Ten slotte wil men dat het bruggetje bij de Koepoort wordt gerepareerd. Het Gerecht besluit Pieter en Boudewijn Cornelisz. tot platingmeesters te benoemen. Zij hebben tot taak om met de bode met de roede (de stadsdeurwaarder) ten overstaan van schepenmeesteren het werk openbaar aan te besteden (zie ook 'Buurthouden', pag. 120).

(SA II inv. nr. 52 fol. 123 - 124, 18-12-1614)

In 1615 verzoeken Floris Pietersz. van Poelgeest en zijn raden om de buurt te splitsen vermits de groote ende menichte der gebuyren. Na onderzoek en rapport van de schepenmeesteren Franck van Thorenvlyet en Huych Pietersz. Codijk besluit het Gerecht op 20-08-1615 om de buurt te splitsen in de buurten Oost Vliet en West Vliet (zie ook 'Buurthouden', pag. 121).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 24 vso - 25)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

46. Vliegenthart (Hartenburg)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begint aen de noortzijde van Marendorp mit 't huys van Jan Pietersz. smit / ende loopt oostwaers tot aen de Spijckerboorsteech / ende vorder aen de suytzijde van Marendorp / begint met het houckhuys aen de Barreveltsteech / loopt westwaerts tot aen de 't huys van Willem Lodewijcxz. backer ende eynt mettet selve / begrijpt mede opten Rijn de brouwerie van Den Eenhoorn ende 't huys van Willem Mouringsz. warmoesman.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 8, 13-01-1605. Zie ook fol. 61 vso, 11-08-1622)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout zou er ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553) sprake zijn geweest van de buurt 't Hart of Vliegenthart no. xlvj. De ligging wordt omschreven als beginnend in Marendorp / van de Marenbrugge tot bij de Vrouwenkerck / voorts de Corte Maren (nu Stille Mare) / den Rijn langs tot de Vrouwensteech toe / plach te hebben huysen of cameren 34. Uit deze omschrijving blijkt dat de buurt op een onbekend tijdstip, mogelijk al in de 16e eeuw, moet zijn gesplitst in Hartenburg en Oost Mariënburg.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9 vso)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

13. Steinenburg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende met het huys van Evert Jansz. Kramer (i.m.: Harman van de Vecht), genaempt De Gecroonde Hoet, gelegen aen de zuydtsijde van de Bredestraet opten hoeck van de corte Dieffsteech onder 't bon van 't Vleyshuys / zuytoostwaerts aen lopende tot aen de corte Pieterskerckstege / van daer overspringende / begint weder met het huys van de wede. van Jan Joosten (i.m.: nu Michiel Tomasz. van Poelgeest), genaempt De Maersman, staende aen de noortsijde van de Bredestraet op den houck van de Maersmansstege onder 't bon van Gasthuysvierendeel / loopt noordtwaerts aen / eyndende met de huysinge van Willem Pouwelsz. van Thorenvlyet (i.m.: nu de wede. van Meyndert Jansz. van Aeckeren) op den houck van de Mandemaeckersteege.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 10, 19-07-1608)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Begint mitte Blaeuwe Steen / beyde de zijden van de Bredestraet tot de Mandemaeckers- ende Diefstegen toe / plach te hebben huysen of cameren 17.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 11 vso)

Op 15-10-1592 wordt de buurtkaart door het Gerecht na correctie goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 46 fol. 243)

In 1587 verzoeken de gebuyren aen de Bredestraet tusschen St. Katrijnen gasthuys ende den blaeuwen steen dat de schoenmakers die iedere zaterdag markt houden, voortaan hun kramen op de middelwech (d.w.z. in het midden van de straat) plaatsen, zodat er vrije loopruimte is tussen huizen en kramen. Het Gerecht besluit hiertoe bij wijze van proef (zie ook 'Buurthouden', pag. 120).

(SA II inv. nr. 45 fol. 9, 27-11-1587)

Op 12-05-1601 wordt Pieter Huygensz. du Boys benoemd als buurtheer. Hij wordt als eerste voorgedragen naast Jeroen Gerijtsz. antycksnijder en Jan Jacobsz. van der Bies.

(SA II inv. nr. 49 fol. 246 vso)

In 1607 klagen de gehuisden op de Voldersgracht (nu Langebrug) aan de (oostelijke) Breestaatzijde tussen de Diefsteeg en de Pieterskerk(choor)steeg dat zij buiten de buurschap van Steinenburg worden gehouden, terwijl de huizen aan de Breestraat voor het merendeel hun achteruitgang op de Voldersgracht hebben. Dat betekent dat de woningen aan de gracht in de versamelinge ende bepalinge der selve gebuyrten behoren me(e)genomen ende innegelijft te werden. Men wil dus bij Steinenburg worden ondergebracht. Het Gerecht wil eerst het advies inwinnen van de buurtheer, Jan Gerritsz. antieksnijder en zijn raden. Kennelijk voelt het buurtbestuur er niet voor om de bewoners van de Voldersgracht tot de buurschap toe te laten, want tenslotte beslist het Gerecht dat de suppl(iante)n zullen hebben patientie (geduld) ende voor alsnoch blijven in de gebuyrte daer sij tot desen dage toe in hebben geweest (zie ook 'Buurthouden', pag. 69).

Volgt hier de integrale tekst van het verzoek van de bewoners (ELO, SA II inv. nr. 1221):

De heer van de gebuyrte van thartochdom van Steuenburch

Aen de E. heeren Burgemeesteren ende Regierders der Stadt Leyden

Remonstreren mit schuldige Reverentie uwer onderdanige Ingesetenen burgers ende poorters deser Stadt hieronder genoemt / hoe dat sij gehuyst zijnde off ter huyre wonen op de Volresgrafte aen de Bredestrate zijde begrepen tusschen de Corte Kercstege ende de Corte Dieffstege, zijnde in tamelicken getale / ende nochtans geslooten uyt de insamige der gebuyrte van de voors. Bredestrate daer over Jeroen Gerytsz. antycksnijder jegenwoordich vercoren heer is / hem streckende ten wedersijden der Bredestraet voor een gedeelte boven ter eenre sijde van den houck van de Mandemaeckersstege totten houck van de Maersmanstege / over springende totten voors. houck der Ste. Pieterskercstege totten houck van de voors. Corte Dieffstege / ten welcke gebuyrte de voors. hare woonhuysen als meestendeel van voren achter op de voors. Voldersgrafte uytcomende behooren te responderen ende in de versamelinge ende bepalinge der selve gebuyrten behoren megenomen ende innegelijft te werden / Opdat alle behoorlicke gebuyrlicke ordonnantien ende conditie / bij uwer E. daer op uytgegeven / eerlicken ende buyrlicken onder het ontsach van den heer bij hun suppln. als goede innewonende ende toegeneychde ingesetenen vortsaen mogen werden onderhouden / ende sij in tijden des noots mogen verstaen ende erkennen mit wien sij gebuyrte ende buyrschap moeten houden / ende buyrlicke diensten ende lasten sullen sijn onderworpen / Opdat alle confusie onder henluyden te resulteren eerlicken mach werden verhoet / Twelck zij supplianten niet en hebben connen nalaten uwer E. aen te dienen ende voor te dragen / Ende mit eenen te versoucken ende te bidden / Regard nemende op tgene voors, staet dat uwer E. gelieven mit goede kennisse van saecken int voors. begrip der gebuyrte des gedeelte van de Bredestraet als daer aen mitte voors. hare woon ende achterhuysen ende verbonden sijnde / den Suppl(i)anten inne te lijven ende selve gebuyrte mit haer getal te vergrooten / Off op hun Suppl(ia)t(e)n getal al sulcke ordre te stellen als uwer E. tot henluyden gemeyne buyrlicken rust, vrede ende eeuwicheyt noodich sullen vinden (...) willende hun suppl(ianten) daer toe verleenen behoorlicke apostille of acte in forma daer toe diende / Twelck doende ende was ondergeteyckent Huych Ariensz., Jaecques Bato, Charles Tryon, Jan B. L., Jakesmyne, Cornelis Pietersz., Franchoys Marcusz. Veymoet, Jan Herwijn.

Opte margine stont geapostileert: Sij gestelt in handen van de Heer van de buyrt van t'hartochdom Steuenburch omme tselve mit sijne Raeden te communiceren ende van haer goetduncken die van de Gerechte tadviseren ten eynde alsdan mach werden gedisponeert als bevonden sal werden te behoren. actum opt Raethuys desen ije July Ao. XVIc zeven. Onder stont mij jegenwoordich. Ende was ondergeteyckent J. van Swanenburch. Vorder Stont Die van de Gerechte der Stadt Leyden, gezien tadvijs van de voors. Heere hebben geordonneert dat de suppl(iante)n zullen hebben patientie ende voor alsnoch blijven in de gebuyrte daer sij tot desen dage toe in hebben geweest. Aldus gedaen in hare vergaderinge opten vje Septembris Ao. XVIc ende zeven. Onder stont mij jegenwoordich. ende was ondergeteykent J. van Swanenburch.

Tot welke buurt de grachtbewoners behoorden, is onduidelijk. De betrokken bewoners moeten inderdaad geduld oefenen, want pas veertien jaar later wordt - na een nieuwe klacht - besloten om het zuidelijk deel van het bedoelde grachtgedeelte (grenzend aan de hoek van de Pieterskerkchoorsteeg) bij de buurt  Oost Kerstenrijk onder te brengen, terwijl het noordelijk deel (grenzend aan de hoek van de Diefsteeg) bij de buurt  Prily wordt gevoegd.

(SA II inv. nr. 1221 sub dato en inv. nr 1216 fol. 54 vso - 55, 24-06-1621, zie ook Prily en Oost Kerstenrijk)

Bewaard is gebleven een buurtkaart van 32 x 66 cm op perkament, voorstellende in perspectief de Breestraat vanaf de Diefsteeg en de Mandemakersteeg tot aan het eind bij de Maarsmansteeg en de Pieterskerkchoorsteeg. Op de achtergrond is de Blauwe Steen duidelijk zichtbaar. De gekleurde tekening zou uit het eind van de 16e eeuw dateren (zie ook 'Buurthouden', afbeelding pag. 45).

(Collectie Bodel Nyenhuis; moderne kopie in Lakenhal, zie Cat. van Voorwerpen 1924 no. 39)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting