 | Breepoort [5] |  | | | | Nummer: | 40 | | Andere namen: | Fockerspoort [1]
Wijdepoort | | Adres voor 1871: | Wijk 5 nr. tussen 632 en 637 | | Adres na 1871: | Langegracht (ca.) 13 |
Beschrijving: | In 1611 werd Leiden aan de noordzijde vergroot. Het stadsbestuur verdeelde het nieuwe stadsdeel in grondkavels of erven die vervolgens werden uitgegeven. Zo kochten Jan Jacobsz. de Bont en Jacob Jansz. van Assendelft op 26-06-1611 drie aaneengesloten erven aan de Oude Singel [1] die met 10, 11 en 12 waren genummerd. Deze liepen met de nummers 52, 53 en 54 door vanaf de Oude Singel tot aan de Langegracht [2].
Bij de gronduitgifte bepaalde het stadsbestuur uitdrukkelijk dat de percelen binnen zes jaar moesten worden bebouwd. Per slot van rekening was de stadsvergroting bedoeld om in het schreeuwend tekort aan huisvesting te voorzien en wilde men voorkomen dat de woningbouw door grondspeculanten zou worden verhinderd of vertraagd. Wanneer de kopers de bepaling negeerden zou het Gerecht de erven opeisen om ze opnieuw uit te geven. Eigenaars die in gebreke bleven moesten dan genoegen nemen met een vergoeding die was gebaseerd op taxatie door schepenen (de z.g. schepenschatting). Met gerede kans dat die lager zou uitvallen dan de reële marktwaarde.
Wellicht was dat de reden waarom De Bont en Van Assendelft op 02-03-1617 de erven aan de Oude Singel verkochten [3]. Een jaar later – de termijn van zes jaar was al verstreken – volgde de verkoop van de drie onbebouwde erven aan de zuidzijde van de Langegracht [4]. De laatste transactie op 19-02-1618 stond niet op zichzelf, want op dezelfde dag koos de westelijk aangrenzende buurman Pieter Huygensz. du Boys ook eieren voor zijn geld [5]. De Bont en Van Assendelft verkochten hun drie erven met een oppervlakte van 49,5 roeden, terwijl ook Du Boys zijn zes kavels – samen 99 roeden – van de hand deed. Bij elkaar ging het dus om een flink terrein van 148,5 roeden (2.107 m²).
TekstvakNieuwe eigenaar was de ‘projectontwikkelaar’ Anthonis Jorisz. Focker. Deze aannemer stond erom bekend dat hij waar mogelijk lediche erven aankocht om die vervolgens met goedkope poortwoningen te bebouwen. Hij liet er geen gras over groeien want al op 31-10-1618 meldt een aantekening in Belastingboek C1: ‘deese 35 huysen sijn bij Focker vooraf noch onder andere belast met fl. 2.000’ [6]
Dat kleine zinnetje symboliseert niet alleen Fockers ondernemerszin, maar ook zijn kwetsbaarheid. Want Anthonis kon zijn projecten alleen realiseren door keer op keer geld te lenen – totdat hij zijn hand overspeelde en niet meer aan zijn aflossingsverlichtingen kon voldoen. In september 1625 viel het doek en werden maar liefst 93 huizen executoriaal verkocht. De woningen aan en achter de Langegracht kwamen nu in handen van Pieter Dircksz. van Leeuwen, secretaris van het ambacht Leiderdorp.
Twaalf van deze huisjes – zes aan de oostzijde en zes aan de westzijde [7] – bevonden zich in een seeckere poort die in de 17e eeuw bekend stond als de Fockerspoort (zie Bonboek fol. 63 en 64) en in de 18e eeuw als de Wijde- of Breepoort [8]. De overige 23 huizen bevonden westelijker aan de Langegracht en in de Twee Bleyckerspoort.
Gezien het omvangrijke bezit van Anthonis Jorisz. Focker was het geen toeval dat het stadsbestuur in 1622 besloot om de buurt Fockersrijck te noemen [13].
De poort was gelegen aan de zuidzijde van de Langegracht, halverwege tussen de Volmolengracht en de Mare en liep door tot de Oude Singel. In de 18e eeuw wordt ze afwisselend Breedepoort en Wijdepoort genoemd. Omdat de oorspronkelijke bebouwing aan de Langegracht volledig is verdwenen en zich daar maar liefst zes poorten bevonden, was de precieze ligging nog niet zo gemakkelijk vast te stellen. Beginnend vanaf de Volmolengracht (Bonboek Nieuwmaren, fol. 34) tot aan de hoek van de Korte Mare (fol. 84vso) was de situatie als volgt:
| fol. 34 - 36vso | aan de Langegracht, 5 huizen |
| fol. 37 - 39vso | een naamloze poort |
| fol. 40 - 4 | aan de Langegracht, 3 huizen |
| fol. 41vso - 48 | de Joris- of St. Jorispoort |
| fol. 48vso - 50vso | aan de Langegracht, 5 huizen |
| fol. 51vso - 56 | de Boerenpoort |
| fol. 56vso - 61 | aan de Langegracht, 9 huizen (op fol. 59 wordt de uitgang van de Poort van Heussen, liggende aan de Oude Singel, ‘overgesprongen’) |
| fol. 61vso - 67vso | de Breepoort [5] of Fockerspoort |
| fol. 68 - 70 | aan de Langegracht, 5 huizen |
| fol. 70vso - 76 | de Twee Bleyckerspoort |
| fol. 76vso - 79 | aan de Langegracht, 6 huizen |
| fol. 79vso - 81vso | de Drolenvauxpoort |
| fol. 82 - 84vso | aan de Langegracht, 6 huizen |
De Breepoort [5], Wijdepoort en Fockerspoort zijn dus identiek. Daar is geen twijfel over mogelijk omdat in het Bonboek op fol. 63 en 64 de Fockerspoort uitdrukkelijk wordt vermeld, terwijl zowel in Waarboek 7J fol. 77 als in 7W fol. 3 (resp. verwijzend naar fol. 66vso en 63 in het Bonboek) wordt gesproken over de Breepoort. Dat wordt omstreeks 1850 ook nog eens bevestigd door de mededeling van Salomon van der Paauw die in zijn opgave de Breepoort vermeldt met de toevoeging: heet eigenlijk Fokkerspoort. Ook op buurtkaart 16 is sprake van de Breepoort of Fokkerspoort (wel berust het adres, Wijk 5 nr. 835 op een verschrijving; dat moet 635 zijn). Op de stadsplattegrond van Van Campen wordt eveneens gesproken over de Breepoort.
Dat men indertijd ook moeite had met het onderscheiden van de in de volksmond ontstane poortnamen blijkt uit Waarboek 5Y fol. 252 wanneer de erfgenamen van Frans Willemsz. van der Bies op 25-03-1688 aan Pieter Dosy een huis verkopen staende ende gelegen in de Fockers- ofte Twee Bleyckerspoort. Deze eigendomsoverdracht vinden terug in Bonboek fol. 74vso maar dat is niet in Fockerspoort. Het zou alleen denkbaar zijn wanneer de vijf huizen verderop gelegen Twee Bleyckerspoort een verbinding zou hebben met de Fockers- of Breepoort. Het zou kunnen zijn dat hier het niet zozeer om een verschrijving gaat, maar in 1688 nog herinnerde aan de situatie dat ook deze poort door Focker is gebouwd.
Hoewel Salomon van der Paauw in zijn opgave met geen woord rept over de Wijdepoort, wordt ze in 1850 nog wel op de stadsplattegrond van Van Campen onder de naam Breedepoort vermeld.
Tegenwoordig bevindt zich op die plek het politiebureau aan de Langegracht. |  | De letter A markeert het erf dat Jan de Bont en Jacob van Assendelft in 1618 aan Anthonis Focker verkochten.
Aansluitend linksboven het erf van Pieter du Boys dat op dezelfde dag aan hem werd verkocht. Op deze grond zou de Fockerspoort (later genaamd Bree- of Wijdepoort) worden gebouwd. De afbeelding is een detail uit de stadsatlas van Van Oerle. |
|
Vermelding in archiefbronnen: | | Oud-belastingboek C1 | fol. 41v [6] | 1611 | | Waarboek 67 2O 1612 | fol. 154v [1] | 1611-09-18 | | Waarboek 67 2N 1611 | fol. 340 [2] | 1612-06-26 | | Oud-belastingboek C2 | fol. 174 [7] | 1614 | | Waarboek 67 2T 1617 | fol. 16 [3] | 1617-03-02 | | Waarboek 67 2T 1617 | fol. 315 [5] | 1618-02-19 | | Waarboek 67 2T 1617 | fol. 315 [5] | 1618-02-19 | | Waarboek 67 2T 1617 | fol. 315v [4] | 1618-02-19 | | Waarboek 67 7S 1729 | fol. 189 [8] (Wijdepoort) | 1629-07-16 | | Bonboek (6628, Nieuwmaren) | fol. 61v-67v | 1642 na | | Waarboek 67 7J 1722 | fol. 77 (Wijdepoort) | 1722-06-09 | | Waarboek 67 7W 1731 | fol. 3 [10] (Breepoort) | 1731-02-01 | | Waarboek 67 8O 1742 | fol. 286 [11] (Wijdepoort) | 1743-09-11 | | Waarboek 67 9B 1753 | fol. 187 [12] (Wijdepoort) | 1754-03-15 |
Vermelding in andere bronnen: | | Webpagina | Kees Walle 'Buurthouden' [13] | Buurthouden | | Webpagina | Over Anthonis Jorisz. Focker zie o.a. | Focker | | | Poortbebouwing
Namen en adressen, aantallen woningen en bewoners, woninggrootte en kwaliteit | | 1. 1850 (ca.) Opgave S. van der Paauw
2. 1853 Buurtkaart
3. 1871 Huisnommerboek 1871
4. 1879 Kaart Van Campen 1879
5. 1892 Aanleg waterleiding -
- aangelegd [A]
- door eigenaar geweigerd [G]
- eigenaar weigert betaling [AG]
6. 1892 Aantal woningen
7. 1892 Aantal bewoners
8. 1899 Kaart Van Campen 1899 | Woningonderzoek
1913 | Aantal
vertrekken
per woning
in 1912/13 | Woning-
onderzoek 1922 | | 1900 | 1912 | | aantal woningen | aantal bewoners | aantal woningen | aantal bewoners | 1 | 2 | 3 | zeer slecht | slecht | vrij slecht | redelijk | | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | | x | 16 | | | | | | | | | | | | | | | | | |
|
|
