Inventarisatie Wederopbouwkunst

Betonreliëf, Lex Horn (foto: Elinoor Veldman)

Beschrijving

De ongekleurde betonreliëfs waren boven elkaar geplaatst boven de hoofdingang. Elk reliëf bestaat uit tien platen van een meter breed. Het bovenste reliëf is 1,60 m  hoog, het onderste  1,30 m.

Het Clusius Laboratorium is in 2015 afgebroken waarbij de betonreliëfs zijn uitgenomen. Ze zijn herplaatst tegen de wand van de parkeergarage aan het Kolffpad, hoek Wassenaarseweg.  In de sparing van de vroegere luifel is de naam van de kunstenaar aangegeven.

Lex Horn (Nijmegen 1916 – Vannes 1968) was een Nederlandse kunstenaar die vooral bekend is geworden om zijn introductie en gebruik van sgraffito- en glas-appliquétechnieken in monumentale kunst tijdens de wederopbouw.

Lex Horn studeerde in de tweede helft van de jaren 1930 aan de Amsterdamse Rijksakademie voor Beeldende Kunst, waar hij uitgroeide tot een van de beste leerlingen van professor Heinrich Campendonk, hoogleraar Monumentale en Versierende Schilderkunst. Studievrienden waren Jan Peeters, Wim ten Broek en Hans Norden. Lex Horn ontwikkelde zich als een expressionistisch kunstenaar met voorliefde voor monumentale kunst.  Les horn  is vooral bekend geworden om zijn introductie en gebruik van sgraffito- en glasappliquétechnieken in de monumentale kunst tijdens de wederopbouw. Hij zag als kunstenaar een taak weggelegd voor monumentale kunst en heeft zich ingezet voor de wederopbouw door te pleiten voor kunstbijdragen aan de nieuwe architectuur.

Hij behoorde tot de meest succesvolle kunstenaars in Nederland. In 1948 vertegenwoordigde hij Nederland op de Venetiaanse Biënnale en in 1949 was zijn werk prominent aanwezig op de Benelux-tentoonstelling in Den Haag.

Reliëfs boven ingang laboratorium ( foto: Paulina Buring)

Herplaatst reliëf aan de  Wassenaarse weg  (foto: Paulina Buring)

Detail herplaatst reliëf (foto: Jos Hooghuis)

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedenbouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 128

Spoelstra, drs. Yteke, Biochemisch Laboratorium Clusius, Universiteit Leiden, Wassenaarseweg 64 Leiden. Een kunst- en cultuurhistorische waardestelling. Maart 2015

Stichting Lex Horn http://www.stichtinglexhorn.nl/

15 januari 2019

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Wandschildering, Marius van der Neut	(fotos: Peter Lamboo)

Beschrijving

De vier wandschilderingen stellen volgens het archief van de Rijksbouwmeesters de Jaargetijden voor. Met enige fantasie zijn de seizoenen te herkennen.  De seizoenen zijn in het Laboratorium voor Fysiologie een passend onderwerp. De hoogte van de vier wandschilderingen zijn nagenoeg gelijk, tussen de 1.50 en 1.60 meter; de breedtes variëren tussen de 1.80 en 2.00 meter. Het is niet duidelijk welke verf de kunstenaar heeft gebruikt. Op de lichtkorrelige ondergrond heeft hij een dunne, niet pasteuze verfsoort toegepast waarmee hij ook dunne lijnen heeft geschilderd. In de schildering zijn gedempte kleuren gebruikt. Ze zijn te typeren als aard- en natuurkleuren. Binnen een aantal kleuren is een verscheidenheid aan tonen te ontdekken.

Marinus van der Neut (Den Haag 1910-1999) is minder bekend in de monumentale kunstwereld. Hij heeft meer schilderijen en tekeningen gemaakt als vrij kunstenaar dan dat hij gebonden opdrachten heeft gedaan. Hij komt over als bescheiden man die liever op de achtergrond bleef. Geboren in Den Haag als vierde kind van de politieagent Ambrosius van der Neut, volgde hij in de avonduren de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten. Hij sloot zich aan bij andere Haagse kunstenaars in de Eerste Nederlandse Vrije Studio. Hij was lid van Verve, een groep van voornamelijk figuratief werkende kunstenaars die van 1951 tot 1957 in Den Haag en omgeving werkten. De kunstenaarsgroep Verve waartoe Kees Andrea, Henny Bal, Herman Berserik en Theo van der Nahmer behoorden, was opgericht door onder meer de Leidse beeldhouwer Frans de Wit en ook door Christiaan de Moor. In Leiden was het werk van Verve te zien in het Leids Academisch Centrum (1952) en in Amsterdam in het Stedelijk Museum (1954). Verve exposeerde in 1955 in het Rockefeller Centre in New York, het jaar daarop in Palace of the Legion of Honor in San Francisco en in 1957 in the National Arts Club in New York.

Het op 2 juli 1959 geopende gebouw, is ontworpen door de architect H.F. Mertens jr. in opdracht van de Rijksgebouwendienst. Het gebouwencomplex bestaat uit een aaneenschakeling van vier bouwdelen op een Z-vormige plattegrond. Het is bekleed met donkergeel baksteen en heeft zadeldaken met donkergrijze dakpannen. Het gebouw dat ontworpen is voor het Laboratorium voor Fysiologie biedt nu huisvesting voor verschillende facilitaire diensten van de Universiteit Leiden.

Bronnen

“Nieuw Leids Fysiologisch Laboratorium een uniek Centrum voor Wetenschap en Onderwijs” in: Leidsch Dagblad 3 juli 1959

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 126

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

13 november 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Mozaïeken, Luigi de Lerma	(foto: Peter Lamboo)

Beschrijving

Op de galerij in de hoofdhal, naast het ruime trappenhuis van het Willem Einthovengebouw bevinden zich zes mozaïeken. De mozaïeken zijn verdeeld in drie delen aan beide zijden van de trap en zijn verschillend van grootte. Aan de noordzijde heeft De Lerma vogels als onderwerp genomen: drie grote watervogels en zes kleinere vogels. Aan de zuidzijde zijn drie mozaïeken met een visser, twee waterslangen en negen vissen te zien. Elk reliëf in het midden is het grootste en lijkt het hoofdonderwerp. De hoogte van alle mozaïeken is ca. 1.76 meter; de breedtes van de vier kleine mozaïeken variëren tussen de 1.50 en 1.65 meter. De breedte van de middelste voorstellingen is 3.45 meter (vis en mens) en 3.90 meter (vogels).  Alle figuren zijn figuratief en sterk vereenvoudigd bij de uitwerking.

Luigi de Lerma (Reggio Emilia 1907- Utrecht 1965) is een bekende kunstenaar met name in de wereld van de ceramisten. De Lerma is geboren in het Italiaanse Reggio Emilia. Hij studeerde majolicatechnieken aan het Istituto della Ceramica in Faenza bij de professoren Rambelli en Bucci, die als specialiteiten de vroege Italiaanse majolicatechnieken doceerden. De Lerma stond bekend om zijn grote technische kennis maar raakte gehandicapt, kreeg neurasthenie. Door zijn huwelijk met een Nederlandse vrouw verhuisde hij in 1934 naar Nederland en was hier werkzaam voornamelijk als ceramist. Na WO II vervaardigde hij veel mozaïeken. In 1965 overleed hij op 58-jarige leeftijd, vier jaar na de dood van zijn vrouw. De Lerma won diverse prijzen waaronder de Wisselprijs in 1932, de geldprijs van de Stichtse Culturele Raad voor zijn oeuvre in 1961 en de Bernard Johan Kerkhoffprijs van het Utrechtse Genootschap Kunstliefde in 1962.

Het op 2 juli 1959 geopende gebouw, is ontworpen door de architect H.F. Mertens jr. in opdracht van de Rijksgebouwendienst. Het gebouwencomplex bestaat uit een aaneenschakeling van vier bouwdelen op een Z-vormige plattegrond. Het is bekleed met donkergeel baksteen en heeft zadeldaken met donkergrijze dakpannen. Het gebouw dat ontworpen is voor het Laboratorium voor Fysiologie biedt nu huisvesting voor verschillende facilitaire diensten van de Universiteit Leiden.

Bronnen

“Nieuw Leids Fysiologisch Laboratorium een uniek Centrum voor Wetenschap en Onderwijs” in: Leidsch Dagblad 3 juli 1959

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 126

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

13 november 2018

 Inventarisatie Wederopbouwkunst

Hoekbeelden door Oswald Wenckebach. Links: Arnold Berthold en William Harvey	Rechts: Claude Bernard en Ivan Pavlov (foto’s: Jos Hooghuis)

Beschrijving

De twee hoekbeelden zijn pendanten met dezelfde maten en stellen elk twee mannen voor. De beide hoekbeelden zijn 2.30 meter hoog, aan de voorkant 1.00 meter breed en aan de zijkant 0.50 meter breed. Het is uitgevoerd in haut-reliëf met beperkte diepte in de voorstelling. De figuratieve hoekbeelden, reliëfs met hun namen zijn -voor zover mogelijk- waarheidsgetrouwe weergaves van vier bekende fysiologen uit de geschiedenis: Arnold Berthold, William Harvey, Claude Bernard en Ivan Pavlov.

Oswald Wenckebach (1885-1962) is geboren in Heerlen als zoon van de medicus professor Karl Friedrich Wenckebach, onderzoeker in hartfuncties en kanker en is vader van de monumentale kunstenaar Karla Wenckebach (1923). Oswald is opgeleid als schilder en heeft het beeldhouwen in de praktijk en van zijn buurman John Rädecker geleerd. Hij bezocht de Kunstnijverheidsschool in Haarlem en in Wenen. Hij aanvaardde in 1935 het hoogleraarschap in Delft

Het op 2 juli 1959 geopende gebouw, is ontworpen door de architect H.F. Mertens jr. in opdracht van de Rijksgebouwendienst. Het gebouwencomplex bestaat uit een aaneenschakeling van vier bouwdelen op een Z-vormige plattegrond. Het is bekleed met donkergeel baksteen en heeft zadeldaken met donkergrijze dakpannen. Kenmerkend voor het gebouw is de monumentale opzet, onder meer te zien aan de trappenhuizen, en de ambachtelijke vormgeving die het gebouw ouder doet lijken dan het is. Het gebouw dat ontworpen is voor het Laboratorium voor Fysiologie biedt nu huisvesting voor verschillende facilitaire diensten van de Universiteit.

Entree Willem Einthovengebouw (foto: Universiteit Leiden)

Bronnen

“Nieuw Leids Fysiologisch Laboratorium een uniek Centrum voor Wetenschap en Onderwijs” in: Leidsch Dagblad 3 juli 1959

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 126

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

13 november 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Tekstreliëfs,  Ludwig Oscar Wenckebach (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving

Alle letterkunstwerken zijn betonreliëfs. Een betonreliëf ontstaat door bij het storten van een betonnen stijl of plaat de voorstelling met letters in het gips als contravorm in de houten mallen in de bekisting aan te brengen. De kunstenaar en de architect hebben hierin samengewerkt. Mertens heeft een betonsoort gebruikt die voor een betonreliëf opvallend verfijnd overkomt. Deze techniek is een jonge monumentale kunstvorm. In het Willem Einthovengebouw hebben de opschriften betrekking op de functie van het gebouw. Uit eerbetoon voor hun werk zijn de namen van de wetenschappers op het gebouw vermeld. De namen en teksten vormen een ensemble met de portretbeelden van de geleerden.

Oswald Wenckebach (1885-1962) is geboren in Heerlen als zoon van de medicus professor Karl Friedrich Wenckebach, onderzoeker in hartfuncties en kanker en is vader van de monumentale kunstenaar Karla Wenckebach (1923). Oswald is opgeleid als schilder en heeft het beeldhouwen in de praktijk en van zijn buurman John Rädecker geleerd. Hij bezocht de Kunstnijverheidsschool in Haarlem en in Wenen. Hij aanvaardde in 1935 het hoogleraarschap in Delft.

Het op 2 juli 1959 geopende gebouw, is ontworpen door de architect H.F. Mertens jr. in opdracht van de Rijksgebouwendienst. Het gebouwencomplex bestaat uit een aaneenschakeling van vier bouwdelen op een Z-vormige plattegrond. Het is bekleed met donkergeel baksteen en heeft zadeldaken met donkergrijze dakpannen. Het gebouw dat ontworpen is als Laboratorium voor Fysiologie biedt nu huisvesting aan diverse falicitaire diensten van de Universiteit Leiden.

Bronnen

“Nieuw Leids Fysiologisch Laboratorium een uniek Centrum voor Wetenschap en Onderwijs” in: Leidsch Dagblad 3 juli 1959

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 126

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

13 november 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

De hoekbeelden, Ludwig Oswald Wenckebach	(foto: Jos Hooghuis)

 Beschrijving

Aan weerszijden van de entree staan twee gebeeldhouwde figuren. Het hoekbeeld links is een vrouwenfiguur en stelt De Hoop voor met onder andere een anker en een zeilschip als motief. Het hoekbeeld rechts is een mannenfiguur en stelt De Zorg voor met o.a. een plantensymbool en een vat met staven en vlammen. De beelden zijn van zandsteen en uitgevoerd in hoogreliëf.

Oswald Wenckebach (1885-1962) is geboren in Heerlen en is opgeleid als schilder en heeft het beeldhouwen in de praktijk en van zijn buurman John Rädecker geleerd. Hij bezocht de Kunstnijverheidsschool in Haarlem en in Wenen. Ludwig Oswald Wenckebach behoort tot een van Nederlands bekendste beeldhouwers en was indertijd geliefd bij een groot publiek. Hij wordt beschouwd als een van de nestors van de Nederlandse beeldhouwkunst.  Zijn vroegste werken tonen een zuivere klassieke invloed en hebben een symbolische en vaak mythologische betekenis. Hij heeft een aantal solo- en duotentoonstellingen in musea gekregen: in 1927 in het Stedelijk Museum in Amsterdam, in 1931 in De Lakenhal in Leiden, in 1959 bij de Rotterdamse Kunststichting, in 1965 in de Hengelose Kunstzaal en in 2012 organiseerde het Museum Beelden aan Zee in Scheveningen de tentoonstelling Scheppingsdrang en schoonheidszin – De beeldhouwkunst van Oswald Wenckebach (1895-1962). Daarnaast heeft hij meegedaan aan groepstentoonstellingen en exposeerde hij in galeries.  Hij is ook vader van de monumentale kunstenaar Karla Wenckebach (1923).

De gebouwen van het complex van Het Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde aan de Wassenaarseweg verrezen in fasen in de jaren 1940-1941 en 1954-1956. De gebouwen zijn ontworpen door de architect ir. H.F. Mertens uit Bilthoven. Het ontwerp heeft de specifieke kenmerken van de zakelijke architectuur uit de periode van de Wederopbouw, waarin de functionele kwaliteiten van de gebouwen centraal stonden. Van het complex zijn alleen het Gortergebouw met aangebouwde dienstwoning beschermd. In 2018 is een begin gemaakt met de bouw van appartementen in het complex en nieuw te bouwen woontorens.

Anker bij De Hoop (foto: Jos Hooghuis)	Vat met twee staven waaruit vlammen slaan bij De Zorg (foto: Jos Hooghuis)	Papaver bij De Zorg (foto: Jos Hooghuis)

Bronnen:

 Boyens, José, “Beelden van Oswald Wenckebach” in: Ons Erfdeel, Jaargang 25 (1982), p. 670-677

 Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 125

 Sengers, Fred, “TNO-gebouw: intrigerend monument in spe” in STIELTZ, jaargang 14 (2004), aflevering 4, pp 3-4

 Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

 http://www.dbnl.org/tekst/_ons003198201_01/_ons003198201_01_0155.php

4 februari 2019

Inventarisatie Wederopbouwkunst

'Adam' door Kees Buurman (foto: Jos Hooghuis)	'Eva' door Kees Buurman (foto: Jos Hooghuis)

Beschrijving

Op het dak van het Pieter de la Courtgebouw, van oorsprong het Academisch Ziekenhuis Leiden, bevinden zich twee gevelreliëfs van de Leidse kunstenaar Kees Buurman (1933-1997). De keramische reliëfs zijn elk ca 1.00 meter hoog en 2.00 meter breed en hebben verschillende dieptes die variëren van tien centimeter tot 0.40 meter. Ze horen bij elkaar en die zin kan gesproken worden over een tweedelig kunstwerk. De twee monochrome reliëfs zijn volledig abstract en dragen de namen Adam en Eva. Ze zijn opgebouwd uit stroken zwarte keramiek met een licht ruw oppervlak alsof ze organisch gevormd zijn. Adam bestaat uit veel licht gebogen langwerpige vormen; Eva daarentegen uit meer uit halfronde en ronde vormen. Beide kunstwerken hebben open delen waardoor de achtergrond te zien is. De reliëfs zijn uitgevoerd door Potterij Zaalberg in Leiderdorp.

Kees Buurman (Leiden, 1933 – Leiden 1997), schilder, tekenaar, graficus en dichter, is vooral bekend van zijn werk in zwart/wit. Zijn opleiding aan de Algemene Grafische School in Amsterdam zal daartoe hebben bijgedragen. Hij  is in de eerste plaats een vrij kunstenaar en heeft daarom maar een beperkt aantal, een tiental, gebonden kunstwerken gemaakt.  In zijn monumentale werk, dat voornamelijk dateert uit de jaren 1960, past hij soms kleur toe. In 2000 heeft Stedelijk Museum De Lakenhal een overzichtstentoonstelling van Buurman georganiseerd. Het museum bezit ook verschillende werken van Buurman.

De kunstwerken zijn niet gemaakt voor boven op het dak waar slechts een enkeling ze kan bewonderen. Mevrouw A. Buurman-Brunsting vertelde op 17-5-2016 aan Jos Hooghuis van de HVOL: “De twee plastieken van keramiek, gemaakt bij Zaalberg, waren bedoeld voor de twee conversatiezalen op de bovenste verdieping van de nieuwgebouwde polikliniek. Toen zijn plastieken na een jaar af waren belde hij het bestuur dat zich niet meer kon herinneren dat er een kunstwerk zou komen. Helaas was er in het gebouw geen enkele wand die aan de afmetingen voldeed zodat een nieuwe bestemming gezocht moest worden. Ten einde raad is besloten twee betonnen muurtjes op het dak te zetten, naast de ontluchtingskokers, om daarop de kunstwerken te monteren. Ik weet niet of ze daar ooit door iemand gezien zijn en ook niet of ze daar nog staan. Ik heb er geen foto’s van, alleen het schetsontwerp.”

Schetsontwerpen voor 'Adam' en 'Eva' door Kees Buurman	(fotos: Kees Buurman Stichting)

Bronnen

Archief Kunst en Bedrijf bij het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie Den Haag

Informatie voorzitter Kees Buurman Stichting (mevr. A. Buurman-Brunsting) 17 mei 2016

“Leids Poliklinisch Centrum een unicum in West-Europa”, Leidsch Dagblad, 20 november 1963, p. 5

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 124

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

Wintgens Hötte, Doris, Kees Buurman (1933-1997), Leiden 2000

http://www.rapleiden.nl/gebouw/pieter-de-la-courtgebouw-1965/

13 november 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Houten Gevelreliëf W. Voet (boven het trapbordes) (foto: Peter Lambo	Houten Gevelreliëf W. Voet (onder het trapbordes) (foto: Peter Lamboo

Beschrijving

Het kunstwerk bestaat uit een inlegwerk in hout (intarsia), dat zich deels op de begane grond en deels op de eerste verdieping bevindt.  De delen worden door een bordes van het trappenhuis van elkaar gescheiden maar vormen compositorisch een geheel. Beide delen zijn ca. 1.50 meter breed; de onderste is 2.60 meter hoog en de bovenste is 3.80 meter. Het is opgebouwd uit oud gebeitst sloophout met kleurschakeringen tussen donker- en lichtgrijs, donker- en lichtbruin en wit. Op de verdieping stelt het een vrouw voor. Haar gezicht is wit, haar armen steekt ze wijd uit, haar grote borsten en ronde buik doen vermoeden dat ze zwanger is. Ze stelt de vruchtbaarheid voor. Het deel op de begane grond verbeeldt planten en ronde natuurachtige vormen.  Het kunstwerk is een geabstraheerde figuratie, dat geïnspireerd lijkt te zijn op Afrikaanse maskers en houten vruchtbaarheidsbeelden.

Wilfred Voet (Zeist, 1935) is in de eerste plaats een kunstenaar die meer vrij werk heeft gemaakt dan aan opdracht gebonden kunstwerken. Geboren in 1935 in Zeist, groeide hij op in Arnhem en doorliep het gymnasium in Arnhem. Na de middelbare schoolperiode trok hij met schoolvriend Peter van Straaten naar Amsterdam om aan de Kunstnijverheidschool, de huidige Gerrit Rietveld Academie te studeren. Voet is een graficus en is daarnaast ook schilder, wandschilder en beeldhouwer. Hij werkt het liefste met hout.  In de jaren 1960 waren zijn abstract-figuratieve kunstwerken met enige regelmaat te zien in het Leids Academisch Kunstcentrum (LAK). In 1967 exposeerde hij zijn grafische werk op de groepstentoonstelling in De Lakenhal met vooraanstaande kunstenaars als Herman Berserik, Kees Buurman, Contant Nieuwenhuys, Wessel Couzijn, Lucebert en Marte Röling. Hij was lid van de Beroepsvereniging voor Beeldende Kunstenaars. 

De ULO is in februari 1968 geopend als een HB-80 schoolontwerp van de Leidse stadsarchitect Ir. Theo K.J. Koch (1902-1985). De aula aan de noordkant van het schoolgebouw grenst aan de Vijf Meilaan en heeft hoge verticale ramen met uitzicht op een ruime voortuin waarin het beeld ‘Samenspraak’ van Frans de Wit staat. Volgens het Leidsch Dagblad, 3 februari 1968 heeft Voet ook een wandversiering van 16.00 meter breed bij 0.90 meter hoog in temperaverf geschilderd.

Leidsch Dagblad,  3 februari 1968, p. 3

Bronnen

“Thorbecke-school in Leiden ZW geopend”, Leidsch Dagblad, 3 februari 1968, p. 3

“Thorbeck-ULO kost 2,5 miljoen gulden”, Nieuwe Leidsche Courant, 3 februari 1968, p. 3

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

https://rkd.nl/nl/explore/artists/81558

24 oktober 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Glas-in-betonramen, Berend Hendriks (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving:

Het kunstwerk is een 54-delig glas-in-betonmuur van de bekende kunstenaar Berend Hendriks. Het is ca. zeven meter hoog en tien meter breed. Elk venster met glas-in-beton is ca. 80 cm bij 80 cm. Het is een naoorlogse kunsttechniek die als opvolger van de verfijnde glas-in-loodtechniek gezien kan worden. Dit non-figuratieve kunstwerk stelt ‘De opgang der tijden’ voor. Hierin is verbeeld: de schepping van het licht, het centrum van de wereldgeschiedenis, het Kruis en de ondergang van de tijd.

Berend Hendriks (Apeldoorn, 9 juli 1918 - Arnhem, 6 augustus 1997) was een Nederlandse beeldend kunstenaar. Na zijn opleiding aan de Rijksakademie van beeldende kunsten, waar hij les kreeg van onder andere Heinrich Campendonk, ontwikkelde hij zich tot een veelzijdig kunstenaar: schilder, glasschilder, wandschilder, monumentaal kunstenaar, omgevingskunstenaar, beeldhouwer, keramist en vervaardiger van mozaïek.

De entree van de school geeft toegang tot de monumentale hal die functioneert als ‘het hart’ van de school. De hal is hoog en licht. Een van de meest in het oog springende onderdelen is de witgeverfde galerij die op kolommen steunt. Ook de ranke en sierlijke open betonnen trap met bordes die achter de kolommen is geplaatst, valt op door haar fraaie vormgeving.

Enkele ramen aan de buitenzijde (foto: Peter Lamboo)

Glas-in-betonmuur (foto: Peter Lamboo)

Twee van de ramen van binnen naar buiten gefotografeerd (foto: Peter Lamboo)

Bronnen:

Erfgoed Leiden en Omstreken, omschrijving gemeentelijk monument nummer 1747 Toussaintkade 51.

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. De geschiedenis van de scholenbouw in Leiden. Deel 2: 1945-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010

14 augustus 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Geglazuurd betonreliëf, Jan Groenestein (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving

Het kunstwerk is totaal ongeveer 1,70  meter hoog en 3,00 meter breed. Het is samengesteld uit geglazuurde betontegels van verschillende formaten in levendige kleuren. Waarschijnlijk is het geïnspireerd door het sprookje “De Bremer stadsmuzikanten” van de Gebroeders Grimm: vier dieren die aan de slacht zijn ontsnapt en gezamenlijk als muzikanten door het leven gaan.

De Amsterdamse kunstenaar Jan Groenestein  (Amsterdam, 1919 – Amsterdam 1971), was leerling van H. Campendonk. In allerlei soorten van architectonisch gebonden kunst was voor hem het dier – en in het bijzonder het paard – een geliefkoosd motief. Jan Groenestein wordt gerekend tot de groep Realisten. Deze groep, waartoe onder anderen ook Lex Horn behoorde, werd gevormd door kunstenaars die op de Rijksakademie in Amsterdam hun opleiding hadden genoten onder hoogleraar Heinrich Campendonk. Na de Tweede Wereldoorlog nam de bekendheid van deze kunstenaars toe, maar zij kwamen al snel in de schaduw te staan van de internationaal succesvolle Cobra-beweging. Hierdoor raakten velen van hen, onder wie Groenestein, in de vergetelheid.

Op het gebied van de monumentale wandkunst excelleerde Groenestein in de sgraffitotechniek. Later zou hij een variant op deze techniek bedenken: de sgraffito-intarsia. In plaats van de bij de sgraffito gebruikelijke techniek om verschillende lagen gekleurde specie over elkaar heen aan te brengen en daaruit weg te krabben wat als kleur niet gewenst was, legde hij verschillende lagen gekleurde specie naast elkaar op een witte ondergrond. Plaatselijk krabde hij dan de gekleurde laag op die plekken weg, waar de witte ondergrond in het ontwerp zichtbaar moest zijn.

Tot de bekendste sgraffiti van Groenestein behoren de twaalf voorstellingen van dieren die hij in opdracht van de gemeente Amsterdam op de buitenmuren van dierentuin Artis maakte. Daarnaast maakte hij sgraffiti in de Landbouwuniversiteit in Wageningen en het ministerie van Landbouw in Den Haag. Tevens vervaardigde hij plafond- en muurschilderingen, glas-in-lood ramen, glas- en baksteenmozaïeken en gobelins voor kerken, scholen en fabrieken.

Naast zijn monumentale werk heeft Groenestein een rijk oeuvre nagelaten bestaande uit schilderijen, tekeningen, grafisch werk en kleine sculpturen waarin veelal dieren, paarden in het bijzonder, tot onderwerp zijn gekozen. Zijn werk is te vinden in de collecties van het Stedelijk Museum in Amsterdam, van verscheidene gemeentes en van particulieren in heel Nederland. Het ICN beheert achttien kunstwerken van hem, waaronder schilderijen, werken op papier en een loden sculptuur.

De kleuterschool aan de Telderskade 46 is gebouwd in 1966. Gemeentearchitect ir. T.K.J. Koch was verantwoordelijk voor het ontwerp. Hierbij werd gebruik gemaakt van de in die jaren populaire systeembouw HB-80. Het schoolgebouw is in april 2020 gesloopt.

Het kunstwerk van Jan Groenestein wordt gerestaureerd door HN Projects BV uit Den Haag. Het zal worden herplaatst tegen de zijgevel van het schoolgebouw Telderskade 48 aan de zijde van de Boshuizerkade nadat dit gebouw is gerenoveerd. Herplaatsing wordt verwacht in 2022.

Geglazuurd betonreliëf, Jan Groenestein (foto: Peter Lamboo)

Bronnen:

“Bewaard tableau krijgt nieuw leven”, in Leidsch Dagblad, 25 juni 2020

Burkom, Frans van, Yteke Spoelstra, Simone Vermaat (red.), Kunst van de wederopbouw Nederland 1940-1965. Experiment in opdracht, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en nai010 uitgevers, Rotterdam 2013, p. 96-97

Erfgoed Leiden en Omstreken

Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) 

https://rkd.nl/nl/home/artists/33986

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 121

8 december 2020