17. 't Nieuwe Rijk

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

es beginnende ende eyndigende in der voegen hier na volgende / te weten 't eerste huys te sijn de huysinge van Willem Symonssoon de Wilde, staende op Ste. Pieterskerchoff naest de Commandurie / streckende so voorts door de Clockstege / over de Nonnenbrugge / d'een sijde van de Nonnensteech / d'Achtergraft om aen d'een zijde / tot door de Doelsteech mede aen d'een zijde / de Doelsbrugge over / Rapenburch langs tot aen de Voldersgracht bij het Princenhoff / deselfde tot de Papengracht toe / ende die mede aen wedersijden / voorts de Voldersgracht tot de Schoolsteech toe / de selfde aen de eene sijde / ende wederom doorgaende voor bij s'Gravensteyn / de Houtstrate door aen wedersijden / noch Rapenburch aen wedersijden tot de Clockstege ende d'Universiteyt toe / ende noch tKerchoff aen d'een zijde / gaende voorbij den Gouden Robijn tot vorder den houck om bij sGravensteyn / waer inne bevonden werden te sijn inbegrepen hondertvijftich huysen.

(SA II inv. nr. 1221, 22-06-1607)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: 't Nieuwerijc no. xvij / Begint van de Commanderije / Rapenborch tot de Volresgraft toe / de Houtstraet / de Papengraft / ende eynt mit 't huys dat Lambert Jansz. Tamborijnspeelres was / plach te hebben huysen of cameren 96. 't Nieuwe Rijk, tot 1604 ook wel Over 't Hof genoemd, omvatte dus een groot deel van het gelijknamige bon en was verreweg de grootste buurt van het toenmalige Leiden. Blijkens het voorgaande bericht strekt de buurt zich in 1607 zelfs uit tot het bouwblok Nonnensteeg/Achtergracht/Doelensteeg/Rapenburg (zie ook 'Buurthouden', pag. 19).

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 62 loten in (lotnr. 24834). De prose luidde: Die bueren van het Nieuwe Rijck hebben ingeleyt vijffthien gulden op Advys / Die heer met sijn thesauriers / ende bueren all gelijck / leggen dit nu hier in vanwegen het Nieuwe Rijck (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

De gebuyren aen St. Pieterskerckhof aan de westzijde bij het clockhuys verzoeken dat de dammen voor het Gravenstein en voor het bruggetje over de Donkeregracht opgenomen zullen worden, zodat het water kan doorstromen ende de huysen van de supplianten van alle stanck ontledicht zouden werden. Het Gerecht stemt toe; bovendien wordt de gracht gediept. Desgevraagd stemt het stadsbestuur ook in met het verzoek dat er tijdens de werkzaamheden opzicht plaatsvindt, waarmee enige buren worden belast.

(SA II inv. nr. 45 fol. 52, 28-04-1588 en fol. 63 vso, 09-06-1588)

Op 07-02-1591 keurt het Gerecht de buurtkaart goed. Het ontwerp is door de meeste en principaelste gebuyren van de gebuyrte genaempt 't Nieuwrijck onderteyckent, in hem begrijpende zeventien verscheyden articulen. Wel wordt één artikel dat betrekking heeft op de z.g. huyscoop veranderd van vijf in drie stuivers.

(SA II inv. nr. 46 fol. 59)

De grote omvang van 't Nieuwe Rijk verhindert niet dat men met de buurt  Prily ruziet over 'het bezit' van de Schoolsteeg. Het Gerecht besluit dat de westzijde van de steeg tot 't Nieuwe Rijk behoort en de oostzijde tot Prily.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 2, 02-08-1602)

In 1607 richt Lucas Pietersz. zich als buurtheer van 't Nieuwe Rijk tot het stadsbestuur. Hij herinnert aan het laatste artikel van de Generale Ordonnantie waarin de heren der gebuurten belast ende bevolen wert so hare gebuyrte te groot off te cleyn ware, dat men tselfde mijn Ed. Heeren die van de Gerechte soude te kennen geven, opdat daer inne mach werden versien naer behoren. Naar zijn mening is dat moment nu aangebroken, aangezien de buurt honderdvijftig huizen telt. Voorgesteld wordt om de buurt in tweeën te verdelen, waarbij de Houtstraat de grens moet vormen tussen de twee nieuwe buurten. Het verzoek is behalve door Lucas Pietersz. ondertekend door Lambert Corsen Basson, Pieter Willemsen, Jacob Symonsz. van der Wyellen, Lowies Elzevier, Dirck Gerritsz. van Claeveren, Andries Clouck bouckvercoper, Jen Paulis en Daniel Florisz. van der Pot.

Op 22-06-1607 besluit het Gerecht om 't Nieuwe Rijk in vieren te delen en stelt tegelijk, zonder een voordracht af te wachten, de buurtheren aan:  't Nieuwe Rijk van Leeuwenhorst (Lucas Pietersz.),  't Nieuwe Rijk van Sion (Foy Pouwelsz. de Bruyn), 't Nieuwe Rijk van 's Gravenstein (Loys Elsevier) en 't Nieuwe Rijk van Pallas (Mathijs Elsevier).

(SA II inv. nr. 1221 en inv. nr. 1216 fol. 9)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

65. Mozes

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende van de Hogelantsche Toornstege / ende eyndende aen 't Coorsteechgen / in hem begrijpende beyde zijden van de grote Nieustraet

(SA II inv. nr. 5112, 11-03-1599)

beginnende aen St. Pancraeskerchof opten houc van de cleyne Beestemarct mit 't huys ancomende de kerc daer nu de Drie Valcgens uytgangen / ende westwaerts aen loopende langs 't kerchof ende de zuytzijde van de lange Nieustraet / eynt mit 't huys opten houc van de Hoygraft, nu ancomende Augustijn Valckier / ende begint wederom aen de noortzijde van de lange Nieustraet opten houc van de Hoygraft mit 't huys van Claes Lourysz. / aen loopende westwaerts aen den houc van 't kerchof om / eynt mit 't huys daer de Oraenge Appelen uythangen op ten houc van de Koerstege.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 7 vso, 04-08-1604)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Moyses no. lxv / Begint van de Hoochlantse Toornstege / mitte grote Nieustraet aen beyden zijden / tot 't Cercsteechgeen toe / plach te hebben huysen of cameren 33

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

In maart 1600 wordt de jurist Van der Mersch gemachtigd door de eiser Cornelis Simonsz., thesaurier der gebuurte en andere geburen om te procederen tegen de buurtheer Sweer Jansz., gedaagde. Laatstgenoemde zou vanwege de begrafenis van een zekere Cuire en Bellycken Maertensdr. elf gulden en een stuiver hebben ontvangen en vervolgens ook nog eens dertig stuivers vanwege de begrafenis van Cornelis Jansz. Kennelijk heeft hij het geld niet afgedragen met het doel om dat mette andere bij de gemeene buerte onderlinge in gebeursamen vrientschap verteert ofte andersins ten behouve van de selve buren verstreckt te werden, volgende het XXe artikel van de Ordonnantie dienaengaende gemaect. Sweer Jansz. verliest en wordt veroordeeld tot betaling van de proceskosten (zie ook 'Buurthouden', pag. 116).

(Rechterlijk Archief 43, Groot Dingboek EE fol. 125 vso, 10-03-1600)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

64. Middelweg (Bisdom van Napels)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de oostsijde van 't Hogelantsekerckhoff opten noorthouck van de Cloecsteeg / (Choorsteeg) lopende noortwaers langs de oostsijde van de Middelwech tot aen de Koppenhiexstege / ende overspringende / begint weder aen de lange Coppenhiexstege / loopende zuytwaers langs de westsijde van de Middelwech tot aen de houck op 't kerchoff.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 14 vso, 09-06-1611)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Middelwech no. lxiiij / Begint van Coppenhiexstege tot St. Pancraeskerchof / aen beyden zijden / plach te hebben huysen of cameren 28

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

De geburen van de Middelwech, t.w. Lambert Jacobsz., Thomas Adriaensz., Roelant Jansz., Jan Arentsz., Cornelis Ghijsbrechtsz., Willem van Assendelft, Wouter Jansz.en Jan Florisz. van der Poth verzoeken op 30-05-1590 om vernieuwing van de bestrating. Het Gerecht geeft als antwoord dat men haast zal maken en dat de verzoekers zullen werden geryft als nae behooren. Op 06-07-1590 wordt het verzoek herhaald, maar het Gerecht zegt het verzoek ter eerster gelegener tijt (te zullen) disponeren (zie ook 'Buurthouden', pag. 119).

(SA II inv. nr. 45 fol. 291 vso en 300 vso)

Op 17-01-1591 wordt de buurtkaart van het Bisdom van Napels door het Gerecht goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 46 fol. 52 vso)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

48. Middel Mariënburg (Mariëndaal)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begint aen de oostzijde van de Ursulensteech mette huysinge van Lijsbeth Jans Saly tot aen het Marendorp / ende lopende langs de noortsijde van Marendorp oostwaerts aen tot de Josephsteech / de westzijde van de selve steech tot aen het bruggetgen leggende over de Achtergraft / ende de oostzijde van de selve steech van het voors. bruggetgen beginnende / lopende weder naer Marendorp / ende voorts de noortzijde van het Marendorp tot aen het Vrouwenkerckhof / eyndende aldaer met de huysinge van Dirck Jasparsz. byerdrager / ende overspringende / begint aen de zuytzijde van het Marendorp met de huysinge van de brouwer in De Roscam / ende eyndet met de huysinge staende op den oosthouck van de Kennewechsteech.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 82 vso - 83, 20-08-1626)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds onder de naam Middel Mariënborch ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Middel Mariënborch no. xlviij / begint aen d'een zijde van 't Vrouwenkerchof tot St. Ursulensteech toe / ende aen d'ander zijde van 't huys daer Willem van Tetroede plach te woonen tot Willem Woutersz. 's steech toe / plach te hebben huysen of cameren 27.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Op 07-02-1585 wordt de buurtkaart door het Gerecht goedgekeurd. De buurt wordt dan al als Mariëndaal vermeld.

(SA II inv. nr. 44 fol. 333 vso)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in (lotnr. 23408). De prose luidde: Godt is den wijnstock en wij zijn die rancken / (...........) die buyeren van Mariendael zij zullen haer bedancken (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

2. Middel Kaarskorf

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de noortzijde van de Hogewuert mit de steech van de Gansoortbrugge oostwerts aen / eyndende mitte huyzing opten houc van de watergang / beneffens de Vrouwensteech / ende weder beginnende aen de zuytzijde van de Hogewuert mitten houc van de Vrouwensteech westwerts lopende / eyndende mitten huuc van Sint Joryssteech

(SA II inv. nr. 44 fol. 148 vso, 12-01-1582)

beginnende in de Watersteech aen de Gansoortbrugge aen de zuytoostzijde / ende den houck om de Hogewoert langs zuytoostwaerts aen tot aen de Vrouwewatersteech toe / ende overspringende / begint weder met de Vrouwensteech ende noortwaerts aen verbij de Coene- ende Crauwelsteech tot aen den houck van de Sint Jorissteech toe daer het varcken uutsteect.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 63, 08-06-1623)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Middel Kaerskorf no. 2 / Begint van Jacop Willemsz. van de Burch / de Hogewoert aen beyden zijden tot St. Jorysstege / ende 't naetste huys van de steyger in 't Waterstecchgen / plach te hebben huysen of cameren 36.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9 vso)

De naam Kaarskorf zal zijn ontleend aan het beeldmerk van het bon Hogewoerd.

(SA II inv. nr. 1104)

Op 12-01-1582 keurt het Gerecht de buurtkaart goed. Volgens Jan van Hout die de registratie uitvoert, wordt een kopie geborgen aen de coppel van gildebrieven ende ordonnantien.

(SA II inv. nr. 44 fol. 148 vso)

De vrijsters van de Middelkaerskorff nemen in 1596 deel aan de Grote Loterij en leggen 76 loten in ter waarde van ƒ 18,- (lotnr. 18055). De prose luidde: De vrijster van de Middelkaerskorff van Leyden / haer hoetgelt ingeleyt hoepen een goet lot te verbeyden (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

In 1734 verzoeken de raden van Krauweldaal dat hun buurt wordt opgeheven en onder Kikkenburg en Middel Kaarskorf worden gebracht. Het Gerecht stemt toe en besluit dat de 13 huizen aan weerszijden van de Krauwelsteeg, beginnende met het huis van Hendrik Guldenhuys op de Hogewoerd tot aan het huis van Jacob Lepoole, worden ingelijfd bij Middel Kaarskorf, de resterende huizen moeten bij de buurt  Kikkenburg worden gevoegd.

(SA II inv. nr. 115 fol. 22, 05-08-1734)

Notaris Klinkenbergh krijgt toestemming om met zijn buurt Middel Kaarskorf te hoven.

(SA II inv. nr. 215 fol. 43 vso, 20-06-1771)

De burgers Bruyns, Van Klinkenberg en Van Staphorst schenken namens de buurt ƒ 180,- aan het stadsbestuur ter verlichting van de noodlijdende stadskas.

(SA II inv. nr. 549, 12-06-1795)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

20. Meyenburg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

streckende van de Thonisbrugge tot de Doelsteech toe / de Doelens daerinne begrepen / tot de Vest toe / ende wederomme van de Doelsteech tot de Groenehasegraft / streckende tot aen Rapenburg toe ende van de ander sijde soe verre Michiel Bruynen huysinge streckende es

(SA II inv. nr. 46 fol. 185, 05-03-1592)

beginnende aen de St. Anthonisbrugge mitte huysinge van Claes Cornelisz. coperslager opten houc van 't Noorteynde / lopende langs de westzijde van Rapenborch tot de Doelstege toe / de noortzijde van dien totter wallen toe / de zuytzijde van Groenhasengraft van der walle of tot aen Rapenb. / mitsgaders de achterhuysgens behoordende aen 't huys van Michael Gerytsz. Bontecray aen de noortzijde van de voors. Groenhasengraft.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 1, 15-03-1602)

begrijpende de twee taerlingen belent ten noorden de Groenhasengracht / ten oosten Rapenburch / ten zuyden de Doelsteech ende ten westen de Vestwalle / mitsgaders noch de huysingen aen de westsijde van Rapenburch tusschen de Thonisbrugge ende de Groenhasengraft / ende noch de huysen aen de noortsijde van de Groenhasengraft / van Rapenburch tot aen 't Sant

(SA II inv. nr. 1216 fol. 16 - 16 vso, 08-03-1612)

beginnende aen de Thonisbruge nae de Groenhasengraft toe / de zelve graft ten wedersijden tot aen de brugge nevens het Sant / voorts Rapenburch langs tot aen de Doelsteech / ende de noortsijde van de zelve steech tot aen de Achtergraft / alwaer de zelve gebuyrte eynden zal met het laetste huys in de steech.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 16 - 16 vso, 08-03-1612)

begrijpende de huysen van 't Noorteynde aff / langs Rapenburg zuytwaers aen lopende tot de Doelstege / de huysen aen de noortsijde van de voorste Doelstege / ende opte Groenhasen-graft aen wedersijden van Rapenburch tot aen 't Sant ende de Achtergraft respective.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 42 vso - 43, 27-09-1618)

van dese gebuyrte es afgenomen de noortzijde van de Groenehasegraft ende gevoucht aen de nieu geformeerde gebuyrte van het Zant

(SA II inv. nr. 1216 fol. 16 - 16 vso - i.m.: 02 of 11-12-1624)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Meyenborch no. xx / Begint aen de Tonisbrugge tot de Doelstege toe / de Doelgraft ende d'een helft van Groenhasengraft / plach te hebben huysen of cameren 20.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Op 26-03-1592 wordt de uit 17 artikelen bestaande buurtkaart van Rapenburch na uitgebracht schepenrapport door het Gerecht goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 46 fol. 185 en 170)

In mei 1602 is er sprake van een 'grensgeschil' tussen de geburen van Meyenburg en Billenburg (SA II inv. nr. 1216 fol. 1 vso, 29-05-1602). Volgens Huych Claesz., waard in De Doelen en heer der gebuurte, willende die van de gebuyrt van Billenborch houden en beweren dat de huizen aan het Rapenburg tussen Noordeinde en Groenhazengracht haerluyder gebuyrte toehorich zouden zijn. De Billenburgers motiveren hun standpunt door te zeggen dat de huysgens getrocken zijn van het huis van Claes Cornelisz. coperslager, wonend aan het Noordeinde op de hoek van het Rapenburg. Aangezien zijn woonhuis in Billenburg was gelegen , meent men historische aanspraken te hebben. Inderdaad zijn de panden Rapenburg 3 - 7 (overigens níet de resterende huizen) ooit eigendom geweest van Pieter Cornelisz., de vader van Claes ('Het Rapenburg', pag. 82, 93). Daarentegen brengt de heer van Meyenburg naar voren dat de huizen tussen het Noordeinde en de Groenhazengracht van outs onder haer gebuyrt zijn geweest. Het Gerecht heeft geen boodschap aan de wederzijdse historische argumenten. In plaats daarvan vaardigt het stadsbestuur op 29-05-1602 een voor alle buurten geldende generale resolutie uit die bepaalt dat alle huysen gebuyrschap moeten houden daer sij uytgaen. Omdat de betrokken woningen hun in- en uitgang hebben op het Rapenburg, behoren zij dus tot de buurt Meyenburg. Kennelijk leidt dit besluit tot verzet bij de Billenburgers, want enkele weken later beklaagt Huych Claesz. zich over de onwillicheyt ende verhinderinge van de gebuyren van 't Noorteynde jegens de resolutie (SA II inv. nr. 1216 fol. 1 vso, 20-06-1602). Ook meldt hij dat de professoren Franciscus Gomarus, Cornelis Grotius en jonkheer Philips van Assendelft weigeren om gebuurschap te houden. Het Gerecht houdt voet bij stuk en gebiedt de Billenburgers te gehoorzamen aan de resolutie. Overigens draagt het stadsbestuur bij tot de nodige verwarring, want wanneer later in het jaar de buurt Billenburg wordt gesplitst, wordt het gewraakte gedeelte weer tot Groenhazenburg gerekend (zie Oost Billenburg, SA II inv. nr. 1216 fol.). Met betrekking tot de onwillige geburen Gomarus, Grotius en Van Assendelft merkt het stadsbestuur op dat alle huysen, gronden ende erven binnen deser stede ende de vrijheyt van dien onderworpen zijn aan de bepalingen van de Generale Ordonnantie op de Gebuurten, ende dat zulx geene inwoonders van dien, hoe ende van wat ansien die mogen wesen, hem daaervan onder dexel van eenige gerechticheyden, privilegen of vrijdommen zich mogen verontschuldigen. Het houden van gebuurschap was dus een verplichting (zie ook 'Buurthouden', pag. 64 en 68).

Op 08-03-1612 wordt de buurt na inspectie door de schepenmeesteren Tybault en Paedts gesplitst vermits de groote ende menichfuldicheyt van de gebuyren daerinne woonachtig. Enkele geburen hebben daartoe een concreet voorstel gedaan, maar het stadsbestuur besluit anders. Eén gedeelte behoudt de naam Meyenburg, een ander deel krijgt de naam Meyenhof.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 16 - 17, 08-03 en 26-07-1612)

Op 02 of 11-12-1624 besluit het Gerecht om de noordzijde van de Groenhazengracht bij de nieuw gestichte buurt Zandwijk te voegen (niet te verwarren met de pas in 1655 gestichte buurt  't Zand)

(SA II 1216 fol. 16 - 16vso, i.m.)

Op 16-07-1635 had het Gerecht bepaald dat wanneer in tijden van pestilentie de geburen uit angst voor besmettingsgevaar zouden weigeren om de pestlijcken uit de sterfhuizen te halen en te begraven, zij dit door ingehuurde 'buitenstaanders' mochten laten doen. In dat geval behoorden de gehuurde uithalers met acht tot tien stuivers te worden beloond. In 1655 meldt de heer der gebuurte, Adriaen de Knotter, zich bij het Gerecht met de mededeling dat hij bequame persoonen heeft gevonden die bereid zijn om de doode lichamen voor minder dan acht of tien stuivers uyt (te) haelen ofte ter aerde brengen, zulks tot verlichtinge van de onvermogende sterffhuysen off van de beurse van de arme deser stede. Het Gerecht ziet er geen enkel probleem in. Wat het stadsbestuur betreft, mag het uithalen geschieden tot de minste coste ende met de meeste mesnage hem doenlijck, oock selfs beneden de acht stuyvers. (zie ook 'Buurthouden', pag. 98).

(SA II inv. nr. 73 fol. 93 vso - 94, 20-08-1655)

Op verzoek van de Heer Griffier de Munt, uit naem van zijn gebuurte Meyenburgh gedaen om zonder recht of aftrekking te betalen, het kasgeld van de buurt te mogen verteren, is hetzelve door Burgn. toegestaen.

(SA II inv. nr. 193 fol. 16, 29-10-1698)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

45. Mare

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Beginnende van 't Marengat ten zuyden tot aen de Marenbrugge / daerinne begrepen de Coerstege / ende ten oosten aen 't bruggetgen opte Maren over d'Achtergraft des de huysinge staende over 't bruggetgen jegenwoordich bij Claes Lenertsz. cuper bewoont werden daer inne mede begrepen es

(SA II inv. nr. 45 fol. 240 vso, 30-11-1589)

dewelcke begint met 't huys van Claes Lenertsz. cuyper, staende aen de oostzijde van de Maren opten houc van de Achtergraft / ende de graft overgesprongen noortwaerts aen loopt tot aen de Marenpoort toe / ende weder beginnende aen de westzijde van de Maren met 't huys van Floris Willebartsz. / ende suytwaerts aen lopende / ende mede begrijpende beyde de sijden van de Choursteeg / eynt met 't huys van Rembrant Jansz. van Rossum.

(SA II inv. nr. 9 vso, 16-08-1607 en fol. 15, 18-08-1611)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Maren no. xlv / Begint aen de cleyne Marenbrugge / beyde de zijden van der Maren totter Vest toe / plach te hebben huysen of cameren 39

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Op 30-11-1589 wordt de buurtkaart door het Gerecht bevestigd.

(SA II inv. nr. 45 fol. 240 vso)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 52 loten in (lotnr. 25332). De prose luidde: Die bueren van de Maren die drincken bij malcanderen garen / crijgen sij een guet lot / den armen. (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Op 10-10-1619 besluit het Gerecht op verzoek van de geburen tot splitsing in Oost Mare en West Mare, stellende tottet scheyt 't water van de Maren

(SA II 1216 fol. 45 vso - 46, 10-10-1619)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

12. Keizerrijk van de Maarsmansteeg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Maersmanstege no. xij / Begint aen 't stadhuys / beyde de zijden van de voors. stege / ende den Rijn totte Coornbrugstege toe / plach te hebben huysen of cameren 46

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10 vso)

Geschiedenis:

In 1509 wint de buurt twee stedekannen rijnwijn, omdat de buren er tijdens de jaarlijkse processie op Ommegangsdag in zijn geslaagd om op fraaie wijze een der Hollandse graven uit te beelden (zie ook 'Buurthouden', pag. 32).

(SA I inv. nr. 589, Tresoriersrekeningen 1509, fol. 58 vso)

Davidt Egbertsz. gemachticht van Claes Gerytsz. van Dorp als heer ende Keyser van zijn gebuyrte genaemt dat Keysserrijck van die Maersmansteghe, vervangende de tresoriers ende gebuyren vanden zelven Rijck, beclaagt Aelwijn Aelwijnsz. coorncoper, seggende dat hij verweerder gecondemneert zal zijn op te leggen ende te betalen in handen van hem eyscher ofte zijnen tresoriers de somme van zes gulden van veertich groten t stuck ter cause van verteerde costen ofte verdroncken gelagen, spruytende van zeeckere comansschip, die hij verweerder tegens eenen Claes Ghijsbrechtsz. van zeeckren laeckenen op den zelven Claes Ghijsbrechtsz. Jeruysalemsche Reys omtrent gezworen maendach lestleden bij die voorsegde buyren gedaen heeft, waer in hij vervallen daer van zijnde, concluderende tot condempnatie vandien met de costen hier omme gedaen. Jacop gemachticht van den verweerder bij zeeckere middelen concluderende tot absolutie. Davidt presenteert den verweerder 't wedde. Scepenen appoincteren partyen te gaen aen een kenning. actum xxix Marty (15) lxiij

(Rechterlijk Archief 42 dl. 37 fol. 259 vso, 29-03-1563. Zie ook Mr. A.S. de Blecourt 'Kenningboek der stad Leiden 1553-1570' [1936], pag. 119)

Hoewel dat nergens wordt ,moet kort na 1590 een splitsing hebben plaatsgevonden, want op 18-07-1591 en 17-12-1592 keurt het Gerecht de buurtkaarten goed van resp. de Rijn (omstreeks 1600 Paltsgraafschap op de Rijn genaamd) en de Maersmanstege (zie de buurt  Roma).

(SA II inv. nr. 46 fol. 110 en 268)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 128 loten in ter waarde van ¦ 30,- (lotnr. 19501). De prose luidde: De ghemeen buyren vant Rooms Keyserrijck in de maersmansteech doen vraghen / wat sij uyt dese Lotery sullen draghen. (zie ook `Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Op 30-08-1607 wordt keyser Pieter Cornelisz. de Haes genoemd als vertrokken heer van de gebuyrte vande Maersmansteech. Feitelijk bestaat het Keizerrijk van de Maarsmansteeg dan al niet meer en ligt het meer voor de hand om De Haes als heer van Roma te vermelden. Het is echter mogelijk dat hij al voor 1591 heer was van de toen nog ongedeelde buurt en dat zijn naam daarmee verbonden bleef. Een andere mogelijkheid is dat de benaming 'buurt van de Maarsmansteeg' ondanks de overgang naar Roma nog in gebruik was.

(SA II inv. nr. 1221 en inv. nr. 1216 fol. 9 vso, beiden gedateerd 30-08-1607)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

44. Land van Mirakelen (Sint Annenrijk)

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen onder 't bon van West Marendorp Landtzijde / beginnende aen de noortzijde van de Claesstegen aen de houc van de Claesstege mit 't huys van Trijn Baerntsdr., no. 28 / ende in hem begrijpende beyden zijden van de Coddenstege ende van St. Annenstraet, anders genomt de Miraeckelstege / ende tusschen beyde leggende huysen / eyndende mit 't huys gecomen van Lysbeth van Dort, no. 110 / ende weder beginnende aen de zuytzijde van de Claesstege mit 't huys van Pr. Jansz. van Rossum, no. 133 / ende eyndende aen de houc van de Maren mit 't huys van Jeronimus Jansz., gecomen van Jan Gerytsz. Poth (?), no. 139, al volg. 't reg. van verpondinge des jaers 1603.

(SA II inv. nr.1216 fol. 6 vso, 26-01-1604)

de huysen aen wederzijden van de Miraeckelsteech ofte St. Annenstraet / midtsgaders in de Claesstege aen beyde zijden tusschen de voors. Miraeckel- ende Coddesteghen staende.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 26, 10-09-1615)

den 19 Augusti 1660 hebben die van de Gerechte vier huysen van dese gebuyrte in de Knoopmaeckerspoort verheelt aen de gebuyrte van Noortduysentvresen ende de helfte van de Olyslagerspoort aen de gebuyrte van Claes Jan Vossenhouck

(SA II inv. nr. 1216 fol. 107 vso, i.m.)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt onder de naam Miraeckelsteech of 't Landt van Miraeckelen reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Begint opten houck van de Claesstege tot de Vest toe / plach te hebben huysen of cameren 16.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Op 27-11-1587 besluit het Gerecht dat (op stadskosten) de wercken tot geryf vande buyren notelicken dienen gemaect. Het blijkt over de reparatie of aanleg van een bruggetje en een mesthoop te gaan.

(SA II inv. nr. 45 fol. 9 vso)

In 1589 verzoeken enige buren van 't lant van Miraculen aan het Gerecht om de buurtkaart goed te keuren. De schepenmeesteren Pieter Adriaensz. van der Werff en Jan Ysnoutsz. van der Nes krijgen opdracht om een en ander te onderzoeken. Nadat zij rapport hebben gedaan, wordt het buurtreglement van de St. Annenstraet goedgekeurd.

(SA II inv. nr. 45 fol. 226, 02-11-1598 en fol. 233, 16-11-1589)

Op 22-02-1590 blijkt dat er in de Coddesteeg druk wordt getimmerd en gebouwd. Daarom verzoeken de geburen het Gerecht of de steeg kan worden bestraat en ook wil men dat er een bruggetje wordt aangelegd om opte walle te mogen gaen ende gevouch te doen (met andere woorden: daar wilde men gebruik maken van een plee, zie ook Vrouwenkamp). Het Gerecht geeft als antwoord dat daartoe opdracht zal worden geven zodra Marendorp zal wesen volmaeckt (met Marendorp zal de Haarlemmerstraat zijn bedoeld).

(SA II inv. nr. 45 fol. 262 vso - 263)

In 1594 wordt Jan Maertensz. - hij vervangt de overleden Josep Claesz. - benoemd als buurtheer van de St. Annenstraat om de voors. gebuyrte in vreden ende eenicheyt te regieren, stuyren ende beleyden volgens de ordonnantie alrede gemaect of noch te maecken.

(SA II inv. nr. 47 fol. 96, 08-12-1594)

In 1595 maakt de buurtheer van Sint Annengebuerte melding van een oude ruzie tussen Jerominus Jansz. en Jan Jansz. De eerste is eigenaar van een tapperij, de tweede een snijder, dus kleermaker. Indertijd is de kwestie bijgelegd en afgesproken dat wanneer zij elkaar weer zouden beledigen, de schuldige twee pond Vlaams verbeurt, waarvan de ene helft ten prouffite van de armen en de andere helft voor de buurtkas is bestemd. De twee buren blijken opnieuw ruzie te hebben en de buurtheer wil met steun van het stadsbestuur de boete innen. Ook wordt iets duidelijk over de oorzaak van het burenconflict, want hoewel Jerominus Jansz. alleen vergunning heeft om pintebier te tappen, verleent hij tevens bij nacht en ontijden logies. De buurt wil dat Jerominus wordt gestraft met een tapverbod. Wat de boete betreft is het Gerecht van mening dat het deel van de boete dat de buurt toekomt, kan worden geïnd. Maar wat de rest aangaat - dus het eigenmachtig en zonder vergunning houden van een herberg - meent het Gerecht dat dit een zaak is van de hoge overicheyt die door de officier deser stadt Leyden moet worden afgewikkeld. De buurtheer krijgt overigens toch zijn zin, want Jerominus Jansz. krijgt een tapverbod en een waarschuwing geen droge gasterie te houden off slapers te logeren: hij mag dus geen restaurant of herberg houden. Bij overtreding verliest hij zijn poorterschap (alles op pene van mitterdaet ter poorten uytgestelt te werden).

(SA II inv. nr. 47 fol. 221 - 221 vso, 27-05-1595)

In 1603 willen de inwoners van de Claessteeg en de Coddesteeg, starc omtrent 37 personen zich afscheiden van de buurt Mirakelsteeg (of St. Annenrijk zoals de gebuurte inmiddels wordt genoemd), starc 25 huysgens. Met personen en huysgens zullen wel huishoudens zijn bedoeld. Het Gerecht reageert furieus en eist dat de gebuyrt zulx die nu ter tijt es bij den anderen en ongescheyden zal blijven. De betrokkenen, zowel gesamentlicken ende elcken van hem in 't bijsonder (zal) den heer van de gebuyrte die 't nu es ende in tijden en wijlen mogen wesen, in allen gebuyrlicken zaecken ter kennen ende te gehoorsamen. Het Gerecht dreigt zelfs met arrestatie en gevangenis jegens onwillige ende ongehoorsame personen (zie ook Rodenrijk, zie ook 'Buurthouden', pag. 77).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 6, 16-10-1603)

Buurtheer Jan Cornelisz. Groen brengt een ouderloos geworden kind aan bij het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis inv.nr. 3386 fol. 58, 03-04-1606)

In 1615 doen de bewoners van de Coddesteeg, in getalle van omtrent XL huysen, een nieuwe poging om zich los te maken uit St. Annenrijk. Zij voeren aan dat zij al enige jaren sware onvrede ende twist hebben met Jan Cornelisz. 't Groen en zijn echtgenote, heere ende vrouwe van de zelve buyrte. Man en vrouw zouden onbehoorl(ick) kijffachtig ende twistich leven, zoowel jegens elcanderen als andere buyren. Bovendien zou 't Groen de buurtkas hebben gebroocken ende 't gelt daeruyt genomen hebben, waerdeur den meesten twist gereezen off gecoomen is. Bovendien wordt opgemerkt dat de buurt nu veel te groot is, want de bewoners uit de verschillende stegen kunnen niet vergaderen door de menichte van de persoonen.

Na inspectie door schepenmeesteren besluit het Gerecht om de buurt te delen. De gehele Coddesteeg en de Claessteeg aan weerszijden tussen de Coddesteeg en de Mare worden afgespitst en herkennen we als Coddenrijk, wat later bekend als de buurt  Rodenrijk. Het andere deel, bestaande uit de gehele Mirakelsteeg of St. Annenstraat en de Claessteeg aan weerskanten tussen de Coddesteeg en de Mirakelsteeg, behoudt de naam St. Annenrijk (zie ook 'Buurthouden', pag. 77).

(SA II 1216 fol. 26 - 26 vso, 10-09-1615)

In 1616 merken de gemeene gebuyren van de St. Annenstraet op dat de buurt van de Janvossensteeg (Noord Duizendvrezen) als gevolg van nieuwbouw flink is vergroot, zowel op de Oude Vest als in de steeg zelf. Men zou graag zien dat het pas getimmerde gedeelte van de Oude Vest tussen de St. Annenstraat en de Coddesteeg bij de buurt wordt gevoegd. Het Gerecht belooft schepeninspectie en zegt dat men het rapport moet afwachten. Maar kennelijk voelt het Gerecht er niet voor, want in 1618 worden de huizen op de Oude Vest tussen de St. Annenstraat of Mirakelsteeg en de Mare in eerste instantie bij Rodenrijk gevoegd, maar uiteindelijk in 1620 bij de nieuwe buurt Vossenburg ondergebracht.

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

In hetzelfde schrijven beklagen de buren zich over het feit dat verschillende medebewoners voor hun zaken gedurende een kwartaal of een half jaar de stad verlaten, met achterlating van vrouw en kinderen. Daardoor is men niet alleen afwezig bij begrafenissen, maar verzuimt men ook de boete wegens absentie te betalen. Deze gang van zaken leidt er toe dat andere buren opposeren ende murmureren. Hoewel de Generale Ordonnantie op de Gebuurten uitstedige inwoners vrijstelling verleent, wil men toch weten of dit ook geldt voor degeene die uuytreysen om haer affairen te doen.. Het Gerecht deelt mee dat de uitstedige buren niet boetschuldich zijn (zie ook 'Buurthouden', pag. 90).

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

Ook klagen de buren dat de eigenaars van erven die liggen tussen de St. Annenstraat en Coddesteeg, weigerachtig zijn om volgens het 4e artikel van de Generale Ordonnantie te betalen. Het gaat hier om de verplichting om bij de aankoop van een huis de buurt met een bepaald bedrag te vereren. Maar de eigenaars menen dat deselve erven vrij, d.w.z. onbebouwd zijn en men de buurt niets schuldig is. Het Gerecht zegt dat de kopers van onbetimmerde erven wel degelijk moeten betalen. Dergelijke kwesties doen zich ook elders voor, zoals in de buurt  Weidenburg bis (zie ook 'Buurthouden', pag. 114).

(SA II inv. nr. 52 fol. 196 - 196 vso, 07-07-1616)

Bij de vervanging van Jan Cornelisz. Groen door Thielman Lenaertsz. als buurtheer wordt, afgaande op een eerder bericht van 10-09-1615 (zie boven onder 'Ligging'), de buurt foutief omschreven als beginnende aen de noortzijde van de Claessteech aen den houck van den Maren met het huys van Dieuwertgen Floris, wede. van Pellegrom Fransen / ende in hem begrijpende beyde de zijden van de Codden- ende St. Annenstraeten, anders genaempt de Miraeckelsteech / met de tussche beyde leggende huysen / eyndende met het huys van Ruth Geerlofs wede. / ende weder beginnende aen de zuytzijde van de Claessteech met het huys van Tomas Thomasz. backer / ende eyndende aen den houck van den Maren met het huys van Willem Fru(?), wolcammer. Volgens deze omschrijving zou er in 1615 geen splitsing hebben plaatsgevonden.

(SA II inv. nr. 107 vso, 17-02-1633)

Op 19-08-1660 besluit het Gerecht om vier huizen in de Knoopmakerspoort bij de buurt Noord Duizendvrezen te voegen. Eveneens wordt de helft van de Olyslagerspoort aan St. Annenrijk onttrokken en ondergebracht bij de buurt  Claas Jan Vossenhoek.

(SA II inv. nr. 1216 fol 107 vso, i.m.)

Op 30-06-1669 wordt Reinier [Trap] wapensnyder door de burgemeesteren ontboden rakende het wapen van de buurt St. Anna. Over het hoe en waarom wordt verder niets vermeld. Een mogelijkheid zou kunnen zijn dat Reinier de H. Anna heeft gesneden, hetgeen door het calvinistische stadsbestuur niet op prijs wordt gesteld (zie ook 'Buurthouden', pag. 106).

(SA II inv, nr. 191 fol. 36, 30-06-1669)

Op verzoek van de raden van St. Annestraet wordt Jan le Fevre als buurtheer ontslagen. Het Gerecht gelast de geburen een nieuwe voordracht te doen.

(SA II inv. nr. 82 fol. 111, 28-08-1670)

Jan de Zanger, 65 jaar en heer van St. Annenrijk, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.

(SA II inv. nr. 127 fol. 130, 20-10-1763)

Hermanus Stikkelman, raad van de buurt  Rodenrijk, meldt dat de heer is vertrokken en dat de buurt te klein is om een nieuwe heer te verkiezen. Ook is de buurtkas ontoereikend. Stikkelman stelt voor om Rodenrijk met St. Annenrijk te combineren. Het Gerecht gaat akkoord ((zie ook 'Buurthouden', pag. 138).

(SA II inv. nr. 140 fol. 158, 05-06-1788)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

21. Land van Beloften

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpende de huysen gelegen aen de suytsijde van 't Steenschuyr / tusschen de Cellebroeders- en Coepoortsgraften.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 38 vso, 14-12-1617)

Geschiedenis:

Mogelijk wordt de buurt al in 1519 genoemd als prijswinnaar in de stadsloterij. Het zou ook kunnen gaan om Vreugdenrijk. De prose luidt: Die buyren van de witte nonnen hadden gaerne tgrote lot gewonnen. Men wint een zilveren schaal met het gewicht van een mark (zie ook 'Buurthouden' pag. 33).

(SA I inv. nr. 988 fol. vj vso)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: 't Landt van Beloften no. xxj / Begint in de Vrouwestege (Nonnensteeg) opten houc van d'Achtergraft, langs 't Steenschuyr tot de Vliet toe / plach te hebben huysen of cameren 22

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Op 09-01-1582 wordt de buurtkaart - inclusief drie door het Gerecht aangebrachte correcties - goedgekeurd. De ligging van de buurt blijkt nog steeds te beginnen aan de noordwesthoek van de Vliet en bij de zuidwesthoek van de Nonnensteeg te eindigen.

(SA II inv. nr. 44 fol. 148)

Eind 1608 worden de huizen, staande aan de westzijde van het Rapenburg tussen Kolfmakerssteeg en Nonnensteeg aan de buurt onttrokken en toegevoegd aan de buurt  Oost Vreugdenrijk. Blijkbaar zijn de huizen aan de zuidzijde van de Nonnensteeg al in of voor 1602 aan laatstgenoemde buurt toegevoegd.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 10 vso - 11, tussen 06-11-1608 en 12-02-1609. Zie ook Oost Vreugdenrijk, inv. nr. 1216 fol. 2 - 2 vso, 01-08-1602)

Door het verlies van huizen aan het Steenschuur (nu Rapenburg) bestaat de buurt slechts uit de huizen tussen Vliet en Cellebroersgracht. Op 02-11-1617 verzoeken de buren om vergroting vermits de cleynte ende dat sijl(uyden) nyet dan 8 mannen omtrent starck ende nyet machtich waren o(mm)e de doden ter aerde te brengen. Het Gerecht besluit dan op 09-11-1617 om de huizen aan het Steenschuur tussen Vliet en Koepoortsgracht ten koste van de buurt Zevenhuizen aan het Land van Beloften toe te voegen (zie ook 'Buurthouden', pag. 62).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 37 vso - 38)

Isaac Bosmaar, turfdrager, en Pieter de Bruyn, knegt van de gebuyrte genaamt het Landt van Belofte verklaren op verzoek van Philip Oeljé, lakenwerker, dat diens huisvrouw Maria Focker omtrent vastenavond overleden is, dat de overledene in de buurt woonde, dat zij haar zeer goed hebben gekend en dat de buurtknecht het Lijck ter aerde heeft helpen geleyden.

(Rechterlijk Archief inv. nr. 39, Getuigenisboek Z fol. 244 vso 25-03-1693)

De heer van 't Land van Beloften krijgt toestemming om te mogen hoven.

(SA II inv. nr. 215 fol. 48 vso, 11-07-1771)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting