CAT Jan van Hout Vertooch (1595)

 

 

amh_19 amh_19 amh_19
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

19. Waterlosinge

Nopende de loosinge {148r} <67> De voirs. losinghe moet wesen 'tsij ter plaetse daertoe van eerstenaen gestelt, 'twelck men nompt den ordinarisen gang ofte waterlosinghe, off daer de wetbrekende noot bij veranderingen van saecken, tijden ende gelegentheyden anders heenen geweesen heeft off voirts wijsen sal, 'twelck men nompt extra-ordinaris.
1e ordinaris waterlosinge De ordinarise gang off waterlosinge hebben de graven van Hollandt - als hiervoiren is geseyt - gestelt ende gegeven deur Sparendam opter Zuyderzee ende voirts deur de gaten off monden in de Noortzee {148v} off oceaen, den houwer off ontfanger van alle ryvieren ende wateren. Ende dat op drie verscheyden plaetsen. D'eerste bij 't privilegie des jaers 1285 maendaechs naer Valentini. Ten welcken tijde - so geseyt es - 't Waterlant noch onbedijckt wesende, 't water tot Sparendamme geloost zijnde, strack in der wijde off brede van de Zuyderzee was.
2e ordinaris waterlosinge ten Halfwegen Mer metter tijt ende naer verloop van ontrent 78 jaeren, 't voirs. Waterlant bedijckt sijnde ende sulcx het IJe sijn naem gecregen hebbende, de gaten ende monden van de {149r} Noortsee vermeerderende, de wateren hoger werdende ende tusschen 't Waterlandt ende den Sparendamschendijck geperst staende, heeft <68> Rijnlandt gebreck in sijn waterlosinghe gevonden ende sulcx bij privilegie van hartoge Aelbert van Beyeren den 21en julii 1363 vermits een summe van 1500 schilden vercregen consent van eenen nyeuwen watergang, die uytgaen soude tusschen Amsterdam ende Sparendam in der Tije. Dye de welgeboiren heemraet bij haeren eedt keuren souden daer sij vermoeden daer de landen van Rijnlandt ende allen dengeenen die tot Sparendam mede uytwaterden, nutste {149v} ende oirbairlicxste soude sijn.
  Welcke ordinarise waterlosinge ter tweede plaetse genomen is ten Halffweghen. Ende verclaert de grave dat deselve watergang ende sluysen altoos blijven souden tot keur ende schouwe der heemraet van Rijnlandt; met uytdruckelicke verclaringe dat de heemraet voirs. mochten sluysen doen leggen tusschen Amsterdam ende Sparendam ende wateringen maecken tot wat steden hem dat dochte dat den landen nutst waere, ende soveel hem docht oirbairlicxt te weesen. Ende {150r} de voirs. sluysen off watergang mochten sij leggen tot wat steden dat sij wilden binnen den palen voirs. sonder meer vervolchs off costs daeraff te hebben.
  Dit was 't beginssel van de openinghe aen 't huys ter Hart ende werde 't water ter voirs. nyewe waterlosinge gebrocht uyter Groter Meeren deur < <68v> nyuwe Vrouwen vaert86 > naer de Leede, 'twelck voirts deur de Spieringmeer (dewelcke dier tijden apparentelicken nyet en was ten opsicht 't privilegie voirs. daervan nyet en spreeckt mer alleen deur de ambachten <69> van Symon van Haerlem {150r} ende heer Wouter van Heemskercke) tot in der Ye.
  Ende laeten hun de voirs. van Leyden beduncken dat dier tijde ten Halffwegen mer eene sluyse geleyt en es geweest, in plaetse van drie <69r> steenen > sluysen daer jegenwoordich leggende, daervan de Westersche ... <1 roede 5 voeten 2 duymen> lichts heeft, de Middelsluys ... <1 roede 6 voeten 5 duymen> ende de Oostersche sluys ... <1 roede 5 voeten 2 duimen, in wercken tesamen 4 roede 6 voeten 9 duimen van tienen.
 
Op Sparendam, voor 66 x vs, 6.2.2
hier 4.6.9
   
  10.9.1
  Mer belangende de twee vordere sluysen dat die voir den jaere 1521 bij seeckere commissarissen geordonneert sijn te leggen opte differenten doen wesende {151r} tusschen de stat van Haerlem aen d'een zijde ende de innegelanden van Rijnlandt ter andere.
  Met de voirs. tweede waterlosinge beneffens de eerste, beyde ordinarise sijnde, waren - so 't schijnt - de landen voir een wijl tijts gedient, temeer ende beter so een gedeelte van 't lant van Wourden oick die van Alphen ende Haserswoude uyten waterschap waeren gescheyden off waterlosinge ten IJssele hadden gesocht.
3e ordinarise waterlosinge Mer naer verloop van ontrent vijftich jaeren weder in gelijck gebreck van behoirlicke waterlosinge gevallen sijnde, {151v} heeft hartoge Willem van Beyeren opten 23en augustii 1413 't gemeenlandt een privilegie gegeven daerbij hij seyt dat hij, aengesien hebbende groote swaernisse ende last van waeter 'twelcke de goede luyden gelant in Rijnlandt in der schouwe tot Sparendam tot dier tijden toe gehadt hadden, bevolen hadde den welgeboren heemraet eenen watergang te keuren <70> ende maken uyter Groter Meer bij den Heyligenwech ende voirts besijden den cathuysers bij Amsterdam met twee sluysen, die men noch maecken soude, uytgaende in den Thijen. {152r} Daerbij oick bekennende dat de heemraet voirs. tusschen Amsterdam ende Sparendam also veel sluysen keuren ende leggen mochten als hem bij heuren eede tot des lants behouff nutte ende oirboir dochte ende sij wilden, sonder dat yemant daer eenige sluysen leggen off maken soude tensij bij den voirs. heemraet.
  Dit soude mede geweest sijn een ordinarise waterlosinge tot de derde plaetse. Ende hoewel de grave - so 't schijnt - seer ernstich begeerde dat deselve waterlosinge ten dienst van 't landt soude werden {152v} gevordert, als hebbende bij seecker ander privilegie van date den 11en octobris 1413 gewilt ende bevolen dat alle landen, die met dese waterschappen van Rijnlant beholpen waren ende mede uytwaterden - het waeren veenen, innegewonnen landen off anders eenich landt, hoe 't genompt mochte wesen - allen oncost die daeraff roerde off roeren soude, mede betalen ende gelden souden morgen morgens gelijck als de heemraden dat ordonneren ende setten souden. Ende dat bij seeckere derde privilegie van {153r} date den 21en novembris 1413 Henrick Willemsz., dijckgrave, geautoriseert wert om den ommeslach van drie leeuwen87 tot vervallinge van den cost ende oncost daertoe te doen, die binnen de vier heylige dagen van Kerstmisse aen Jan van Wourden, rentmeester <71> van de heemraden, gedaen most zijn, uyt te leggen ende tweeschat aen gelde off vierschat aen pande weder te innen naer des landts recht. Welck bevel van uytlegginge de voirs. grave bij vordere brieven van date den 7en februarii 1414 weder vernieut heeft. {153v} Vorder oick bij latere brieven van date den 20en februarii 1414 de executie van de voirs. drie leeuwen beveelt allen bailliuwen, schouten, boden, rechteren ende dienaren overal in sijnen landen binnen steden ende daerbuyten geseten.
  Uyt alle welck so dickwijlen gereereerde beveelen immers blijckt, dattet den grave seer ernst es geweest dat de voirs. derde ordinarise waterlosinge ter voirs. plaetse immer souden werden gevordert ende gemaeckt.
Niet gevordert mer achterwegen gebleven So en is daerop - dat die voirs. van Leyden weeten - nochtans nyet gevolcht. Meugelicken deur de partischappe {154r} van Houcx ende Cabbeljaus, doen in den lande sijnde, ende dat hartoge Willem van Beyeren verhindert was metter oirloge tusschen hartoge Philips van Bourgongi sijnen tweevoudigen schoonbroeder ende de coninck van Vrancrijck off mits sijnen sterffdach, 'twelck daernae viel den lesten mey des jaers 1417. Off ysser yet op gevolcht ende dat Rijnlant 't genot van de waterlosinge heeft gehadt, so en heeftet nyet lang geduyert, mer is weder wechgenomen ten groten ondienste van 't landt.
  Also 't voirs. gemeenelandt blijvende de principale off ordinaris waterlosinge in de Zuyderzee, nyeuwers meerder noch beter {154v} waterlosinge en soude hebben dan ter voirs. plaetse. Doordien - so geseyt es - Rijnlandt de meeste winden ende stormen opcomen uyten westen, noortwesten off zuytwesten, dewelcke <72> 't meerwaeter in der Nyeuwer Meer opsetten ende drijven naer den Overtoom. Ende ter contrarie het Tije ofte water voir Amsterdam hol, leech ende laech maecken ende sulcx de meeste losinge in de Zuyerzee soude geven. Daer het ter contrarie jegenwoirdelicken ende deselve losinge gestopt blijvende, terugge wederkeeren moet naer de meeren ende met so langen, wijden ende verdere ommeloop de Spieringmeer off de Sparen moet soucken, {155r} daer 't met veranderingen van winden ende 't weeder opsetten van 't buytenwater dickwijlen geen losinge en kan crijgen. Blijvende sulcx de innegelanden ende sonderlinghe de laechlanders ende andere, metten bosem gemeen leggende, belast met alle de wateren. 't Welck hoe schadelicken hem 'tselve is, ygelicken goet heeft te considereren.
  Temeer ende beter die overleggen wilt, hoe hooch dat het binnenwater door storm en windt, 'twelck men nompt het jachwater, kan werden opgeset, [dat] 't waeter in 't jegenwoirdige 1595e jaer metterdaet gesien es, dat den noorden- off noortoostenstorm - sonder inbreck off eenich buyten waeter - in ende om Leyden ende tot aen den Hogen Rijndijck toe, {155v} so hooch geweest es; geen drie vingeren breet minder als het voirgaende bij doorbreecken van dijcken es geweest. 't Welck die van Leyden, als den lagen landen naest sijnde ende daeraen leggende, nyet en connen laeten te openen, teneynde de hooftingelanden eenmalen in bedencken mogen nemen off nyet voir 't gemeenlandt nodich ende oirbaerlick es deselve waterlosinge metten eersten bij de hant te nemen ende 't landt 't genot van dien te doen hebben.
Extra-ordinarise waterlosingen {156r} De extra-ordinarise waterlosingen sijn driederley. Ten eersten in der IJssele, ten tweeden met gedooch opten bosem van andere heemraetschappen, ten derden in der Noortzee.
IJssele Voir soveel als aengaet de waterlosinge in der IJssele en heeft 't gemeenlandt <in> <73> 't brede vanouts noeyt waterlosinge gehadt, mer - gelijck boven is aengeroert - eenige in 't particulier. Als eerst die van Alphen aen de westsijde met Haserswoude, Buscoop en Wensveen bij privilegie, gegeven maendage naer Palmen anno 1306. Die van Alphen aen de oostzijde bij privilegie van date maendaechs nae Jaersdach anno 1360. Die van de zuytsijde van Wourden ende {156v} 't Sticht bij privilegie van date 's vrijdaechs naer Petri-ad-vincula anno 1363.
  Mer in den jare 1380 opten Paeschavont, ende sulcx 17 jaeren naer de ordinaris waterlosinge Halffwegen was geopent, heeft hartoge Aelbert van Beyeren, als ruwaert, die van Rijnlant bij privilegie verleent een watergang, die gaen soude uyter Gouwe in d'IJssele, streckende doir 't ambacht van Moordrecht; de watergang, sluysen ende dijcken ter keure van den heemraet. Mer off deselve oeyt gemaeckt sij geweest off nyet, es de voirs. van Leyden onbekendt. Laeten hun beduncken 'neen'. Immers en hebben dairvan noeyt yet gevonden. Oick nyet wetende off {157r} daervan eenige merckteykenen noch resteren mogen. Connen oick nyet gevoelen dat 't gemeenlandt daerdoor eenichsins gebaet soude connen sijn.
Verlaet ende colc ter Goude Ende in den jaere 1413 opten 12en octobris heeft hartoge Willem van Beyeren tot nutschap ende proffijt der steden van Haerlem ende der Goude ende van den gemeenenlande van Noort-Hollandt, een verlaet ende een colck doen maken binnen der voirs. stede <74> van der Goude aen beyde sijden van de grote sluyse aldaer. Tot 't maecken van welcken sluyse oick gedient heeft den ommeslach van drie leeuwen opte mergen - hiervoiren88 - volgende de brieven van date 1414 den 20en februarii.
Mallesluyse ter Goude Vorder in den jare 1536 den 10en jannuarii sijn die {157v} van der Goude bij keyser Caerle geoctroyeert tot 't leggen van een nyeuwe sluyse in den IJseldijck achter 't slot ter Goude, die men nompt de Mallesluys, om daerdoor te losen 't water in der IJssele, mits boven 400 gulden bij sijn majesteyt daertoe gecontribueert, heffende 3 stuyvers op elcke morgen in Rijlant ende Schielandt, die daerbij souden sijn geproffiteert. Ende hebben die van der Goude belooft de sluys ten eeuwigen dagen buyten sijn majesteyts coste te onderhouden volgende heur verbandtbrieven van den lesten martii 1536.
Contribuanten tot de Mallesluyse Dienvolgende hebben de voirs. van der Goude opten 10en decembris 1541 quitantie gespasseert nopende de voirs. 3 stuyvers {158r} opte mergen bij hem gegeven over 270 mergen opte Westsijde van de Gouwe onder de molen van Zanen; over 66 morgen van Diewer Dirck Govertsz. onder de Hornmolen opte Gouwe bij Alphen; over 221 margen onder de molen van Laech Boscoop; over 257 margen in Groensfoort, 407 margen in Poelijen ende 307 margen in Snijdelwijck, alle drie <75> gelegen onder de Noorteyntsche molen van Waddincxveen; over 300 margen onder Brouck en 't landt van Tuyl, over 200 morgen in Coenecoop ende over achthondert margen van die van 't Zuyteynde, alle drie gelegen onder {158v} de Zuyteyntsche molen van Waddincxveen; ende over 347 margen onder de molen van Randenburch. Makende t'samen 3185 morgen onder Rijnlandt gelegen, behalven 300 margen leggende in den Brouck ende Tuyl, die met Schielandt uytwaterende, mede in 't particulier losinge hebben off geacht werden te hebben opte Gouwe.
Groote Sluyse ter Goude Ende in den jare 1575 opten 20en jannuarii es op 't versouck van de gecommitteerde raden van de Admiraliteyt geordonneert in den IJsseldijck bij, aen off ontrent der stede van der Goude geleyt te werden een sluyse, wijdt 28 off dertich voeten, met een {159r} colck om daerdeur - t'allen tijden des noot sijnde - so cromstevens89 als gelijcke schepen, ter oirloge dienende, uyt ende inne te mogen brengen. Ende waren de hogeheemraden van Rijnlant, Delfflandt ende Schielandt tot de vorderinge van dien specialicken gecommitteert met autorisatie om de penningen ende oncosten, daertoe nodich, te vinden ende ommeslaen over de landen van Rijnlandt, Delfflandt ende Schielandt, de landen boven der Goude aen de noortsijde van der IJssele, mitsgaders over de landen van Wourden ende die sijluyden bevinden ende verstaen souden so in haer uytwateringen, waterlosingen, watertochten off <76> andersints bij deselve sluyse geprofiteert te mogen werden.
  {159v} 't Welck dusverre geseyt sij van de extra-ordinaris waterlosinge opter IJssele deur de Gouwe, wijt sijnde:
de twee Gousche sluysen t'Alphen, d'een ... , d'ander ... ;
de brugge tot Boscoop ... ;
de brugge tot Wensveen ...
ende de brugge voir der Goude ... .
Ende hebbende sodanige losinge in der IJssele als die es deur drie sluysen als:
de Mallesluyse met < <76r> 14 voeten> lichts;
de Middelste <te weten de sluys in der stadt> met <15 voeten> lichts
ende de nyeuwe spoye met <26 voeten> lichts.
  Nopende het tweede poinct van de extra-ordinaris {160r} waterlosinge, 'twelck gestelt is met gedooch opten bosem van andere heemraetschappen. 'tselve is twederley, te weten op Delfflant off op Amsterlant.
Op Delflant Voir soveel aengaet de losinge op Delfflandt, deselve valt deur den duycker aen den Leytschendam, dewelcke met believen van de heemraden tot sodanige tijden als sij geen gebreck daerbij en hebben, geopent wert ende ontfangende het Rijnlantsche water in off op haren bosem, loost in de Mase ende wederomme ter noot uyt Delfflandt in Rijnlandt ende opten bosem vandien.
  < <76v> in de marge: Zie d'acte van den Hoven in date 4 november 1514.>
  Ende dit al volgende de overcompsten die hiervan mogen zijn, dewelcke die van Leyden nyet en hebben, so sij anders nyet gelaten en souden hebben daervan {160v} alhier naerder openinge ende verclaringe te doen.
Op Amsterlant <77> Mer voir soveel belangt de losinge op Amsterlandt staet te weeten, dat in effecte Rijnlandt ende Amsterlandt mits de wechneminge ende 't verdelven van de lantscheydinge van Swadenburchdam - als voiren - leyt in een gemeen waterschap, ende dat offwel die van Amsterlandt souden mogen bewilligen om den Legmeerdijck te nemen ende achten voir de lantscheydinge. Dat evenwel deselve bij inbreck - daer Godt almachtich de landen voir bewaere - deselve 't water geensins en souden cunnen schutten, hoe men die oick souden mogen of willen maken als noch breette noch {161r} gront hebbende om een zeeweer te maecken. In vougen dat de voirs. van Leyden hem laeten beduncken, dat alle 'tgeen daerop wert gebout ende gebesoingeert nyet es, nyet wesen en sal dan cost ende tijt verloren ofte 't ooch op wat anders heeft, namelicken dat het voirste - 'twelck in desen bij eenige wert gedreven - nyet en compt uyt eenich interest, dat het landt van Rijnlandt deur de gemeenschappe des waters lijden soude, mer meer uyt eenige exorbitante affectie, die men de stede van Haerlem toedragende es ende langen tijt gedragen heeft.
  < <77v> in de marge: Ende bij za: Milde met dezelve woorden geposteert.>
  Ende 't es een saecke die langen tijt oick onder dengeenen die in de materie van 't waterschap best ervaren {161v} sijn, in twijffel heeft gestaen off Rijnlandt deur de gemeenschap van 't water met Amsterlant gebatet off beschadicht es.
Of de gemeenschap met Amsterlant Rijnlant batet of schadet. Wesende de voirs. van Leyden genouch voirsekert dat Jan van Brouckhoven, saliger, die behalven dat Dirck van Brouchoven, sijn vader, eenige jaren lang rentmeester van Rijnlant geweest ende hij als sijn clerck 't cantoir bewaert hadde, selffs veertich jaeren lang aen den anderen rentmeester van Rijnlandt geweest <78> was, ende sulcx in der saecken - nyemant te na gesproken - so wel ervaren was als yemant soude mogen sijn, in sodanige gevoelen is geweest ende door lange ervarentheyt geleert hadde, dat Rijnlandt {162r} deur de voirs. gemeenschappe grote baet hadde ende in 't minste geen schaede.
  Ten eersten deurdien Amsterlandt - oick nae sijn proportie ende grote - nyeuwers nae soveel meeren en grote wateren en heeft als mer de Diemermeer ende Legmeer. Daer ter contrarie de meeren ende grote wateren van Rijnlandt bij gissinge wel tien maelen so groot sijn. Als wesende de Grote Meer, vanouts geraempt op elff off 12 mijlen ommegaens90, jegenwoirdelick wel seventien off achtien mijlen ommegaens, gelijck onlancx deur de mate, ten bevele van de voirs. van Leyden daerop geleyt, bevonden is.
  Ten tweeden dat dat 't lant off den gront gelegen tusschen {162v} den ring van Amsterlandt bij vergelijkinge van 't begrip tusschen den ommedijck van Rijlandt nyet en soude moghen uytbrengen 't vijffde deel.
  Ten derden dat de weste-, noortweste- ende zuytwestestormen - gelijck oick hiervoiren is aengeroert - meest in Hollandt waeyen, deur dewelcke 't water op Amsterlandt moet vallen ende aenperssen.
  Ten vierden dat Amsterlant naer sijn proportie ongelijck meer lichts heeft in hoiren dijck dan Rijnlandt, als hebbende91 jegens <10 roeden 9 voeten 1 duym vijf greynen92> licht 'twelck - als hiervoiren - Rijnlant heeft, <zes sluysen duyckers> gelegen binnen Amsterdam <ende bovendien eene sluys tot Ypersloot ende eene sluys op Diemerdam, wijt zijnde:
binnen Amsterdam de duycker aen de Haerlemerpoort, jegenwoordelicken gestopt zijnde, vijf voeten 3 duymen 5 greynen;
de Haerlemersluys 1 roede 7 voeten;
den duycker in den Dam 1 roede 1 voet 8 duymen;
de Damsluys 1 roede 3 voeten 6 duymen;
de Oude-Zijssluys 1 roede 2 voeten 7 duymen 7 greynen;
ende de duycker aen Sint-Antoniuspoort 1 roede 9 duymen
al van tienden;
de sluys op Ypersloot ... >
ende hebbende t'samen ... lichts.
  {163r} <79> Ende ten laetsten dat de sluysen van Amsterlandt, soveel naerder de Zuyderzee leggende als de sluysen van Rijnlandt, veel eer ende veel langer moeten losen ende dat de losinge van Amsterlandt, daertoe so hem als Rijnlant eenerleye winden dienen, de Rijnlandsche losinge moet verhinderen ende ophouden.
  Dit waren de redenen die den ouden Brouckhoven onbeweechlicken in sijn gevoelen hielden. Ende also men nae rechten ygelicken schuldich is te geloven in sijn professie, so achten die van Leyden nyet onbillick te sijn, dat sij hun hierin met desselffs gevoelen vergelijcken. Immers so lange totdat sij beter redenen sullen hebben gehoirt.
Combineren van de heemraetschappen {163v} 't Welck hemluyden doet geloven dat voir den lande van Rijnlandt nut ende oirboir waer de waterschappen off te combineren ende te maken één waterschap onder één opsicht ende beleyt. Sonderlinge also vergeeffs es dat men met grote costen, moeyten ende beswaernissen sijnen dijck starck ende onverwinnelicken maeckt als aen d'ander sijde van gelijcken nyet en wert gedaen. Mer dat men 't water ter noot van deselve nyet en sal connen uytsluyten noch ontgaen.
  Off datter gemaeckt werde een collegie superintendent van alle de landen ende heemraetschappen daervan men bij inbreck 't water souden hebben te verwachten.
Opwater van de Rijn des jaers [15]95 {164r} Het opwater, 'twelck in den lopenden jaeren 1595 van boven den Rijnstroom <80> aff in so groten menichte, als oeyt menssche hoecht, gecomen is, jae so, dat men tot Coelen93 vastelicken meenden, dat de heele Nederlanden souden hebben versopen. Sulcx oick datter geen dijcken en sijn geweest beneden Coelen, die nyet óf overgelopen óf innegebroken en zijn, hoirt ons billicken wacker ende wijs te maecken ende soveel te leeren. Dat heeftet innebreeckende tusschen Reenen ende Wageningen sijn wech ende losinge connen vinden deur de Renentsche veenen, Enckhuysen94, Scharpenseel, Wouwenberch, Leusden met wechneminge van de poorten ende wallen van Amersfoort, tot in de {164v} Zuyderzee toe.
  't Soude oick voir 't eerste heel Amsterlandt ende vervolgens oick geheel Rijnlandt wel hebben connen bevloeyen, indien den Leckendijck tusschen Amerongen ende de Waert deur de naersticheyt ende goede toesicht van die van den gestichte van Utrecht met geweldiger handt nyet gehouden, mer dat die óff overlopen ófte deurgebrocken ware geweest. Gheen dijken noch caden en souden 't water connen hebben wederstaen.
  Des hem de voirs. van Leyden gedragen tot kennisse van dengeenen die des lants gelegentheyt beter bekent is.
Noortsee De derde extra-ordinarise waterlosinge es in de Noortzee, daervan nae veel ende {165r} lange disputati off het den lande oirbaerlicken ende vorderlicken soude sijn. Ende verscheyden peylingen ende waterpassen eyntelicken in den jare 1572 van Catwijck opten Rijn tot Catwijck op 't Zee toe een heerlicke prouve gedaen ende metterdaet bevonden es, dat 't lant - alle andere <81> waterlosingen feylende - aldaer ten hoochsten, besten ende meesten sal werden geryft. Daervan 't canael noch in wesen is.
  <80v> in de marge: ziet desen angaende de notelen omme dit t'extenderen.
  <81r> tekst: 'kennisse D en HH' doorgehaald en o.a bijgeschreven: 'Zouct fo. 51 tot fo. 60 verso'.
Kennisse Dijckgraef ende Hogeheemraden comende bij delegatie {165v} Behalven welcke voirgaende kennisse off juridicature tot het heemrecht daervan tot noch toe es geseyt. So compt den voirn. heemraden bij delegatie oick kennisse ten eersten opte zeeduynen, wesende een gedeelte van den ommedijck, ring ofte cirkel, oick soveel de helmplantinge aengaet, mer vorder noch anders nyet, ende ten tweeden opte ontgrondinge ende 't weeder toemaecken van de landen.

 

86 Op <68v> door Jan van Hout ingevuld met toevoeging in de marge: 'zij gesteld uyt 't Vroonbouc'. Back to Text
87 1 leeuw = 1 leeuwengroot = zilveren munt met klimmende leeuw ter waarde van 1 groot (= 8 penningen); Van Gelder, De Nederlandse munten, p. 33, 263. Back to Text
88 Zie fol. {153r}. Back to Text
89 Op binnenwateren gebruikte vaartuigen met binnenwaarts gebogen steven (WNT). Back to Text
90 <78r> in de marge hierbij geschreven 'a fol. 129'. a = ELO SA I inv.nr. 1263. Back to Text
91 <78v> in de marge: 'zij ondersocht'. Op deze folio zijn de maten ingevuld, zoals zij in de getranscribeerde tekst tussen <> zijn genoteerd. Back to Text
92 Grein = zaadkorrel. Als maat gebruikt voor het wegen van edelstenen. Back to Text
93 Keulen. Back to Text
94 Jan van Hout schreef 'Emmelic' boven 'Enck' van Enckhuysen. Back to Text

amh_19amh_19amh_19

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_18 amh_18 amh_18
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

18. Ruycht in de wateren

Ruycht in de wateren {144r} <66y> Daer is noch een tweede verhinderinge in de losinge van de wateren ter sluyse. Te weeten de groenicheyt die in den wateren wassende es ende den gront opgeeft. Waerinne voirsien wert deur de jaerlixe schouwen van schouten ende croesheemraden. Hierop hebben de voirs. dijckgrave ende hogeheemraden 't bewerp van de nyeuwe keuren verscheydelick verkeurt, maelcanderen in effecte contrariende.
  Ten eersten daer sij gebieden willen van alle slijm, oncruyt, vuylnisse tenminsten anderhalve roede van de wal schoon te maecken met instrumenten daertoe dienende, mette wortel {144v} op te halen, in schepen off schuyten te leggen, daernaer te brengen opte wallen van haer houffslach ende nergens elders, deselve vuylnisse so verre te landtwerts innebrengende dattet met een dagelicx water nyet wederomme in de diepte werde getrocken.
  Ende ten tweeden dat sij daer sij 't baggeren off aerde te slaen verbieden.
  Belangende 't 1e, 't ooch hebbende81 daer de wateren haer diepte behouden so om de losinge alsoick om de deurvaert te beneficien ende vervorderen, houden die van Leyden dattet is een gevolch {145r} van 't heemrecht ende dat - al esset sulcx dat den heemraden sulcx nyet toe en compt uyt crachte van eenige privilegi, mer bij hem geurpeert sij - dat men hem de kennisse van dien behoirt te geven, mits dat de keuren so werden gelimiteert ende gerestringeert, dat die nyet en staen tot captie82 ende dat die onmogelicken sijn te onderhouden. Want 't oncruyt, soo 't genompt wert, mette wortel op te halen nyet practicabel en is ende en weeten die van Leyden van sodanige instrumenten nyet te spreecken. Ende 't opgehaelde in schepen off schuyten {145v} te leggen, daernaer op haer wallen in <66z> 'tselve houffslach te leggen ende nyeuwers elders, so diep en gaet den heemraden gansch nyet aen. Want gehoufslaechden heur karwerck gemaeckt ende sulcx doende heur gront van slijm ende vuylicheyt - hoeveel mogelicken is - ontledicht hebbende, behoiren verstaen te werden voldaen te hebben, sonder hem een wet83 voir te schrijven hoe off waer daermede te blijven.
  Het oude gebruyck van schouwen is nyet dan al te beswaerlicken - ende so dickmael bij die van Leyden geclaecht - nyet mogelick de boeten ende beschouwingen t'ontgaen wat {146r} naersticheyt ende arbeyt men daertoe oick doet, als de bode, den gehouffslaechden affgonstich sijnde, den haeck in 't water slaet. Al en worden daerop gheen meerder stricken84 off capti getenteert ende de goede luyden vorder beswaert om 't ruycht op 't lant te brengen tot grote schade van hun maeylanden.
  Hierbij comende dat also de heeren burgemeesters bij octroy van den 29en julii 1458 geprivilegieert sijn om de keuren te leggen op hare visscherijen ende sulcx oick opte Maren ende Poel - oick aengaende 't wassen van de ruychten aen de canten - nyet gehouden en sijn eenighe keuren van heemraden {146v} op ende in haer visscheri te gedogen. Nochtans nyet van meeninge sijnde op 't wechnemen ende ophalen van het ruycht uyt de wateren voir so veel de Maren ende Marenpoelen aengaet daerop veel te insisteren, naedien sij daerbij so groten interest nyet en sijn lijdende, mits dat 'tselve ten regarde van hare andere visscherijen nyet en werde getrocken in consequentie.
  Belangende het tweede, te weeten 't verbot van 't baggeren, 'twelck onlochelicke diepte van de wateren geeft, 'twelck dijckgrave ende heemraden immers soucken ende sulcx met recht gestelt wert 't eerste te contrarien, 'tselve es geheel polityck ende en gaet den heemraden nyet aen. In vougen dat haer gebot off verbot daertoe nyet van bederff85 en is. Immers hebben die van Leyden hemluyden de moeyten - voir soveel haerluyder visscherijen aengaet - over lange tijt al affgenomen, mits in cracht van haer voirgeroerde privilegi 't baggeren bij keur verboden hebbende.
  't Welck dusverre geseyt sij nopende de verhinderingen in de waterlosingen, veroirsaeckt 'tsij deur de visscherijen als de ruychte ende {147v} 't oncruyt 'twelck daerinne off groeyende off vergaerende es.

 

81 Het ooch hebbende = dat als strekking heeft. Back to Text
82 Captie maken = bezwaar maken, tegenstribbelen (WNT). Back to Text
83 Fol. {145v}: 'weet'; fol. <66z>: 'wet'. Misschien heeft de klerk gedacht dat Van Hout doelde op een bekeuring uitschrijven. 'Weet' kan betekenen: een gerechtelijke aanzegging. Back to Text
84 'Strik' gebezigd in de betekenis van 'een gevaarlijke poging om iemand in moeilijkheden te brengen' (WNT). Back to Text
85 'Bederf' in betekenis I: 'van bederf hebben' = van noode hebben (WNT). Back to Text

amh_18amh_18amh_18

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_17 amh_17 amh_17
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

17. Dachgelden van dijckgrave ende hogeheemraden

Nopende de dachgelden van dijckgrave ende hogeheemraden {139r} <66t> Om nu bij manier van praeoccupatie te antwoirden op de vrage die hierop soude mogen werden voirgeworpen, off dijckgrave ende hogeheemraden voir de voirgaende resolutie geen reyscosten off dachgelden tot last van den gemeenen lande en hebben gebracht, seggen de voirs. van Leyden dat sij bevinden 'jae'. Ende dat sij, reysende off besoingerende buyten de rechtdagen off schoudagen, in saecken 't gemeenlandt aengaende, 'tsij tot conservatie van de jurisdictie off andersints, dachgelden hebben genoten so in loco als extra locum, ende dat de dachgelden voirgaende geweest zijn.
  Ende also de hooftingelanden bij het 2e articule79 van de gebreecken ende abuysen, {139v} anno 1549 den commissarisen overgelevert, geclaecht hadden over grote excessive onnutte costen ende vacati, so van heurluyder reysen, boden ende anders, so is daerop op 't doen van de rekeninge van den jare ... gesloten als ... . So is daerop bij den voirs. commissarisen, parti gehoirt, ende genouch bij heuren consente geordonneert dat dijckgrave ende hogeheemraden van doen voort nyet en souden brengen in rekeninghe: wagenhuyeren, schuythuyeren, gelagen, teercosten off presenti. Dan souden van doen voirts vacerende hebben ende ontfangen 'sdaechs elck 2 gulden 5 stuyver geduyrende voir seven doen eerstcomende jaeren sonder praejudicie van {140r} yemants recht daer en t'eynden. Ende de rentmeester off clerck voir vracht, teercosten als anders 22 stuyvers geduyrende als voiren. Ende de heemraet vacerende in plaetse van sijne residentie souden hebben thien stuyvers, de clerck off ontfanger vijff stuyvers.
  Mer opten 6en aprilis 1559 es bij den hooftingelanden geresolveert dat de heemraden van dan voirts tot dachgelden souden ontfangen elcx 2 gulden 8 stuyvers, ende de rentmeester off clerck elck 24 stuyvers 'sdaechs. 't Welck in sulcker vougen gelopen es tot in den jare 1577, ten welcken tijde opten 1en octobris - gelijck voiren is aengeroert - geresolveert is dat de {140v} heemraden ende secretaris voir den tijt van een jaer, begonst 1en may 1577, van 't gemeenlandt souden ontfangen voir alle haer reysen die in 'tselve jaer gedaen souden werden, drie gulden 'sdaechs boven wagen- ende schuythuyeren.
 
<66v> Dienvolgende sijn tot laste van de landen gepasseert in de vierde rekeninge van de jaeren [15]50 ende '51 fol. 14v.80 452- 4-6;
in den jaeren '52 ende '53 bij de 5e rekeninge fol. 138v. 680- 6-0;
in den jaren '54 ende '55 bij de seste rekeninghe fol.173 467- 3-0;
in den jaren '56, '57 ende '58 bij de sevende rekeninge fol. 489v. 1281-11-6;
{141r} in den jaeren '59 ende '60 bij de achtste rekeninge fol. 243v. 1008- 3-6;
in den jaren '61 ende '62 bij de 9e rekeninghe fol. 236 854-10-6;
in den jare '63 bij de 10e rekeninge fol. 114 532-15-0;
in den jare '64 bij de 11e rekeninge fol. 112 376- 8-0;
in den jare '65 bij de 12e rekeninge fol. 120v. 626- 2-0;
in den jare '66 bij de 13e rekeninge fol. 215 940-11-0;
{141v} in den jare '67 bij de 14e rekeninge fol. 129v. 670-11-0;
in den jare '68 bij de 15e rekeninge fol. 123 620-10-0;
<66w> in den jare '69 bij de 16e rekeninge fol. 140v. 655- 0-0;
in den jare '70 bij de 17e rekeninge fol. 155 607- 0-0;
in den jare '71 bij de 18e rekeninge daerinne begrepen de reysen tot vordernisse van de waterlosinge tot Catwijck fol. 313v. 817-18-0;
in den jare '72 bij de 20e rekeninge fol. 150 v. 459- 7-0;
in den jaren '79 ende '80 bij de 21e rekeninghe fol.269v. 2146-19-0;
in den jare '81 bij de 22e rekeninge fol. 201 1212-14-0;
in den jare '82 bij de 23e rekeninge fol. 153v. 990-11-0;
in den jare '83 bij de 24e rekeninge fol. 130 1886-17-0;
in den jare '84 bij de 25e rekeninge fol. 204v. 2059-15-0;
in den jare '85 bij de 26e rekeninge fol. 154v. 2020-19-6;
in den jare '86 bij de 27e rekeninge fol. 173 1433-10-0;
in den jare '87 bij de 28e rekeninge fol. 214v. 2797-15-6;
in den jare '88 bij de eerste rekeninge van Foy van Brouckhoven fol. 195v. 2100- 4-6;
in den jare '89 bij de 2e rekeninge van Foy van Brouckhoven fol. 169v. 3269-16-6;
in den jare '90 bij de derde rekeninge van Foy van Brouckhoven fol. 158v. 3308- 3-6;
in den voirleden jare '91, so die ten hoochsten begroot sijn,
fol. 150. 3219 -8-6  
ende fol. 151 99-11-6,  
compt tesamen 3319- 0-0.
  {143r} Mer opten 24en mey 1593 hebben de hooftinnegelanden dijckgrave ende hogeheemraden voir een tijt van drie jaeren, begonst den 1en januarii doen voirleden, voir ende in plaetse van haerluyder dachgelden, reys- ende teercosten, mitsgaders van de rentmeester, secretaris ende heurluyder aenval in 't reysen toegevoucht een summe van 3000 gulden jaerlicx, sonder yet vorder 'tsij van ordinarise off extra-ordinarise rechtdagen ende diergelijcke besoingien te mogen genyeten, uytgeseyt op 't doen ende sluyten van des rentmeesters rekeningen, aldaer sij genyeten souden haer gewoonlicke dachgelden.
  Sodat men jegenwoirdelicken bijnaest so veel behoirt om te slaen om te vervallen de reyscosten ende dachgelden, {143v} als men in voirtijden placht tot onderhout van 's-gemeenlants wercken, sluysen, dijcken ende andere nootwendige saecken. 't Welck bij die van Leyden alhier tot geen andere intentie en wert gestelt dan om den hooftingelanden te vermanen daerinne so nopende de vorder perceptie van de boeten als 't verminderen ende affsnijden van de exorbitante reys- ende teercosten sodanige goeden oirdre te raemen, als ten opsicht van de tegenwoirdigen tijt ende 't gundt eenichsins in consideratie behoirt te werden genomen met gemeenen advyse raetsaempst sal werden gevonden.

 

79 <66t r>: '7e' artikel. Back to Text
80 OAR inv.nr. 9572 fol. 93v. : 452.14.6. De verwijzing naar folio's heeft betrekking op de rekeningen die in het archief van de hoofdingelanden werden bewaard. Vanaf 1587 zijn de rekeningen bewaard: ELO SA II inv.nrs. 5481-5485. Back to Text

amh_17amh_17amh_17

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_16 amh_16 amh_16
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

16. Nopende der heemraden portie in de boeten

Nopende der heemraden portie in de boeten. 't Welck geseyt sijnde ten opsicht van de visscherijen bedunckt de voirs. van Leyden sonderlinge, so in de voirs. brieven vermaent wert van de boeten van thien ponden te verbeuren tegens elcken heemraet ende jegens den grave so veel als tegens alle de heemraden, daeruyt - so 't schijnt - gesproten sijn de hoochste boeten van tweemael tseventich ponden, dewelcke de heemraden maeckende de keuren over den Sparendamschendijck in de swaerste saecken {127v} plegen te stellen - de plaetse te vereisschen hier te verclaren 't gundt sij bevonden hebben van de participatie der boeten voir de heemraden; hoe 't landt aen een gedeelte van de boeten is gecomen ende wat 't proffijt sulcx voir 't lant heeft ingebracht. Alles omme den innegelanden te dienen tot onderrechtinge.
Oorspronc van de hoochste boeten van twiemael tseventich ponden. < <66k r> Te gedencken dat ooc de boden per zake in den gedaechde ende gewesen en vele boete hebben volgens ordres van den 4 novembris 1580 den 10en penning ende daerboven den 20en penning.>
Pennincgelden van de heemraden. So bevinden dan de voirs. van Leyden dat vanouts de hogeheemraden haer opgeleyde ampt tot vorderinge van 't gemeene beste hebben moeten bedienen tot haren costen sonder ander wedden, dachgelden, reys- off teercosten off proffijt te genyeten dan haer penninggelden bedragende, als blijct {128r} uyte brieven van date den 20en mey 1494, om de twee jaeren vier penningen ... < <66k v> payments > over alle de geldende <66l> mergentalen. 't Welck gestelt was om de twee jaeren so de ommeslagen so weynich vielen, dat men om de twee jaeren mer eens gaderde, genyetende daerentegens de gerechte helft in de boeten. 't Welck oick bij het octroy van de jare 1510 den 19en martii, hiervoiren fo ... 75 gesereert, wert verclaert so wel ten opsicht van 't penninggelt voir ... als van de helft van de boeten.
  Ter saecke van welcke perceptie van de helfte der boeten mettertijt {128v} oneensheyden geresen sijnde tusschen de bailliu ende dijckgrave, ter eenre, ende de hogeheemraden, ter andere, es opten 18en mey des jaers 1522 ternedergeleyt ende verdragen volgende seeckere acte hier innegelijft.
Insertie van acte nopende de perceptie van boeten Opten geschillen ende differenten wesende tusschen Dirck van der Does als bailliu ende dijckgraeff van Rijnlant, ter eenre, ende de hogeheemraden van Rijnlandt, ter andere sijden, opte executie ende inninge van de boeten ende breucken die gevallen waeren ende noch souden mogen vallen in de schouwinge van de dijken ende andersints in 't heemraetschap van Rijnlandt, {129r} so sijn de voirs. dijckgraeff ende heemraden van Rijnlant in presentie ende bij tusschenspreecken van de luyden van de Rekeninge in Den Haghe met maelcanderen overcommen ende geaccordeert in der vorme ende maniere als hiernae volcht.
  In den eersten dat de voirs. dijcgrave van Rijnlandt van nu voirtaen achtervolgen ende onderhouden sal de keuren ende ordonnanti, gemaeckt tot welvaeren van den voirs. heemraetschap van Rijnlandt, ende sonder eenige dissimulatie te executeren ofte doen executeren, alle de boeten ende breucken die vallen sullen binnen denselven heemraetschap, ende gheen compositie apart daervan mogen maecken buyten de voirs. heemraden off eenige van hemluyden bij 't collegie daertoe {129v} gecommitteert, ter presentie <66m> van den clerck van 't voirs. heemraetschap, die 'tselve registreren sal.
  Ten tweeden sal den voirn. clerck ontfang hebben van alle de penningen comende van de boeten ende breucken binnen 't voirs. heemraetschap vallende, daervan hij gehouden wert alle jaer opte meyschouwe den voirn. dijckgrave ende heemraden goede rekeninge, bewijs ende reliqua te doen, daervan overleverende den voirs. dijckgrave d'eene helft ende den voirn. heemraden d'ander helft, eerst ende alvoiren affgetogen de costen van de executie ende darenboven van des dijckgraven helft een derde part ende voir de heemraets helft {130r} de twee deelen van de costen, gedaen bij de voirs. dijckgrave ende heemraden ende haren dienaers in de vier ordinaris recht- ende schouwedagen.
  Ende ten derden so sal de voirs. dijckgrave gehouden wesen uyt te leggen opte onwillige betaelders hem overgelevert ende deselve nae den dijckrechte wederom innen volgende d'ordonnantie daerop gemaeckt in sulcken schijn dat hij daerdeure ten eynde van de executie geen verlies en heeft.
  Eynde van de insertie der acte nopende de perceptie van de boeten.76
Crimpen, dijcgraef alle de boeten gelaten. Mer sijn daerinne eenige veranderingen gevallen bij tijde van Adriaen van Crimpen, in sijn leven dijckgrave, hebbende de hogeheemraden - om redenen hem daertoe bewegende - den voirn. Crimpen op een {130v} prouve ende tot haer wederseggen toegelaeten heurluyder portie ende quote van de boeten voirs., mits dat hij hem sulcx gedragen soude in de ordinaris rechtdagen, schoudagen ende anders als de heemraden met hem voirtijts tot dien dage toe gedaen hadden.
  't Welck die van Leyden hem beduncken laeten dat <66n> voir de voirs. veranderinge Adriaen van Crimpen de hogeheemraden alle de boeten mocht hebben gelaten, mits dat de heemraden alle de costen deden ende den dijckgraeff vrij hielden. Ende dat met deselve veranderinge {131r} de dijckgraeff de geheele boeten soude genyeten ende den heemraden vrij houden van alle reys- ende teercosten ende gelijcke lasten ende beswaernissen.
Mer bij Palensteyns tijt weder aen den heemraden getrocken In welcker vougen sulcx den opgeve van de boeten schijnt gebleven te sijn tot in den beginne van den jaere 1564 den laetsten februarii op Sint-Petersschouwe. Ten welcke daghe 't collegie van den heemraden van Rijnlandt Willem van Palensteyn, doen dijckgrave, bij monde van Wouter van Bekesteyn, haren medebroeder, hadden doen aengeven, dat van ouden tijden de heemraden geparticipeert hadden in de boeten ende breucken vallende in den heemraetschappe {131v} ende dat sulcx geeert was geweest bij alle voirgaende dijckgraven als Dirck van der Does ende sijn voirvaderen, Jan van Berendrecht ende de voirn. Crimpen. Met verhael van de veranderinge, dewelcke diesaengaende bij desselffs Crimpens tijt gevallen was, ende vorder verclaringhe also de heemraden, doen in 't leven, bevonden dat den lande van Rijnlandt nyet nut off oirboir en was hem, Palensteyn, Crimpens naevolger, de geheele boeten langer te laeten, was hem ten dage voirs. vertoont ende overgelevert copie van de acte van de Camer van de Rekeninge, hiervoiren innegelijft. In {132r} 't vorder oick bij monde verclaert, dat de heemraden van meeninge waeren van doen <66o> voirtaen hem naer inhout van de voirs. acte te gedragen, begerende sulcx oick van hem gedaen te werden. Op welck voirstel Palensteyn, sijn beraet genomen hebbende om des Conincklijcke Majesteyts gerechticheyt nyet te vercorten, en hadde den heemraden daerop geen resolutwelick77 antwoirt gegeven, daertoe oick andermalen naderhant vermaent sijnde.
  Mits 'twelck de voirn. heemraden beraden werden den voirn. Palensteyn deur een notaris te doen leveren de voirgaende copie ende hem te doen insinueren {132v} ende verclaren dat sij persisteerden bij 'tgene hem bij monde van Wouter van Bekesteyn, hoogheemraet, heuren medebroeder, uyt heur aller name opten voirs. laetsten februarii tot Haerlem geopent ende verclaert was geweest. Onder protestatie dat de heemraden, naervolgende de voirgeallegeerde verclaringe ende acte, hem van den voirs. laetsten februarii aff souden vougen ende reguleren, houdende alle 'tgene de dijckgrave contrarie de voirs. acte van dien tijt aff gedaen mocht hebben, ende voirts vervorderen soude willen te doen voir nul ende van geender waerden {133r} ende souden voirts daerjegens sulcke remedie soucken als hem oirboir duncken soude.
  Hoe dattet metter voirs. saecke voirts vervaren es ende watter op gevolcht sij, en hebben de voirs. van Leyden noch nyet ondervonden. Mogelicken dat daerinne sonderlingen nyet en is gevordert mits de beroerten van den jaere [15]66 ende de grote voirgevallen veranderinge onlancx daernae gevolcht.
Anno 1577 een gedeelt van de boeten aen 't gemeenlandt gebracht Mer opten 21en septembris <66p> des jaers 1577 sijn vanwegen dijckgrave ende hogeheemraden den hooftingelanden in haer vergaderinge vertoont ende vermaent de grote {133v} costen ende moeyten, die den 9en septembris daertevoiren opten schoudach ende de naevolgende dagen gevallen waeren aen wagenhuyeren, schuythuyeren, teringen, als anders, ende noch meer gelijcke schoudagen ende visitati van den dijck geschieden souden, waervan de voirn. dijckgrave ende hogeheemraden geen dachgelden off proffiten genoten en hadden. < <66p r> zijn volgende 'tgunt hierboven es geseyt gehouden op hun penninggelden ende halve boeten 't landt te dienen.> Ende daromme - so sij seyden - geen redene en was, dat sij op haer eygen buydel souden reysen, dat 't gemeenlant van Rijnlant sulcke ende diergelijcke costen wel behoirde te dragen, mits dat sijluyden tevreeden waeren 't gemeenelandt te laeten volgen {134r} alle de boeten ende breucken, die opten voirs. dijck ende andere schouwen vallen souwen.
  Op welck vertooch den 1en octobris [15]77 bij de hooftingelanden geresolveert es dat de heemraden ende secretaris van Rijnlandt voir den tijt van één jaer, begonst in may '77, van 't gemeenlandt souden ontfangen voir alle heur reysen die in 'tselve jaer gedaen souden worden, drie gulden 'sdaechs boven wagen- ende schuythuyeren, mits doende aen 'tselve landt van de helft van de boeten, uyten hogen dijck vallende, behoirlicke rekeninghe. < <66p v> Nota>
  Dese resolutie - so die van Leyden bevinden - es 't begin <66q> dat de heemraden ende {134v} secretaris tot last van 't landt, so op haer schouwen als rechtdagen, dachgelden hebben genoten, dewelcke vanouts - so geseyt es - quamen tot haeren laste in 't particulier jegens haer penninggelden ende de helft van de boeten.
Voordeel of achterdeel van 't landt mits de perceptie van de boeten Om nu te sien wat voirdeel 't gemeenlandt bij sodanigen resolutie heeft genoten, so wert bevonden ten behouve van 't lant ontfangen ende verantwoirt te sijn in de rekeningen
 
  van den jare [15]85 fol. 87 een summe van £ 153. 3.2;
  van den jaere '86 fol. 97 verso 62.16.8;
  van den jare '87 fol. 116 met memorie;
  van den jare '88 fol. 95 met £ 197.12.2;
  van den jare '89 fol. 87 verso met £ 424. 0.6;
  van den jare '90 fol. 77 met £ 501. 6.6;
  van den jare '91 fol. 82 verso met ... ;
  Daerjegens heeft 't gemeenlandt te coste gehadt
 
in de rekeninge van den jare '80
  fol. 257 rechtdach tot Leyden £ 46.10.0;
  fol. 261 den lesten septembris £ 73. 5.0;
 
in de reeckeninge anno '81
  fol. 180 rechtdach tot ... £ 34.10.0;
  {135v} fol. 188 rechtdach tot ... £ 43.10.0;
  fol. 190 rechtdach tot ... £ 79. 1.0;
     
  summa £ 157. 1.0;
 
in de rekeninghe anni '82
  fol. 140, den 1en januarii rechtdach tot Leyden £ 71.10.0;
  fol. 142, den 2en aprilis rechtdach tot Leyden £ 40. 0.0;
  fol. 148, den 24en septembris rechtdach tot Haerlem £ 95. 0.0;
     
  summa £ 206.15.0;
 
{136r} in de reeckeninge van den jaere '83
  fol. 109 v., den 12en januarii rechtdach tot Leyden £ 99.10.0;
  fol. 115, den 1en aprilis rechtdach tot Leyden £ 64.10.0;
  fol. 120, den 1en julii rechtdach tot Leyden £ 64.10.0;
  fol. 122, den 25en septembris rechtdach tot Haerlem £ 77. 5.0;
     
  summa £ 305.15.0;
 
in de reeckeninge anni '84
  fol. 170, den 1en januarii rechtdach tot Leyden £ 75.0.0;
  fol. 174, den 2en aprilis rechtdach tot Leyden £ 75.0.0;
  fol. 182, den 2en julii rechtdach tot Leyden £ 68.0.0;
  fol. 185 v., rechtdach tot Haerlem £ 91.0.0;
     
  summa £ 309.0.0;
 
in de reekeninge van den jare '85
  fol. 144, den 2en januarii rechtdach tot Leyden £ 93. 0.0;
  fol. 149 v., den 2en april rechtdach tot Leyden £ 68. 0.0;
  fol. 154, den 1en julii rechtdach tot Leyden £ 53. 0.0;
  fol. 157 v., den 25en februarii rechtdach tot Haerlem £ 78.10.0;
     
  summa £ 292.10.0;
 
{137r} in de rekeninge anni '86
  fol. 151, rechtdach tot Leyden £ 99. 0.0;
  fol. 154 v., den 1en aprilis rechtdach tot Leyden £ 90. 0.0;
  fol. 159, den 1en julii rechtdach tot Leyden £ 97. 0.0;
  fol. 163, den 24en septembris rechtdach tot Haerlem £ 87.15.0;
     
  summa £ 373.15.0;
 
in de rekeninge anni '87
  fol. 176 v., 1en januarii tot Leyden £ 120. 0.0;
  fol. 179 v., 1en aprilis tot Leyden £ 80.10.0;
  fol. 190 v., 1en julii tot Leyden £ 105.10.0;
  fol. 196 v., den 23en septembris tot Haerlem £ 176. 2.0;
     
  summa £ 482. 2.0;
 
<66s> in de reeckeninge anni '88
  fol. 165, 1en januarii rechtdach tot Leyden £ 82.10.0;
  fol. 171 v., 1en aprilis rechtdach tot Leyden £ 91. 0.0;
  fol. 174 v., 1en julii rechtdach tot Leyden £ 95.10.0;
  fol. 182 v., den 25en aprilis78 rechtdach tot Haerlem £ 107.15.0;
     
  summa £ 376.15.0;
 
in de rekeninge anni '89
  fol. 130 v., 2, 3, 4en januarii rechtdach tot Leyden £ 92. 6.0;
  fol. 137 v., 7, 8, 9, 10en (aprilis) rechtdach tot Leyden £ 103. 8.0;
  fol. 147, den lesten junii reys aen den dijck ende schouwe tot Haerlem £ 109. 5.0;
  fol. 159, 2en, 3en octobris rechtdach tot Leyden £ 134.14.0;
     
  summa £ 520.13.0;
 
in de rekeninge anni '90
  fol. 124 v., 1en januarii rechtdach tot Leyden £ 132. 8.0;
  fol. 131, 2en aprilis rechtdach tot Leyden £ 158.16.0;
  fol. 138, den 1en julii rechtdach tot Haerlem £ 139.18.0;
  fol. 150 v., den 1en octobris rechtdach tot Rijnsburch £ 90.12.0;
     
  summa £ 521.14.0;
 
in de rekeninge anni '91
  fol. 124, den 1en januarii £ 142. 8.0;
  fol. 132, den 1en aprilis rechtdach tot Leyden £ 125. 8.0;
  fol. 139, den 1en augustii rechtdach tot Haerlem £ 188.14.0;
  fol. 145, den 1en octobris rechtdach tot Leyden £ 136. 6.0;
     
  summa £ 592.16.0.

 

75 De klerk heeft het nummer van de folio, waarnaar wordt verwezen, niet ingevuld. Het is {15r} of <9f>. Back to Text
76 Het charter met deze overeenkomst wordt bewaard in OAR inv.nr. 573 (Regestenboek nr. 125) waarbij tevens een afschrift van 1650. Beide hebben als slotregel: 'Omme alle welcke poincten ende articulen voortaen te achtervolgen ende te volcommen den voorn. dijckgrave ende heemraden versocht ende begeert hebben van de voors. van der reeckeninge acte, die hem geconsenteert is. Aldus gedaen in der camere van de reeckeninge voors. in Den Hage ten burele den 28en dach in meye in 't jaer duysent vijfhondert ende tweentwintich.' Back to Text
77 Resolutwelick of resolutivelick ? Back to Text
78 Moet zijn 'septembris' zoals ook op <66s r> staat genoteerd. Back to Text

amh_16amh_16amh_16

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_15 amh_15 amh_15
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

15. Visscheriën

  Onder de verhinderingen van de waterlosingen nemen dijckgraeff ende hogeheemraden wel voir het voirneempste de visscherijen met staende off hangende touwen. 't Selve alomme met grote ende exorbitante keuren verbiedende op een boete van tweemael tseventich ponden: folio 48 articulo 20, 23; folio 64 verso articulo 26; folio 69 verso articulo 102; folio 127 verso articulo 103; folio 128.70
  Ende also 'tselve die van Leyden meest aengaet, als {111v} die verre de meeste wateren ende visscheri hebben van geheel Rijnlandt, ende op so grote boeten meest verboden wert uyt een exorbitante affectie, dewelcke die van Leyden wert toegedragen. So sijn die van Leyden gedwongen soo tot conservatie van hare gerechticheit te openen gundt sij aengaende de visscherijen hebben cunnen vinden.
  Belangende dan de visscherijen, deselve sijn twederley, te weten: off in ende voir de sluysen, off binnen den ommedijck, ring ofte cirkel gelegen.
Visscheri in of voor de sluysen De visscherijen in off voir de sluysen, daervan de voirs. van Leyden hem beduncken laeten dat de dijckgrave ende {112r} hogeheemraden de kennisse ende opsicht toecompt voir soveel den uytganck ende losinghe van 't watere daerdeur soude werden belet, en gaet de voirs. van Leyden nyet aen. Wel mogende lijden dat deselve haer gesach ende kennisse daerinne behoirlickerwijse defenderen, mits 't lant tersaecke vandien nyet brengende in noodtlose processen, sonderlinghe jegens de Graeffelickheit. Ende die de voirs. van Leyden grouwen, dat men in 't eynden nyet staende en soude mogen houden, off als men se al tot grote ende onverdraghelicke costen van den landen staende gehouden <66b> ende bij sententie off andersints tot sijn meninge gecomen es, dat men die dan so leechlicken laet vaeren. Gelijck so metten dijckplechtighe als nopende 't maecken {112v} van de spoijen off open sluysen es gedaen.
  1518 < <66b r> in de marge: dees questi volgens a fol 169 verso zijn begonst in meye anno 1517.>
  Want ten opsicht van de voirs. visscherijen voir den sluysen bevinden de voirs. van Leyden dat in den jare 1518 opten 25en junii, naedat langen tijt questi ende geschillen geweest waeren tusschen den rentmeester van Kenmerlandt van 's conincx wegen, aen d'een sijde, ende den heemraden ende ingelanden van Rijnlant, ter andere, om de visscherije die de voirs. rentmeester in der name voirs. pretendeerde te hebben in de sluysen ende duyckers, gelegen in den dijck tusschen Amsterdam ende Sparendam, de voirs. heemraden ende innegelanden sustinerende ter contrarie bij verscheyden redenen:
  So was bij meesters Jan Jonglet {113r} ende Jan aux Truyers, raden van den coninck ende meesters van requesten van sijnluyder huyse als commissarisen daertoe geordonneert bij de C.Mt. bij advyse ende in tegenwoirdicheyt van de luyden van de Reeckeninghe in Den Hage, naerdat sij den heemraden ende eenige van den ingelanden van Rijnlandt daerop in 't lange gehoirt hadden, geordonneert ende bij consent van beyden de partijen verclaert 'tgeen hiernae volcht:
Insertie op 't visschen van den sluysen van 't jaer 1518. Eerst so soude de Conincklijcke Majesteyt doen bevisschen een van de voirs. duyckers tusschen Amsterdam ende Sparendam. Te weeten den duycker gelegen van de Grote Wael naest dat Hart, met een behoirlick leck van ses roe-voet-duymen in 't viercant in elcke deure.
  {113v} <66c> Item de andere sluysen ende duyckers so te Sparendam als elders tusschen Sparendam ende Amsterdam souden bevischt worden ten uytgang buytensdijcx alleenlick.
  Item ten uytgang van de voirs. sluysen so en souden de pachters binnen de vaert ofte tocht van denselven sluysen nyet mogen leggen eenige corven ofte andere gereetschap tot achterdelinge van de waterlosinge aldaer.
  Indien de dijcgrave ende hogeheemraden ter contrarie bevonden, dat soude staen opte hoochste boeten.
  Item om de periculen te eviteren die 't lant bij den bevisschen van den voirs. {114r} duyckers gebeuren mochte, so soude de dijcgrave ende heemraden van stonden aen doen procederen tot versekertheyt van den voirs. dijck naest den hare binnen acht dagen doen naestcomende, indien 't nyet gedaen en was. Ende dat gedaen, sou de voirs. duycker voirts also voirsekert worden van 's conincx wegen aen beyden sijden van den vlogelen van dien met balcken daervoiren ende aen te heyen als 't nae den eysch van den wercke behoiren soude. In sulcken schijn dat meesterwerckluyden 'tselve prijsen souden.
  Item mits dat de dijckgrave ende heemraden waren verduchtende dat de pachters de voirs. conditi excederen souden {114v} mogen, so was metten dijckgrave ende heemraden opte goede beliefte van den coninck overgecomen, als dat sij deselve sluyse van Sparendam metten visscherije van den duyckers ende watertochte tusschen Amsterdam ende Sparendam in pachte hebben ende die bevisschen ofte doen bevisschen souden mogen voir den tijt van thien jaren lanck geduyrende, ingaende den 25en junii 1518, mits jaerlicx daervoiren <66d> betaelende tot des conincx behouff in handen van sijnen rentmeester van Kermerlandt, in der tijt wesende, de summe van vierhonderttachtich ponden van 40 groten 't pont tot twee termijnen 's jaers als Kersmisse ende Sint-Jan-in-de-somer, daeraff Kersmisse doen {115r} naestcomende den eersten termijn wesen soude, mits conditie dat sij geen gracie eysschen en souden moghen dan om inbreck van dijcken ofte sluysen alleenlick. Ende in dien gevalle soude hem alsulcke gratie gedaen worden als men naer gelegentheyt van der sake bevinden soude van rechtswegen daertoe te behoiren.
  Ende dit al sonder praejudicie ende onvermindert 't recht ende privilegie van den lande van Rijnlandt ende oick van 't recht van den coninck nae de expiratie van denselven pacht.
  Waernae gebeurt is, dat in den jaere [15]57, als men vanwegen 't lant een nyeuwe staende sluys voirgenomen hadden te maecken ten Halffwegen, die van de Rekeninge in Den Hage vanwegen de graeffelickheit {115v} aen den hooftingelanden hebben geschreven ende daerbij begeert, dat men de voirs. nyeuwe sluyse sulcx soude doen wercken ende voirsien van spondingen, dat men bequamelicken een visscherije71 daerinne souden mogen stellen ten oirboir van de Conincklijcke Majesteyts visscherijen. Waerop bij den hooftingelanden eendrachtelicken besloten werde nyet te gehengen de staende sluyse ten Halffwegen gemaeckt te worden om te bevisschen ende, indien daeromme eenige oppositie geschiede, 'tselve te wederstaen met justitie. Ende was in deselve sake so verre geprocedeert, dat 't Hoff dijcgrave ende hogeheemraden bij missive hadden geadverteert, so sij verstonden bij die van de Rekeninge hem {116r} verscheydelick geschreven te sijn, dat de sluys ten Halffwegen gemaect werde van steen, begerende dat men deselve souden wercken met spondingen daer men bequamelicken visch72 in souden mogen stellen, behouden den sluyse haer tochten ende leckgaten, gelijck deselve overlange geweest hadden tot geryff van de visscherije, geldende 1156 gulden jaerlicx; lastende 'tselve te communiceren den hooftinnegelanden ende daerop te compareren voir commissaris den 6en septembris anno [15]57.
  Daerop de hooftingelanden metten anderen den 20en augustii delibererende, gehoirt verscheyden landtsluyden opte interesten die sij <66d 3> jaerlicx hadden {116v} deur de voirs. visscherije ende leckgaten, die men maeckt in den deuren van de sluysen, 'twelck sij verclaerden enorm, excessyff ende inestimabel te sijn, hadden gecommitteert twee uyten collegie beneffens den heer van Oosterwijck, de rentmeester van Wassenaer, de secretaris van Leyden ende den pensionaris van Haerlem om de tegenredenen vanwegen 't gemeenlandt bij geschrift te stellen, 'tselve metten advocaet te communiceren ende den Raet over te leveren.
  Mer was dien nyettegenstaende jegens den hogenheemraden verleent mandament poenael, 'twelck aen hem geploiteert werde den 24en augustii 1558. Ende in den jaere 1559 sijn de dijckgrave ende {117r} hogeheemraden tersake van 't bevisschen van de voirs. nyeuwe sluyse te Halffwegen vanwegen den procureur-generael voir 't Hoff verdachvaert. Daerjegens de hooftingelanden in hare vergaderinge opten 13en augustii [15]59 te rade werden aen den Groten Rade van Mechelen te versoucken mandament van appel mette clausule poenael van inhibitie.
  Sonder dat die van Leyden alsnoch bevonden hebben, watter voirtaen in de voirs. sake sij gedaen, anders dan dat de questie van 't bevisschen van de sluysen opten 10en ... ter vergaderinge van de hooftingelanden weder sij geopent ende verhandelt. Ende dat in den jaere [15]58 ter vergaderinghe van de hooftingelanden, {117v} gehouden <66d 4> opten 2en junii in beradinge geleyt es, off men de visscherijen van de sluysen in den Sparendamschendijck soude verpachten off doen bevisschen.
  Mer in den jaere [15]77 onlancx dat mr. Pouwels Buys hoochheemraet was geworden, namen de hogeheemraden een resolutie deur Jan Franszoon, heuren sluyswachter van Sparendamme, in eene haest stoppen alle de leckgaten wesende in de sluyse van den Sparendamschendijck ende alle belet van de visscherije wechdoen.
  Bevinden vorder, dat bij de resolutie van de hooftingelanden, genomen den 12en augustii [15]78, {118r} de heere Van Wijngaerden gecommitteert sij om metten hogenheemraden te solliciteren aen de Staten de saecke van de visscherijen. Ende dat in den jaere 1581 opten 2en octobris Thomas Gerritsz., als ontfanger van de geannoteerde goeden over Hollandt, aen de dijckgrave ende hogeheemraden heeft versocht betaelinge van seeckere verlopen jaeren renten van ses ponden goets gelts ende een tonne palings off 22 gulden van 40 groten daervoiren, die hij seyde der gemeene sake door confiscatie aengecomen te sijn van vrouwe Anna van Bermompt, vrouwe van Catiloye, sprekende <66d 5> opte sluyse ende visscherije van Sparendamme. Welck versouck dijckgrave {118v} ende hogeheemraden hebben affgeslagen ten insichte de visscherijen ter ordonnantie ende met believen van de Heeren Staten cesseerden73 ende dat 't lant van Rijnlandt mitsdien geen incomsten daervan en genoot.
  't Welck dusverre geseyt sij van de visscherijen in off voir de sluysen. Waerinne de voirs. van Leyden, als geseyt es, hun geen partie en begeren te maken dan geven den dijckgrave ende hogeheemraden in bedencken om wel toe te sien, dat de voirs. visscherien der graeffelickheyt 'tsij met recht, 'tsij met onrecht geweert sijnde, sulcx in 't heymelicken bij haer dienaeren selffs {119r} nyet en werde gedaen als t'anderen tijden bevonden es.
Nopende de visscherijen binnenslants

Wendeldijck 1310
Mer ten opsicht van de visscherijen binnenslants, dewelcke - so voiren geseyt es - die van Leyden meest aengaen, esset wel sulcx dat de voirs. van Leyden uyt eenen brieff, gegeven dynsdaechs voir Kersdach in den jare 1310, bevinden dat Henrick, burchgrave van Leyden, bij weete den goeden grave Willems vertegen, verlaten ende quytgeschouwen heeft voir hem ende sijnen nacomelingen euwelicken de visscherijen, die men hiet 'de Wendeldijck' tot 's gemeenlants behouff, datter bij en onderlach om 300 £ Hollandts, hem bij 't gemeenlandt voirs. doer toesach van den goede grave veroirsaeckt genouch gedaen ende betaelt.
  < <66d 5v>: zoect 't vervolch fol 66e.>
  [<66d 6> blanco] < <66e r>: vervolch te 66 4 verso.>
  {119v} <66e> Bevinden voirts dat bij eenen anderen brieff, gegeven bij de voirn. goede graeff Willem in Den Hage des sonnendaechs op Sint-Jansdach-evangelist in de kersdagen des voirs. jaers 1310 ende sulcx mer vier off vijff dagen naer 't voirgaende, de voirs. grave seyt dat voir hem quam sijnen lieven ende getrouwen man ende ridder heer Henrick, de borchgrave van Leyden, aen d'een sijde, ende de heemradens van de Sparendamme aen die ander sijden, ende bleven aen den grave van allen twije, die sij onderlinge hadden van eene visscherije, die men nompt 'de Wendeldijck', daer de grave een seggen off seyde in manieren die hier volcht, dat's te verstaen dat de grave de visscherije van den {120r} Wendeldijck voirs. eeuwelicken qwijt ende van geseyt hadde tot 's gemeenlandts behouff datter bij ende onder lach. Daerbij so soude 't gemeenlandt voirs. den grave ende den burchgrave voirs. veroirsaecken vierhondert pondt Hollandts. Te weeten boven de voirgaende 300 pondt voir den borchgrave, noch hondert ponden voir den grave, daer 't gemeenlant voirs. den grave ende de borchgrave genouch affgedaen ende betaelt hadden.
  Wat de voirs. visscherije van den Wendeldijck sij geweest, hoe verre ende wijdt hem deselve heeft gestreckt, es de voirs. van Leyden onbekent, achten oick onnodich veel moeyten daerom te doen om sulcx te ondersoucken. So veel isser van, dat {120v} 't gemeenlandt daerbij - soo 't schijnt - recht crijcht tot sodanige visscherije van den Wendeldijck, die de borchgrave (wesende waerschijnlick van den huyse van Wassenaer) daertoe voirgaende hadde gehadt.
  Off nu de voirs. Wendeldijck (dewelcke, so veel oude luyden <66f> meenen, gelopen soude hebben deur den ambachte van Alckemade naer Sassenhem toe, mogelicken vanouts ende al voiren den Rhijn tot Catwijck met 't stoppen van sijnen loop boven Wijck bij Duerstede verlant ende met sant toegelopen es) geweest sijnde de Rijndijck aen de noortsijde, even gelijck de Hogen Rijndijck, noch in wesen sijnde, aen de zuytsijde es.
Mont van den Rijn tusschen den Rijndijc ende de Wendeldijc. {121r} Want te dencken dat den loop van den Rhijn in Rijnlandt daer hij de zee genaeckt heeft, binnen so engen canael gesloten soude sijn geweest als tusschen den Hogen ende Lagen Rijndijck, so die nu ter tijt sijn, heeft weynich waerschijnlickheyts ten opsicht van de grootheyt van den rivier van den Rhijn van alle wateren die hij in hem ontfangt. Sonderlinge so men siet, dat alle rivieren, daer die hem comen losen in den oceaen, groot ende wijdt van monde werden ende sulcx alhier mede geweest moet sijn ende gedaen heeft.
  Ende off nu den huyse van Wassenaer pretenderende - gelijck sij noch doen - recht te hebben totten Rhijn ende sulcx oick tot de visscherije van dien, ende deselve gebruyckende de heemraden hem achtende in 's gemeenlants {121v} waterlosinge grotelicken beschadicht, 'tsij in der waerheyt, 'tsij in der waen, ende hem sulcx de visscherije van den Wendeldijck, die men mach imagineren gelegen te hebben tusschen beyde de voirs. dijcken, hebben affgecoft.
Portie der heemraden in de boeten / Dat gaet alle baillyschappen aen Wat daervan sij, de lanckheyt des tijts heeft so groten veranderinghe medegebracht, datter quaelicken yet sekers van is te stellen ende en gaet noch evenwel 't verbot van de visscherijen nyet aen, mer wel de woirden die in deselve brieven van grave Willem volgen, luydende aldus:
  Voirts so wijsden onse heemraden voirs. voir ons ende voir veel <66g> onser mannen in een vonnisse, des hem gevraget {122r} was van onsen wegen, alle settouwe, alle hanttouwe, daer men mede visschet, ende alle waterkeringe uyt alle wateren binnen den vier mercken van haer heemraetschap ende nyemant daerbinne te visschen sonder met trecktouwe ende met drijftouwe, uytgenomen de Zijlbrugge ende de Marenbrugge, daer visschers haer touwen wel aen hangen mogen. Ende wijsden waer yemant hiertegens ende hierover dede, dat hij verbeurt hadde tegens elcken heemrader voirs. thien pondt Hollandts, ende tegens ons also veel als tegens alle de heemraders; ende gebieden onsen bailliu, so wye hij is ende weesen sal indertijt, dat {122v} so wye de boeten voirs. in sijnen bailliuschip verbeurde, dat hij se hem affneme sonder verdrach ende uytpande. Ende willen ernstelicken ende gebieden allen onsen bailliuwen ende rechters, die sijn off wesen sullen binnen den mercken voirs., dat sij dat voirs. gebodt ende vonnisse van onsen wegen houden ende doen houden sonder verbreck ende der boeten nyemant en verdragen. Want sij bij rechte ende bij vonnisse ende om oirboir ende bate ons ende ons gemeenlandts van Noorthollandt geleyt ende geboden sijn.
  Volgende de voirgaende woirden so wort alle settou, alle handttou, daer men mede vischt, {123r} uyt de vier mercken van 't heemraetschap gekeurt, uytgesondert de Zijlbrugge ende de Marenbrugge.
  Indien 'tselve alleen te verstaen waer geweest tot de visscherije van den Wendeldijck, daervan 't gemeenlandt nu het recht becomen hadde, en soude nyet vreempt geweest hebben, also ygelicken op 't sijn sodanigen keur ende wet mach stellen als hem goetdunckt. Mer hier wert uytdruckelick geseyt binnen de vier mercken van 't heemraetschap ende verbot gedaen op so grote boeten op alle settou, hanttou, waterkeringe.
  <66h> Nu isset sulcx dat de dijckgrave ende heemraden selffs, nyetjegenstaende de innehouden van de voirs. {123v} brieven, vanouts swaricheit gemaeckt hebben in sodaenige grote boeten, 'twelck aff te nemen es uyt seeckere out vonnisse daerbij geseyt wert, dat also de dijckgraeff Willem Huyser van Boschhuysen aengesproken hadde, hem aenseggende dat hij binnen de mercken van Sparendamme hadde doen visschen met staende touwen, dat hij daeraen verbeurt soude hebben naer uytwijsinge der hantveste, dat 's te weeten de hoochste boete die hij, als hem des schamende, nyet en begroot. Daer Willem Huyser voirs. weder op antwoirde, seggende dat hij vrij {124r} wesen soude van der aenspraeck bij twee poincten. In den eersten, so hij dat selve nyet bevisschet en hadde ende een ander de visscherije overgegeven hadde die te bevisschen nae oude costumen, gelijck de rentmeester van Noorthollandt die plecht te verhuyeren. Seyde voirt dat hij oick nyet gedaecht en soude wesen, als recht was, van des Hoves bode, mer van des heemraetsbode. Dese voirs. saecken deurgesien ende wel overwegende alle 'tgene dat voir den heemraden van Rijnlandt gecomen was, so wijsde de voirs. heemraden, also sij warachtelick bevonden hadden, dat Willem {124v} Huyser voirs. de voirn. visscherije selve hadde doen bevisschen met sijns selffs corven ende reeschip ende de visch hem gelevert was. Ende nae hoiren rechte hoir bode wel dagen mochte. So soude de voirs. Willem Huyser in de boeten vervallen wesen naer uytwijsinge der hantveste, behoudelicken dat sij overdragen waren metten dijckgrave, dat hij dat genedelicken beteren soude.
  Hier siet men claerlicken dat de dijckgrave, als geseyt is, hem geschaempt heeft de grootheyt van de boeten te verclaren, ende van gelijcken de heemraden, {125r} die oick in haer vonnisse uyt te spreecken ende veranderen deselve in een genadige beteringe.
  Indien men deselve woirden souden moeten volgen ende naer solangen verloop des tijts ende grote veranderingen <66j> ende met so langen tegengebruyck tenyet gedaen, wederom soude moeten ende mogen ophalen, so souden alle visscherijen met staende touwen verboden wesen ende ophouden moeten. Te weeten alle fuycken, vlouwen74, dobberen, houcken, schakelen ende diergelijcken. 't Welck nyet alleen plaetse soude moeten hebben in de visscherijen van die van Leyden, {125v} mer oick alomme binnen de vier mercken.
  Ende hoewel de voirs. dijckgrave ende heemraden van de voirs. brieven in geen possessie, immers nyet vreedtsaem en sijn, als voir den jare 1546 tusschen dijckgrave ende hogeheemraden impetranten in raeu actie jegens de vrouwe van Warmont litigieus gemaeckt sijn in 't poinckt van 't bevisschen met staende touwen. So verclaren de voirs. van Leyden mitsdesen rondelicken, dat al isset sulcx dat sij daerbij in hare visscherijen grotelicx souden wesen beschadicht, indien 't gemeenlandt in de waterlosinge {126r} so grotelicken - als men uyt de grootheyt van de gestelde boeten hier souden mogen off colligeren off imagineren - daerdeur waer beschadicht ende als sodaenige keur waer generael ende elckeenen evenveel aengaende, dat hem 't gemeenelandt ende de vorderinge van de waterlosinge van dien so lieff ende aengenaem is, dat sij, heur eygen schade terugge stellende, de vorderinge van 't gemeene beste meest laeten wegen ende geen grote swaricheyt daerinne en souden willen maken, oick nyet om selffs wech te nemen ende nyet te gebruycken staende off hangende tou in de Zijlbrugge ende Marenbrugge, dat sij - volgende {126v} de voirgaende woirden - vermogen te doen, tot de troublen toe altijts gedaen hebben. Ende om haer possessie te continueren ende nyet te laeten interrumperen binnensjaers hebben vernyeut. Mer wel wetende dat 't landt daerbij in 't minste nyet gevordert noch gebaet en es noch en souden wesen, ende dat sulcx nyet gestelt en werdt dan - so geseyt es - uyt een <66k> exorbitante affectie tegens haer, ende om hem te turberen, so en sijn sij nyet van meninge een haer breet te wijcken van de gerechticheyt die haer toecompt uyt wettelicken titel, selffs {127r} van de graven van Hollandt becomen ende met een geduyerige possessie van over de hondertendevijftich jaeren lang aen den anderen bevesticht.

 

70 Dit betreft niet een register van het archief van het hoogheemraadschap Rijnland. Back to Text
71 <66d v> geeft 'vischge'. In de correspondentie met de Rekenkamer (o.a. 4 juni 1557) en met het Hof van Holland (31 juli 1557) werd steeds geschreven 'vischgeraempte'; OAR inv.nr. 4854c. Back to Text
72 Zie voorgaande noot. Back to Text
73 Cesseren = ophouden. Back to Text
74 Vlouw = visnet dwars over de rivier uitgebracht en dat men met de stroom laat drijven (WNT). Back to Text

amh_15amh_15amh_15

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Jan van Hout, Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_14 amh_14 amh_14
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

14. Waterlosen

Losen van 't binnenwater {106r} 't Welck dusverre geseyt sijnde nopende 't eerste deel van der voirs. dijckgrave ende hogeheemraden ampt, bestaende in 't weeren van den buytenwateren, sullen de voirs. van Leyden gaen tot het 2e deel, 'twelck - so voiren aengeroert es - bestaet het water binnen den ommedijck off ring naerdat het in den gemeenen bosem, te weeten de Rijn ende de meeren, is gebracht of geworpen, 'selve op 't spoedichste te losen. Waeraen 't gemeenlandt ten hoochsten is gelegen, soseer oick, dat mer van eenen dach off twee 't genot van de landen vrouger off laeter te hebben een overgroot voirdeel off achterdeel geeft. 't Welck off het wel ygelick in sijn particulier weynich schijnt inne te brengen in 't gemeen ende over 't brede meerder {106v} bedraecht als men wel soude connen geloven off begrijpen.
Gemene canalen van Rijnlandt t'onderhouden in wijtte en tamelicke diepte De voirs. losinge aengaende comen in consideratie dat de gemene canalen off waterlosingen als de Wouweteringe metter Oude Weteringe, de Does, de Zijl, de Maren, ende beneffens deselve, 'twelck de bijsonderste zijn, de Vliet, lopende door Rijnsburch, ende de wateringe comende uyt 't eynden van den Rhijn tot Catwijck lopende deur Noortwijck, Voorhout, Ougstgeest ende Warmont, losende bij de Warmonder molen in de meer, de nyeu waterlosinge tot Noortwijckerhout, Voorhout en Lisse, mitsgaders de beecke tot Hillegom <64> ende 'tgundt vorder ter meeren loost, de Sparen ende {107r} de Leede geensins en werden gesloten, gestopt, gedampt, verengt noch vernaut mer in haer oude ende behoirlicke wijte onderhouden. Van gelijcken in tamelicke diepte ende datter geene merckelicke verhinderingen in de voirs. waterlosingen en werden gedaen. So met 't leggen van de schepen, immers in der dwerste ende diergelijcke saecken. Onder welck woirt 'verhinderingen' de heemraden oick trecken ende verstaen 't stellen van de staken, dienende tot de visscherijen, mitsgaders de groente en ruychten, in den wateren groeyende, te doen wechnemen en schoomaecken.
't Licht van de sluysen Ten tweeden dat 't licht van de spoyen, sluysen, duyckers wijt genouch sij ende naer so groten lichaem ende begrip van {107v} landen behoirlicken geproportioneert om 'tselve in hun losinghe genouch te mogen doen dienen ende geryven. Ende dat 't voirs. licht, 'twelck geen drijvende deuren en heeft om hemselffs deur 't lagen van 't buytenwater off 't verhogen van 't binnenwater te openen, deur degenen die 't behoirt ende bij den heemraden daertoe gestelt werden, ter bequamer tijt werden geopent ende gesloten.
Wijtte van alle de canalen van Rijnlandt Nopende de wijde der waterlosingen:
 
< <64v> in de marge: de nieuwe sluys ter Goude voor de dijcpoorte es wijt 26 voeten
de sluys in de stadt 15 voeten
de Mallesluyse 14 voeten
   
facit tesamen 55 voeten
  de Heymensbrugge is wijdt ... < <64v> ende de Oude Wetering daer die het nautster es ... >
  de Doesbrugge is wijdt ...
  de Zijlbrugge is wijdt ...
 
< <64v> 't gat naer de stat toe 0.7.5
't middelgat 1.9.5
't oostergat 1.1.5
   
al maet van tienen 4.6.5
gemeten 22.5.[15]99 bij J.P. Dou tussen de palen.
  de quakel over de Maren in Ougstgeest is wijdt ...
  {108r} de bruggen in Reynsburch ende t'Ougstgeest zijn wijdt ...
  de brugge bij Clinckenberch ende aen de molen tot Noortwijck sijn wijdt ...
  de brugge tusschen Sassenhem ende Lisse, dienende tot de nyeuwe waterlosinghe, es wijdt ...
  ende de brugge tot Hillegom, daer de beecke deur loost, es wijdt ...
  Deur dewelcke alle 't water ter meerwerts <65> moet werden gebracht.
  De Sparen aen de mont van de meeren < <65r> beneffens het Noordenhuys aen Heemsteder zijden, gemeten den 18. mey 1599 bij mr. Jan Pietersz. Dou > es wijdt ... < <65r> 21 roede 9 voeten >
  ende binnen Haerlem: ... <65r>
 
<d'1e aen t'incomen 47 treden facit 9 roeden 4 voeten
de 2e de Visbrugge 26 treden - 5 roeden 2 voeten
de 3e 43 treden - 8 roeden 6 voeten
de 4e 74 treden - 14 roeden 8 voeten
de 5e aen de vest 52 treden - 10 roeden 4 voeten
Spaerne Ende so hier mentie gemaeckt wert van de Spaerne, achten die van Leyden nyet buyten propoost te sijn hier te vermanen dat in den jare 1521 {108v} den 22en mey, teneyde men de Spaerne te baet diepen mochte, bij keyser Caerle H[oochloflycker] M[emorie] die van Haerlem te laste geleyt was t'haren costen te doen openen een gat boven 't Huys te Haemstede omme de meeren te leyden in de oude Spaerne ende dat boven 's-Gravensloot aldaer leggende. 't Welck, bij die van Haerlem naergelaeten sijnde te doen, bij 't accort van den 12en octobris 1579 bij heemraden aengenomen is tot last van 't gemeenlandt te mogen doen. Ende van gelijcken omme de voirs. Spaerne van de tonne aff, staende aen de mondt van de Haerlemermeer, totte Sparendam toe te maecken ende houden tot ses voeten toe beneden 't somerwater, ende tot sulcke wijte off breete dat die van {109r} Haerlem haer navigatie ende zeylinge in der Sparen mogen hebben so geryffelick ende bequaem als sij binnen de twintich jaeren, doen voirgaende, gedaen hadden.
  De Leede, hoe wijdt die oick mach zijn, heeft door sijn twee sluysen in de Veerdijck, 'twelck men 't Pennigsveer nompt, geleyt volgende 't accort den 12en octobris 1579 gemaeckt, als die al open staen (daervan de tijt bij 't voirs. accort ordinaerlicken gestelt es van Petri-ad-cathedram66 off totten lesten meye toe) nyet meer losings dan 24 voeten. Buyten welcken voirs. tijt deselve twee sluysen oick moeten werden geopent ende opengehouden als Rijnlandt metten watere belast is, tot 't cesseren van de belastinge toe. 't Welck een sake es daerop {109v} vanwegen 't gemeenlandt grotelicx dient geleth, so de principale waterlosinge daerdoor is off soude sijn.
Diepte van de waterlosingen <66> Nopende de diepten van de voirs. waterlosingen, daertoe en is tot noch toe - dat die van Leyden weten - geen peyl gestelt. Oick haer bedunckens onnodich te stellen. Want zij 't daervoir houden dat de diepte beneden de gewoonlicke ebbe, hoeveel voeten men die oick mocht maecken, tot de waterlosinge nyet en souden helpen noch vorderen. Ende dat sulcx alle de diepten van de sluysen off duyckers, dienende alleen tot waterlosinge, beneden een dagelicxe ebbe gemaeckt tevergeeffs ende vruchteloos zijn. {110r} Als die het onlochbaer67 achten dat water water schut ende dat 't water, 'twelck gelijck alle andere zwaerten naer 't centrum off 't aspunt der aerden natuyerlicken moet nedervallen. Hoe liquide off dun dattet oick is, tersijde nyet dalen noch vlieten en kan solange als het eenich water in sijn waterpas off vlackte beneffens hem heeft. Als bij exempel: daer is een sluyse die thien voeten waters diep es, 't buytenwater en ebbet mer vier voeten, de sluyse en mach mer tot deselve vier voeten toe losen. De resterende ses voeten moeten blijven staen.
  Zijn sulcx voir soveel de waterlosinge aengaet - also hier nyet gehandelt en wert van de deurvaert - gansch vruchteloos ende {110v} onnut ende doet meer tot achterdeel van 't landt dan tot voirdeel om 't perikel van 't inbreecken.
  Mer de wijde van de sluyse, te weten 't licht in der breede, dat vordert ende helpt de waterlosinge.
Licht van de sluysen Belangende welck licht staet te letten dat vanouts op Sparendamme gelegen hebben negen sluysen, daervan 't licht bij raminge ten minsten es geweest - gelijck boven is aengeroert - thien roeden. In plaets van dewelcke aldaer nu ter tijt nyet meer en sijn dan vier sluysen. Te weten:
  't cleyne sluysgen < <66v> wesende van steen > hebbende ... < 9 voeten 3 duymen > lichts < mer binnen de paelen omme de doervaert van wijder schepen te verhinderen 6.5.3 >;
  't colck met 't verlaet < wesende mede van steen > hebbende ... < 1 roede 6 voeten 7 duymen > lichts;
  de laetste Wourdersluyse < wesende de houten duycker > also die van Wourden de tweede die sij moeten {111r} onderhouden metten gestichte van Uytrecht, volgende de brieven van date 's vrijdaechs Petri-ad-vincula68 1363 daervan hierboven in 't lange es geroert, in den jare ... hebben affgecoft, hebbende ... < 1 roede 5 voeten 1 duym > lichts < naer de Sparen ende naer 't IJe 1 roede 10 voeten 8 duymen >;
  < alle dese gelegen in den ban van Sparendam. >
  ende de Grote Haerlemersluyse < gelegen in Sparenwoude > hebbende ... < 2 roeden 1 voet 1 duym 5 g. > lichts. T'samen uytbrengende in als ... < 6 roeden 2 voeten 2 duymen 5 grijnen69 van tienen >.
  [ <66v> in de marge een optelsom van de wijdten van deze sluizen (6.2.2.5) met daaraan toegevoegd 'ten Halfwegen 4.6.9' en de totale uitkomst 10.9.1.5.]
<Nopende verhinderingen van waterlosingen> <66a>

 

66 Petri ad cathedram = 22 februari. Back to Text
67 Onlochbaer = onloochenbaar. Back to Text
68 Petri ad vincula = 1 augustus. Back to Text
69 Niet duidelijk is of hier tweemaal g = grijnen ? is geschreven. Back to Text

amh_14amh_14amh_14

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_13 amh_13 amh_13
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

13. Landscheydingen

Nopende de vreemde wateren {103r} <61> Beneffens 't affweeren van het seewaeter compt den dijckgrave ende hogeheemraden oick de kennisse, 't ampt ende jurisdictie met de affweringe van alle vreemde wateren. Te weeten van andere waterschappen buyten den ommedijck, ring ofte cirkel hiervoiren gelegen, 'twelck is mette wateren van Delfflandt, Schielandt, Amsterlandt, mitsgaders van de landen die suytwerts van de waterkeer gelegen sijn, benoordens den IJsseldijck omtrent der Goude, Oudewater, Montfoort, die in 't waterschap van Rijnlandt alsnoch nyet en sijn ontfangen 'tsij met 't deursteken off overlopen van Hovenzijdtwinde, Swadenburchdam off andere landtscheydinghen, hoe die mogen werden genompt.
Deursteken der lantscheydingen {103v} Nopende 't deursteken der lantscheydingen, gedaen off noch te doen, es heurluyeder ampt daerinne te voirsien 't gedane te doen stoppen, de lantscheydingen te doen heelen ende dichtmaken - so verre ende indien 'tselve doenlick is - het toecomenede te verbieden bij keuren op grote swaere boeten ende correcti arbitrale, hem extenderende tot in ende aen den lijve, ende sulcx vermengt met de criminele jurisdictie daervan hiervoiren es geseyt.
  Mer desen aengaende comen in consideratie drie swaericheyden.

D'eerste dat den ommedijck off ring - gelijck hierboven is aengeroert - nyet bekent is ende {104r} men nyet sekerlicken <62> en weet, waer die leydt.

De tweede dat dijcgrave ende hogeheemraden opten geheelen ring geen kennisse noch jurisdictie en hebben. Namentlicken nyet van de landen van Wourden, aen der noortsijden, beginnende van 't dorp Noorden off, te weten boven Sevenhoven. Gelijck de volgende woorden van seeckere oude keure, gemaeckt in den jaere 1393, 's vrijdaechs nae Sint-Peter-en-Pauwelsdach, nopende aen de lantscheydinge tusschen Schielandt ende Rijnlandt nyet te bernen noch delven, dat schijnen mede te brengen: 'en Waddinxveen deur, also verre als onse schouwe gaet'. Welcke woorden: 'onse schouwe' notelicken medebrengen een {104v} ander schouwe, ende dat die in der ronde nyet deur en gaet, mer dat daer des voirs. dijckgraeffs ende heemraetsschouwe eijndt off stuyt, eens anders schouwe beginnen moet.

Ten derden dattet onmogelick es de lantscheydinge te stoppen off weder dicht te maecken. Immers ter plaetse daer die verdolven ende wechgenomen es. Daervan hiervoiren oick is aengeroert.
  Welcke onmogelickheyt veroirsaeckt heeft verscheyden conferenti met die van Amsterlandt om in plaetse ende voir den lantscheydinge te houden den heerwech, comende van Amsterdam off, genaempt de Heyligewech, totten Overtoom, voirt nae Amsterveen toe den {105r} Legmerdijck nae Cuydelstaert tot aen den Billerdam door Calslagen ende so voirts. Dewelcke meest genomen souden werden deur Amsterlant ende mer tot weynich plaetsen de oude lantscheydinghe en souden raecken. 't Welck sulcx oick bij die van Amsterlandt selffs schijnt geconsenteert, genomen ende verstaen te sijn, nyet alleen in de minute bij Willem Pieterszoon, secretaris van Amsterdam, gemaeckt opte communicati, gehouden den 7en junii [15]69, mer oick in den caerte die zij in den jare 1570 deur <63> Joost Janszoon, landtmeter ende beeldesnijder, hebben doen maecken. In dewelcke sij ter plaetse, hiervoiren aengeroert, gestelt ende affgebeelt hebben: 'den rinck van de Amsterlantsche waterlosinge'.
Overlopen van de lantscheydinge {105v} Nopende 't overlopen van de landtscheydingen es oick 't ampt van dijckgrave ende heemraden daerinne te voirsien mits deselve, daer die te laech es, te doen verhogen ende met aerde te beswaren daer de gelegentheyt sulcx met vrucht soude connen verdragen, 'tsij tot laste van de gemeenen lande off van degeene die ende - indien men eenige daerinne souden mogen vinden - gehoufslaecht te sijn.

 

amh_13amh_13amh_13

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_12 amh_12 amh_12
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

12. Zeeduynen

  Mer also de kennisse van dien dijcgrave ende hogeheemraden nyet {100v} eygentlicken toecomt, noch vanouts gegeven en es, mer bij delegatie, zoo zal daervan hiernaer geseyt werden mit ende beneffens andere zaecken, daertoe zij zijn gedelegeert.
  < <50v> ende vint 't vervolch fo. 61.
  [Doorgehaald] Helmplantinge vanouts aen quartieren verdeelt. De voirs. helmplantingen van allen ouden tijden aen gestaen tot last van elck in sijn >
  [{101r}, {101v}, {102r} en {102v} blanco.]

 

amh_12amh_12amh_12

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_11 amh_11 amh_11
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

11. Sparendamschendijc

Sparendamschendijc Nopende den zeedijc, 't welck men alsvooren verstaet den Sparendamschendijck, zeggen de voors. van Leyden, dat de innegelande in 't onderhout van dien noyt verplicht off onderhouden en sijn geweest, mer dat die vanouts her altijts gestaen heeft tot laste van degeene die men nomde dijcplechtige, 'twelck waeren de geheele ambachten onder ende langs den voors. Sparendamschendijck gelegen. Te weten: <4964> Spaerwoude, 't Hofambacht, Houtric, Polanen, Oostdorp ende Sloten. Ende dat al conform nyet alleen verscheyden privilegi, ten dien eynde verleent, mer oock het oude gebruyck {97v} ende 't recht der Sassen. Gelijck in den Sassenspiegel in den 56en articule des anderden boucx, inhoudende dese woorden.
  Welche Dorffer beij Wasser ligen und einen Tham haben die sie voor der Flut bewaren, igliches Dorf sol seinen Teil des Thammes befestigen vor der Flut. Kompt aber die Flut und zerbricht den Tham, und ledt man met geruft, da zij alle die beij den Tham gesessen seijn. Welcher nicht hilft bauwen den Tham der hat verwirckt sijn Erbe als er ums den Tham had.
Processen en accordt mit den dijcplechtige <49r> Ende hoewel tersaecke van 't voors. onderhout van den dijck van den jaere 1510 aen totten jaere 1544 incluys tusschen den dijcplechtigen ter eenre ende den innegelanden ter andere zijden {98r} menichfuldige groote ende swaere moeyten ende processen, zoo voor den hoven als ooc voor gedelegeerde commissarisen, sijn ontstaen ende geresen - 't lant veel duysenden gecost hebbende - ende dat sulcx bij so solemnelen ende wel geclausuleerden accort als men immermeer soude connen oprechten, was uyterwege geleyt, bij dewelcke de dijcplechtige voors. hen ten eeuwygen dagen in het onderhout van den gehelen dijck verbonden hadden. Zoo is alle 'tselve in den jaere 1577 zoo slechtelicken deur den hooftingelanden, zonder de minste kennisse van voorgaende saecken te hebben off daervan eenichsins onderrecht te wesen, wechgenomen ende tenyet {98v} gedaen, dat die van <50> Leyden, die daerinne om des gemeenlandts gerechticheyt te bewaeren ende weder te doen restitueren, soveel gedaen hebben als sij mochten ende om der vrede wille, eyntelicken daervan gedesisteert hebben, verdriet daervan langer te spreecken off hier yet breders (als zij mochten) te verhaelen als die 'tselve in 't vorder met stilswijgen sullen passeren.
Den seedijck en comt alsnoch niet tot gemeene lasten Dat nyet connende bergen65, dat hoewel men meent dat den zeedijck nu tertijt gebracht is tot gemene laste van alle degeene die daermede sijn gedient ende beschermpt, dat het noch veel verscheelt ende datter te wenschen waer dat de saecken nu dusverre verlopen sijnde deselve ende alle andere gemeenlants lasten eenpaerlicken mochten werden gedragen.
  < <50r> in de marge: Hier yet te zeggen nopende de processen.> {99r} en {99v} blanco.

 

64 Aanvankelijk waren de folio's <49> t/m <54> genummerd 31 t/m 36. Back to Text
65 Bergen = verbergen. Op <50r> 'swijgen' verbeterd in 'bergen'. Back to Text

amh_11amh_11amh_11

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl

 

 

amh_10 amh_10 amh_10
't Vertooch nopende het Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant (1595)

10. Op 't verboucken

Op 't verboucken
Keur anno 1472
Mer belangende 't verboucken, 'twelck een aenhang ende gevolch is van de innegaderinge der <45> margengelden ende om verseeckert {88v} te sijn van wien men die zal mogen ende moeten becomen, bevinden die van Leyden dat op Sint-Petersschou anno 1472 bij dijcgrave ende hogeheemraden gekeurt is, dat zooveel gebrex viel in den verdolven landen ende in den onlanden gelegen overal binnen den mercken van Rijnlandt. Also dat sij na den uytdelven vervreempt werden bij also dat men se dengeenen vercoft daer men nyet aen gehouden en was. Ende als se alsulcke personen52 uytgedolven hadden, dat sij die lieten leggen voor 't ongelt. 't Welck dickwijlen gebeurde bij sterven off dat sij buyten den lande trocken sodat men de ongelden, die de voors. landen behoorden te gelden overal daer die gelegen waeren, nyet crijgen en conde.
  < <45r> So> Wie enich lant vercoft {89r} off vervreemde, gelegen binnen de mercken van Rijnlant, daer de margen jaerlicx nyet meer lasten gonde dan ses placken off daer beneden, off enich ander landt hoe het genompt ware: verdolven landen, veenen ende diergelijcke, soude comen beyde - de coper ende vercoper - voir den schout ende voor twe van sijn heemradens, daer 't lant onder gelegen was in den selven ambachte ende geven malcanderen 't lant over. Ende men soude den eenen daer uytsetten ende den anderen daerinne op £ 10. Des souden de schouten ende heemraden gehouden zijn te versorgen dat de coper van de landen goet ende vast genouch waer voor 't ongelt van de landen, behoudelick dat de oude keur van de verdwaelde landen {89v} in heur macht blijven soude, gehouden sijnde voor 't voors. verboucken te betaelen 4 stuvers, halff ende halff, voor den schout 2 stuvers ende elcken heemraet een stuver.
3e Keur op 't verboucken van de jaere 1551 Dat vorder opten 3en martii des jaers 1551 bij dijcgrave ende hogeheemraden de keure op 't verboucken, die zoo 't schijnt met de nyeuwe metinge (daervan hiervooren) was vernyeut geweest, bij de voors. van Leyden noch nyet gesien, andermael vernyeut ende mit vermeerderinge uytgegeven zulcx ende in der vougen hier innegelijft.53
  (Insertie)
  Also omtrent ses jaeren geleden alle de landen, in 't heemraetschap van Rijnlant gelegen, van eygen tot eygen in 't particulier gemeeten ende die registeren onder de hantschriften van de {90r} gesworen lantmeters van elcke dorpe ende parochie bijsonder gelevert sijn in handen van den schouten ende ambachtsbewaerders van dien, innehoudende de namen ende toenamen van den eygenaers ende bruyckers met groote van deselve landen, mitsgaders seecker scharpe keuren ende ordonnantin daertoe gepubliceert, dienende op 't verboucken ende oversetten <46> van dien op seeckere peynen daertoe gestelt als deselve landen van eygendomme van dien veranderen souden hetsij in vercopinge, gifte, erffenisse, testament, legaet off andersints, teneynde dieselve metinge ende grote costen, in 'tselve doende, gedragen nyet tevergeefs comen souden. Desen nochtans nyettegenstaende sijn dijcgrave ende {90v} hogeheemraeden van Rijnlant genformeert dat d'selve verbouckinge nyet gedaen en wort, 'twelck sulcx nyet en behoort.
  Waeromme de voors. dijckgrave ende heemraeden andermael opnyeus keuren, ordonneren ende bevelen dat wie van nu voortaen eenyge landen, gelegen in den ambachte van Voorschoten, vervreempt off uyt sijnen handen stelt, hetsij bij gifte, cope, permutatie off andersints ende oick diegeene die bij dier manieren daeraen compt, dat sij beyde ende gelijck comen binnen ses weecken daernaer bij den schout ende ambachtsbewaerders voorn.. Ende den eenen uyten voorschreven register ende den anderen daerinne doen setten, zoo dat behoort.
  {91r} Dat dengheenen die enyge landen, gelegen in den voorn. ambachte, aencomende hetsij bij successie, testamente, legatie, codicille off uyterste wille, dat sij binnen gelijcken tijt, te reeckenen van date van dat d'actie van de proprieyt54 van dien in dier off andere manieren hem aencomende gevallen sal sijn, comen bij den voorn. schout ende ambachtsbewaerders ende hemselven in der doder stede ofte giftere55 van dien te bouck ende register doen stellen. Dat men den schout ende ambachtsbewaerders also belast te doen, mits brengende behoorlicke betoon off extract auctentycq uyten testamente dat dengeenen die in 't register begeert gestelt te worden, 'tselve landt in der voorn. manieren aengecomen es, zo dat behoort.
  {91v} Dat de voorschreven parti den voorschreven schout, ambachtsbewaerders geven sullen van elcke verbouckinge ses grooten Vlaems, al waer 't dat veel personen een stuck lants t'samen toebehoorde naervolgende d' oude keuren van den jaere 1472, waervan de schout sal hebben d'eene helft ende de ambachtsbewaerders t'samen d'ander helft.
  Ende wye van 'tgundt dat voorschreven es te doen binnen den voorn. tijt in gebreecke bevonden wert, sal verbeuren, te weten die de landen vercoopt, alieert off permuteert56 ende oock die in dier manieren daeraen comenende elcx van hen bijsonder 10 karolusgulden van elcke stuck lants dat d'een also gealieert ende d'ander ontfangen heeft. {92r} Ende dengenen die bij testamente, legatie, successie off donatie daeraen comen 20 karolusgulden van elck stuck lants daervan sij in gebreecke sullen wesen in den registeren te laeten setten binnen den voorn. tijt. Daervan de dijcgrave sal hebben de twe deelen ende den denunciateur 't derden deel van dien.
  Dusverre d'insertie van de 3e keur.
4e Keur op 't verboucken anno 1577 Ende in den jaere 1577 opten 3en julii <47> hebben de voorschreven dijcgrave ende heemraden deselve keur op 't verboucken vernyeut ende vermeerdert in der vougen hiernae volgende.57
  (Insertie)
  Also seeckere jaeren geleden bij den dijcgrave ende hogeheemraden van Rijnlandt vernyeut sijn geweest seeckere keuren ende {92v} ordonnanti die voortijts ende over lange jaeren bij haere voorsaten tot verscheyden stonden gemaect sijn ende doen publiceren over den heemraetschap van Rijnlant, dienende op het verboucken ende oversetten van den landen in den voors. heemraetschip gelegen, als deselve landen van den eygendomme van dien veranderen souden, 't ware in 't vercoopen, gifte, erffenisse, testamente, legatie off andersints, opdat de voors. landen nyet en souden vervreemden ofte verduysteren omme sekerlick de costen van den Sparendamschendijck ende andere 's lants lasten daeraen te mogen verhaelen. Mer want den voornomden dijcgrave ende heemraeden clachtich te kennen gegeven es ende in 't seeckere onderrecht sijn, dat de {93r} voorschreven keure ende ordonnantie nyet onderhouden en wert als 't behoort. So uyt oirsaecke dat enyge schouten mette selve keure gesocht ende gepractiseert hebben heur eygen singulier proffijt ende nyet het welvaeren van den Lande, de goede luyden exactionerende58 in 't verboucken ende meer salaris affnemende dan die voornomde ordonnantie vermelt. Alsmede dat deselve verbouckinge belet is geweest ende stille gestaen heeft [door de voorleden59] troublen ende oorlochsberoerten. Voorts dat de voors. schouten ende de gaerders van de mergengelden onder henluyden houden de registeren van de voors. verbouckinge zonder deselve te brengen onder de voorschreven heemraden off tenminsten te laeten onder de voors. {93v} ambachtsbewaerders van dien. Waeromme de voors. verbouckinge nyet terechte geschiet, noch in 't lichte en compt door het veranderen van den schouten ende gaerders voorschreven. Ende omme hierinne te voorsien ende remedien hebben de voorschreven dijckgrave ende hogeheemraeden van Rijnlandt opnyeus gekeurt, keuren ende ordonneren mitsdesen 'tgundt hiernae volcht.
  Eerst dat so wie van nu voortaen enyge landen, gelegen binnen den bedrijve ende heemraetschip van Rijnlant, vervreemt off uyt sijnen handen stelt, 'tsij bij gifte, cope, permutatie oft andersints off oock dengenen die bij dier manieren daeraen compt, dat sij beyde ende gelijck comen binnen ses weecken daernaer bij den schout ende ambachtsbewaerders van der plecken daer die voors. {94r} landen gelegen sijn. Off in absentie van de voors. ambachtsbewaerders voor twe gebuyren van gelove. Ende den eenen uyten voors. registere ende den anderen [daer]inne doen setten, soe dat behoort.
  Dat dengenen die enyge landen aencommen 'tsij bij successie, testamente, legatie, codicille off uyterste wille binnen gelijcken tijt te reeckenen van date van dat de actie van de proprieyt60 van dien in dier ofte andere maniere hen aencomende gevallen sal sijn, <commen> bij den schout ende ambachtsbewaerders van der plecken ofte gebuyren ende hem in der dooder stede ofte giftere61 van dien te bouck ende te registere doen stellen. 't Welck men denselven schout ende ambachtsbewaerders ofte gebuyren also belast te doen, mits brengende behoorlick betoon ofte {94v} extract auctentyck uyten testamente, gifte off sulcke deuchdelicke ander bescheyt als dat behoort, daerbij <48> blijct dat diegene die in 't register begeert gestelt te worden, 'tselve landt in der voorn. manieren aengecomen es, zoo dat behoort. Ende dat al sonder prejuditie van yemants recht.
  Dat de voorn. pertijen de voorn. schout, ambachtsbewaerders ofte gebuyren geven sullen van elcke verbouckinge tesamen ende voor als seven grooten Vlaems, al waer 't dat veel personen een stuck landts t'samen toebehoorde. Mits dat de voorschreven partijen tot eenre stondt sullen compareren ende 'tselve passeren naervolgende d'oude keuren van den jaere 1472. Waervan de schout sal hebben drie groot, die ambachtsbewaerders {95r} ofte gebuyren t'samen drie groot ende den clerck een halve stuver zonder meer. Ende off de schout, ambachtsbewaerders ofte gebuyren van desen ter contrarie bevonden werden te doene off gedaen te hebben, sullen verbeuren elcx een boete van thien ponden van 40 grooten tot discretie van den hogenheemraden voors..
  Soe wie van 'tgundt voors. es te doene binnen den voorn. tijt in gebreecke bevonden wert, sal verbeuren, te weten die de landen alieert off permuteert62 ende oock die in dier maniere daeraen comenende elcx van hen bijzondere 50 63 karolusguldens van elcke stucke landts dat d'een also gealieert ende d'ander ontfangen heeft. Ende dengenen die bij testamente, legate, successie off donatie daeraen comen 10 karolusguldens van elcke {95v} stucke lants daervan sij in gebreecke sullen wesen in den register te laeten setten binnen den voorn. tijt. Daervan de dijcgrave sal hebben de twe deelen ende den denunciateur het derden deel van dien.
  Voorts dat alle ambachtsbewaerders, geseten binnen de marcken van Rijnlandt, van nu voortaen gehouden sullen wesen de ommeslagen van den Sparendamschendijck te ontfangen off doen ontfangen, elcx in heuren bedrijven binnen 'sjaers off men salder geen recht over doen.
  Ende sullen heure gaerboucken metten namen van de eygenaers ende bruyckers mitsgaders de absolute quytantie van den rentmeester van Rijnlant allen jaeren gehouden wesen te leveren in handen van den nieuwen ambachtsbewaerders. Ende voorts alle schrickeljaeren {96r} van als een perfect register brengen ofte leveren in handen van den secretarys van den heemraetschap van Rijnlandt, bij den ambachtsbewaerders in der tijt wesende onderteyckent, tot costen van denselven ambachte op een boete van thien ponden van 40 grooten Vlaems 't pont, die men verhaelen sal aen den ambachtsbewaerders, die hiervan in gebreecke bevonden sullen werden.
  (Dusverre de insertie van de 4e keur.)
  Belangende welcke voorgaende gaderinge ende ommeslagen mitsgaders oock verboucken bedunct de voors. van Leyden
  [rest folio {96r} blanco; {96v} blanco]
  {97r} 't Welck dusverre geseyt zij zoo van de sluysen als oock van de ommeslagen van de margengelden, innegaderinge van dien, als oock nopende 't verboucken.
  [ <48v> doorgehaald: Sluysen ten Halfwegen
  Belangende het onderhout van de sluyse ten Halffwegen en hebben de voirs. van Leyden daervan alsnoch geenen houfslach gevonden, achten dat die van eersten aen in 't gemeen bij alle de innegelanden sijn onderhouden geweest, in gelijcker vougen als de colcke op Sparendam met het achterverlaet ende die twee oude sluyspetten die ... {einde foliovel}
  {in marge} Hier qualicken gestelt.]
  {97r (vervolg)} <papierslip gevoegd tussen <48v> en <49>>

 

52 Waarschijnlijk schreef Jan van Hout 'percelen' in het concept. Back to Text
53 De keur van 3 maart 1551 heb ik niet aangetroffen in het Oud Archief van Rijnland. Een gelijkluidende keur van 8 april 1552 is geregistreerd in OAR inv.nr. 216 fol. 321v, met als begin: 'Alzoe omtrent zeven jaeren geleden ...'. In de tweede alinea is bovendien de termijn niet zes weken maar drie maanden. Back to Text
54 Proprieyt = eigendom (Verdam). Back to Text
55 De klerk vergiste zich op {91r} en <46v> en schreef 'register'. Back to Text
56 Permuteren = verwisselen. Back to Text
57 Deze keur is uitgevaardigd op 31 maart 1563 (OAR inv.nr. 218 fol. 208v) en in 1577 herhaald (OAR inv.nr. 219 fol. 378r). Back to Text
58 Exactionneren = meer (belasting) eisen van iemand dan wettelijk is vastgesteld (Verdam, suppl.). Back to Text
59 Deze drie woorden zijn in beide handschriften vergeten. Back to Text
60 Proprieyt = eigendom (Verdam). Back to Text
61 De klerk vergiste zich opnieuw op {94r} en schreef 'registere'. Back to Text
62 Permuteren = verwisselen. Back to Text
63 Beide handschriften hebben hier L = 50, maar in de keur staat 5 (karolusguldens). Back to Text

amh_10amh_10amh_10

 

Auteur Publicatie Home
Marleen
van Amstel - Horák
2005
Jan van Hout, 't Vertooch nopende het
Dijckgraef en Heemraetschap van Rijnlant
Leiden 1595
www.oudleiden.nl