11. Kerstenrijk

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

bestaende vuyten geheelen taerling van over tStadthuys met beijde soe Wolsteech als Choorsteech / tspringende over de Vollersgraft ende van daer weder beginnende van thuys van Willem van Wingen In de Roose tot aen de Drye Pelgrims / ende van daer voerts de geheele lange Choorsteech vuyt tot aen de huysinge van Reygersberch incluijs aen de eene sijde ende aen de andere zijde tot het houckhuys aen de Kerckgraft daer die Justitie vuythangt .

(SA II inv. nr. 1221, 29-11-1607)

Geschiedenis:

De naam Kerstenrijk betekent 'Christenrijk'. Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Kerstenrijck no. xj / Begint van de Commanderije naer de Kerstege / dezelve zoowel de cleyne als de grote over beyde zijden / mitte Dwersstinckstege opte Volresgraft van beneffens de Wolstege tot de Stincstege toe / ende aen de Bredestraet van de Wolstege tot de Kerstege /plach te hebben huysen of cameren 68

(SA II inv. nr. 1220 fol. 10)

Overigens wordt de buurt al in 1509 onder de naam dat Hertoechdom van Keerstenrijck vermeld, wanneer ze tijdens de processie op Ommegangsdag een Hollandse graaf heeft uitgebeeld en daarvoor met twee kannen wijn wordt beloond (zie ook 'Buurthouden', pag. 32-33).

(SA I inv. nr. 589, tresoriersrekeningen 1508/1509, fol. 48 vso. Zie ook: P.J.M. de Baar, 'De Ommegangsdag te Leiden' in Leids Jaarboekje 1977, pag. 96 - 103)

Toen Cornelis Willemsz. Buys in 1583 het tegenwoordige pand Breestraat 115 kocht, weigerde hij de huiskoop te betalen. Hij wordt voor schepenen gedaagd, waarna Buys werd veroordeeld tot een betaling van f 9,- en de kosten van het geding (zie ook 'Buurthouden', pag. 113).

(ORA 45, Vonnisboek F fol. 73 - zie ook de doctoraalscriptie van A.D. Berge en Henegouwen, 'Alwaer uythanght Het Moriaenshooft' [RUL 2000], pag. 14 en voetnoot 72)

Op 05-01-1584 hecht het Gerecht haar goedkeuring aan een door de geburen van Kerstenrijk ontworpen en voorgelegde buurtkaart. Het buurtreglement zou zijn geregistreerd in het registro diversorum fol. ijc xix verso. Het genoemde register is echter niet meer aanwezig.

(SA II inv. nr. 44 fol. 256 vso)

Op 29-11-1607 verzoeken de geburen van Kerstenrijk om de buurt te splitsen in Oost Kerstenrijk en West Kerstenrijk. Zij doen daartoe een concreet voorstel waarmee het stadsbestuur volledig instemt (zie bijlage hieronder).

(SA II inv. nr. 1216 fol. 9 vso. Zie ook SA II inv. nr. 1221)

Bijlage:

Aen Mijne E. heeren van de Gerechte der Stadt Leijden

Verthoonen Reverentelicken die gemeen gebuyren van Kerstenrick bestaende vuyten geheelen taerling van over tStadthuys met beijde soe Wolsteech als Choorsteech / tspringende over de Vollersgraft ende van daer weder beginnende van thuys van Willem van Wingen In de roose tot aen de drye pelgrims ende van daer voerts de geheele lange Choorsteech vuyt tot aen de huysinge van Reygersberch incluijs aen de eene sijde ende aen de andere zijde tot het houckhuys aen de kerckgraft daer die Justitie vuythangt / hoe dat zij supplianten metten anderen vergadert zijnde om uwer E. te versoecken tot verkyesinge van een niewen heer over de voors. buyrte die mits dabsenten van Bartholomees Ferreris aldaer heer wesende sonder hoeft is / ende naerder lettende opte groote vande gebuijrte bevonden hebbende dat de voors. gebuijrte bequamelyck in tween soude moegen werden verdeylt ende dat elcx wel noch behouden veertich huysen alsmen(?) te weten voor die eene gebuyerte nemen soude den geheele teeling over tStadthuijs / daer in begrepen Die Wolsteech ende corte Choorsteech / De welcke soude genoemt wort Oostkerstenrick / ende die andere gebuyrte beginnende vande Rose aff die Lange choorsteech totte twee respective huysen van Reygersberch ende Justitie verhaelt / Waer mede soe die supplianten gelyckelycken meynen beter gedient te sullen wesen / hebben goet gevonden uwer E. tselve voer te dragen ende te versoecken soedanige geraemde scheydinge ende namen henluyden te willen consenteren / In welcken gevalle de supplianten uwer E. sullen moegen voerdragen de personen daer uyt de selve de voors, gebuerte elc met eenen Heer sullen versien moegen / twelck toende etc. /

upte margine stont geapostileerd / die van de gerechte der stadt Leyden / In haer vergaderinge opt Raethuijs der selver Stede gesien hebbende / In de versochte splitsinge van Kerstenrick onder de namen van Oost ende West kerstenrick upten voet ende manier als tselve ahier te kennen gegeven wert geconsenteert ende bewillicht ende hemluyden vertoont zynde de namen der persoonen by de gemeene gehuysde gebuyren overgelevert / om uyt deselve in plaetse van Bartholomees Ferreris vertrocken zynde een nieuwen heer over elcke gebuyerte geeligeert te werden / hebben uyt dezelve verkosen ende kiesen mitsdesen tot heere van Oostkerstenrick Pieter van Heussen ende van West Kerstenrick Pieter cornelisz. de Haes / Ordonnerende de selve daer van behoorlicke acte in forma thuys gesonden te werden / aldus gedaen opten XXIX Novembris ao. XVIc. ende zeven / hyer onder stont my jegenwoordich ende was ondergeteyckent J. Swanenburch

(SA II inv. nr. 1221)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

3. Kaarskorf

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

begrijpende de huysen aen wedersijden van de Hogewoert / tusschen de Hogewoertsche brugge ende St. Jorisstege aen de eene sijde ende de Watersteech aen d'ander sijde staende / mitsgaders noch de huysen aen de westsijde van de voors. Watersteech.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 38, 09-11-1617)

Tot dese gebuyrte sijn noch gevoucht de huysen aen de oostsijde van de Stinckstege staende tusschen 't Steenschuyr ende poort van Aelbt. Cornelisz. Slet / mitsgaders de huysen in de selfde poort / als hiernae fol. xlij vso.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 38, 31-05-1618)

Geschiedenis:

Wordt in 1504 genoemd als deelnemer in de stadsloterij, waar 82 loten waren ingelegd.. De vermelding luidt: Cornelis Jansz. van Noorde opt woort Rommel dy Bommel dy Kaerskorf (zie ook 'Buurthouden', pag. 32).

(SA I inv. nr. 986 fol. 9 vso)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De buurt staat dan (tot 1602) bekend als West Kaarskorf waarvan de ligging wordt omschreven als: West Kaerskorf no. iij / Begint aen de houc van de Nieubrugge ende opten houc van St. Jorissteech tot de Hogewoertsbrugge toe / plach te hebben huysen of cameren 28.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9 vso)

De naam Kaarskorf zal zijn ontleend aan het beeldmerk van het bon Hogewoerd.

(SA II inv. nr. 1104)

Op 11-11-1587 vragen de geburen aan de westzijde van de Hogewoerd tussen de Hogewoerdsbrug en de Barbarasteeg om op stadskosten de brugsteiger te laten repareren. Het Gerecht meent echter dat de kosten over de omwonenden moet worden omgeslagen. Overigens lijkt het hier om een verzoek van een aantal omwonenden en niet om een verzoek van of namens de gehele buurt te gaan, die zich trouwens uitstrekte aan weerszijden van de Hogewoerd tot de St. Jorissteeg. Op 30-06-1588 worden nog enkele bewoners tussen Barbarasteeg en St. Jorissteeg voor de onderhoudskosten aangeslagen, omdat zij ook gebruik maken van de steiger (zie ook 'Buurthouden', pag. 21).

(SA II inv. nr. 45 fol. 2 - 8 en 69)

In 1618 richten de bewoners van de tussen Levendaal en Steenschuur gelegen Stincstege zich tot het stadsbestuur met de mededeling dat zij tot geen buurt behoorden en soo starck nyet en waeren omme haer dooden eerl(ick) ter aerden te brengen ende sulx geen bequame gebuyrte conden uytmaken. Men verzoekt om bij een aangrenzende buurt te worden gevoegd. Het Gerecht besluit na inspectie door de schepenmeesteren Hendric Egbertsz. van Hal, Willem Claesz. Warmont en de stadssecretaris om de westzijde van de steeg bij de gebuyrte van 't Steenschuyr (Galicië) te voegen. Dit gedeelte komt overeen met de westzijde van de tegenwoordige Korevaarstraat, vanaf de Steenschuur tot en met de (toen nog niet bestaande) synagoge. De oostzijde van de steeg vanaf de Hogewoerd tot aan het poortge van Sloth inclus komt onder de gebuyrte van de Hogewoert, dus de buurt Kaarskorf. De resterende oostzijde komt onder de gebuyrte van Levendael, dat moet de buurt Huis te Brem zijn.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 42 - 42 vso, 31-05-1618)

Hendrik Isaac Kreet, notaris en heer van Kaarskorf, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom.

(SA II inv. nr. 131 fol. 56, 16-05-1771)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

23. Jericho of Jeruzalem

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Jericho of Jerusalem aen beyde zijden van de Cellebroedersgraft, de halve Blaeuwestege, de halve Backerstege ende de halve Zegerstege, plach te hebben huysen of cameren 58.

Geschiedenis:

Op 14-06-1584 is sprake van een niet nader genoemde buurt op de Broertgensgraft, de populaire benaming van de Cellebroedersgraft. Op die datum wordt de buurtkaart goedgekeurd, in dezelfde vorm zoals dat eerder op 1 maart van dat jaar het geval was met de kaarten van de buurten de Heerlijkheid van Bremmen en de St. Joris en Barbarasteeg met de Dwarskamp (Registro Diversorum, ´in forma folio ijClxviij´). Het kan niet anders of het gaat hier om het buurt Jericho of Jeruzalem.

(SA II inv. nr. 44 fol. 284 vso)

Naar aanleiding van een verzoek van de weduwe van Jan Symonsz., molenaar, gelast het Gerecht op 05-07-1584 de heer der gebuurte om de gracht te doen diepen.

(SA II inv. nr. 44 fol. 285)

De buyren van de Broertgensgraft verzoeken het Gerecht om de drie kinderen van Lijsbeth Henrix, weduwe van Pieter Adriaensz. schuytvoerdersknecht in het Weeshuis te doen plaatsen omdat hun moeder in het Leprozenhuis is opgenomen. Het Gerecht beslist positief: de kinderen worden op kosten van het Huiszitten-, St. Katrijnen-, Leprozen- en H.G. Weeshuis geplaatst.

(SA II inv. nr. 45 fol. 16, 23-12-1587)

In 1589 wordt vpte Req(uest)e vande gebuyren ten wedersijden vande Broedersgraft off Cellebroedersgraft verzocht of het watergat (bij de Wittesingel) overdag geopend kan worden gelijcl theck vp Levendael gedaen wert mit presentatie van den poortier daer van te consenteren. Het Gerecht gaat akkoord.

(SA II inv. nr. 45 fol. 207, 09-08-1589)

In 1600 verzoeken geburen ten weerszijden van de Cellebroedersgracht of zij voortaan minder mogen betalen voor de sluiting en ontsluiting van het watergat (bij de Witte Singel). Ten eerste voeren zij aan dat de buren die in 1589 om de ontsluiting hadden verzocht, dit hadden gedaan zonder medeweten en raadpleging van de overige geburen. Weliswaar had het Gerecht daartoe toestemming gegeven, maar het blijkt dat Lambrecht Hobbensz., portier van de Koepoort via een stadsbode het geld - drie stuivers per huishouden per jaar - opstrijkt. De verzoekers wijzen er bovendien op dat de gebuyren van andere watergaten van dezer stede, zoals bij het Levendaal en de Rijnsburgerpoort niets of veel minder contribueren. Het Gerecht meent dat de contributies aan de stad toekomen, omdat de portier al een ambtelijk salaris ontvangt.

Interessant is vooral dat het bericht gewag maakt van de heren van de gebuyrten ten wedersijden van de Broertgensgraft. Op grond van dit en een eerder bericht uit 1599 kan worden aangenomen dat de buurt in of misschien zelfs vóór het laatsgenoemde jaar is gesplitst in twee buurten t.w. Jeruzalem en de Bloem van Jericho, resp. liggend aan de oost- en westzijde van de Cellebroersgracht. Deze verdeling is echter niet geregistreerd.

(SA II inv. nr. 49 fol. 186 - 186 vso, 31-08-1600)

Bewaard gebleven is een begrafenispenning die o.i. foutief wordt toegeschreven aan de buurt de Grafelijkheid van Jeruzalem en Jericho. Aan de ene zijde het buurtwapen, t.w. een roos (vandaar de buurtnaam De Bloem van Jericho) en een randschrift: DE BVERT VAN JERICHOO SOO IS BEGRAEFENIS . Aan de andere kant een merk (JWP) en de tekst OM TE DRAGEN - IN 1691. In werkelijkheid gaat het - zoals het randschrift vermeld - om een penning van (de Bloem van) Jericho en níet - zoals de catalogus van de Lakenhal beweert - om de Grafelijkheid van Jerusalem en Jericho, de ongedeelde buurt die in 1599 al niet meer bestaat (zie boven).

(Lakenhal, Cat. van Voorwerpen 1924 no. 31)

Buurtheren:

onbekend

42. Jan Vossenrijk

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de noortzijde van de Claesstege opten houc van Sinct Annenstraet genomt de Miraeckelstege / lopende oostwaerts aen tot Jan Vossenstege toe / den houc om / de westzijde van dezelve stege totter veste toe / weder d'oostzijde van Jan Vossenstege beginnende aen der vesten / zuydwaerts aen de Beestemarct overspringende tot opten houc van de Achtergraft / vorder de westzijde van Jan Vossenstege beginnende aan `t Cabbeljausbruggetgen / noortwaerts aen totten houc van de Claesstege / ende dzelve ommelopende mit de zuytzijde van de Claesstege / westwaerts aen lopende / eyndende mit 't huys of de stallinge van Pr. Jansz. van Rossen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 3, 29-08-1602)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De buurt staat dan (tot 1602) bekend als de Janvossensteeg waarvan de ligging wordt omschreven als: Jan Vossenstege no. xlij / Begint van 't bruggetgen tot de Vest toe / de Claessteech beyden zijden tot de Miraeckelsteech toe / plach te hebben huysen of cameren 32.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9 vso)

In 1591 wordt een buurtkaart, bestaande uit tien artikelen, goedgekeurd. Feitelijk gaat het om een vernieuwing van een al langer bestaand buurtreglement. Het betreft met name een aanpassing van de bepaling dat voor de huyscoopen voortaan op elke honderd guldens van de aanschafwaarde vier stuivers wordt gelegd. Voor woningen duurder dan f 2000,- of meer mag worden volstaan met een betaling van vier gulden van xl groten.

Een jaar later verzoeken de geburen toestemming voor een verandering inde caerte van heurluyder gebuyrte nopende t'articule vande huyscoopen. Het Gerecht besluit dat de huiskoop voortaan voor iedere honderd guldens van een verkocht huis vier stuivers zal bedragen. Voor woningen duurder dan f 2000,- of meer mag worden volstaan met een betaling van vier gulden van xl groten.

(SA II inv. nr. 46 fol. 214, 28-05-1592)

In 1597 verzoeken de geburen om de buurt te splitsen, waarbij men voorstelt om de Jan Vossensteeg en de noord- en zuidzijde van de Beestenmarkt tot een buurt te maken en het resterende gedeelte (dus de huizen in de Claessteeg) bij de buyrte van de Miraeckelssteech te voegen. Het stadsbestuur wijst het voorstel af. Wel wordt de buurtheer, Mr. Lieven Pouwelsz. schoolmeester vervangen door Cornelis Florisz. metselaar omdat de eerste in curatele deser Stadt was gestelt.

(SA II inv. nr. 5112 fol. 101, 03-07-1597)

Op 29-08-1602 is het stadsbestuur van gedachte veranderd en verlangt ze juist splitsing van Jan Vossenrijk. In afwachting daarvan houdt ze zelfs een voordracht voor heerbenoeming aan. Volgens deze nominatie hebben Guillame de Bije en Jan Gillisz. coperslager resp. negen en vier stemmen, Gillis Bert, Aelbert den Backer en Cornelis Dirxz. ieder drie stemmen en Jan Lucasz. molenaer, Claes Jansz. en Joost den Backer elk twee stemmen, terwijl Dionys van de Steenstrate, Cornelis Evertsz. (in) den Nieuwen Hoywagen, Roelandt Clobijn, Olifier de Slootmaker en Mr.Lieven van de Cruysse ieder slechts één stem van de geburen hebben. Het aantal van 32 uitgebrachte stemmen komt dus opmerkelijk overeen met de 16e-eeuwse opgave van het aantal huizen en kamers. Van de verordonneerde splitsing komt echter niets terecht en Joost Willemsz. backer met twee stemmen wordt door het Gerecht als buurtheer benoemd.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 3)

Buurtheer Joost Willemsz. brengt een ouderloos geworden kind aan bij het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis inv. nr. 3386 fol. 49, 25-10-1604)

Op verzoek van de geburen besluit het Gerecht uiteindelijk op 14-05-1609 om de buurt te splitsen opdat alle goede ordre ende geregeltheyt in dezelve bequamelicken mochte werden onderhouden. Jan Vossenrijk wordt vervolgens in vier afzonderlijke buurten gesplitst, t.w.: Noord Duizendvrezen, Abcouder Vossenrijk, Vosserschagen en Claas Janvossenhoek. Overigens is dit bericht niet geheel correct, omdat het genoemde Vosserschagen een voortzetting was van de al in 1600 bestaande buurt Beestenmarkt.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 11 vso - 12)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

73. Hooglandsekerksteeg

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende mit den westhouc van den ingang van Nazareth dat men nomt Mierenest / lopende westwaert aen totten oosthouc van Volmolengraft / mitsgaders de oostzijde van dezelve graft eyndende aan der wallen / ende zulcx in hem begrijpende de lange Bouwenlouwenstege ende de Hoochlantschekerstege ten wederzijden.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 3 vso, 24-1-1602)

de huysen staende ten wedersijden van de Hoochlantsekerstege / beginnende an de oostzijde mit 't huys van Neeltgen Lenaertsdr., wedue van Jasper Pieters. leertouwer incluys / mitsgaders de oostzijde van de Volmolengraft / eyndende aen der wallen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 4, 05-12-1602)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Hoochlantsekersteech no. lxxiij / Begrijpt hem dezelve stege aen beyden zijden ende de Achtergraft tot Bouwen Louwenstege toe / plach te hebben huysen of kameren (?).

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9 vso)

Uit de buurtbeschrijvingen van Jan van Hout wordt niet duidelijk of de Bouwelouwensteeg oudtijds tot de buurten Hooglandsekerksteeg of Patmos behoorde. Volgens die berichten zou de begrenzing van beide buurten beginnen en eindigen bij de brug (over de Marendorpse Achtergracht) voor de Bouwelouwensteeg. Maar van wélke buurt de Bouwelouwensteeg deel uitmaakte, wordt niet gezegd.

Bij nadere bestudering blijkt dat de Bouwelouwensteeg oorspronkelijk deel uitmaakte van de buurt Hooglandsekerksteeg. Ten eerste omdat in januari 1602 uitdrukkelijk wordt gemeld dat de buurt begint aan de westhoek van Nazareth of het Mierennest, de 64 huisjes die op het terrein van het voormalige klooster van de Grauwe Zusters waren gebouwd en waar weer later de Meermanshof zou verrijzen. De Bouwelouwensteeg ligt echter westelijk van Nazareth, maar ten oosten van de Hooglandsekerksteeg. Ten tweede wordt de buurt  Hooglandsekerksteeg op 05-12-1602 gesplitst in een deel dat haar naam behoudt en een ander deel dat voortaan de buurt Bouwelouwensteeg wordt genoemd. Ten slotte stond Cornelis Lanckheere of Landsheere in januari 1602 als vierde op de voordracht van een heerbenoeming van de buurt Hooglandsekerksteeg, terwijl hij in augustus 1603 als eerste heer van de nieuwe buurt Bouwelouwensteeg wordt benoemd.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 4)

Buurtheer Jan Adriaensz., bouman, brengt een ouderloos geworden kind aan bij het H.G. Weeshuis.

(Archief H.G. Weeshuis fol. 68, 17-11-1611)

Na het vertrek van buurtheer Jan Adriaensz. in 1613 werd geconstateerd dat dezelve hare gebuyrte over de hondert woonplaetsen was begrijpende ende zulx haers bedunckens te groot. Daarom werd besloten om de buurt opnieuw te splitsen, nu in drie delen t.w. Vollersrijk, Noord Hooglandsekerksteeg en Zuid Hooglandsekerksteeg.

(SA II 1216 fol. 17 vso - 18, 30-05-1613)

Buurtheren:

8. Hadrianopolen

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende op het Corte Steenschuyr met de huysinge van Jan Sette de Jonge / lopende voorts langs de noortsijde van de Nobelstraet noortwestwaerts (ende begrijpende alleenlick de huysinge van Ambrosius Pietersz. van Brunsdorf in de Buttersteech) tot aen de Cheurlammensteech / ende begrijpende de twee eerste huysen (van) de oostzijde van de selve steech / ende wederom aen de zuytwestzijde van de Bredestraet lopende zuytoostwaerts aen tot de Boomgaertsteech toe / de selve in ende de huysen ten wederzijden aldaer begrijpende tot aen de huysinge ofte poort van Jaques du Werchijn aen d'een zijde ende aen d'ander zijde tot aen den achterbrouck toe / voorts de Bredestraet ofte Nobelstraet langs tot aen den houck van het Steenschuyr / ende eyndende aldaer met de huysinge van Niclaes Reynertsz., laeckencooper.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 105-105 vso, 13-05-1632)

beginnende opt Cort Steenschuyr met de huysinge van Jan Sette de Jonge / lopende voorts langs de noortsijde van de Nobelstraet noortwaerts aen / ende beginnende in de Botersteech alleenlijck de huysinge van Ambrosius Pietersz. van Brunsbeecq tot aen Choorlammensteech / ende begrijpende de twee eerste huysen aen de oostsijde van de selve steech / ende wederom aen de suytsijde van de Bredestraet beginnende aen de houck van de Plaetsteech / lopende suytoostwaerts aen tot aen de houck van 't Steenschuyr (de Boomgaertsteech daerinne niet begrepen) / ende eyndende aldaer met de huysinge van Nicolaes Reyniersz. laeckencoper.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 155, 08-11 en 30-11-1646)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553), maar werd deze toentertijd vermeld als Hadrianopolen, waarvan de ligging wordt omschreven als: Begint van de Hogewoertsbrugge / eynt yen halven van de Plaetstege en aen Koerlammenstege / plach te hebben huysen of cameren 36.

Het voormalige Hadrianopolen was dus mogelijk wat kleiner dan het latere Constantinopolen, omdat de huizen aan de Corte Steenschuur (nu het Gangetje) niet worden genoemd.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

De gemeene gebuyren vande Nobelstraet zeggen dat zijluyden zeer vercort werden in het stellen vande cramen en verzoeken het Gerecht te gelasten om deze bij wijze van proef met het oog op de aanstaande jaarmarkt rugge aan rugge te stellen. Men verwijst daarbij naar een soortgelijk en door het Gerecht gehonoreerd verzoek van de bewoners van de Breestraat (zie Steinenburg, SA II inv. nr. 45 fol. 9, 27-11-1587). Het lijkt hier niet om een verzoek van de buurt te gaan, maar eerder een initiatief van omwonenden te betreffen. Het is mogelijk dat het verzoek ook werd gesteund door de inwoners van het Keizerrijk van Constantinopolen (zie ook 'Buurthouden', pag. 120).

(SA II inv. nr. 45 fol. 90 vso, 08-09-1588)

Op 30-11-1589 wordt de buurtkaart van Heerlicheyt van Constantinopolen opnieuw goedgekeurd (er wordt verwezen naar een voorgaande buurtkaart). Er bestaat enige twijfel of hier niet de buurtkaart van het aangrenzende en bijna gelijknamige Keizerrijk van Constantinopolen wordt bedoeld, omdat in de tekst wordt geduid op de kaart van de Nobelstraet, het gedeelte Breestraat tussen het stadhuis en het Steenschuur. De geburen worden gelast zich naar de bepalingen te gedragen opte peenen, boeten ende straffen daerinne verclaert.

(SA II inv. nr. 45 fol. 240 vso)

In 1596 nemen de vrijsters van Constantinopelen met 43 loten (lotnr. 24623) deel aan de Grote Loterij. De prose luidde: Die vrijsters van Constantinopelen hebben het hoetgelt ingeleyt om het niet te behouwen / het is voor de armen / het salse niet rouwen. Ook de gebuurte als zodanig legt 128 loten ter waarde van f 30,- in en wint een zilveren bierbeker van zeven ons. De prose luidde: De buyren van de Nobelstraet hebben haer gelt vergaert / Door goede Raets voor den armen bewaert (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v. en pag. 239).

(AGH inv. nr. 429 en 426)

Op 08-11 en 30-11- 1646 verliest Constantinopolen vanwege de stichting van de Boomgaard een deel van haar huizen, gelegen in de Boomgaardsteeg. Zie ook Oost Blik op de Aaszak.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 155)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

60. Groenendaal

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de zuytzijde van de lange Groenstege opten houc van de Hoygraft mit 't huys van Jan Joostensz, schipper / van daer oostwaerts aen lopende totten houc van de Middelstegraft eyndende mit 't huys van Cornelis Willemsz. Rijckelapper / ende weder beginnende aen de noortzijde van de voors. lange Groenstege mit 't huys van Jan Mathijsz. van Tol / van daer westwaerts aen loopende / eynt mit het achterhuys van Pieter Stavensz.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 7, 20-07-1604)

beginnende aen de zuytsijde van de lange Groenesteech opten houck van de Hoygraft mettet huys van Jan Joosten schipper / van daer oostwaers aen lopende tot aen de Middelstegraft, te weten mettet huys van Crijn Aelbrechtsz. schipper ende Gijsbrecht Gijsbsz. warmoesman, aldaer eyndigende / ende weder aen de noortsijde van de voors. lange Groenesteech beginnende mettet huys van Jan Gijsbrechtsz. warmoesman / ende westwaers lopende tot de huysinge van Jan Pietersz. Schaick, daermede dezelve eyndigende is.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 20 vso, 29-05-1614)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Groenendael no. lx / Begint aen de Hoygraft / eynt aen de Middelstegraft / mit beyden zijden van de Groenstege / plach te hebben huysen of cameren 14.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

Naar aanleiding van een nominatie ter verkiezing van een buurtheer in 1594 die tot taak heeft omme alle goede gebuyrlijcke vlijt ende naersticheyt bij hem aengewent te werden ten eynde d'selve gebuyrte in vrede ende eenicheyt blijve, merkt het Gerecht op dat wanneer de buurt al in het bezit was van een goedgekeurde buurtkaart, de overtredingen en boeten - voorzover die zijn begaan of opgelegd voordat de Generale Ordonnantie op de Gebuurten werd afgekondigd - mogen worden geïnd en bestraft volgens de oude regeling. Wanneer er geen sprake was van oude buurtkaart, dat dan in sulcken gevalle alle voorgaende boeten ende overtredingen vergeten ende niet geexecuteert sullen werden. Vanzelfsprekend dient voortaan de nieuwe generale gebuyrcaerte te worden onderhouden. Het Gerecht spreekt in dit verband over de buurt van de Groenesteech.

(SA II inv. nr. 47 fol. 68 vso - 69, 18-08-1594)

In 1595 brengt de buurt van de Lange Groenesteech het 18e artikel van de Generale Ordonnantie ter sprake. Dit artikel bepaalt dat geen der mannelijke geburen tijdens begrafenissen op straf van boete absent mag zijn, tenzij men in de periode tussen het overlijden van de afgestorvene en de begrafenis uitstedig is. De buurt verzoekt om de absentie ook toe te staan wanneer er sprake is van een publyke ende openbare sieckte (kennelijk wordt op de pestepidemie gedoeld). Het Gerecht wil daar niets van weten en zegt dat de buurt zich naar het 18e artikel behoort te gedragen.

(SA II inv. nr. 47 fol. 242 - 242 vso, 07-09-1595)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 61 loten ter waarde van f 15.6.- in (lotnr. 21729). De prose luidde: O Heer, Godt almachtich / sijt ons int uuytdeelen van uwe gaven gedachtich / bij ons sonder treuren / vande Groenendaelse buren tot Leyden (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.d.).

(AGH inv. nr. 429)

In 1601 wendt de heer van de Groenesteech off Groene Nevel zich met tien andere buurten in de omgeving tot het Gerecht met het verzoek om een uurwerk met halve en hele urenslag op de toren van de Hooglandse kerk te plaatsen. Het probleem is dat bij noordelijke en oostelijke wind de stadsklokken niet hoorbaar zijn, waardoor de arbeiders, met name de jongeren meyskens ende knechts te vroeg het werk verlaten, te laat beginnen ende gaen nae haer gelieften. Deze situatie leidt tot veel gekijfs ende oneensheyt met hun patroons. De gezamenlijke buurtbestuurders herinneren er aan dat in tijden des benoutheyts de kerkklok - die er nog steeds hangt - zonodig dag en nacht werd geluid. Het Gerecht belooft om een vast ende geduyrich uyrwerc te laten plaatsen. Maar daar komt niets van terecht en zes jaar later richten dezelfde buurten zich opnieuw tot het Gerecht, dat nu twee schepenen, een veertigraad en stadssecretaris Jan van Hout gelast om alsnog te handelen, verdragen ende accorderen opt maecken van een uyrwerc (zonder voorslach) om alleen heele ende halve uyren te slaen (zie ook 'Buurthouden', pag. 122).

(SA II inv. nr. 49 fol. 227 - 228, 19-04-1601 en inv. nr. 50 fol.246 - 247, 14-06-1607)

In 1673 staat het Gerecht toe dat de geburen van de groenendaelse buert straatlantaarns mogen plaatsen, mits de inwoners daarvoor geen contributie behoeven te betalen en dat ook het onderhoud uit het normale inkomen van de buurt zal worden bekostigd (zie ook 'Buurthouden', pag. 124).

(SA II inv. nr. 84 fol. 68 vso, 11-10-1674)

Abraham Brouwouw, heer van Groenendaal, hebbende hooge Jaaren, met een sware beroerte is besogt verzoekt om ontslag.

(SA II inv. 107 fol. 150, 03-06-1723)

De geburen van Groenendaal en West Tuil, in totaal 54 requestranten, blijken niet langer in staat te zijn om deselve gebuyrte apart te onderhouden ofte haare Dooden, wanneer er iemand komt te overlijden, ter Aarde te brengen. Bovendien is Arent Fas, de heer van West Tuil, onlangs overleden en is dezelve gebuyrte jegenwoordig sonder Heer. Men verzoekt het stadsbestuur dat West Tuil wordt gecombineerd met Groenendaal. Het Gerecht gaat akkoord, waardoor Groenendaal wordt uitgebreid met West Tuil en laatstgenoemde buurt verdwijnt.

(SA II inv. nr. 125 fol. 205, 08-06-1758)

Willem Kleinenberg, heer van Groenendaal, verzoekt en verkrijgt ontslag wegens ouderdom en zwakheid.

(SA II inv. nr. 140 fol. 246, 20-11-1788)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

52. Gansoord

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende op 't Gansoorde aen de Hoygraftsbrugge mette huysinge van Willem Mathijsz. van Tol, kouckebacker / ende oostwaers aen lopende langs den Rijn tot aen deser stede walle

SA II inv. nr. 1216 fol. 20, 27-02-1614)

Geschiedenis:

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Gansoorde no. lij / Begint opten houc van de Hoygraft tot der Vest toe / ende plach te hebben aen huysen of cameren 22.

Overigens behoorde de oostzijde van de Korte Hooigracht (d.w.z. de Hooigracht tussen de Nieuwe Rijn en de Nieuwstraat aan weerszijden) bij Gansoord, maar rond 1550 speelde dat nog geen rol, waarschijnlijk omdat het oostelijk hoekperceel Nieuwe Rijn/Hooigracht doorliep tot tegenover de ingang van de Nieuwstraat. Zo behoorde de westzijde van de Korte Hooigracht tot Zwaansoord.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

De buurt neemt in 1596 deel aan de Grote Loterij en legt 256 loten in ter waarde van f 60,- (lotnr. 16779). De prose luidde: De gebuuren van de Gansoort / bennen gesloten met goedt acoort / om allemis an den armen te bewijsen / ende verwachten daerom goede prijsen. (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

In een bericht van de gebuurte (West) Rode Zee wordt de begrenzing met Gansoord nauwkeurig aangegeven: van de poort off 't cleyn huysken van Haesgen Dircxs Steen, welck huysgen mede sal wesen onder de buyrt van 't Gansoort.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 47 vso, 18-06-1620)

In de omschrijving van de aangrenzende buurt aan de oostzijde van de Uiterstegracht Zuid Rode Zee wordt gesproken over de huysen aen de voet van de Hogewoertsebrugge beginnende. Daarmee kan niets anders zijn bedoeld dan de bebouwing aan de Nieuwe Rijn tussen de Uiterstegracht en de tegenwoordige Vestestraat, die toentertijd de stadsgrens vormde. Maar deze zes huizen ressorteerden reeds in de 16e eeuw onder Gansoord en dat wordt in 1614 nog eens bevestigd (zie boven). Ook de oudere omschrijvingen van Rode Zee en Oost Rode Zee (waaruit Zuid Rode Zee is voortgekomen) blijken zich te beperken tot bebouwing aan de Uiterstegracht.

(SA II inv.nr. 1216 fol. 91 vso - 92, 19-07-1629)

De burgers Mulder en Sampejon schenken namens de gebuurte f 75,- aan het stadsbestuur ter verlichting van de noodlijdende stadskas (zie ook 'Buurthouden', pag. 148).

(SA II inv. nr. 549, 09-06-1795)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

31. Galicië

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

gelegen op 't Steenschuyr / beginnende aen de huyzinge van Geertruyt Jansdr. van Os, wedue van Huych Claesz. brugman opten houc van de Volresgraft / loopende tot den huysinge van Cornelis Gijsbertsz. Schaec, 't welc 't naeste huys es aen de noortzijde van 't Steenschuyr dicht aen de Nobelstraet / ende aen d'ander zijde beginnende opten houc van Stincstege de welcke naer Levendael loopt / eyndende mit 't huys van Cornelis Claes Lambrechtsz. gelegen opten houc van Sint Jacopsgraft. / gelijc de zelve.

(SA II inv. nr. 44 fol. 214 vso, 02-06-1583)

beginnende aen de noortzijde van 't Steenschuyr mit 't huys van Gijsbert Cornelisz. Schaec naest den houc van de Bredestraet / loopt westwaerts aen ende eynt mitten houc van de Volresgraft / begint weder aen de zuytzijde mitten houc van 't Stincsteechgen ende westwaerts aen lopende / eynt mitten houc van St. Jacopsgraft.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 7, 30-03-1604)

Bij de heerbenoeming van Heyndrick Claesz. de Munt vermeldt een op 06-10-1661 gemaakte aantekening in de marge dat uit de gebuurte Knotterveld de huizen in de Knottersteeg bij Galicië zijn gevoegd.

(SA II inv. nr. 1217 fol. 26, 08-07-1655, i.m. Zie ook inv. nr. 1216 fol. 17 vso, 13-09-1612, i.m.)

dat d'eene zijde van de (Stinc)stege in desen geroert / te weten de westsijde / sal comen onder de gebuyrte van 't Steenschuyr

(SA II inv. nr. 1216 fol. 42 - 42 vso, 31-05-1618)

Geschiedenis:

Evenals de aangrenzende gebuurte St. Jacobsrijk (het voormalige Compostella) herinnert de naamgeving aan de sinds 1477 bestaande kapel en gasthuis (de latere Saaihal, nu Lodewijkskerk) van de St. Jacobsbroederschap. Nog heden ten dage is Santiago de Compostella in het Spaanse Galicië het centrum van de Jacobusverering (zie ook 'Buurthouden', pag. 66).

(George Hemmers, pag. 14 e.v.)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553). De ligging wordt dan omschreven als: Galissien xxxj / Begint van de Hogewoertsbrug aen beyden zijden langs Steenschuyr tot de houte brugge toe / tusschen de Volresgraft ende Sinct Jacobsgraft / plach te hebben huysen of cameren 29.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

Op 02-06-1583 bevestigt het Gerecht de buurtkaart van de gebuyrte Galissien ende Compostelle. Overigens is de kaart al in november 1580 goedgekeurd door de geburen. Kennelijk is de naam Compostella dus later overgegaan op de aangrenzende buurt van de St. Jacobsgracht. De laatste zinsnede van het bericht is echter cryptisch: eyndende mit thuys van Cornelis Claes Lambrechtsz, gelegen opten houc van St. Jacopsgraft / gelijc .de zelve. De passage gelijc de zelve kan betrekking hebben op het huis van Lambrechtsz. (in de zin van incluis het huis van Lambrechtsz.), maar er kan ook de St. Jacobsgracht mee zijn bedoeld. In het laatste geval is het verklaarbaar waarom er wordt gesproken over de gebuyrte van Galissien ende Compostel. Deze redenering is echter in tegenspraak met de opgave van de 16e-eeuwse buurten, zowel bij Van Hout als bij Orlers die beiden duidelijk Galicië en Compostel (later de St. Jacobsgracht genoemd) als afzonderlijke buurten onderscheiden.

(SA II inv. nr. 44 fol. 214 vso)

Als enige gebuurte in Leiden was Galicië gelegen op de grens van drie bonnen, t.w. Wolhuis, Hogewoerd en Oost Nieuwland. Voor stadssecretaris Jan van Hout was dat een van de belangrijkste redenen om voor een meer geordende herindeling van de buurten te pleiten (zie ook 'Buurthouden', pag. 19).

(SA II inv. nr. 10, fol. 346 vso - 348 vso)

In 1618 richten de bewoners van de tussen Levendaal en Steenschuur gelegen Stincstege zich tot het stadsbestuur met de mededeling dat zij tot geen buurt behoorden en soo starck nyet en waeren omme haer dooden eerl(ick) ter aerden te brengen ende sulx geen bequame gebuyrte conden uytmaken. Men verzoekt om bij een aangrenzende buurt te worden gevoegd. Het Gerecht besluit na inspectie door de schepenmeesteren Hendric. Egbertsz. van Hal, Willem Claesz. Warmont en de stadssecretaris om de westzijde van de steeg bij de gebuyrte van 't Steenschuyr (Galicië) te voegen. Dit gedeelte komt overeen met de westzijde van de tegenwoordige Korevaarstraat, vanaf de Steenschuur tot en met de (toen nog niet bestaande) synagoge. De oostzijde van de steeg vanaf de Hogewoerd tot aan het poortge van Sloth inclus komt onder de gebuyrte van de Hogewoert, dus de buurt Kaarskorf. De resterende oostzijde komt onder de gebuyrte van Levendael, dat is de buurt Huis te Brem.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 42 - 42 vso, 31-05-1618)

In 1679 zeggen de gezamenlijke geburen van Galicië straatlantaarns geplaatst te hebben waarvan de kosten van verlichting en onderhoud jaarlijks over de huiseigenaars worden omgeslagen. In de buurt bevinden zich ook de Ras- en Saaihal, alsmede de Zilversmidsgildekamer. De gouverneurs van de hallen en de deken en hooflieden van het gilde beweren bij aanmaning niet zonder order van het Gerecht te kunnen betalen. Het Gerecht verleent de opdracht pleiten (zie ook 'Buurthouden', pag. 124).

(SA II inv. nr. 85 fol. 231, 06-11-1679)

Anthony Cornelis Malnoë, griffier dezer stad en heer van Galissien krijgt toestemming om met zijn geburen in het regthuys van Leyderdorp te hoven.

(SA II inv. nr. 226 fol. 48, 23-08-1782)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting

9. Keizerrijk van Constantinopolen

	Stadskaart
Ga met de muis naar de cirkel voor de naam van de buurt. Klik voor detailkaart en informatie.

Ligging:

beginnende aen de zuytsijde van stadthuys met 't huys van Maerten Adriaensz. laecken-bereyder / loopende zuytwaers aen den houck om langs den noortsijde van de Coornbrug-steecht tot aen de Clocksteeg / vorder begrijpende het taerling huysen belent ten westen de Bredestraet / ten oosten 't heck / ten noorden de corte Coornbrugsteech / ende ten zuyden Coorlammensteech / ende aen de westsijde van de Bredestraet beginnende met 't huys van Jannetgen Huygendr. opten houck van de Plaetstege / loopende noortwaers voorbij de Ketelboeterstege tot aen Wolstege.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 12 vso, 30-07-1609)

In de marge: een verzoek van geburen aen de oostsijde van de Wolstege (die) tot noch toe onder gene gebuyrte en waren begrepen, verzoeken om óf bij de gebuurte van de Voldersgracht, óf bij de gebuurte van de Breestraat te worden gevoegd. Het Gerecht besluit de gehuisden bij de gebuurte van de Breestraat te voegen.

(SA II inv. nr. 1216 fol. 12 vso, 08-06-1617)

Geschiedenis:

De buurt neemt als het Rijck van Constantinobelen deel aan de Grote Loterij van 1596. De inleg bedraagt 80 loten onder lotnr. 24596 (zie ook 'Buurthouden', pag. 108 e.v.).

(AGH inv. nr. 429)

Volgens Jan van Hout bestond de buurt reeds ten tijde van Jacob Deyman (stadssecretaris 1531 - 1553) en wordt deze vermeld als Constantinopolen no. ix (niet te verwarren met de latere gelijknamige en aangrenzende buurt, toentertijd Hadrianopolen). De ligging wordt omschreven als: Begint van de Plaetstege ende Koerlammerstege / ende strect tot de Wolstege toe / plach te hebben aen huysen of cameren 27.

(SA II inv. nr. 1220 fol. 9)

Op 07-02-1585 wordt zeeckere gebuyrcaert van het keyserijc van Constantinobilien goedgekeurd. Op 30-11-1589 wordt de gebuurkaart van de Heerlicheyt van Constantinopolen goedgekeurd, waarbij wordt verwezen naar een voorgaande buurtkaart. Het is niet geheel duidelijk of het hier gaat om een tweede kaart van het Keizerrijk van Constantinopolen of van het aangrenzende Constantinopolen. De keuze is moeilijk omdat er ook gesproken wordt over de kaart van de Nobelstraat, het gedeelte Breestraat tussen stadhuis en Steenschuur waarin beide gebuurten waren gelegen.

(SA II inv. nr. 44 fol. 333 vso en inv. nr. 45 fol. 240 vso)

De gemeene gebuyren vande Nobelstraet zeggen dat zijluyden zeer vercort werden in het stellen vande cramen en verzoeken het Gerecht te gelasten om deze bij wijze van proef met het oog op de aanstaande jaarmarkt rugge aan rugge te stellen. Men verwijst daarbij naar een soortgelijk en door het Gerecht gehonoreerd verzoek van de bewoners van de Breestraat (zie Steinenburg, SA II inv. nr. 45 fol. 9, 27-11-1587). Het lijkt hier niet om een verzoek van de gebuurte te gaan, maar eerder een initiatief van omwonenden te betreffen. Het is mogelijk dat het verzoek ook werd gesteund door de inwoners van Constantinopolen (zie ook 'Buurthouden', pag. 120).

(SA II inv. nr. 45 fol. 90 vso, 08-09-1588)

Op 30-08-1607 klaagt het buurtbestuur dat het Gerecht heeft verzuimd om de huiskoop te betalen. Uit het rekest blijkt dat de stad ten behoeve van de nieuw gebouwde Baljuw Vierschaar en andere getimmerten eerder twee huizen heeft aangekocht. Men verzoekt alsnog om betaling, daarbij verwijzend naar 4e artikel van de Generale Ordonnantie op de Gebuurten. Het Gerecht geeft de tresaurier-ordinaris Claes Adriaensz. opdracht om volgens het geldende tarief vijf gulden te betalen. Het geld wordt overhandigd aan Cornelis Huygensz. Gael, keyser van Constantinopolen (zie ook 'Buurthouden', pag. 113).

(SA II inv. nr. 50 fol. 265 vso)

De buurt krijgt toestemming om op de Breestraat een ereboog te mogen plaatsen, vermoedelijk vanwege een bezoek van stadhouder Willem V na de patriotse nederlaag van juni 1787.

(SA II inv.nr. 230 fol. 72 vso, 27-09-1787)

Buurtheren: 

zie voor uitleg de Toelichting