INLEIDING

Haalt neer nu ied’re vunze hut / die zonde kweekt en nood is de titel van een verhaal dat in het Leids Jaarboekje van 2020 verscheen. Het relaas beschrijft de erbarmelijke woon- en leefomstandigheden van de armste Leidenaars die van generatie op generatie de talloze slopjes bevolkten, beter bekend als ‘poorten’ of ‘gangen’. Aan het artikel is een tabel toegevoegd waarin de namen van 324 poorten staan vermeld.

Al eerder heeft W.J. Kret in het Leids Jaarboekje van 1957 aandacht aan onderwerp besteed. Zijn publicatie beperkt zich echter tot de opsomming van 127 poorten; bovendien verzuimde hij om zijn bronnen te noemen. Vrijwel zeker heeft hij zijn kennis voor een belangrijk deel ontleend aan een opgave van de 19e-eeuwse stadsarchitect Salomon van der Paauw. Diens ongedateerde manuscript is waarschijnlijk rond 1850 geschreven, maar toen waren al veel poorten en gangen verdwenen.

Ons onderzoek leverde zoveel materiaal op dat het onmogelijk was om alles in het Jaarboekje op te nemen. Omdat internet wel de vereiste ruimte biedt, besloten we om de informatie te digitaliseren en in een database op deze website onder te brengen.

Dat gaf tevens gelegenheid om van iedere poort of gang (of ‘hof’ zoals sommige poorten in de late 19e eeuw werden genoemd) een lemma te maken. De 324 lemma’s bevatten de naam (en eventuele bijnamen), het adres en een beknopte historische beschrijving van de poorten, soms vergezeld door een afbeelding. Voor zover mogelijk en van toepassing wordt verwezen naar de betreffende vermeldingen in de Bon- en Waarboeken en andere bronnen; in de meeste gevallen zijn ze gelinkt aan de oorspronkelijke, door het ELO gescande teksten. Op die manier is het mogelijk om met één muisklik de originele bronnen te raadplegen.

367 POORTEN EN GANGEN

Na 2020 is het onderzoek voortgezet. Daardoor werden nog 51 poorten ontdekt en een groot aantal bestaande lemma’s gecorrigeerd en op inhoud herzien. Van de reeds bekende poorten zijn andere namen (‘aliassen’) gevonden met als resultaat dat we uiteindelijk 568 poortnamen konden noteren. Daarentegen werden acht poorten van de lijst verwijderd omdat zij – anders dan hun naam doet vermoeden - identiek bleken te zijn met andere poorten. Alles bijeengenomen was dit voldoende reden om deze website in 2022 aan te passen. Om praktische redenen is besloten om de bestaande nummering in stand te houden, met dien verstande dat er vanaf 324 is doorgenummerd tot 375. Omdat alle poortnamen in de overzichtstabel alfabetisch worden vermeld, zal dat bij het zoeken in de database geen probleem opleveren.

Het maken en updaten van de database is mogelijk gemaakt door het HVOL-bestuurslid Martin Hooymans en de vrijwilligers Hans Disseveld, Petra van der Heijden en Peter Nederpel die hun deskundigheid al eerder hebben bewezen in het omvangrijke, nog lopende project Historisch Leiden in Kaart. Het Erfgoedhuis Leiden e.o (ELO) verdient lof voor haar streven om de bronnen waar wij uit hebben geput te digitaliseren; zonder deze waardevolle dienstverlening zou de uitvoering van ons project praktisch onmogelijk zijn geweest.

De auteurs,

Herman van Hooidonk en Kees Walle

Lees verder.