Inventarisatie Wederopbouwkunst

Glas-in-loodraam, Karla Wenckebach (foto: In Opdracht)

Beschrijving:

In 1955 kreeg Karla Wenckebach de opdracht een glas-in-loodraam te vervaardigen voor het pand Hugo de Grootstraat 27-31. Volgens In Opdracht was hier het Anorganisch Chemisch Laboratorium van de Rijksuniversiteit Leiden gevestigd. Het raam is niet meer aanwezig.

Karla Wenckebach (Schoorl, 1923) is de dochter van de beeldhouwer Oswald Wenckebach  (1895-1962). Zij ontving haar opleiding aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam waar zij sterk beïnvloed werd door haar leraar Heinrich Campendonk. In haar ramen blijkt dit uit het grafische gebruik van de loodlijnen en van pastelkleurig glas. Wenckebach ontwierp glas-in-loodramen voor de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en van Landbouw en Visserij in Den Haag. Ook vervaardigde zij wandschilderingen. Zij was lid van de Vereniging  van beoefenaars der Monumentale Kunsten (VbMK).

Het Laboratorium voor Organische Chemie was een van de laboratoria die eind 19^de, begin 20^ste eeuw nieuwe onderkomens kregen buiten de oude binnenstad van Leiden. Rijksbouwkundige Jan van Lokhorst ontwierp een reeks gebouwen in neogotische en neorenaissancestijl. Het gebouw van Van Lokhorst werd ca. 1910 in dezelfde stijl uitgebreid door J.A. Vrijman. Het pand is opgetrokken uit rode strengperssteen met accenten van gele strengperssteen, zandsteen en grijze hardsteen. Het gebouw is een Rijksmonument, monumentnummer 515047. Het is nu een appartementencomplex.

Bronnen:

Ban, Hans van den, In opdracht: zestig jaar percentageregeling beeldende kunst bij rijksgebouwen, Amsterdam: SUN, 2011, p. 10 en p. 438

Hoogveld, Carine (hfdred.) Glas in lood in Nederland 1817-1968, Den Haag: SDU, z.j. (1989?), p. 355

Rijksmonumentenregister nummer 515047

23 maart 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Glasmozaïeken, Gunhild Kristensen (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving:

Het tweedelig mozaïek is aangebracht op de kopse zijden van een half ronde muur van de apsis. De twee delen hebben hierdoor een bijzonder formaat: ze zijn ca. 0.35 meter breed en 5.00 meter hoog. Ze zijn opgebouwd uit rechthoekige gekleurde glasblokjes van ca. 1,5 x 1 centimeter. Het zijn geabstraheerde figuren van gele korenaren en druiventrossen. De kleuren zijn expressionistisch maar een bescheiden uitstraling door lange smalle vorm.

Gunhild Kristensen (1919-2002) is in Leiden geboren en opgegroeid. Ze is een bekende kunstenaar die veel monumentale kunst heeft vervaardigd. Ze heeft naast een groot aantal glas-in-loodramen ook wandtapijten, mozaïeken en wandschilderingen ontworpen. Vooral met haar glas-in-loodramen heeft ze nationale faam verworven. In de school van de Kagerstraat 7 is een glas-in-loodraam aanwezig.

Het ziekenhuis met kapel is in 1963 in gebruik genomen. Het gebouw bestond uit acht bouwonderdelen, variërend van drie tot tien bouwlagen, waaronder twee verpleegvleugels, een zusterhuis en een kapel. De kapel heeft een V-vormige plattegrond. De kapel heeft een mystieke sfeer door de lichtinval van een in het plafond aangebracht koepelraam.

Glasmozaïek, Gunhild Kristensen, detail (foto: Peter Lamboo)	Glasmozaïek, Gunhild Kristensen, detail (foto: Peter Lamboo)

V-vormige kapel (ELO, beeldbank)

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 110-111

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf  

20 februari 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Brons reliëfs, Huib Noorlander (foto: Peter Lamboo)

Beschrijving:

De twaalf reliëfs hebben verschillende maten en zijn spiegelbeeldig op de binnenzijde twee kapeldeuren gemonteerd. Het zijn ‘bas-reliëfs’, ondiepe reliëfs met zeer weinig hoogte verschil en zijn gemaakt van brons met een zwarte corrosielaag, patina. Op enkele plaatsen is ook de roodgele kleur van het brons zichtbaar. De kunstenaar heeft de voorstellingen eerst in was geboetseerd om ze daarna af te gieten in brons. De reliëfs passen binnen een lange traditie van de met brons beslagen deuren van middeleeuwse Italiaanse en Duitse kerken. De reliëfs stellen episodes uit de bijbel voor. 

Huib Noorlander  (1928-2004) was een beeldhouwer die maar weinig gebouwgebonden kunstwerken heeft gemaakt. Hij is beeldhouwer en in en rond Rotterdam zijn meer dan 25 beelden van zijn hand geplaatst, waaronder Ketelbinkie.

Het ziekenhuis met kapel is in 1965 in gebruik genomen. Het gebouw bestond uit acht bouwonderdelen, variërend van drie tot tien bouwlagen, waaronder twee verpleegvleugels, een zusterhuis en een kapel. De kapel heeft een V-vormige plattegrond. De kapel heeft een mystieke sfeer door de lichtinval van een in het plafond aangebracht koepelraam.

Twee kapeldeuren met Bronsreliëfs (foto: Peter Lamboo)V-vormige kapel (foto: ELO, beeldbank)

V-vormige kapel (foto: ELO, beeldbank)

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 110-111

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

20 februari 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Muurschildering, Ger van Iersel (Foto: Collectie HVOL)

Beschrijving:

Voor de oorspronkelijke entree van het Diaconessenhuis vervaardigde Ger van Iersel een muurschildering. Op basis van de zwart-wit afbeelding is het niet mogelijk de muurschildering in kleur te omschrijven. We zien een gestileerde duif met een olijftak tussen zijn snavel: het symbool voor vrede en nieuw leven. Na verschillende verbouwingen is de entree naar elders is verplaatst. Mogelijk is de schildering van Van Iersel nog aanwezig achter een voorzetwand maar misschien is deze ook overgeschilderd. Ook kan de muur waarop de schildering was aangebracht zijn weggebroken.

Ger van Iersel (1922-2009) studeerde aan de Rotterdamse Academie voor Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen. Hij was vooral in Rotterdam en omgeving werkzaam als beeldhouwer, monumentaal kunstenaar, glasschilder, schilder, tekenaar, wandschilder en keramist. Na de Tweede Wereldoorlog was hij als kunstenaar betrokken bij vele wederopbouwprojecten in het Rotterdamse centrum. Hij vond een nieuwe vormentaal om het woord van de Bijbel te illustreren. Voor altijd zal zijn naam verbonden blijven aan het prachtige glas in beton raam in de Pauluskerk, dat zo gezichtsbepalend was voor het Rotterdam van de wederopbouw. Daarnaast heeft hij kunstwerken gemaakt in vele andere kerken en openbare gebouwen, wandschilderingen, keramiek, brons maar vooral ook glas.

 Het ziekenhuis is in 1963 in gebruik genomen. Het gebouw bestond uit acht bouwonderdelen, variërend van drie tot tien bouwlagen, waaronder twee verpleegvleugels, een zusterhuis en een kapel. Het gebouw was destijds beroemd vanwege de gebruikte bouwtechniek.

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 110-111

Wikipedia: Ger van Iersel

8 maart 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

 [Geen afbeelding beschikbaar]

Beschrijving:

Volgens Pollmann en Kruidenier was de oorspronkelijke entree van het ziekenhuis verfraaid met beeldhouwwerk van Ben Guntenaar. Dit beeldhouwwerk is niet meer aanwezig.

Guntenaar studeerde van 1942 tot 1945 beeldhouwkunst bij Jan Bronner aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam. Hij werd in 1949 lid van de groepering Vrij Beelden en zijn werken uit die periode werden gekenmerkt door vloeiende, geabstraheerde vormen, verwant aan de werken van Hans Arp en Henry Moore. Met de beeldhouwers Hans Verhulst, Carel Kneulman, Shinkichi Tajiri en Wessel Couzijn was hij medeoprichter van de, slechts kort bestaande, Groep Amsterdam. Vanaf de zestiger jaren was hij parttime docent aan de Gerrit Rietveld Academie.  Aanvankelijk werkte Guntenaar figuratief met de materialen hout, brons en zandsteen of travertijn, maar rond 1975 werd zijn stijl abstracter en minimalistischer.

Het ziekenhuis is in 1963 in gebruik genomen. Het gebouw bestond uit acht bouwonderdelen, variërend van drie tot tien bouwlagen, waaronder twee verpleegvleugels, een zusterhuis en een kapel. Het gebouw was destijds beroemd vanwege de gebruikte bouwtechniek.

Bronnen:

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 110-111

Wikipedia

8 maaart 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Glas-in-lood, onbekende kunstenaar (foto: Ruud Stuurman)

Beschrijving:

Van de acht glas-in-loodramen bevinden zich twee in de muur naast het altaar en zes in de zijmuur. De afbeeldingen zijn abstract-geometrisch.  

De ramen zijn vervaardigd door de firma Jilleba in Leiden. De ontwerper van de ramen is niet bekend. Uit de ontwerptekeningen in het archief van Jilleba blijkt dat aanvankelijk vier sets van elf ramen waren ontworpen. Eén van de sets van drie ramen is wel vervaardigd maar niet geplaatst. Deze is in 2017 aangetroffen in de kelder van het zorgcentrum. De ramen wijken op onderdelen af van het ontwerp.

Het R.K. bejaardenhuis Huize Roomburgh werd in 1966 gebouwd en bestaat uit twee haaks op elkaar staande vleugels. Het is in 1968 uitgebreid met een ziekenafdeling.  De kapel bevindt zich verdiept in de kelder van de hoofdvleugel.

Na een renovatie van het gebouw in 2013 ontstond als gevolg van een herindeling van de gemeenschappelijke ruimten behoefte aan een aparte kapel. Die is nieuw gebouwd naast het bestaande gebouw en – gewijd aan de St.-Joseph – ingewijd door de bisschop van Rotterdam op 19 maart 2022, feestdag van St.-Joseph. De voormalige kapel heeft een andere functie gekregen.

Glas-in-loodramen, links van het altaar (foto:Paulina Buring)	Glas-in-loodramen, lange zijmuur vooraan (foto:Paulina Buring)

Glas-in-loodramen, lange zijmuuur (foto: Paulina Buring)	Glas-in-loodramen, lange zijmuuur achteraan (foto: Paulina Buring)

Ontwerptekeningen glas-in-loodramen (foto: Paulina Buring)

Bronnen:

Archief Jilleba Glas in lood / Glashandel

“Bisschop van Rotterdam wijdt de nieuwe Sint Josephkapel in Roomburgh in”, in: Leidsch Dagblad, 20 maart 2022

“Huize Roomburgh open”, in: Leidsch Dagblad, 10 november 1966, p. 13

“Nieuwe kapel bij Roomburgh over ongeveer een jaar open”, in: Leidsch Dagblad, 5 december 2020

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 151

Spoelstra, Yteke, Monumentale kunst ontdekt in Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken 2017, https://www.leidseregioinkaart.nl/kaarten/images/Monumentale_kunst.pdf

11 oktober 2022

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Plaquette 1940 door Milot van Hoek (foto: Jos Hooghuis)

Beschrijving:

De plaquette meet ongeveer één meter in het vierkant en stelt een jongeman voor die bezig is met metselwerk. Bovenaan is de tekst “Anno 1940” aangebracht. De plaquette is een herinnering aan de officiële opening van de verbouwde en uitgebreide Ambachtsschool op 19 februari 1941. In december 1940 was de nieuwbouw opgeleverd. De plaquette bevindt zich in een muurvlak van het nieuwe trappenhuis tussen begane grond en eerste verdieping.  

De plaquette is ontworpen en gemodelleerd door Milot van Hoek, dochter van bestuursvoorzitter Ir. J.G.G. van Hoek. Zij was student aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. De plaquette is gebakken bij pottenbakkerij Ouderzorg in Leiderdorp.

De ambachtsschool dateert uit 1883. Het oorspronkelijke gebouw aan de Haagweg is ontworpen door W.C. Mulder in neorenaissancestijl en dateert uit 1892. In 1923 en 1939-1941 volgden uitbreidingen naar ontwerp van architect B. Buurman. De uitbreiding van 1923 was nog in de neorenaissancestijl terwijl de uitbreiding van 1939-1941 is ontworpen in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid. Bij die uitbreiding moest een schaftlokaal verbouwd worden tot een gymnastieklokaal als gevolg van de nieuwe eis van lessen lichamelijke opvoeding.

Sinds 1994 bevinden zich er meer dan veertig ateliers van kunstenaars. Het gebouw wordt geëxploiteerd door de Stichting Werk en Onderneming Leiden.

Plaquette 1940 (detail) door Milot van Hoek (foto: Jos Hooghuis)

Bronnen:

Bruijn, K.H. de, M.A. Kerkhof (samenst.), 100 jaar ‘Ambachtsschool’, Leiden 1983

Monumentregister Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 51

“De uitbreiding der Leidsche Ambachtsschool” in: Leidse Courant, 20 februari 1941, p. 2

“Verbouwing en uitbreiding Leidsche Ambachtsschool” in: Leidsch Dagblad, 19 februari 1941, p. 2

14 februari 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Keramisch reliëf, Josje Smit (foto: ELO)

Beschrijving:

Het kunstwerk is een keramisch wandreliëf, opgebouwd uit losse onderdelen, die aan een muur waren bevestigd. De afmetingen zijn ca. 2.00 meter hoog en 2.50 meter breed. Er zijn verschillende texturen en kleuren gebruikt. Josje Smit koos vaak voor het contrast. De ronde, organische vormen contrasteren met de hoekige, modernistische architectuur. Ze werkte zowel figuratief als abstract. In het St. Agneslyceum lijkt het om een abstract werk te gaan, maar er kan ook een spelend kind in gezien worden. Dit reliëf is van betekenis omdat het een vooraanstaande vertegenwoordiger is van de abstracte expressionistische stijl uit de jaren zestig.

Josje Smit (1926-2003) was een Amsterdamse kunstenares, die als autodidact met uiteenlopende materialen werkte als textiel, glas, keramiek en beton. Hoewel ze gedurende haar hele leven werk heeft geproduceerd, is haar naam relatief onbekend. Ondanks haar onbekendheid zijn massa’s mensen in aanraking gekomen met de kunst van Josje Smit, ook in Leiden. Een ander werk van haar in Leiden was aangebracht in de Van der Klaauwtoren aan de Kaiserstraat 63.

Keramisch reliëf, Josje Smit (foto: www.agnesfestival.nl)

Bronnen:

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 129

Starkenburg, Esther, Cultuurhistorische notitie, ELO, 26 september 2013

Starkenburg, Esther, #VVDW 16: Een echte Josje Smit!

https://www.erfgoedleiden.nl/nieuws/vondst-van-de-week/622-vvdw16-een-echte-josje-smit

20 februari 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

Drie gevelreliëfs door Cephas Stauthamer (foto: Jos Hooghuis)

Beschrijving:

De drie gevelreliëfs zijn een verwijzing naar de persoon naar wie de school is genoemd: Eugenio Pacelli. Hij is beter bekend als paus Pius XII die van 1939 tot zijn overlijden in 1958 hoofd was van de rooms-katholieke kerk. De tiara in de linker gevelsteen is de pauselijke driekroon die in 1964 door paus Paulus VI als symbool van wereldlijke macht is afgeschaft. Op het middelste reliëf zijn drie herders afgebeeld: twee herders links en rechts aan de zijkanten staande met herdersstaf en schaap, één herder in het midden gezeten met herdersstaf en sleutel. Het rechterreliëf toont een sleutel met de initialen SP (Simon Petrus). De herders met schapen en herdersstaf verwijzen naar de herderlijke functie van de paus. De sleutel in de rechter gevelsteen is een verwijzing naar de tekst in het evangelie van Mattheus (16:19) waarin Jezus tegen de apostel Petrus verklaart hem de sleutels van het Koninkrijk der Hemelen te geven. De letters ‘SP’ betekenen Simon Petrus, een verwijzing naar de apostel Simon die door Jezus Petrus wordt genoemd.

Constantinus (Cephas) Stauthamer (Den Haag 1899 – Amsterdam 1983) was een Nederlandse beeldhouwer. Stauthamer werd opgeleid aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam en was naast beeldhouwer ook schilder en medailleur. Zijn beeldhouwwerk is, verspreid over Nederland, in de openbare ruimte te vinden. Stauthamer was als docent verbonden aan de Academie voor Beeldende Kunsten Arnhem.

Met zijn tweede vrouw, de keramiste Josje Smit, bewoonde hij het monumentale pand De Gecroonde Raep aan de Oudezijds Voorburgwal te Amsterdam, waar zij de voormalige tabakszolders in gebruik hadden als atelier.

In 1962 vervaardigde Stauthamer een bronzen beeld voor de universitaire laboratoria aan de Kaiserstraat waar het een plaats kreeg aan de Witte Singel. Sinds de sloop van de laboratoria is het beeld in opslag.

Pauselijke tiara door Cephas Stauthamer (foto: Jos Hooghuis)	Drie herders in een galerij door Cephas Stauthamer (foto: Jos Hooghuis)	Pauselijke sleutel met ‘SP’ door Cephas Stauthamer (foto: Jos Hooghuis)

Bronnen:

Monumentregister Leiden, Erfgoed Leiden en Omstreken

“Pacellischool aan de Damlaan hedenmorgen officieel geopend” in: De Leidse Courant, 28 april 1954, p. 3

Pollmann, Tessel en Michiel Kruidenier, Wederopbouw in Leiden. Architectuur en stedebouw 1940-1965. Leidse Historische Reeks 21. Leiden 2009, p. 135

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. De geschiedenis van de scholenbouw in Leiden. Deel 2: 1945-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010 p. 12, 29.

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, p. 113

Starkenburg, Esther, #VVDW 21: Kunstenaarsechtpaar Smit en Stauthamer aan de Kaiserstraat, https://www.erfgoedleiden.nl/nieuws/vondst-van-de-week/781-kunstenaarsechtpaar-smit-en-stauthamer-aan-de-kaiserstraat

14 februari 2018

Inventarisatie Wederopbouwkunst

[Geen afbeelding beschikbaar]

Beschrijving:

Van het verdwenen beeldhouwwerk van Leendert Verstoep zijn geen afbeeldingen gevonden.

Leendert Gerardus Verstoep (1889-1967)  is bekend van de geveldecoraties die hij vervaardigde voor de gerestaureerde renaissancegevel van het Leidse stadhuis in de jaren 1930. Hij werkte voor warenhuis De Bijenkorf in Amsterdam en vervaardigde de gedenkstenen in de gevel van het Weeshuis aan de Hooglandse Kerkgracht en D’ Oostersche Lamp aan Rapenburg 66. Van hem zijn ook keramiek en gesneden houten beelden in art-decostijl bekend.

Bronnen:

Broek, Jos van den, “Leendert Gerardus Verstoep (1889-1967)” in: 3 Octoberkrant 2018, Leidsch Dagblad

“Openbare kleuterschool aan de Damlaan geopend. Beeldhouwwerk in lagere school onthuld”in: Nieuwe Leidsche Courant, 2 juli 1953, p. 3

“Openbare kleuterschool in Morskwartier geopend” in: Leidsch Dagblad, 2 juli 1953, p. 5

Spoelstra, Yteke, De School: “Een sieraad der gemeente”. Inventarisatie van Leidse schoolgebouwen 1850-1965, Unit Monumenten & Archeologie gemeente Leiden, Leiden 2009-2010, nr. 42

23 september 2018